Adam Spencer: Why I fell in love with monster prime numbers

Vertaald door: Heleen van Maanen Nagekeken door: Rik Delaet

Ah yes, those university days,

Oh ja, die mooie tijd op de universiteit,

a heady mix of Ph.D-level pure mathematics

met een onstuimige mix van echte wiskundigen op professor-niveau,

and world debating championships,

en wereldkampioenschappen in debatteren,

or, as I like to say, "Hello, ladies. Oh yeah."

of, zoals ik graag zeg: "Hallo dames. Oh ja."

Didn't get much sexier than the Spence

Het werd niet sexyer dan De Spence, op de universiteit.

at university, let me tell you.

Het werd niet sexyer dan De Spence, op de universiteit.

It is such a thrill for a humble breakfast radio announcer

Het is zo fantastisch voor een bescheiden ontbijtradio-presentator,

from Sydney, Australia, to be here on the TED stage

uit Sydney, Australië, om hier op het TED-podium te staan.

literally on the other side of the world.

Letterlijk aan de andere kant van de wereld.

And I wanted to let you know, a lot of the things you've heard

Veel van de dingen die jullie hoorden over Australiërs, zijn waar.

about Australians are true.

Veel van de dingen die jullie hoorden over Australiërs, zijn waar.

From the youngest of ages, we display

Al op hele jonge leeftijd,

a prodigious sporting talent.

laten we fantastisch talent voor sport zien.

On the field of battle, we are brave and noble warriors.

Op het strijdtoneel zijn we moedige en nobele strijders.

What you've heard is true.

Australians, we don't mind a bit of a drink,

Wat jullie gehoord hebben, is waar. Australiërs vinden een drankje niet erg,

Wat jullie gehoord hebben, is waar. Australiërs vinden een drankje niet erg,

sometimes to excess, leading to embarrassing social situations. (Laughter)

wat soms tot gênante situaties leidt. (Gelach)

This is my father's work Christmas party, December 1973.

Dit is het kerstfeest op mijn vaders werk in december 1973.

I'm almost five years old. Fair to say,

Ik ben bijna 5.

I'm enjoying the day a lot more than Santa was.

Eerlijk gezegd heb ik meer plezier dan de Kerstman.

But I stand before you today

Ik sta hier vandaag,

not as a breakfast radio host,

niet als een ontbijtradio-presentator,

not as a comedian, but as someone who was, is,

niet als een komiek, maar als iemand die

and always will be a mathematician.

wiskundige is, was en zal blijven.

And anyone who's been bitten by the numbers bug

Iedereen die met het getallenvirus is besmet,

knows that it bites early and it bites deep.

weet dat je het jong krijgt en dat het diep gaat.

I cast my mind back when I was in second grade

Ik denk terug aan de tijd dat ik in de tweede klas zat,

at a beautiful little government-run school

van een mooie kleine openbare lagere school,

called Boronia Park in the suburbs of Sydney,

Boronia Park, in een voorstad van Sydney.

and as we came up towards lunchtime, our teacher,

Toen het bijna lunchtijd was, zei onze juffrouw, mevrouw Russel:

Ms. Russell, said to the class,

Toen het bijna lunchtijd was, zei onze juffrouw, mevrouw Russel:

"Hey, year two. What do you want to do after lunch?

"Zeg, tweede klas. Wat willen jullie na de lunch doen?

I've got no plans."

Ik heb geen plannen."

It was an exercise in democratic schooling,

Het was een oefening in democratisch onderwijs.

and I am all for democratic schooling, but we were only seven.

Ik ben voor democratisch onderwijs, maar we waren maar zeven jaar oud.

So some of the suggestions we made as to what

Sommige ideeën die we hadden om

we might want to do after lunch were a little bit impractical,

na de lunch te doen waren niet zo praktisch.

and after a while, someone made a particularly silly suggestion

Na een tijdje had iemand wel een heel dom idee,

and Ms. Russell patted them down with that gentle aphorism,

dat door mw. Russel de kop werd ingedrukt met de aardige woorden:

"That wouldn't work.

"Dat kan niet.

That'd be like trying to put a square peg through a round hole."

Dat zou hetzelfde zijn als proberen een vierkant blok in een rond gat te stoppen."

Now I wasn't trying to be smart.

Nu probeerde ik niet om slim te zijn.

I wasn't trying to be funny.

Ik probeerde ook niet grappig te zijn.

I just politely raised my hand,

Ik stak beleefd mijn hand op en toen ik het woord kreeg, zei ik:

and when Ms. Russell acknowledged me, I said,

Ik stak beleefd mijn hand op en toen ik het woord kreeg, zei ik

in front of my year two classmates, and I quote,

voor al mijn klasgenootjes, en ik citeer:

"But Miss,

"Maar juffrouw,

surely if the diagonal of the square

als de diagonaal van het vierkant

is less than the diameter of the circle,

kleiner is dan de diameter van de cirkel,

well, the square peg will pass quite easily through the round hole."

dan gaat het vierkante blok makkelijk door het ronde gat."

(Laughter)

(Gelach)

"It'd be like putting a piece of toast through a basketball hoop, wouldn't it?"

"Dat is hetzelfde als een boterham door een basketring gooien."

And there was that same awkward silence

Toen viel er diezelfde ongemakkelijke stilte.

from most of my classmates,

Toen viel er diezelfde ongemakkelijke stilte.

until sitting next to me, one of my friends,

Totdat een van mijn vriendjes,

one of the cool kids in class, Steven, leaned across

een van de populaire kinderen, Steven, opzij boog

and punched me really hard in the head.

en me heel hard tegen mijn hoofd stompte.

(Laughter)

(Gelach)

Now what Steven was saying was, "Look, Adam,

Dat was Stevens manier om te zeggen: "Kijk Adam,

you are at a critical juncture in your life here, my friend.

je staat op een beslissende kruising in je leven.

You can keep sitting here with us.

Je kunt hier bij ons blijven zitten.

Any more of that sort of talk, you've got to go and sit

Maar als je vaker zo praat, dan moet je daar zitten, bij hen."

over there with them."

Maar als je vaker zo praat, dan moet je daar zitten, bij hen."

I thought about it for a nanosecond.

Ik dacht er een nanoseconde over na.

I took one look at the road map of life,

Ik keek goed naar mijn levenspad,

and I ran off down the street marked "Geek"

en rende naar de 'nerd-straat',

as fast as my chubby, asthmatic little legs would carry me.

zo hard als ik met mijn dikke astmatische beentjes rennen kon.

I fell in love with mathematics from the earliest of ages.

Ik werd al heel jong verliefd op wiskunde.

I explained it to all my friends. Maths is beautiful.

Ik legde het al mijn vrienden uit. Wiskunde is mooi.

It's natural. It's everywhere.

Het is natuurlijk. Het is overal.

Numbers are the musical notes

Getallen zijn als muzieknoten,

with which the symphony of the universe is written.

waarmee de symfonie van het universum geschreven is.

The great Descartes said something quite similar.

De grote Descartes zei iets soortgelijks.

The universe "is written in the mathematical language."

Het universum "is geschreven in de taal van de wiskunde".

And today, I want to show you one of those musical notes,

Vandaag wil ik een van deze noten laten zien.

a number so beautiful, so massive,

Een getal zo mooi, zo enorm,

I think it will blow your mind.

dat ik denk dat jullie ervan ondersteboven zijn.

Today we're going to talk about prime numbers.

We gaan het vandaag hebben over priemgetallen.

Most of you I'm sure remember that six is not prime

De meesten van jullie weten nog wel dat zes geen priemgetal is,

because it's 2 x 3.

omdat het 2 x 3 is.

Seven is prime because it's 1 x 7,

Zeven is een priemgetal omdat het 1 x 7 is,

but we can't break it down into any smaller chunks,

en we het niet in kleinere stukken kunnen hakken,

or as we call them, factors.

in factoren, zoals we dat noemen.

Now a few things you might like to know about prime numbers.

Een paar feitjes die misschien leuk zijn om te weten.

One is not prime.

Eén is geen priemgetal.

The proof of that is a great party trick

Het bewijs ervoor is een fantastische truc op een feestje,

that admittedly only works at certain parties.

dat, ik geef het toe, alleen op sommige feestjes werkt.

(Laughter)

(Gelach)

Another thing about primes, there is no final biggest prime number.

Een ander feit is dat er geen grootste priemgetal bestaat.

They keep going on forever.

Het gaat altijd maar door.

We know there are an infinite number of primes

We weten dat het aantal priemgetallen oneindig is,

due to the brilliant mathematician Euclid.

dankzij de briljante wiskundige Euclides.

Over thousands of years ago, he proved that for us.

Hij bewees dat meer dan tweeduizend jaar geleden.

But the third thing about prime numbers,

Het derde feit over priemgetallen

mathematicians have always wondered,

dat wiskundigen zich altijd afgevraagd hebben,

well at any given moment in time,

dat wiskundigen zich altijd afgevraagd hebben:

what is the biggest prime that we know about?

wat is het grootste priemgetal dat we kennen?

Today we're going to hunt for that massive prime.

Vandaag gaan we op zoek naar dat enorme priemgetal.

Don't freak out.

Niet bang worden nu.

All you need to know, of all the mathematics

Het enige dat je moet weten van alle wiskunde,

you've ever learned, unlearned, crammed, forgotten,

die je ooit aanleerde, afleerde, instampte , vergat of nooit begreep,

never understood in the first place,

die je ooit aanleerde, afleerde, instampte , vergat of nooit begreep,

all you need to know is this:

het enige wat je moet weten, is dit:

When I say 2 ^ 5,

als ik zeg twee tot de vijfde macht,

I'm talking about five little number twos next to each other

dan heb ik het over vijf tweetjes op een rij,

all multiplied together,

met elkaar vermenigvuldigd,

2 x 2 x 2 x 2 x 2.

2 x 2 x 2 x 2 x 2.

So 2 ^ 5 is 2 x 2 = 4,

2 ^ 5 gaat zo: 2, 4, 8, 16, 32.

8, 16, 32.

2 ^ 5 gaat zo: 2, 4, 8, 16, 32.

If you've got that, you're with me for the entire journey. Okay?

Als jullie dat snappen, dan kun je me de hele weg volgen. Goed?

So 2 ^ 5,

Dus 2 ^ 5,

those five little twos multiplied together.

die vijf tweetjes met elkaar vermenigvuldigd.

(2 ^ 5) - 1 = 31.

(2 ^ 5) - 1 = 31.

31 is a prime number, and that five in the power

31 is een priemgetal en die vijf in de macht

is also a prime number.

is ook een priemgetal.

And the vast bulk of massive primes we've ever found

Het merendeel van de enorme priemgetallen die we ooit hebben gevonden,

are of that form:

zien er zo uit:

two to a prime number, take away one.

2 tot de macht priemgetal, en trek er 1 af.

I won't go into great detail as to why,

Ik zal niet in detail uitleggen waarom,

because most of your eyes will bleed out of your head if I do,

want je ogen rollen uit je hoofd als ik dat doe,

but suffice to say, a number of that form

dus ik zeg alleen dat een getal dat er zo uitziet,

is fairly easy to test for primacy.

makkelijk getest kan worden.

A random odd number is a lot harder to test.

Een willekeurig oneven getal is moeilijker om te testen.

But as soon as we go hunting for massive primes,

Zodra we gaan zoeken naar enorme priemgetallen,

we realize it's not enough

realiseren we ons dat het niet genoeg is,

just to put in any prime number in the power.

om gewoon ieder priemgetal tot een macht te verheffen.

(2 ^ 11) - 1 = 2,047,

(2 ^ 11) - 1 = 2.047

and you don't need me to tell you that's 23 x 89.

en ik hoef jullie niet te vertellen dat het 23 x 89 is.

(Laughter)

(Gelach)

But (2 ^ 13) - 1, (2 ^ 17) - 1

Maar (2 ^ 13) - 1, (2 ^ 17) - 1

(2 ^ 19) - 1, are all prime numbers.

en (2 ^ 19) - 1, zijn allemaal priemgetallen.

After that point, they thin out a lot.

Na dat punt, dunnen ze erg uit.

And one of the things about the search for massive primes

In de zoektocht naar enorme priemgetallen

that I love so much is some of the great mathematical minds

houd ik ervan dat sommige van de beste wiskundigen in de geschiedenis

of all time have gone on this search.

deze zoektocht hebben gemaakt.

This is the great Swiss mathematician Leonhard Euler.

Dit is de grote Zwitserse wiskundige Leonhard Euler.

In the 1700s, other mathematicians said

In de 18e eeuw zeiden andere wiskundigen

he is simply the master of us all.

dat hij de meester van ons allemaal was.

He was so respected, they put him on European currency

Hij werd zo gerespecteerd, dat ze hem op Europees geld zetten,

back when that was a compliment.

toen dat nog een compliment was.

(Laughter)

(Gelach)

Euler discovered at the time the world's biggest prime:

Euler ontdekte toen het grootste priemgetal:

(2 ^ 31) - 1.

(2 ^ 31) -1

It's over two billion.

Meer dan 2 miljard.

He proved it was prime with nothing more

Hij bewees dat het een priemgetal was,

than a quill, ink, paper and his mind.

met niet meer dan een ganzenveer, inkt, papier en zijn hersens.

You think that's big.

Jullie denken dat het groot is.

We know that (2 ^ 127) - 1

We weten dat (2 ^127) -1

is a prime number.

een priemgetal is.

It's an absolute brute.

Het is beestachtig.

Look at it here: 39 digits long,

Kijk: 39 cijfers lang,

proven to be prime in 1876

en in 1876 bewezen als priemgetal,

by a mathematician called Lucas.

door de wiskundige Lucas.

Word up, L-Dog.

Wow, L-man.

(Laughter)

(Gelach)

But one of the great things about the search for massive primes,

Een van de beste dingen in de zoektocht naar priemgetallen

it's not just finding the primes.

is niet alleen er een vinden.

Sometimes proving another number not to be prime is just as exciting.

Soms is bewijzen dat iets geen priemgetal is, net zo opwindend.

Lucas again, in 1876, showed us (2 ^ 67) - 1,

Weer Lucas leerde ons in 1876 dat (2 ^ 67) - 1,

21 digits long, was not prime.

21 cijfers lang, geen priemgetal was.

But he didn't know what the factors were.

Maar hij wist niet wat de factoren waren.

We knew it was like six, but we didn't know

We wisten dat het iets als 6 was, maar niet wat we moesten vermenigvuldigen

what are the 2 x 3 that multiply together

We wisten dat het iets als 6 was, maar niet wat we moesten vermenigvuldigen

to give us that massive number.

om aan dat enorme getal te komen.

We didn't know for almost 40 years

Meer dan 40 jaar hebben we moeten wachten,

until Frank Nelson Cole came along.

totdat Frank Nelson op het toneel verscheen.

And at a gathering of prestigious American mathematicians,

Voor een verzameling prestigieuze Amerikaanse wiskundigen,

he walked to the board, took up a piece of chalk,

liep hij naar het bord, pakte een krijtje,

and started writing out the powers of two:

en begon de machten van 2 uit te schrijven:

two, four, eight, 16 --

2, 4, 8, 16 --

come on, join in with me, you know how it goes --

doe mee, jullie weten hoe het gaat --

32, 64, 128, 256,

32, 64, 128, 256,

512, 1,024, 2,048.

512, 1024, 2048.

I'm in geek heaven. We'll stop it there for a second.

Ik ben in 'nerd'-hemel. Laten we hier even stoppen.

Frank Nelson Cole did not stop there.

Frank Nelson Cole stopte hier niet.

He went on and on

Hij ging door en door

and calculated 67 powers of two.

en berekende 67 machten van twee.

He took away one and wrote that number on the board.

Hij trok er 1 vanaf en schreef dat getal op het bord.

A frisson of excitement went around the room.

Er ontstond een euforisch gevoel in de ruimte.

It got even more exciting when he then wrote down

Het werd nog spannender toen hij deze twee grote priemgetallen opschreef als een vermenigvuldiging --

these two large prime numbers in your standard multiplication format --

Het werd nog spannender toen hij deze twee grote priemgetallen opschreef als een vermenigvuldiging --

and for the rest of the hour of his talk

en gedurende de rest van het uur

Frank Nelson Cole busted that out.

lepelde Frank Nelson Cole dat op.

He had found the prime factors

Hij had de factoren van het priemgetal gevonden,

of (2 ^ 67) - 1.

van (2 ^ 67) -1.

The room went berserk --

De mensen werden gek --

(Laughter) --

(Gelach) --

as Frank Nelson Cole sat down,

toen Frank Nelson Cole ging zitten,

having delivered the only talk in the history of mathematics

nadat hij de enige speech in de wiskundegeschiedenis had gehouden,

with no words.

zonder een woord te zeggen.

He admitted afterwards it wasn't that hard to do.

Hij gaf achteraf toe dat het niet zo moeilijk was geweest.

It took focus. It took dedication.

Het had concentratie gekost en toewijding.

It took him, by his estimate,

Het kostte hem, naar schatting,

"three years of Sundays."

"drie jaar aan zondagen".

But then in the field of mathematics,

Maar toen kwam in de wiskundewereld,

as in so many of the fields that we've heard from in this TED,

zoals in vele werelden waar we in deze TED over gehoord hebben,

the age of the computer goes along and things explode.

het computertijdperk en het explodeerde.

These are the largest prime numbers we knew

Dit zijn de grootste priemgetallen die we kenden, decennium na decennium,

decade by decade, each one dwarfing the one before

en met ieder getal werd het vorige kleiner.

as computers took over and our power to calculate

Computers grepen de macht en ons vermogen om te rekenen,

just grew and grew.

nam alleen maar toe.

This is the largest prime number we knew in 1996,

Dit is het grootste priemgetal dat we in 1996 kenden,

a very emotional year for me.

voor mij een heel emotioneel jaar.

It was the year I left university.

Het was het jaar dat ik van de universiteit kwam.

I was torn between mathematics and media.

Ik werd heen en weer geslingerd tussen wiskunde en de media.

It was a tough decision. I loved university.

Het was een moeilijke beslissing. Ik hield van studeren.

My arts degree was the best nine and a half years of my life.

Mijn universitaire titel vertegenwoordigde de beste negen-en-half jaar van mijn leven.

(Laughter)

(Gelach)

But I came to a realization about my own ability.

Ik werd me bewust van mijn eigen kunnen.

Put simply, in a room full of randomly selected people,

Simpel gezegd, in een kamer vol willekeurige mensen,

I'm a maths genius.

ben ik een wiskunde-genie.

In a roomful of maths Ph.Ds,

In een kamer vol met wiskunde professoren,

I'm as dumb as a box of hammers.

ben ik zo dom als een doos met hamers.

My skill is not in the mathematics.

Mijn kunst ligt niet in de wiskunde.

It is in telling the story of the mathematics.

Het ligt in het vertellen van het verhaal van de wiskunde.

And during that time, since I've left university,

Sinds ik van de universiteit af ben,

these numbers have got bigger and bigger,

werden de getallen groter en groter, ieder nieuw getal vermorzelde het vorige.

each one dwarfing the last,

werden de getallen groter en groter, ieder nieuw getal vermorzelde het vorige.

until along came this man, Dr. Curtis Cooper,

Totdat deze man voorbij kwam, Dr. Curtis Cooper.

who a few years ago held the record for the largest ever prime,

Hij had een paar jaar geleden het record van het grootste priemgetal ooit.

only to see it snatched away by a rival university.

Totdat het afgepakt werd door een rivaliserende universiteit.

And then Curtis Cooper got it back.

Toen kreeg Curtis Cooper het terug.

Not years ago, not months ago, days ago.

Geen jaren, geen maanden, maar een paar dagen geleden.

In an amazing moment of serendipity,

In een verbazingwekkende samenloop van omstandigheden

I had to send TED a new slide

moest ik TED een nieuwe dia sturen,

to show you what this guy had done.

om jullie te laten zien wat deze man gedaan had.

I still remember -- (Applause) --

Ik kan het me nog herinneren -- (Applaus) --

I still remember when it happened.

wanneer het gebeurde.

I was doing my breakfast radio show.

Ik deed mijn ochtendprogramma.

I looked down on Twitter. There was a tweet:

Ik keer naar Twitter en er was een tweet:

"Adam, have you seen the new largest prime number?"

"Adam, heb je het nieuwe grootste priemgetal gezien?"

I shivered --

Ik huiverde --

(Laughter) --

(Gelach) --

contacted the women who produced my radio show out in the other room,

en contacteerde de dames van de productie in de ruimte naast mij

and said "Girls, hold the front page.

en zei: "Dames, wacht met de titel.

We're not talking politics today.

We gaan het niet over politiek hebben vandaag.

We're not talking sport today.

Niet over sport.

They found another megaprime."

Er is een nieuw megapriemgetal ontdekt."

The girls just shook their heads,

De dames schudden alleen hun hoofd,

put them in their hands, and let me go my own way.

lieten het hangen en mij mijn gang gaan.

It's because of Curtis Cooper that we know,

Het is dankzij Curtis Cooper dat we weten,

currently the largest prime number we know,

dat dit nu het grootste priemgetal is,

is 2 ^ 57,885,161.

2 ^ 57.885.161.

Don't forget to subtract the one.

Vergeet niet de 1 eraf te halen.

This number is almost 17 and a half million digits long.

Dit getal is bijna 17,5 miljoen cijfers lang.

If you typed it out on a computer and saved it as a text file,

Als je het zou uittypen en zou opslaan als een tekstbestand,

that's 22 meg.

dan zou het 22 MB zijn.

For the slightly less geeky of you,

Voor de wat mindere nerds,

think about the Harry Potter novels, okay?

denk aan de Harry Potter-boeken.

This is the first Harry Potter novel.

Dit is het eerste boek.

This is all seven Harry Potter novels,

Dit zijn alle zeven boeken,

because she did tend to faff on a bit near the end.

want ze werd wat langdradig op het eind.

(Laughter)

(Gelach)

Written out as a book, this number would run

Als je het zou uitschrijven, dan zou dit getal anderhalf keer zo lang zijn.

the length of the Harry Potter novels and half again.

Als je het zou uitschrijven, dan zou dit getal anderhalf keer zo lang zijn.

Here's a slide of the first 1,000 digits of this prime.

Dit zijn de eerste 1000 cijfers van dit priemgetal.

If, when TED had begun, at 11 o'clock on Tuesday,

Als we, vanaf het moment dat TED begon, dinsdag om 11 uur

we'd walked out and simply hit one slide every second,

iedere seconde een nieuwe dia hadden laten zien,

it would have taken five hours to show you that number.

dan zou het vijf uur geduurd hebben om jullie dat getal te laten zien.

I was keen to do it, could not convince Bono.

Ik wilde graag, maar ik kon Bono niet overtuigen.

That's the way it goes.

Zo gaat dat.

This number is 17 and a half thousand slides long,

Dit getal is 17-duizend en een halve dia lang.

and we know it is prime as confidently

En we weten net zo zeker dat het een priemgetal is,

as we know the number seven is prime.

als dat we weten dat zeven een priemgetal is.

That fills me with almost sexual excitement.

Ik word hier bijna geil van.

And who am I kidding when I say almost?

Wie hou ik voor de gek als ik bijna zeg?

(Laughter)

(Gelach)

I know what you're thinking:

Ik weet wat jullie denken:

Adam, we're happy that you're happy,

Adam, we zijn blij dat jij blij bent,

but why should we care?

maar wat kan ons dat schelen?

Let me give you just three reasons why this is so beautiful.

Laat me drie redenen noemen.

First of all, as I explained, to ask a computer

Ten eerste, ik zei het al, moet je, om een computer te vragen

"Is that number prime?" to type it in its abbreviated form,

of iets een priemgetal is, het in de afgekorte versie intypen,

and then only about six lines of code is the test for primacy,

met ongeveer zes regels code, om het priemgetal te testen.

is a remarkably simple question to ask.

Dat is een hele eenvoudige vraag.

It's got a remarkably clear yes/no answer,

Het geeft een duidelijk ja of nee antwoord,

and just requires phenomenal grunt.

en heeft alleen een fenomenaal rekenvermogen nodig.

Large prime numbers are a great way of testing

Grote priemgetallen zijn een fantastische manier

the speed and accuracy of computer chips.

om de snelheid en nauwkeurigheid van chips te testen.

But secondly, as Curtis Cooper was looking for that monster prime,

Ten tweede, toen Curtis Cooper naar dat waanzinnige priemgetal op zoek was,

he wasn't the only guy searching.

was hij niet de enige.

My laptop at home was looking through

Mijn laptop thuis onderzocht zelf ook vier kandidaat-priemgetallen,

four potential candidate primes myself

Mijn laptop thuis onderzocht zelf ook vier kandidaat-priemgetallen,

as part of a networked computer hunt around the world

als onderdeel van een wereldwijde zoektocht van een computernetwerk

for these large numbers.

naar deze grote getallen.

The discovery of that prime is similar to the work

De ontdekking van dat priemgetal lijkt op het werk

people are doing in unraveling RNA sequences,

van het ontrafelen van de RNA-sequenties,

in searching through data from SETI and other astronomical projects.

of van het doorzoeken van SETI-gegevens en andere astronomische projecten.

We live in an age where some of the great breakthroughs

We leven in een tijd waarin de grootste ontdekkingen,

are not going to happen in the labs or the halls of academia

niet gedaan worden in laboratoria of collegebanken,

but on laptops, desktops,

maar op laptops en desktops,

in the palms of people's hands

van mensen die gewoon helpen zoeken.

who are simply helping out for the search.

van mensen die gewoon helpen zoeken.

But for me it's amazing because it's a metaphor

Ik vind het zo bijzonder, omdat het een metafoor is,

for the time in which we live,

voor de tijd waarin we leven.

when human minds and machines can conquer together.

Waarin mensen en machines samen dingen kunnen veroveren.

We've heard a lot about robots in this TED.

We hebben bij deze TED veel gehoord over robots.

We've heard a lot about what they can and can't do.

Over wat ze wel en niet kunnen.

It is true, you can now download onto your smartphone

Het is waar dat je een app kunt downloaden,

an app that would beat most grandmasters at chess.

waarmee je de meeste schaakgrootmeesters kunt verslaan.

You think that's cool.

Jullie denken dat dat geweldig is.

Here's a machine doing something cool.

Dit is een machine die iets geweldigs doet.

This is the CubeStormer II.

Dit is de Kubus-veroveraar II.

It can take a randomly shuffled Rubik's Cube.

Het kan een willekeurige Rubiks kubus,

Using the power of the smartphone,

met het vermogen van een smartphone,

it can examine the cube and solve the cube

onderzoeken en oplossen,

in five seconds.

in vijf seconden.

(Applause)

(Applaus)

That scares some people. That excites me.

Het maakt sommige mensen bang. Ik word er opgewonden van.

How lucky are we to live in this age

Is het niet fantastisch om in deze tijd te leven,

when mind and machine can work together?

waarin hersens en machines samen kunnen werken?

I was asked in an interview last year in my capacity

Vorig jaar werd mij gevraagd,

as a lower-case "c" celebrity in Australia,

als een kleine bekende Australiër:

"What was your highlight of 2012?"

"Wat was je mooiste moment van 2012."

People were expecting me to talk about

Iedereen verwachtte dat ik iets zou zeggen over

my beloved Sydney Swans football team.

mijn geliefde Sydney Swans footballteam.

In our beautiful, indigenous sport of Australian football,

In onze mooie, inheemse sport van Australisch football

they won the equivalent of the Super Bowl.

wonnen zij het equivalent van de Super Bowl.

I was there. It was the most emotional, exciting day.

Ik was erbij. Het was de meest emotionele, opwindende dag.

It wasn't my highlight of 2012.

Maar het was niet mijn hoogtepunt uit 2012.

People thought it might have been an interview I'd done on my show.

Mensen dachten dat het misschien een interview was.

It might have been a politician. It might have been a breakthrough.

Een politicus, een doorbraak.

It might have been a book I read, the arts. No, no, no.

Misschien een boek dat ik las, kunst. Nee, nee, en nog eens nee.

It might have been something my two gorgeous daughters had done.

Het hadden mijn mooie dochters kunnen zijn.

No, it wasn't. The highlight of 2012, so clearly,

Nee, zij waren het niet. Het hoogtepunt van 2012

was the discovery of the Higgs boson.

was de ontdekking van het Higgs-deeltje.

Give it up for the fundamental particle

Graag jullie applaus voor het fundamentele deeltje,

that bequeaths all other fundamental particles their mass.

dat alle andere deeltjes hun massa geeft.

(Applause)

(Applaus)

And what was so gorgeous about this discovery was

Wat er zo mooi aan deze ontdekking was,

50 years ago Peter Higgs and his team

dat Peter Higgs en zijn team 50 jaar geleden

considered one of the deepest of all questions:

een van de meest ingewikkelde vragen stelde:

How is it that the things that make us up have no mass?

hoe komt het dat de deeltjes waarvan we gemaakt zijn,

I've clearly got mass. Where does it come from?

geen massa hebben? Hoe kan dat?

And he postulated a suggestion

Hij stelde dat

that there's this infinite, incredibly small field

er een heel klein stukje was,

stretching throughout the universe,

in het universum,

and as other particles go through those particles

en als andere deeltjes hierdoor gaan

and interact, that's where they get their mass.

en door interactie hun massa krijgen.

The rest of the scientific community said,

De rest van de wetenschap zei:

"Great idea, Higgsy.

"Goed idee, Higgsy.

We've got no idea if we could ever prove it.

We weten niet of we het ooit kunnen bewijzen.

It's beyond our reach."

Het is buiten ons bereik."

And within just 50 years,

Binnen 50 jaar,

in his lifetime, with him sitting in the audience,

in zijn leven, met hem in het publiek,

we had designed the greatest machine ever

hadden we de beste machine ooit gemaakt,

to prove this incredible idea

om dit ongelooflijke idee te bewijzen

that originated just in a human mind.

dat uit een gewone menselijke geest ontsproten was,

That's what is so exciting for me about this prime number.

Dat vind ik zo opwindend aan dit priemgetal.

We thought it might be there,

We dachten dat het er kon zijn.

and we went and found it.

We gingen zoeken en vonden het.

That is the essence of being human.

Dat is de essentie van het mens-zijn.

That is what we are all about.

Dat is waar het om draait.

Or as my friend Descartes might put it,

Of, zoals mijn vriend Descartes zei:

we think,

"Wij denken,

therefore we are.

dus we bestaan."

Thank you.

Dankjewel.

(Applause)

(Applaus)