Meklit Hadero: The unexpected beauty of everyday sounds | TED

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

As a singer-songwriter,

အဆိုရှင်၊ တေးရေးသူတစ်ယောက် အနေနဲ့

people often ask me about my influences or, as I like to call them,

လူတွေက ကျွန်မရဲ့ဩဇာလွှမ်းမှုတွေ ကျွန်မ အခေါ် အသံပိုင်း မျိုးရိုး

my sonic lineages.

အကြောင်း ခဏခဏ မေးကြတယ်။

And I could easily tell you

ရှင်တို့ကို အလွယ်ပြောလို့ရတာက

that I was shaped by the jazz and hip hop that I grew up with,

ကျွန်မဟာ ဂျပ်ဇ်နဲ့ ဟစ်ဟော့ပ် ဂီတတွေနဲ့ ပုံသွင်းခံရပြီး Ethopian

by the Ethiopian heritage of my ancestors,

ဘိုးဘွား မျိုးနွယ်မှာကြီးပြင်းခဲ့တာပါ။

or by the 1980s pop on my childhood radio stations.

(သို့) ၁၉၈၀ နှစ်လွန် ကလေးဘဝ ပေါ့ပ် ရေဒီယို အသံလွှင့်ရုံတွေပါ။

But beyond genre, there is another question:

ဒါပေမဲ့ ဟန်အမျိုးအစားအပြင် နောက်ထပ်မေးခွန်း ရှိသေးတယ်။

how do the sounds we hear every day influence the music that we make?

နေ့စဉ်ကြားရတဲ့ အသံတွေက ဂီတဖန်တီးမှုကို ဘယ်လိုသက်ရောက်လဲ ဆိုတာပေါ့။

I believe that everyday soundscape

နေ့စဉ် အသံပေါင်းစုံဟာ သီချင်းရေးဖို့အတွက်

can be the most unexpected inspiration for songwriting,

မမျှော်လင့်ဆုံး ဈာန်ဝင်စားမှု ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ ယုံကြည်တယ်၊

and to look at this idea a little bit more closely,

ဒီအတွေးကို နည်းနည်းပို နီးနီးကြည့်ဖို့ပါ။

I'm going to talk today about three things:

ဒီနေ့ အကြောင်းအရာ ၃ မျိုးကို ပြောပြမှာပါ။

nature, language and silence --

သဘာဝ၊ ဘာသာစကား၊ တိတ်ဆိတ်မှုပါ။

or rather, the impossibility of true silence.

ဒါမှမဟုတ်လည်း တိတ်ဆိတ်မှုအစစ်ရဲ့ မဖြစ်နိုင်မှုပေါ့။

And through this I hope to give you a sense of a world

ဒါကနေပြီး ဂီတရသပေါ်လွင်မှုနဲ့ ရှင်သန်ပြီးနှင့်တဲ့

already alive with musical expression,

လောကအာရုံကို ပေးဖို့မျှော်လင့်ပေမဲ့

with each of us serving as active participants,

သိသိ၊မသိသိ ကျွန်မတို့ တစ်ဦးချင်းစီဟာ တက်ကြွတဲ့ ပါဝင်သူတွေအနေနဲ့

whether we know it or not.

အသုံးတော်ခံနေပါတယ်။

I'm going to start today with nature, but before we do that,

ဒီနေ့ သဘာဝအကြောင်းနဲ့စတော့မှာ ဖြစ်ပေမဲ့ ဒါမလုပ်ခင်

let's quickly listen to this snippet of an opera singer warming up.

အော်ပရာအဆိုတော်တစ်ယောက်ရဲ့ ပဏာမ အတိုလေးကို သွက်သွက် နားထောင်ရအောင်။

Here it is.

ဒီမှာပါရှင်။

(Singing)

(ခြေဆင်း သီဆိုခြင်း)

(Singing ends)

(သီဆိုခြင်း အဆုံးသတ်သည်)

It's beautiful, isn't it?

လှတယ်မို့လား ရှင်။

Gotcha!

ကြားလိုက်ပါတယ်။

That is actually not the sound of an opera singer warming up.

ဒါဟာ တကယ်တော့ အော်ပရာအဆိုရှင်ရဲ့ ပဏာမ ဆိုသံမဟုတ်ပါဘူး။

That is the sound of a bird

ဒါက ငှက်တစ်ကောင်ရဲ့အသံပါ။

slowed down to a pace

ဘီလုံးငှက်သံဟာ ၎င်းကိုယ်ပိုင်လို့ လူတွေနားမှာ ထင်မှတ်မှား

that the human ear mistakenly recognizes as its own.

ရလောက်အောင် နှုန်းတစ်ခုကို နှေးချသွာတာပါ။

It was released as part of Peter Szöke's 1987 Hungarian recording

ဒါကို Peter Szoke ရဲ့ ၁၉၈၇ ဟန်ဂေရီ အသံ သွင်းချက်ရဲ့ အပိုင်းအဖြစ် ထုတ်လွင့်ခဲ့တယ်။

"The Unknown Music of Birds,"

"ငှက်တွေရဲ့ မသိသေးတဲ့ဂီတ"ပါ။

where he records many birds and slows down their pitches

အဲဒီမှာ ငှက်များစွာကို အသံသွင်းပြီး အောက်ခြေကိုဖေါ်ပြဖို့ သူတို့ရဲ့

to reveal what's underneath.

အသံပေါက်ကိုနှေးချထားတယ်။

Let's listen to the full-speed recording.

နှုန်းပြည့် အသံသွင်းတာကို နားဆင်ရအောင်။

(Bird singing)

(ငှက်တေးသီသံ)

Now, let's hear the two of them together

ရှင်တို့ရဲ့ ဦးနှောက်ကို ဒါနဲ့ယှဉ်မိအောင်

so your brain can juxtapose them.

ကဲ နှစ်ခုပေါင်းပြီး နားထောင်စို့။

(Bird singing at slow then full speed)

(ငှက်သီချင်းဆိုသံ နှေးရာမှ နှုန်းပြည့်)

(Singing ends)

(သီချင်သံဆုံးသွားသည်)

It's incredible.

ဒါ မယုံနိုင်စရာပါ။

Perhaps the techniques of opera singing were inspired by birdsong.

အော်ပရာသီချင်းဆိုနည်းတွေဟာ ငှက်သီချင်း ဆိုတာက စေ့စော်တာ ဖြစ်လောက်တယ်။

As humans, we intuitively understand birds to be our musical teachers.

လူသားတွေအနေနဲ့ ငှက်တွေဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ အဆိုဆရာတွေလို့ အလိုလို နားလည်ပါတယ်။

In Ethiopia, birds are considered an integral part

Ethiopia မှာ ငှက်တွေကို မူလဂီတရဲ့ ခွဲမရတဲ့

of the origin of music itself.

အပိုင်းလို့ ယူဆကြတယ်။

The story goes like this:

ဇာတ်လမ်းကတော့ ဒီလိုပါ။

1,500 years ago, a young man was born in the Empire of Aksum,

လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် ၁၅၀၀ က ခေတ်ဟောင်းကမ္ဘာရဲ့ အဓိက ကုန်သွယ်မှု ဗဟိုဖြစ်တဲ့

a major trading center of the ancient world.

Aksum အင်ပါရာမှာ လူငယ်တစ်ဦး မွေးဖွားခဲ့တယ်။

His name was Yared.

သူ့အမည်ကတော့ Yared ပါ။

When Yared was seven years old his father died,

Yared ၇ နှစ်သားမှာ သူ့ဖခင်ဆုံးတော့

and his mother sent him to go live with an uncle, who was a priest

သူ့အမေက Ethiopian ရှေးရိုး ခရစ်ယာန် ဘုန်းကြီးဖြစ်သူ သူ့ဦးလေးဆီ

of the Ethiopian Orthodox tradition,

သွားနေဖို့ ပို့လိုက်တယ်။

one of the oldest churches in the world.

ကမ္ဘာမှာ ရှေးအကျဆုံး ဘုရားကျောင်း တစ်ခုပါ။

Now, this tradition has an enormous amount of scholarship and learning,

ကဲ ဒီအစဉ်အလာဟာ ပညာသင်ကြား မှုမှာ ကြီးမားတဲ့ အတိုင်းအဆရှိပြီး

and Yared had to study and study and study and study,

Yared ဟာ လေ့လာပြီးရင်း လေ့လာခဲ့ရတာဖြစ်ပြီး

and one day he was studying under a tree,

တစ်နေ့ သစ်ပင်အောက်မှာ စာကျက်နေရင်း

when three birds came to him.

ငှက် ၃ ကောင် သူ့ဆီရောက်လ​ာတယ်။

One by one, these birds became his teachers.

ဒီငှက်တွေ တစ်ကောင်ပြီးတစ်ကောင်ဟာ သူ့ဆရာဖြစ်လာခဲ့တယ်။

They taught him music -- scales, in fact.

တကယ်က သူ့ကိုသင်ပေးတာက ဂီတပါ၊ ဂီတသံစဉ်တွေပေါ့။

And Yared, eventually recognized as Saint Yared,

နောက်ဆုံး Yared ဟာ St.Yared လို့ အသိအမှတ်ပြုခံရပြီး

used these scales to compose five volumes of chants and hymns

ဒီသံစဉ်တွေသုံးပြီး ဆုတောင်းပွဲနဲ့ အခမ်းအနားတွေအတွက် သံပြိုင်တေး၊

for worship and celebration.

ဓမ္မတေးသီချင်း ၅ တွဲ သီကုံးခဲ့တယ်။

And he used these scales to compose and to create

ဒီသံစဉ်တွေသုံးပြီး အသုံးတည့်တဲ့

an indigenous musical notation system.

ဂီတသ​င်္ကေတ စနစ်ကို ဖွဲ့ဆိုခဲ့တယ်။

And these scales evolved into what is known as kiñit,

ဒီသံစဉ်တွေဟာ kiñit လို့သိကျတဲ့ ထူးခြားတဲ့

the unique, pentatonic, five-note, modal system that is very much alive

ပဉ္စတေးသွား၊ ၅သံ စနစ်အဖြစ် ဖွံ့ဖြိုးခဲ့တယ်၊ ဒါဟာ အရမ်းကို အသက်ဝင်ပြီး

and thriving and still evolving in Ethiopia today.

ရှင်သန်နေကာ ယနေ့ထိ Ethiopia မှာ ဖွံ့ဖြိုးတုန်းပါ။

Now, I love this story because it's true at multiple levels.

ကျွန်မ ပုံပြင်ကိုကြိုက်တာက အဆင့်ပေါင်းစုံမှာ မှန်နေလို့ပါ။

Saint Yared was a real, historical figure,

St. Yared က တကယ့် သမိုင်းဝင် ပုဂ္ဂိုလ် တစ်ဦးဖြစ်ပြီး

and the natural world can be our musical teacher.

သဘာဝ လောကက ကျွန်မတို့ရဲ့ ဂီတဂုရု ဖြစ်နိုင်ပါတယ်

And we have so many examples of this:

ဒါအတွက် ဥပမာတွေ အများကြီးရှိပါတယ်။

the Pygmies of the Congo tune their instruments

ကွန်ဂိုဒေသက ပစ်ဂမီတွေဟာ သူတို့ရဲ့တူရိယာတွေကို

to the pitches of the birds in the forest around them.

အနီးသစ်တောထဲက ငှက်တွေရဲ့ အသံအနိမ့်၊ အမြင့်နဲ့ ညှိကြတယ်။

Musician and natural soundscape expert Bernie Krause describes

ဂီတပညာရှင်နဲ့ သဘာဝအသံပေါင်းစုံ ကျွမ်းကျင်သူ Bernie Krause က

how a healthy environment has animals and insects

သင့်တင့်တဲ့ပတ်ဝန်းကျင်မှာ တိရစ္ဆာန်တွေနဲ့ အင်းဆက်တွေဟာ

taking up low, medium and high-frequency bands,

ကြိမ်နှုန်း အနိမ့်၊ အလတ်၊ အမြင့်တွေ သံစုံတီးဝိုင်းတစ်ခုလို အတိအကျ

in exactly the same way as a symphony does.

တူညီစွာ ဝိုင်းဆိုပုံကို ဖော်ပြပါတယ်။

And countless works of music were inspired by bird and forest song.

မရေနိုင်အောင်များတဲ့ ဂီလက်ရာတွေဟာငှက် နဲ့ သစ်တောသီချင်းက စေ့စော်မှုရတာပါ

Yes, the natural world can be our cultural teacher.

ဟုတ်တယ်၊ သဘာဝ လောကဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှု ဆရာပါ။

So let's go now to the uniquely human world of language.

ဒီတော့ အခု ဘာသာစကား ရဲ့ထူးခြားလှတဲ့ လူသားကမ္ဘာ ကိုသွားကြရအောင်။

Every language communicates with pitch to varying degrees,

ဘာသာစကားတိုင်းဟာ အသံအနိမ့်အမြင့် အမျိုးမျိုးနဲ့ ဆက်သွယ်ကြပါတယ်။

whether it's Mandarin Chinese,

မန်ဒရင်း တရုတ်ဘာသာစကားဖြစ်ဖြစ်

where a shift in melodic inflection gives the same phonetic syllable

သဒ္ဒဗေဒ အသံတစ်မျိုးတည်းကိုပဲ တေးသွား အနိမ့်အမြင့်ပြောင်းလိုက်ရင်

an entirely different meaning,

အဓိပ္ပါယ်ဟာ လုံးဝပြောင်းသွားတယ်။

to a language like English,

အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားမှာတော့

where a raised pitch at the end of a sentence ...

ဝါကျအဆုံးမှာ အသံမြှင့်လိုက်တဲ့နေရာမှာ

(Going up in pitch) implies a question?

(အသံမြှင့်ခြင်း) မေးခွန်းလို့ ညွှန်းတာလား။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

As an Ethiopian-American woman,

Ethiopian- American မိန်းမအနေနဲ့

I grew up around the language of Amharic, Amhariña.

Amhariña က Amharic စကား ဝန်းကျင်ထဲ ကြီးပြင်းခဲ့ပြီး

It was my first language, the language of my parents,

ကျွန်မရဲ့ မိခင်ဘာသာစကား၊ မိဘတွေရဲ့ ဘာသာစကား၊

one of the main languages of Ethiopia.

Ethiopia ရဲ့ အဓိက ဘာသာစကားပါ။

And there are a million reasons to fall in love with this language:

ဒီဘာသာစကားကိုနှစ်သက်တဲ့ အကြောင်းပြချက် သန်းချီရှိပါတယ်။

its depth of poetics, its double entendres,

၎င်းရဲ့ ကဗျာစာပေ နက်ရှိုင်းမှု၊ အနက် ၂ ခု ထွက်ခြင်း၊

its wax and gold, its humor,

၎င်းရဲ့ ဖြူလွလွရွှေ ၎င်းရဲ့ စိတ်နေစိတ်ထား

its proverbs that illuminate the wisdom and follies of life.

ဘဝရဲ့ ဉာဏ်ရှိမှု၊မိုက်မဲမှုတွေကို ထွန်းလင်းပြတဲ့ ၎င်းရဲ့ စကားပုံတွေ၊

But there's also this melodicism, a musicality built right in.

ဒါပေမဲ့ ဂီတဝါဒနဲ့ ဂီတဆန်မှု တွေရောပါသေးတယ်။

And I find this distilled most clearly

ဒါဟာ ကျွန်မခေါ်ချင်တဲ့ ဖိဆိုတဲ့ဘာသာ

in what I like to call emphatic language --

စကားကို အရှင်းဆုံး အဆီအနှစ် ထုတ်ထားတယ်လို့ မြင်မိတယ်။

language that's meant to highlight or underline

ဆိုလိုတာက အသားပေးတဲ့ (သို့) ထင်ရှားစေတဲ့

or that springs from surprise.

(သို့) အံဩမှုကနေ ပေါက်ဖွားလာတဲ့ဘာသာစကားပါ။

Take, for example, the word: "indey."

"Indey" ဆိုတဲ့စကားလုံးကို နမူနာကြည့်ပါ။

Now, if there are Ethiopians in the audience,

ကဲ ဒီပရိတ်သတ်ထဲမှာ Ethiopian တွေပါရင်

they're probably chuckling to themselves,

သူတို့တွေ တခစ်ခစ်ကြိတ် ရယ်မိကြလိမ့်မလားပဲ။

because the word means something like "No!"

ဘာလို့ဆို ဒီစကားလုံးက "No"၊ ဘယ်လိုလုပ်

or "How could he?" or "No, he didn't."

သူဖြစ်တာလဲ၊ သူမဟုတ်ဘူး အနက်ပေးလို့ပါ

It kind of depends on the situation.

အခြေအနေပေါ် မူတည်တာမျိုးပေါ့။

But when I was a kid, this was my very favorite word,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မငယ်တုန်းက ဒါဟာ အကြိုက်ဆုံး စကားလုံးဖြစ်ပြီး

and I think it's because it has a pitch.

၎င်းမှာ အသံနိမ့်၊ မြင့်ရှိလို့ လို့ ထင်တာပဲ။

It has a melody.

၎င်းမှာ သံစဉ်တစ်ခုရှိတယ်။

You can almost see the shape as it springs from someone's mouth.

ပါးစပ်ကနေ ပွင့်လာခိုက် ပုံစံကို မြင်ရလုနီးပါးပဲ။

"Indey" -- it dips, and then raises again.

"Indey " နိမ့်ပြီး၊ ပြန်တက်တယ်။

And as a musician and composer, when I hear that word,

ဂီတပညာရှင်နဲ့ တေးရေးတစ်ယောက်အနေနဲ့ ဒီစကားလုံးကြားတဲ့အခါ

something like this is floating through my mind.

ကျွန်မ စိတ်ကနေ မျောလွင့်နေသလိုမျိုးပေါ့။

(Music and singing "Indey")

(ဂီတသံနှင့် သီချင်းဆိုခြင်း "Indey")

(Music ends)

(ဂီတသံဆုံးသည်)

Or take, for example, the phrase for "It is right" or "It is correct" --

ဒါမှမဟုတ် ဒါဟုတ်တယ် ဒါမှန်တယ် ဆိုတဲ့ စကားစုကို နမူနာကြည့်ပါ။

"Lickih nehu ... Lickih nehu."

"Lickih nehu ... Lickih nehu."

It's an affirmation, an agreement.

ဒါဟာ အတည်ပြုချက်၊ သဘောတူညီချက်ပါ။

"Lickih nehu."

"Lickih nehu "

When I hear that phrase,

ဒီစကားစုကြားရင် တစ်ခုခုက

something like this starts rolling through my mind.

ကျွန်မ စိတ်ကနေ လူးလိမ့်နေသလိုမျိုးပေါ့။

(Music and singing "Lickih nehu")

(ဂီတသံနှင့် သီချင်းဆိုခြင်း "Lickih nehu")

(Music ends)

(ဂီတသံဆုံးသည်)

And in both of those cases, what I did was I took the melody

ဒီဖြစ်ရပ် ၂ ခုလုံးမှာ ကျွန်မလုပ်ခဲ့တာက သံစဉ်၊ စပ်ထားတဲ့

and the phrasing of those words and phrases

စကားလုံးတွေ၊ စကားစုတွေကိုယူပြီးး ဒီသီဖွဲ့မှုတွေမှာ

and I turned them into musical parts to use in these short compositions.

သုံးဖို့ ဒါတွေကို ဂီတအပိုင်းလေးတွေ အဖြစ်ပြောင်းလိုက်တာပါ။

And I like to write bass lines,

ကျွန်မက အောက်သံတွေ ရေးချင်တော့

so they both ended up kind of as bass lines.

နှစ်ခုလုံး အောက်သံလိုမျိုး ဖြစ်သွားတာပေါ့။

Now, this is based on the work of Jason Moran and others

ကဲဒါက ဂီတနဲ့ ဘာသာစကားကို အတွင်းကျကျလုပ်သူ

who work intimately with music and language,

Jason Moran နဲ့အခြားသူတွေရဲ့ လက်ရာကို မှီးထားပါတယ်။

but it's also something I've had in my head since I was a kid,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မကလေးဘဝတည်းက ခေါင်းထဲမှာရှိထားတာလည်း ပါပါတယ်။

how musical my parents sounded

မိဘတွေ အချင်းချင်းပြောဆိုတာနဲ့

when they were speaking to each other and to us.

ကျွန်မတို့ကို ပြောတဲ့အခါ ဘယ်လို ဂီတသံပေါက်ပုံပေါ့။

It was from them and from Amhariña that I learned

သူတို့ဆီက ၊Amhariña ဘာသာစကားကနေ

that we are awash in musical expression

ကျွန်မတို့ပြောတဲ့ စကားလုံးတိုင်းမှာ

with every word, every sentence that we speak,

စာကြောင်းတိုင်းမှာ ဂီတရသတွေနဲ့

every word, every sentence that we receive.

ပြည့်လျှမ်းနေတာကို ဆည်းပူးခဲ့တာပါ။

Perhaps you can hear it in the words I'm speaking even now.

ကျွန်မ အခုပြောနေတဲ့ စကားလုံးတွေ ထဲမှာတောင် ကြားကြမလားပဲ။

Finally, we go to the 1950s United States

နောက်ဆုံး အမေရိက ၁၉၅၀ နစ်လွန်ကိုသွားတယ်၊

and the most seminal work of 20th century avant-garde composition:

၂၀ ရာစု အတွေးသစ် ဖွဲ့သီမှုတွေရဲ့ အလားအလာအရှိဆုံးလက်ရာပါ။

John Cage's "4:33,"

John Cage's "4:33,"

written for any instrument or combination of instruments.

တူရိယာတစ်ခုခု (သို့) တူရိယာတွေ ပေါင်းတီးဖို့ အတွက်ရေးခဲ့တာပါ။

The musician or musicians are invited to walk onto the stage

ဂီတပညာရှင် (သို့) ဂီတပညာရှင်တွေကို အချိန်မှတ်နာရီတပ်ထားတဲ့

with a stopwatch and open the score,

စင်ပေါ်ကိုတက်ပြီး တေးသွားကိုဖွင့်ဖို့ ဖိတ်လိုက်တယ်။

which was actually purchased by the Museum of Modern Art --

ဒါဟာတကယ်တော့ ခေတ်သစ်ပြတိုက်က ဝယ်ခဲ့တာပါ၊

the score, that is.

ဆိုလိုတာက တေးသွားလေ။

And this score has not a single note written

ပြီးတော့ ဒီတေးသွားမှာ နုတ် တစ်ခုတည်း ရေးထားတာ မဟုတ်သလို

and there is not a single note played

၄မိနစ် ၃၃ စက္ကန့်ကြာ နုတ်တစ်ခုတည်း တီးခတ် ရတာမဟုတ်ဘူး

for four minutes and 33 seconds.

နောက်ပြီး တစ်ခါတည်း စိတ်လိုက်မာန်ပါနဲ့ ပီတိဖြစ်စရာပါ။

And, at once enraging and enrapturing,

Cage က ကျွန်မတို့ကို ကြိုးတွေကို လက်ချောင်းတွေ (သို့)

Cage shows us that even when there are no strings

လက်တွေနဲ့ မဆွဲ၊ စန္ဒရားခလုတ်တွေ

being plucked by fingers or hands hammering piano keys,

မရိုက်တဲ့အခါတောင်မှ ဂီတသံက ရှိတုန်းပဲဆိုတာ ပြလိုက်တာပါ။

still there is music, still there is music,

ဂီတသံက ရှိနေတုန်းပါ။ ဂီတသံက ရှိနေတုန်းပါ။

still there is music.

ဂီတသံက ရှိနေတုန်းပါ။

And what is this music?

ဒီဂီတက ဘာပါလိမ့်။

It was that sneeze in the back.

ဒါက နောက်ဖက်မှာ နှာချေတာပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

It is the everyday soundscape that arises from the audience themselves:

ဒါက ပရိတ်သတ်တွေ ကိုယ်တိုင်ဆီက ပေါ်လာတဲ့ နေ့စဉ်အသံပေါင်းစုံပါ။

their coughs, their sighs, their rustles, their whispers, their sneezes,

ချောင်းဆိုးသံတွေ၊ သက်ပြင်းချသံတွေ၊ တရှဲရှဲသံတွေ၊ တီးတိုးသံတွေ၊ နှာချေသံတွေ၊

the room, the wood of the floors and the walls

အခန်း၊ ကြမ်းခင်းသားနဲ့ နံရံတွေ

expanding and contracting, creaking and groaning

ကျယ်လိုက် ကျုံလိုက်၊ အပူအအေးနဲ့

with the heat and the cold,

တကျွိကျွိမြည်လိုက်၊၊

the pipes clanking and contributing.

ပိုက်တွေ တချွင်ချွင်နဲ့ ဖြည့်ပေးသံတွေပါ။

And controversial though it was, and even controversial though it remains,

လက်ခံနိုင်ဖွယ်ရာ မဟုတ်ခဲ့ပေမဲ့ ပိုပြီးလက်မခံနိုင်ဖွယ်ရာ အဖြစ်ကျန်နေတယ်။

Cage's point is that there is no such thing as true silence.

Cage ရဲ့တင်ပြချက်က စစ်မှန်တဲ့ တိတ်ဆိတ်ခြင်းလိုဟာမျိုး မရှိတာကိုပါ။

Even in the most silent environments, we still hear and feel the sound

အတိတ်ဆိတ်ဆုံး ဝန်းကျင်တွေမှာတောင် ကိုယ့်နှလုံးခုန်သံကို

of our own heartbeats.

ကြားနေရသေးတာပဲလေ။

The world is alive with musical expression.

ကမ္ဘာကြီးဟာ ဂီတရသတွေနဲ့ ရှင်သန်နေတယ်၊

We are already immersed.

ကျွန်မတို့ဟာ ဒီအထဲမှာ နစ်မြုပ်နေပြီးသားပဲလေ။

Now, I had my own moment of, let's say, remixing John Cage

ကဲ ကျွန်မမှာ ကိုယ်ပိုင် အခိုက်အတန့်လေး ရှိခဲ့တယ်၊ ဆိုပါစို့၊

a couple of months ago

၁ လ ၂ လ လောက်က ပဲပြုတ်နေတဲ့

when I was standing in front of the stove cooking lentils.

မီးဖိုရှေ့မှာ ရပ်နေရင်း John Cage ကို ရောသမမွှေတာပေါ့။

And it was late one night and it was time to stir,

ညနှောင်းပိုင်းဖြစ်ပြီး မွှေဖို့ အချိန်ဖြစ်တော့

so I lifted the lid off the cooking pot,

အိုးပေါ်ကနေ အဖုံးကိုမလိုက်တယ်။

and I placed it onto the kitchen counter next to me,

ပြီးတော့ ဘေးနားက မီးဖိုချောင်ခုံပေါ်တင်လိုက်တော့

and it started to roll back and forth

ရှေ့နောက် ပြန်လိမ့်ကာ

making this sound.

ဒီအသံထွက်နေတယ်လေ။

(Sound of metal lid clanking against a counter)

(သတ္ထုအိုးအဖုံးနှင့် ခုံထိပြီး တချွင်ချွင်မြည်သံ)

(Clanking ends)

(ချွင်ချွင်သံ ဆုံးသည်။)

And it stopped me cold.

ပြီး ကျွန်မမှင်တက်မိသွားခဲ့တယ်။

I thought, "What a weird, cool swing that cooking pan lid has."

တွေးမိလိုက်တာက ဒယ်အိုးအဖုံးမှာရှိတဲ့ ဆန်းလိုက်တဲ့ ချိုမြ မြူးကြွသံ။

So when the lentils were ready and eaten,

ဒါနဲ့ ပဲသီးတွေ စားဖို့အသင့်ဖြစ်တော့

I hightailed it to my backyard studio,

ဒါကို နောက်ဖေးက စတူဒီယိုဆီ မြန်မြန်လေး ရွေ့လိုက်ပြီး

and I made this.

ဒါကို လုပ်လိုက်တယ်။

(Music, including the sound of the lid, and singing)

(ဂီတသံ၊ အဖုံးသံအပါအဝင်နှင့် သီချင်းဆိုခြင်း)

(Music ends)

(ဂီတ အဆုံးသတ်သည်။)

Now, John Cage wasn't instructing musicians

ကဲ John Cage က ဂီတသမားတွေကို အသံဗလံတွေ တူးဆွဖို့

to mine the soundscape for sonic textures to turn into music.

အသံထုံးဖွဲ့ပုံတွေအတွက် ဂီတအြဖစ်ပြောင်းလဲဖို့ ညွှန်ကြားမနေပါဘူး။

He was saying that on its own,

သူပြောနေတာက ၎င်းကိုယ်ပိုင်၊

the environment is musically generative,

ပတ်ဝန်းကျင်ဟာ ဂီတဆိုင်ရာ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်းရှိတယ်၊

that it is generous, that it is fertile,

တစ်ပုံကြီးရှိတယ်၊ စိတ်ကူးရွှင်တယ်။

that we are already immersed.

ကျွန်မတို့ဟာ ဒီအထဲမှာ နစ်မြုပ်ပြီးသားဆိုတာပါ။

Musician, music researcher, surgeon and human hearing expert Charles Limb

ဂီတပညာရှင်၊ ဂီတသုသေသီ၊ ခွဲစိတ်ကုနဲ့ လူ့အကြားအာရုံ ပညာရှင် Charles Limb ဟာ

is a professor at Johns Hopkins University

Johns Hopkins တကသိုလ်က ပါမောက္ခ ဖြစ်ပြီး

and he studies music and the brain.

ဂီတနဲ့ ဦးနှောက်ကို လေ့လာပါတယ်။

And he has a theory

သူ့မှာရှိတဲ့ သီအိုရီတစ်ခုက

that it is possible -- it is possible --

ဖြစ်နိုင်တာက၊ ဖြစ်နိုင်တာက

that the human auditory system actually evolved to hear music,

လူသားရဲ့ အကြားအာရုံစနစ်ဟာ တကယ်တမ်း ဂီတကိုကြားဖို့ ဖွံ့ဖြိုးခဲ့တယ်၊

because it is so much more complex than it needs to be for language alone.

အကြောင်းက ဘာသာစကားချည်းအတွက် လိုတာဆို အရမ်းပိုပြီး ရှုပ်ထွေးလို့တဲ့။

And if that's true,

ဒါဟာ မှန်တယ်ဆိုရင်၊

it means that we're hard-wired for music,

ဆိုလိုတာက ကျွန်မတို့ဟာ ဂီတအတွက် မြဲမြဲဆက်ထားတယ်ဆိုရင်

that we can find it anywhere,

နေရာတိုင်းမှာ တွေ့နိုင်တာပေါ့၊

that there is no such thing as a musical desert,

ဂီတကန္တာရ ဆိုတာမျိုး မရှိဘူး၊

that we are permanently hanging out at the oasis,

အမြဲတမ်းကို အိုအေစစ်မှာ ကျက်စားနေတာပေါ့၊

and that is marvelous.

ဒါဟာ အံ့ဩစရာပါ။

We can add to the soundtrack, but it's already playing.

အသံသွင်းတာကို ထပ်ဖြည့်လို့ရတာပေါ့၊ ဒါပေမဲ့ ဖွင့်တောင်ဖွင့်နေပြီလေ။

And it doesn't mean don't study music.

ဒါက ဂီတကို မလေ့လာနဲ့လို့ မဆိုလိုပါဘူး။

Study music, trace your sonic lineages and enjoy that exploration.

ဂီတကိုလေ့လာပါ၊ အသံပိုင်း မျိုးရိုးကို ခြေရာခံပြီး ဒီစူးစမ်းမှုကို ခံစားပါ။

But there is a kind of sonic lineage to which we all belong.

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မတို့အားလုံးနဲ့ဆိုင်တဲ့ အသံပိုင်းမျိုးရိုးဆိုတာ တော့ရှိတယ်။

So the next time you are seeking percussion inspiration,

ဒီတော့ နောက်တစ်ခါ ရိုက်ခတ် တူရိယာ စိတ်ကူးကိုရှာတယ်ဆိုရင်

look no further than your tires, as they roll over the unusual grooves

သင့် တာယာတွေထက် ပိုဝေးဝေး မကြည့်ပါနဲ့။ အမှန်လမ်းမရဲ့ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့

of the freeway,

လမ်းကြောင်းတွေမှာ လိမ့်နေခိုက်ပေါ့၊

or the top-right burner of your stove

(သို့) မီးဖိုရဲ့ ညာဘက်ထိပ် မီးတောက်တဲ့နေရာ

and that strange way that it clicks

နဲ့ မီးထွန်းဖို့ပြင်ဆင်တုန်း

as it is preparing to light.

ချက်ကနဲ ခပ်ဆန်းဆန်း မြည်ပုံပေါ့။

When seeking melodic inspiration,

တေးသွားဆိုင်ရာ စိတ်ကူးရှာတဲ့အခါ

look no further than dawn and dusk avian orchestras

အရုဏ်တက်နဲ့ ဆည်းဆာ လေကြောင်း သံစုံဝိုင်းတွေထက် ပိုဝေးဝေး မကြည့်ပါနဲ့၊

or to the natural lilt of emphatic language.

ဒါမှမဟုတ် ဖိဆိုတဲ့ ဘာသာစကားရဲ့ သဘာဝ လေယူလေသိမ်းပေါ့။

We are the audience and we are the composers

ကျွန်မတို့ဟာ ပရိတ်သတ်ပါ၊ တေးဖွဲ့သူတွေပါ၊

and we take from these pieces

ပြီးတော့ ကိုယ့်ကိုပေးထားတဲ့

we are given.

ဒီအပိုဒ်တွေကနေယူတာပါ။

We make, we make, we make, we make,

(ကျွန်မတို့ ဖန်တီးတယ်)၄

knowing that when it comes to nature or language or soundscape,

သဘာဝ (သို့) ဘာသာစကား (သို့) အသံဗလံတွေဆီ လာတဲ့အခါ

there is no end to the inspiration --

အဆုံးမရှိတဲ့ စိတ်ကူးကွန့်မြူမှု ဆိုတာသိရင်းပေါ့။

if we are listening.

နားထောင်နေရင်ပေါ့ ရှင်။

Thank you.

ကျေးဇူးပါ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)