Adam Spencer: Why I fell in love with monster prime numbers

Adam Spencer: Neden dev asal sayılara aşık oldum

Çeviri: Zafer Karkaç Gözden geçirme: Elifnaz Tuna

Ah yes, those university days,

Ah şu üniversite günleri

a heady mix of Ph.D-level pure mathematics

doktora düzeyinde kuramsal matematiğin,

and world debating championships,

tüm dünyanın şampiyonaları tartıştığı

or, as I like to say, "Hello, ladies. Oh yeah."

ve "Selam kızlar. Of, evet." O delişmen günler.

Didn't get much sexier than the Spence

Size şunu söylemeliyim ki üniversitede,

at university, let me tell you.

Spencer'dan daha seksi olamazdınız.

It is such a thrill for a humble breakfast radio announcer

Gerçekten dünyanın öbür tarafından,

from Sydney, Australia, to be here on the TED stage

Sydney, Avustralya'dan sıradan bir radyo sunucusu için

literally on the other side of the world.

burada TED sahnesinde olmak çok heyecan verici.

And I wanted to let you know, a lot of the things you've heard

Bilmenizi isterim ki Avustralyalılar hakkında

about Australians are true.

duyduğunuz pek çok şey doğru.

From the youngest of ages, we display

Çok erken yaşlardan itibaren, sporda

a prodigious sporting talent.

olağanüstü bir başarı sergileriz.

On the field of battle, we are brave and noble warriors.

Savaş meydanlarının cesur ve soylu savaşçılarıyızdır.

What you've heard is true.

Australians, we don't mind a bit of a drink,

Ne duyduysanız doğru.

Biz Avustralyalılar, bazen bizi toplum içinde utandığımız

sometimes to excess, leading to embarrassing social situations. (Laughter)

durumlara düşüren alkolü fazla kaçırmaya aldırış etmeyiz.

This is my father's work Christmas party, December 1973.

Bu babamın işyerindeki Aralık 1973 yılı Noel Partisinden.

I'm almost five years old. Fair to say,

Sanırım beş yaşlarındayım ve emin olun

I'm enjoying the day a lot more than Santa was.

o gün Santa'dan daha çok eğleniyorum.

But I stand before you today

Ama bugün sizin karşınızda,

not as a breakfast radio host,

bir radyo sunucusu olarak değil,

not as a comedian, but as someone who was, is,

bir komedyen olarak da değil, ama matematikçi olmuş,

and always will be a mathematician.

olan ve hep matematikçi olacak biri olarak duruyorum.

And anyone who's been bitten by the numbers bug

Rakam böceğince ısırılan herkes bilir ki,

knows that it bites early and it bites deep.

rakam böceği vakitsiz ve derin ısırır.

I cast my mind back when I was in second grade

Sydney'in banliyölerinde Boronia Park denilen

at a beautiful little government-run school

küçük güzel bir devlet okulunda

called Boronia Park in the suburbs of Sydney,

ikinci sınıfta okuduğum günlerimi anımsıyorum.

and as we came up towards lunchtime, our teacher,

Öğle tatiline yaklaştığımız vakitlerde,

Ms. Russell, said to the class,

öğretmenimiz Bayan Russell sınıfa şöyle dedi:

"Hey, year two. What do you want to do after lunch?

"Evet, ikiler. Öğle yemeğinden sonra ne yapmak istiyorsunuz?

I've got no plans."

Benim bir planım yok."

It was an exercise in democratic schooling,

Bir demokratik eğitim alıştırmasıydı, evet demokratik eğitimi

and I am all for democratic schooling, but we were only seven.

tümüyle destekliyorum ama sadece yedi yaşındaydık.

So some of the suggestions we made as to what

Öğleden sonra için getirdiğimiz önerilerin

we might want to do after lunch were a little bit impractical,

bazıları pek de yapılması mümkün olmayan şeylerdi,

and after a while, someone made a particularly silly suggestion

bir süre sonra, biri gerçekten aptalca bir öneri getirdi

and Ms. Russell patted them down with that gentle aphorism,

ve Bayan Russell kibar bir vecizle onu okşayarak şöyle dedi:

"That wouldn't work.

"Bu olamaz. Bu kare bir taşı,

That'd be like trying to put a square peg through a round hole."

yuvarlak bir delikten geçirmeye benzer."

Now I wasn't trying to be smart.

Zeki olmaya çalışmıyordum.

I wasn't trying to be funny.

Komik olmaya da çalışmıyordum.

I just politely raised my hand,

Kibarca elimi kaldırdım ve

and when Ms. Russell acknowledged me, I said,

Ms. Russell beni fark ettiğinde,

in front of my year two classmates, and I quote,

tüm sınıfın önünde şöyle dedim:

"But Miss,

"Fakat, Bayan Russell, eğer

surely if the diagonal of the square

karenin köşegenleri

is less than the diameter of the circle,

yuvarlağın çapından küçükse

well, the square peg will pass quite easily through the round hole."

kare taş yuvarlak delikten rahatlıkla geçecektir."

(Laughter)

(Gülüşmeler)

"It'd be like putting a piece of toast through a basketball hoop, wouldn't it?"

"Bir dilim ekmeği basketbol potasından geçirmeye benzer."

And there was that same awkward silence

Sınıf arkadaşlarımın çoğunda,

from most of my classmates,

tuhaf bir sessizlik vardı.

until sitting next to me, one of my friends,

Ta ki yanımda oturan arkadaşlarımdan biri,

one of the cool kids in class, Steven, leaned across

okulun en havalı çocuklarından Steven, bana doğru eğildi

and punched me really hard in the head.

ve başıma öyle bir darbe indirdi ki...

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Now what Steven was saying was, "Look, Adam,

Steven şunu demişti: "Bak, Adam, burada hayatının

you are at a critical juncture in your life here, my friend.

en kritik dönemecindesin dostum.

You can keep sitting here with us.

Burada bizimle oturmaya devam edebilirsin.

Any more of that sort of talk, you've got to go and sit

Böyle konuşmalara devam edersen, kalkıp gitmeli

over there with them."

ve orada onlarla oturmalısın."

I thought about it for a nanosecond.

Bir nanosaniyeliğine bunu düşündüm.

I took one look at the road map of life,

Hayatımın yol haritasına baktım,

and I ran off down the street marked "Geek"

"Geek" yazan sokak boyunca, hantal küçük ayaklarımın,

as fast as my chubby, asthmatic little legs would carry me.

astımlı bedenimin beni taşıyabileceği kadar hızlı koştum.

I fell in love with mathematics from the earliest of ages.

Çok erken yaşlarda matematiğe aşık oldum.

I explained it to all my friends. Maths is beautiful.

Bütün arkadaşlarıma açıkladım. Matematik harikadır.

It's natural. It's everywhere.

Doğaldır. Heryerdedir.

Numbers are the musical notes

Sayılar kainatın senfonisinin yazıldığı

with which the symphony of the universe is written.

müzikal notalardır.

The great Descartes said something quite similar.

Muhteşem Descartes da benzer bir şey söylemiştir.

The universe "is written in the mathematical language."

Kainat "matematiksel bir dille yazılmıştır."

And today, I want to show you one of those musical notes,

Bugün size, bu müzikal notalardan birini göstermek istiyorum,

a number so beautiful, so massive,

çok güzel, çok büyük bir sayı.

I think it will blow your mind.

Bence aklınızı başınızdan alacak.

Today we're going to talk about prime numbers.

Bugün asal sayılardan konuşacağız.

Most of you I'm sure remember that six is not prime

Çoğunuzun altının bir asal sayı olmadığını bildiğine eminim.

because it's 2 x 3.

Çünkü iki kere üç altıdır.

Seven is prime because it's 1 x 7,

Yedi asaldır çünkü bir kere yedi yedidir.

but we can't break it down into any smaller chunks,

ve onu daha küçük parçalara ayıramazsınız,

or as we call them, factors.

ya da bizim deyişimizle, çarpanlara.

Now a few things you might like to know about prime numbers.

Şimdi sıra asal sayılar hakkında bilmek istediğiniz şeylerde.

One is not prime.

Bir asal değildir.

The proof of that is a great party trick

Bunun kanıtı ise sadece bazı partilerde işe yarayan

that admittedly only works at certain parties.

süper bir parti hilesidir.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Another thing about primes, there is no final biggest prime number.

Bir şey daha: son ve en büyük asal sayı yoktur.

They keep going on forever.

Asal sayılar sonsuza kadar devam ederler.

We know there are an infinite number of primes

Dahi matematikçi Öklid sayesinde biliyoruz ki

due to the brilliant mathematician Euclid.

sonsuz sayıda asal sayı vardır.

Over thousands of years ago, he proved that for us.

Binlerce yıl önce Öklid bunu bize kanıtlamıştır.

But the third thing about prime numbers,

Asal sayılar hakkındaki üçüncü şey ise,

mathematicians have always wondered,

matematikçilerin her zaman,

well at any given moment in time,

yani gerçekten her dönemde merak ettiği bir gerçek,

what is the biggest prime that we know about?

bildiğimiz en büyük asal sayı nedir?

Today we're going to hunt for that massive prime.

Bugün biz bu en büyük asal sayının peşine düşeceğiz.

Don't freak out.

Hemen telaşa düşmeyin.

All you need to know, of all the mathematics

Bilmeniz gereken şey, bugüne kadar

you've ever learned, unlearned, crammed, forgotten,

öğrendiğiniz, öğrenemediğiniz, çok çalıştığınız, unuttuğunuz

never understood in the first place,

ve ilk etapta asla anlayamadığınız matematik bilginizle

all you need to know is this:

tüm bilmeniz gereken şudur:

When I say 2 ^ 5,

2'nin 5'inci kuvveti dediğimde,

I'm talking about five little number twos next to each other

yanyana beş adet ikiden bahsediyorum,

all multiplied together,

hepsini çarptığımızda,

2 x 2 x 2 x 2 x 2.

yani 2x2x2x2x2'dir.

So 2 ^ 5 is 2 x 2 = 4,

Yani 2'nin 5'inci kuvveti demek 2x2=4,

8, 16, 32.

8, 16, 32.

If you've got that, you're with me for the entire journey. Okay?

Bunu anladıysanız, tüm yolculukta benimlesiniz. Tamam mı?

So 2 ^ 5,

Yani 2'nin 5'inci kuvveti,

those five little twos multiplied together.

beş küçük ikinin birbiriyle çarpılmasıdır.

(2 ^ 5) - 1 = 31.

(2^ 5) -1=31

31 is a prime number, and that five in the power

31 bir asal sayıdır, keza kuvvetteki 5 de

is also a prime number.

bir asal sayıdır.

And the vast bulk of massive primes we've ever found

Bugüne kadar bulabildiğimiz o tüm asal sayılar

are of that form:

şu yapıdadır:

two to a prime number, take away one.

İkinin asal sayı olan bir kuvveti eksi bir.

I won't go into great detail as to why,

Çok detayına inmeyeceğim çünkü,

because most of your eyes will bleed out of your head if I do,

eğer öyle yaparsam, çoğunuzun gözleri önüne akacak.

but suffice to say, a number of that form

ama şu kadarını söyleyebilirim ki, bu yapıdaki bir sayının

is fairly easy to test for primacy.

kuvvet olarak alınabileceği kolayca test edilebilir.

A random odd number is a lot harder to test.

Sıradan bir sayının test edilmesi çok daha zordur.

But as soon as we go hunting for massive primes,

Ama asal sayıların peşine düşer düşmez,

we realize it's not enough

herhangi bir asal sayının kuvvet olarak

just to put in any prime number in the power.

alınmasının yeterli olmadığını görürüz.

(2 ^ 11) - 1 = 2,047,

(2^11)-1=2,047,

and you don't need me to tell you that's 23 x 89.

ve bunun bana 23x89 olduğunu söylemenize gerek yok.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But (2 ^ 13) - 1, (2 ^ 17) - 1

Ama (2^13) -1, (2^17)-1

(2 ^ 19) - 1, are all prime numbers.

(2^19)-1, bunların hepsi asaldır.

After that point, they thin out a lot.

Bu noktadan sonra, giderek azalıyorlar.

And one of the things about the search for massive primes

Büyük asal sayıların peşine düşmekle ilgili,

that I love so much is some of the great mathematical minds

çok sevdiğim bir şey varsa o da onları araştıran

of all time have gone on this search.

gelmiş geçmiş büyük matematik dehalarıdır.

This is the great Swiss mathematician Leonhard Euler.

Bu, İsviçreli büyük matematikçi Leonhard Euler.

In the 1700s, other mathematicians said

1700'lerde, diğer matematikçiler onun için,

he is simply the master of us all.

"o hepimizin ustası" demişlerdir.

He was so respected, they put him on European currency

O kadar saygındı ki resmini Avrupa banknotlarına basmışlardı.

back when that was a compliment.

Tabii o zaman için bu adeta bir lütuftu.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Euler discovered at the time the world's biggest prime:

Euler o zamanın en büyük asal sayısını keşfetmiştir:

(2 ^ 31) - 1.

(2^31)-1.

It's over two billion.

İki milyardan fazladır.

He proved it was prime with nothing more

Euler bu sayının asallığını sadece

than a quill, ink, paper and his mind.

tüy kalemi, mürekkebi ve aklıyla kanıtlamıştır.

You think that's big.

Bunun büyük olduğunu düşünebilirsiniz.

We know that (2 ^ 127) - 1

Ama biliyoruz ki (2^127) -1 de

is a prime number.

bir asal sayıdır.

It's an absolute brute.

Resmen mantık dışı.

Look at it here: 39 digits long,

Şuraya bakın: Tam 39 hane.

proven to be prime in 1876

Asal olduğu 1876'da

by a mathematician called Lucas.

Lucas adlı bir matematikçi tarafından kanıtlanmıştır.

Word up, L-Dog.

Seni gidi Lucas seni!

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But one of the great things about the search for massive primes,

Ama en büyük asal sayıların peşine düşmenin

it's not just finding the primes.

en güzel yanı her zaman onlara ulaşmak değildir.

Sometimes proving another number not to be prime is just as exciting.

Bazen tersini kanıtlamak da aynı derecede heyecan vericidir.

Lucas again, in 1876, showed us (2 ^ 67) - 1,

Yine Lucas bize, 1876'da, 21 hane uzunluğundaki

21 digits long, was not prime.

(2^67)-1'in asal olmadığını göstermiştir.

But he didn't know what the factors were.

Ama çarpanların ne olduğunu bilmiyordu.

We knew it was like six, but we didn't know

Biz altı gibi olduklarını biliyoruz, ama

what are the 2 x 3 that multiply together

2x3'ü neyle çarptığımızda o büyük

to give us that massive number.

sayıya ulaşacağımızı bilmiyorduk.

We didn't know for almost 40 years

Neredeyse kırk yıldır bunu bilmiyorduk ki

until Frank Nelson Cole came along.

Frank Nelson Cole çıkageldi.

And at a gathering of prestigious American mathematicians,

Amerikalı saygın matematikçilerin bir toplantısında,

he walked to the board, took up a piece of chalk,

tahtaya yürüdü, eline bir tebeşir aldı

and started writing out the powers of two:

ve ikinin kuvvetlerini yazmaya başladı:

two, four, eight, 16 --

iki, dört, sekiz, 16 --

come on, join in with me, you know how it goes --

hadi, bana eşlik edin, nasıl devam ettiğini biliyorsunuz --

32, 64, 128, 256,

32, 64, 128, 256,

512, 1,024, 2,048.

512, 1,0214, 2,048

I'm in geek heaven. We'll stop it there for a second.

İneklerin arasında kaldım. Burada bir saniyeliğine duracağız.

Frank Nelson Cole did not stop there.

Ama Frank Nelson Cole orada durmadı.

He went on and on

Devam etti, etti ve ikinin

and calculated 67 powers of two.

tam altmış yedi kuvvetini hesapladı.

He took away one and wrote that number on the board.

Biri çıkardı ve tahtadaki sayıyı yazdı.

A frisson of excitement went around the room.

Tüm salonda bir heyecan ürpertisi dolaşıyordu.

It got even more exciting when he then wrote down

Bildiğimiz çarpma işlemi formatında iki büyük asal sayıyı

these two large prime numbers in your standard multiplication format --

tahtaya yazdığında heyecan daha da arttı.

and for the rest of the hour of his talk

Ve konuşmasının geri kalanında

Frank Nelson Cole busted that out.

Frank Nelson Cole adeta balatayı sıyırdı.

He had found the prime factors

(2^'67)-1'in sonucundaki

of (2 ^ 67) - 1.

asal sayıya ulaşmıştı.

The room went berserk --

Odadaki herkes sanki kafayı yemiş gibiydi.

(Laughter) --

(Gülüşmeler)

as Frank Nelson Cole sat down,

Frank Nelson Cole yerine oturduğunda

having delivered the only talk in the history of mathematics

matematik tarihindeki sözcüklerin kullanılmadığı

with no words.

tek konuşmayı yapmıştı.

He admitted afterwards it wasn't that hard to do.

Sonraları bunun çok da zor olmadığını kabul etti.

It took focus. It took dedication.

Dikkat ve azimle bunun üzerine eğilmeyi gerektiriyordu.

It took him, by his estimate,

Onun hesaplamasına göre,

"three years of Sundays."

üç yılın pazar günlerinin toplamı kadar vaktini almıştı.

But then in the field of mathematics,

Ama matematik alanında,

as in so many of the fields that we've heard from in this TED,

TED'den öğrendiğimiz pek çok alanda olduğu gibi,

the age of the computer goes along and things explode.

bilgisayar çağı gelir ve asıl patlama yaşanır.

These are the largest prime numbers we knew

Bilgisayarlar hesaplama işimizi üstlendikçe, yıllar içinde,

decade by decade, each one dwarfing the one before

bildiğimiz bu büyük asal sayıların her biri

as computers took over and our power to calculate

bir öncekini küçülte küçülte

just grew and grew.

daha da büyüdü ve büyüdü.

This is the largest prime number we knew in 1996,

Bu gördüğünüz, benim için çok duygusal bir yıl olan,

a very emotional year for me.

1996'da bildiğimiz en büyük asal sayıydı.

It was the year I left university.

1996 üniversiteyi bitirdiğim yıldı.

I was torn between mathematics and media.

Matematik ve medya arasında gidip geliyordum.

It was a tough decision. I loved university.

Zor bir karardı. Üniversiteyi sevmiştim.

My arts degree was the best nine and a half years of my life.

Güzel sanatlar eğitimim hayatımın en iyi dokuz buçuk yılıydı.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But I came to a realization about my own ability.

Ama kendi yeteneklerim hakkında bir şeyi fark etmiştim.

Put simply, in a room full of randomly selected people,

En basit deyişle, gelişigüzel seçilmiş insanların arasında

I'm a maths genius.

ben bir matematik dahisiyim.

In a roomful of maths Ph.Ds,

Matematik doktorları arasında ise

I'm as dumb as a box of hammers.

tam bir kuş beyinliyim.

My skill is not in the mathematics.

Yeteneğim matematikte değildi.

It is in telling the story of the mathematics.

Matematiğin hikayesini anlatabilmekteydi.

And during that time, since I've left university,

Ve ben üniversiteyi bitirdiğimden beri,

these numbers have got bigger and bigger,

bu sayılar her biri bir sonrakini

each one dwarfing the last,

küçülte küçülte büyüdüler.

until along came this man, Dr. Curtis Cooper,

Ta ki, birkaç yıl önce en büyük asal sayı rekorunu

who a few years ago held the record for the largest ever prime,

rakip bir üniversiteye kaptırmak için elde eden

only to see it snatched away by a rival university.

Dr. Curtis Cooper ortaya çıkıncaya dek.

And then Curtis Cooper got it back.

Sonraları Curtis Cooper bu rekoru geri aldı.

Not years ago, not months ago, days ago.

Yıllar, aylar önce değil, günler önce.

In an amazing moment of serendipity,

Şanslı bir tesadüf anında,

I had to send TED a new slide

Bu adamın neler yaptığını göstermek için

to show you what this guy had done.

TED'e yeni bir slayt yolladım.

I still remember -- (Applause) --

Hala hatırlıyorum -- (Alkış) --

I still remember when it happened.

Ne zaman olduğunu hala hatırlıyorum.

I was doing my breakfast radio show.

Radyodaki kahvaltı programımı yapıyordum.

I looked down on Twitter. There was a tweet:

Twitter'a bir göz attım ve şöyle bir tweet gördüm:

"Adam, have you seen the new largest prime number?"

"Adam, yeni en büyük asal sayıyı gördün mü?"

I shivered --

Titrediğimi hissettim.

(Laughter) --

(Gülüşmeler)

contacted the women who produced my radio show out in the other room,

diğer odada programımı hazırlayan kızları aradım

and said "Girls, hold the front page.

ve "Kızlar, manşeti bana ayırın.

We're not talking politics today.

Bugün siyaset konuşmayacağız.

We're not talking sport today.

Bugün spor da konuşmayacağız.

They found another megaprime."

Yeni bir büyük asal sayı bulunmuş."

The girls just shook their heads,

Kızlar başlarını salladılar, başlarını elleri arasına aldılar

put them in their hands, and let me go my own way.

ve beni ne halim varsa görmem için bıraktılar.

It's because of Curtis Cooper that we know,

Şuan bildiğimiz en büyük asal sayı olan

currently the largest prime number we know,

2^57,885,161'i

is 2 ^ 57,885,161.

Curtis Cooper sayesinde biliyoruz.

Don't forget to subtract the one.

Ve tabi biri çıkarmayı da unutmamalıyız.

This number is almost 17 and a half million digits long.

Bu sayı neredeyse on yedi buçuk milyon hane uzunluğunda.

If you typed it out on a computer and saved it as a text file,

Bilgisayarda yazıp bir metin dosyası olarak kaydettiğinizde

that's 22 meg.

dosya yirmi megabayt olur.

For the slightly less geeky of you,

Tamam bilgisayar dilinden daha basit anlatayım.

think about the Harry Potter novels, okay?

Harry Potter serisini düşünün, tamam mı?

This is the first Harry Potter novel.

Bu ilk Harry Potter romanı.

This is all seven Harry Potter novels,

Bu da serinin tamamı, yani yedi roman.

because she did tend to faff on a bit near the end.

Çünkü yazar sonlara doğru biraz aylaklık yaptı.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Written out as a book, this number would run

Bir kitap olarak yazılırsa, bu sayı tüm Harry Poter serisi

the length of the Harry Potter novels and half again.

ve bir de onun yarısı kadar daha uzun olurdu.

Here's a slide of the first 1,000 digits of this prime.

Bu sayının ilk 1000 hanesini ekranda görebilirsiniz.

If, when TED had begun, at 11 o'clock on Tuesday,

Eğer salı günü saat 11'de, TED'in başladığı saatte,

we'd walked out and simply hit one slide every second,

her saniyede bir ekranda bir slayt gösterseydik

it would have taken five hours to show you that number.

bu sayının tamamını size göstermek beş saat alırdı.

I was keen to do it, could not convince Bono.

Ben yapmak istedim açıkçası ama Bono'yu ikna edemedim.

That's the way it goes.

İşte bu şekilde devam ediyor.

This number is 17 and a half thousand slides long,

Bu sayı 17,500 slayt uzunluğunda.

and we know it is prime as confidently

ve biz bu sayının asal olduğunu yedinin asal olduğunu

as we know the number seven is prime.

bildiğimiz kadar kesin bilebiliyoruz.

That fills me with almost sexual excitement.

Yani bu bende neredeyse cinsel uyarılma etkisi yaratıyor.

And who am I kidding when I say almost?

Hani neredeyse derken kimi kandırıyorsam?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

I know what you're thinking:

Ne düşündüğünüzü biliyorum.

Adam, we're happy that you're happy,

Adam, sen mutlusun ve biz de mutluyuz.

but why should we care?

Ama bu neden bizim umrumuzda olsun ki?

Let me give you just three reasons why this is so beautiful.

Bu durumu bu denli muhteşem yapan üç sebep söyleyeceğim.

First of all, as I explained, to ask a computer

İlk olarak, açıkladığım gibi, bilgisayara, "bu sayı asal mıdır"

"Is that number prime?" to type it in its abbreviated form,

diye sormak için onu kısa haliyle yazmak, sonra da

and then only about six lines of code is the test for primacy,

aşağı yukarı altı satır kod ile asallığı denemek için

is a remarkably simple question to ask.

bu soruyu sormak çok basittir.

It's got a remarkably clear yes/no answer,

Net bir şekilde evet ya da hayır cevabı verir,

and just requires phenomenal grunt.

ve sadece iyi çalışan bir bellek gerektirir.

Large prime numbers are a great way of testing

Büyük asal sayılar bilgisayar çiplerinin hızını

the speed and accuracy of computer chips.

ve iyi çalışıp çalışmadıklarını test etmenin en iyi yoludur.

But secondly, as Curtis Cooper was looking for that monster prime,

Öte yandan, Curtis Cooper bu dev sayının

he wasn't the only guy searching.

izini süren tek kişi değildi.

My laptop at home was looking through

O sırada benim laptopum da, tüm dünyada

four potential candidate primes myself

bu büyük sayıların peşine düşen

as part of a networked computer hunt around the world

bir bilgisayar ağına bağlı olarak dört tane

for these large numbers.

potansiyel asal sayının incelemesini yapmakta idi.

The discovery of that prime is similar to the work

Büyük asal sayıların peşine düşmek insanların

people are doing in unraveling RNA sequences,

RNA dizilimini çözmek için yaptıkları çalışmalara,

in searching through data from SETI and other astronomical projects.

Dünya Dışı Akıllı Yaşam Araştırmaları projelerine benziyor.

We live in an age where some of the great breakthroughs

Büyük buluşların her zaman laboratuvarlarda ya da

are not going to happen in the labs or the halls of academia

akademi amfilerinde değil de

but on laptops, desktops,

araştırmalara kendince yardım eden insanların

in the palms of people's hands

bilgisayarlarında, masaüstlerinde ya da ellerinde

who are simply helping out for the search.

şekillendiği bir çağda yaşıyoruz.

But for me it's amazing because it's a metaphor

Benim için içinde yaşadığımız çağda

for the time in which we live,

insan beyni ve makinelerin birlikte keşifler yapabilmesi

when human minds and machines can conquer together.

büyüleyici bir metafor.

We've heard a lot about robots in this TED.

TED'de robotlar hakkında pek çok şey izledik.

We've heard a lot about what they can and can't do.

Yapabilecekleri, yapamayacakları hakkında bilgi sahibi olduk.

It is true, you can now download onto your smartphone

Satrançtaki pek çok dahiyi akıllı telefonunuza indirdiğiniz

an app that would beat most grandmasters at chess.

bir uygulama ile yenebileceğiniz doğrudur.

You think that's cool.

Bunun harika olduğunu düşünebilirsiniz.

Here's a machine doing something cool.

Bakın işte harika bir iş yapan bir makine daha.

This is the CubeStormer II.

Bu CubeStormer II.

It can take a randomly shuffled Rubik's Cube.

Öylece karıştırılmış bir Rubik Kübü alır ve

Using the power of the smartphone,

akıllı telefonunun gücünü kullanarak,

it can examine the cube and solve the cube

beş saniye gibi kısa bir sürede

in five seconds.

kübü inceler ve çözer.

(Applause)

(Alkış)

That scares some people. That excites me.

Bu bazı insanları korkutur, ama beni heyecanlandırıyor.

How lucky are we to live in this age

İnsan beyninin ve makinelerin birlikte çalışabildiği

when mind and machine can work together?

bu çağda yaşadığımız için ne kadar da şanslıyız!

I was asked in an interview last year in my capacity

Avustralya'da kendi halinde az çok üne sahip

as a lower-case "c" celebrity in Australia,

biri olarak bir röportajda bana şöyle sormuşlardı:

"What was your highlight of 2012?"

"2012'nin sizin için en önemli olayı nedir?"

People were expecting me to talk about

İnsanlar, Avustralyamızın o harika ve kendine özgü

my beloved Sydney Swans football team.

futbol sporundan, Super Bowl'a eşit bir başarı elde eden

In our beautiful, indigenous sport of Australian football,

sevgili futbol takımım Sydney Swans'ten filan

they won the equivalent of the Super Bowl.

bahsetmemi bekliyorlardı.

I was there. It was the most emotional, exciting day.

Evet, o gün oradaydım, çok duygu dolu, çok heyecan vericiydi.

It wasn't my highlight of 2012.

Ama benim için 2012'nin en önemli olayı değildi.

People thought it might have been an interview I'd done on my show.

Programımdaki bir röportaj olmasını da bekleyebilirler.

It might have been a politician. It might have been a breakthrough.

Belki de bir politikacı, belki de büyük bir buluş.

It might have been a book I read, the arts. No, no, no.

Okuduğum bir kitap, güzel sanatlar... Hayır, hayır, hayır.

It might have been something my two gorgeous daughters had done.

İki güzel kızımın yaptığı bir şey olmasını bekleyebilirler.

No, it wasn't. The highlight of 2012, so clearly,

Ama değildi. Benim için açık ve net olarak 2012'nin

was the discovery of the Higgs boson.

en büyük olayı Higgs bozonunun keşfiydi.

Give it up for the fundamental particle

Diğer tüm temel parçacıklara kütle kazandıran

that bequeaths all other fundamental particles their mass.

o temel parçacığın buluşunu alkışlayalım.

(Applause)

(Alkışlar)

And what was so gorgeous about this discovery was

Bu keşfi bu kadar muhteşem yapan şey ise,

50 years ago Peter Higgs and his team

50 yıl önce Peter Higgs ve ekibininin

considered one of the deepest of all questions:

en derin sorulardan biri üzerine kafa yormuş olmalarıydı.

How is it that the things that make us up have no mass?

Nasıl olur da bizi meydan getiren şeylerin kütlesi olamaz?

I've clearly got mass. Where does it come from?

Benim bir kütlem olduğu çok açık. Ama bu nereden geliyor?

And he postulated a suggestion

Ve Higgs şöyle bir varsayımda bulundur:

that there's this infinite, incredibly small field

Parçacıkların diğer parçacıklarla etkileşim içinde olduğu

stretching throughout the universe,

tüm evren boyunca uzanan

and as other particles go through those particles

bu sonsuz, inanılmaz derece küçük alan,

and interact, that's where they get their mass.

onların kütlelerinin geldiği yerdir.

The rest of the scientific community said,

Bilimsel komitenin geri kalanı şöyle dedi:

"Great idea, Higgsy.

"Bu önemli bir tez Higgs.

We've got no idea if we could ever prove it.

Ama bunu kanıtlayabileceğimize dair bir fikrimiz yok.

It's beyond our reach."

Bu ulaşabileceğimizin çok ötesinde."

And within just 50 years,

Ve sadece ömrünün 50 yılında

in his lifetime, with him sitting in the audience,

onun gözlemi ve tanıklığında,

we had designed the greatest machine ever

bir insan aklının ürünü olan

to prove this incredible idea

bu muhteşem fikri kanıtlayabilmek için

that originated just in a human mind.

tüm zamanların en muhteşem makinasını tasarladık.

That's what is so exciting for me about this prime number.

Benim için asal sayılar tam da bu yüzden çok heyecan verici.

We thought it might be there,

Orada bi yerde olduğunu düşündük,

and we went and found it.

gittik ve onu bulduk.

That is the essence of being human.

İşte insan olmanın özü budur.

That is what we are all about.

Hepimiz işte tam da bundan ibaretiz.

Or as my friend Descartes might put it,

Ya da dostum Descartes'in dediği gibi

we think,

Düşünüyorum,

therefore we are.

Öyleyse varım.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)