Meklit Hadero: The unexpected beauty of everyday sounds | TED

Çeviri: Seda Yıldırım Gözden geçirme: Mehmet Şeker

As a singer-songwriter,

Bir şarkıcı ve söz yazarı olarak,

people often ask me about my influences or, as I like to call them,

insanlar bana etkilendiğim şeyler hakkında soru soruyorlar

ya da benim deyişimle sesle ilgili köklerim hakkında.

my sonic lineages.

And I could easily tell you

Beni şekillendiren şeylerin

that I was shaped by the jazz and hip hop that I grew up with,

büyüdüğüm caz ve hip hop, atalarımın Etiyopyalı mirası

by the Ethiopian heritage of my ancestors,

ya da çocukluğumun radyolarındaki 1980'ler pop müziği

or by the 1980s pop on my childhood radio stations.

olduğunu kolaylıkla söyleyebilirdim.

But beyond genre, there is another question:

Fakat türlerin ötesinde başka bir soru var:

how do the sounds we hear every day influence the music that we make?

Her gün duyduğumuz sesler, yaptığımız müziği nasıl etkiliyor?

I believe that everyday soundscape

Ben, günlük seslerin şarkı yazımında

can be the most unexpected inspiration for songwriting,

en beklenmedik ilham kaynağı olabileceğine inanıyorum

and to look at this idea a little bit more closely,

ve bu fikre biraz daha yakından bakmak için

I'm going to talk today about three things:

bugün üç şey hakkında konuşacağım:

nature, language and silence --

Doğa, dil ve sessizlik.

or rather, the impossibility of true silence.

Daha doğrusu, gerçek sessizliğin imkânsızlığı.

And through this I hope to give you a sense of a world

Ve bu sayede size,

bilsek de bilmesek de aktif katılımcısı olduğumuz,

already alive with musical expression,

müzikal anlatımla hâlihazırda hayatta olan

with each of us serving as active participants,

whether we know it or not.

bir dünya algısı verebilmeyi umuyorum.

I'm going to start today with nature, but before we do that,

Konuşmama "doğa" ile başlayacağım fakat öncesinde,

let's quickly listen to this snippet of an opera singer warming up.

bir opera sanatçısının ısınma rutininden bir kesit dinleyelim.

Here it is.

İşte burada.

(Singing)

(Şarkı)

(Singing ends)

(Şarkı biter)

It's beautiful, isn't it?

Güzel, değil mi?

Gotcha!

Kandırdım!

That is actually not the sound of an opera singer warming up.

Bu aslında ısınan bir opera şarkıcısının sesi değil.

That is the sound of a bird

Bu bir kuşun sesi,

slowed down to a pace

o kadar yavaşlatılmış ki

that the human ear mistakenly recognizes as its own.

kulaklarımız onu insan sesi sanıyor.

It was released as part of Peter Szöke's 1987 Hungarian recording

Bu kesit, Peter Szöke'nin, altında ne olduğunu açığa çıkarmak için

"The Unknown Music of Birds,"

birçok kuşun sesini kaydettiği ve yavaşlattığı

where he records many birds and slows down their pitches

1987 yılı Macar kaydı "Kuşların Bilinmeyen Müziği"nin

to reveal what's underneath.

bir parçası olarak yayınlandı.

Let's listen to the full-speed recording.

Şimdi de kaydı son hızda dinleyelim.

(Bird singing)

(Kuş sesi)

Now, let's hear the two of them together

Şimdi, ikisini birlikte dinleyelim,

so your brain can juxtapose them.

böylece beyniniz onları karşılaştırabilsin.

(Bird singing at slow then full speed)

(Önce yavaş sonra hızlı kuş sesi)

(Singing ends)

(Kuş sesi biter)

It's incredible.

Bu inanılmaz.

Perhaps the techniques of opera singing were inspired by birdsong.

Belki opera tekniklerinde kuş seslerinden esinlenilmiştir.

As humans, we intuitively understand birds to be our musical teachers.

Biz insanlar, sezgisel olarak kuşları müzik öğretmenlerimiz olarak görüyoruz.

In Ethiopia, birds are considered an integral part

Etiyopya'da kuşlar

müziğin kökeninin ayrılmaz bir parçası olarak görülürler.

of the origin of music itself.

The story goes like this:

Hikâye şöyledir:

1.500 yıl önce antik dünyada,

1,500 years ago, a young man was born in the Empire of Aksum,

büyük bir ticaret merkezi olan

a major trading center of the ancient world.

Aksum İmparatorluğunda bir genç doğar.

His name was Yared.

Adı Yared'dir.

When Yared was seven years old his father died,

Yared 7 yaşındayken

babası ölür

and his mother sent him to go live with an uncle, who was a priest

ve annesi Yared'i amcasının yanına gönderir.

Amcası, dünyadaki en eski kiliselerden olan

of the Ethiopian Orthodox tradition,

Etiyopya Ortodoks kilisesinde rahiptir.

one of the oldest churches in the world.

Now, this tradition has an enormous amount of scholarship and learning,

Bu kilise, çok fazla çalışma ve öğrenim gerektirir

and Yared had to study and study and study and study,

ve Yared çalışır, çalışır ve çalışır.

and one day he was studying under a tree,

Bir gün, Yared bir ağacın altında çalışırken

when three birds came to him.

üç kuş yanına gelir.

One by one, these birds became his teachers.

Bu kuşlar birer birer onun öğretmenleri olurlar.

They taught him music -- scales, in fact.

Kuşlar ona müzik öğretirler, aslında daha çok ölçüleri.

And Yared, eventually recognized as Saint Yared,

Yared, zamanla Aziz Yared olarak anılır,

used these scales to compose five volumes of chants and hymns

bu ölçüleri kullanarak ibadet ve kutlamalar için

for worship and celebration.

beş adet ilahi besteler.

And he used these scales to compose and to create

Bu ölçekleri yerli bir müzikal işaret sistemi

an indigenous musical notation system.

bestelemek ve yaratmak için kullanır.

And these scales evolved into what is known as kiñit,

Bu ölçekler kiñit olarak bilinen ve bugün Etiyopya'da kullanılan

the unique, pentatonic, five-note, modal system that is very much alive

eşsiz, canlı, hâlâ gelişen ve evrimleşen

and thriving and still evolving in Ethiopia today.

beşli skalalı, beş notalı makama dönüşür.

Now, I love this story because it's true at multiple levels.

Bu hikâyeyi seviyorum, çünkü birçok yönden doğru.

Saint Yared was a real, historical figure,

Aziz Yared gerçek bir tarihi figürdür

and the natural world can be our musical teacher.

ve doğal dünya bizim müzik öğretmenimiz olabilir.

And we have so many examples of this:

Bunun birçok örneğine sahibiz:

the Pygmies of the Congo tune their instruments

Kongo Pigmeleri, enstrümanlarını akord ederlerken

to the pitches of the birds in the forest around them.

ormanda etraflarında olan kuşların seslerini kullanırlar.

Musician and natural soundscape expert Bernie Krause describes

Müzisyen ve doğal ses atmosferi uzmanı Bernie Krause

how a healthy environment has animals and insects

sağlıklı bir çevredeki hayvanlar ve böceklerin

taking up low, medium and high-frequency bands,

düşük, orta ve yüksek frekansları

in exactly the same way as a symphony does.

tıpkı senfonilerde olduğu gibi kapsadıklarını açıklar.

And countless works of music were inspired by bird and forest song.

Sayısız müzik eseri de kuş ve orman seslerinden esinlenmiştir.

Yes, the natural world can be our cultural teacher.

Evet, doğal dünya bizim kültürel öğretmenimiz olabilir.

So let's go now to the uniquely human world of language.

Öyleyse, haydi şimdi dilin benzersizce insancıl dünyasına gidelim.

Every language communicates with pitch to varying degrees,

Her dil, farklı derecelerdeki tonlar ile iletişim kurar.

whether it's Mandarin Chinese,

Mesela Mandarin dilinde

where a shift in melodic inflection gives the same phonetic syllable

ses tonundaki değişiklik aynı fonetik heceye

an entirely different meaning,

tamamen farklı bir anlam verebilir.

to a language like English,

Ya da İngilizce'de

where a raised pitch at the end of a sentence ...

cümle sonunda yükselen perde

(Going up in pitch) implies a question?

(Bir perde yukarı çıkarak) bir soruyu ima eder?

(Laughter)

(Kahkaha)

As an Ethiopian-American woman,

Etiyopya kökenli Amerikan bir kadın olarak,

I grew up around the language of Amharic, Amhariña.

Amharca dili, Amhariña etrafında büyüdüm.

It was my first language, the language of my parents,

Bu benim ilk dilimdi, ailemin diliydi,

one of the main languages of Ethiopia.

Etiyopya'nın başlıca dillerinden biriydi.

And there are a million reasons to fall in love with this language:

Bu dile âşık olmak için milyonlarca neden var:

its depth of poetics, its double entendres,

Şiirinin derinliği, çift anlamlı sözleri,

its wax and gold, its humor,

açık ve saklı anlamları, mizahı,

its proverbs that illuminate the wisdom and follies of life.

hayatın bilgelik ve çılgınlıklarını aydınlatan atasözleri.

But there's also this melodicism, a musicality built right in.

Fakat aynı zamanda sahip olduğu melodi, müziksellik.

And I find this distilled most clearly

Ben bu saflığı en açık şekilde

in what I like to call emphatic language --

empatik dil diye adlandırıyorum.

language that's meant to highlight or underline

Yani vurgulamak, altını çizmek için yaratılmış

or that springs from surprise.

ya da süprizden çıkmış bir dil.

Take, for example, the word: "indey."

Örneğin, "indey" kelimesini ele alalım.

Now, if there are Ethiopians in the audience,

Eğer aranızda Etiyopyalılar varsa

muhtemelen kıkırdıyorlardır,

they're probably chuckling to themselves,

çünkü bu kelime "Hayır!", "Nasıl yapabilir?"

because the word means something like "No!"

ya da "Yapmış olamaz." gibi anlamlara gelir.

or "How could he?" or "No, he didn't."

It kind of depends on the situation.

Anlamı duruma göre değişir.

But when I was a kid, this was my very favorite word,

Fakat çocukken bu benim en favori kelimemdi

and I think it's because it has a pitch.

ve bence bunun nedeni, kelimenin bir tonu olması.

It has a melody.

Bir melodisi var.

You can almost see the shape as it springs from someone's mouth.

Bir insanın ağzından dökülürken neredeyse şeklini görebilirsiniz.

"Indey" -- it dips, and then raises again.

"Indey" -- İner ve tekrar yükselir.

And as a musician and composer, when I hear that word,

Bir müzisyen ve besteci olarak bu kelimeyi duyduğumda

something like this is floating through my mind.

aklıma bunun gibi bir şey geliyor.

(Music and singing "Indey")

(Müzik ve "Indey" şarkısı)

(Music ends)

(Müzik biter)

Or take, for example, the phrase for "It is right" or "It is correct" --

Örneğin "Bu doğru" anlamına gelen ifadeyi ele alalım.

"Lickih nehu ... Lickih nehu."

"Lickih nehu ... Lickih nehu."

It's an affirmation, an agreement.

Bu bir onay, bir anlaşma.

"Lickih nehu."

"Lickih nehu."

Bu ifadeyi duyduğumda,

When I hear that phrase,

something like this starts rolling through my mind.

bunun gibi bir şey aklımdan geçiyor.

(Music and singing "Lickih nehu")

(Müzik ve "Lickih nehu" şarkısı)

(Music ends)

(Müzik biter)

And in both of those cases, what I did was I took the melody

Bu iki durumda da yaptığım şey

bu kelime ve ifadelerin melodi ve cümlemelerini almak

and the phrasing of those words and phrases

and I turned them into musical parts to use in these short compositions.

ve bunları kısa bestelerde kullanmak için

müzikal parçalara dönüştürmekti.

And I like to write bass lines,

Bas dizilimi yazmayı severim,

so they both ended up kind of as bass lines.

bu yüzden iki beste de böyle bas dizilimleriyle bitti.

Now, this is based on the work of Jason Moran and others

Evet, bu beste müzik ve dil üzerinde çalışan

who work intimately with music and language,

Jason Moran ve diğerlerinin çalışmalarına dayanıyor

but it's also something I've had in my head since I was a kid,

ama bu aynı zamanda küçüklüğümden beri kafamda olan bir şeydi,

how musical my parents sounded

anne babamın seslerinin

when they were speaking to each other and to us.

birbirleriyle ve bizimle konuşurken ne kadar müziksel çıktığı.

It was from them and from Amhariña that I learned

Onlardan ve Amhariña'dan öğrendim ki

that we are awash in musical expression

konuştuğumuz her kelime, her cümle

with every word, every sentence that we speak,

ve duyduğumuz her kelime, her cümle

every word, every sentence that we receive.

müzikal ifade ile doluydu.

Perhaps you can hear it in the words I'm speaking even now.

Belki şu an söylediğim kelimelerde bile bunu duyabilirsiniz.

Finally, we go to the 1950s United States

Son olarak, 1950'lerin Amerika'sına,

and the most seminal work of 20th century avant-garde composition:

20. yüzyıl avangard bestelerinin en ufuk açıcı çalışmasına gidelim:

John Cage's "4:33,"

John Cage'in "4:33"ü,

written for any instrument or combination of instruments.

her enstrüman ve enstrüman kombinasyonu için yazılmış bir eser.

The musician or musicians are invited to walk onto the stage

Müzisyen ya da müzisyenler sahneye davet edilirler,

with a stopwatch and open the score,

bir kronometreyle partisyonu başlatırlar.

which was actually purchased by the Museum of Modern Art --

Bu aslında Modern Sanat Müzesi tarafından satın alınmıştır,

the score, that is.

partisyon yani.

And this score has not a single note written

Bu partisyonun tek bir yazılı notası yoktur

and there is not a single note played

ve 4 dakika 33 saniye boyunca

for four minutes and 33 seconds.

tek bir nota çalınmaz.

And, at once enraging and enrapturing,

Aynı anda hem kızdırıp hem akılları baştan alarak

Cage shows us that even when there are no strings

Cage bize gösteriyor ki,

parmaklar tarafından çekilen teller

being plucked by fingers or hands hammering piano keys,

ya da piyano tuşlarına vuran eller olmadığında bile

still there is music, still there is music,

müzik hâlâ vardır, müzik hâlâ vardır,

still there is music.

müzik hâlâ vardır.

And what is this music?

Peki nedir bu müzik?

It was that sneeze in the back.

Arkadan gelen hapşırık sesiydi.

(Laughter)

(Kahkaha)

It is the everyday soundscape that arises from the audience themselves:

Bu müzik aslında seyircilerin arasındaki ses atmosferi:

their coughs, their sighs, their rustles, their whispers, their sneezes,

Öksürmeleri, iç çekişleri, hışırtıları, fısıldamaları, hapşırıkları,

the room, the wood of the floors and the walls

odanın, yerlerin ve duvarların

expanding and contracting, creaking and groaning

sıcak ve soğukla genişleyen, daralan,

with the heat and the cold,

gıcırdayan ve inleyen sesi.

the pipes clanking and contributing.

Tınlayan ve buna katılan borular.

And controversial though it was, and even controversial though it remains,

O zamanlar tartışmalı olmasına ve hâlâ tartışmalı kalmasına rağmen

Cage's point is that there is no such thing as true silence.

Cage'in görüşü, gerçek sessizlik diye bir şeyin olmadığını yönünde.

Even in the most silent environments, we still hear and feel the sound

En sessiz ortamlarda bile kendi kalp atışımızı

of our own heartbeats.

duyar ve hissederiz.

The world is alive with musical expression.

Dünya müziksel ifadelerle hayat dolu.

We are already immersed.

Biz zaten bunun bir parçasıyız.

Now, I had my own moment of, let's say, remixing John Cage

John Cage'in müziğini düzenlediğim bir an yaşadım.

a couple of months ago

Birkaç ay önceydi,

when I was standing in front of the stove cooking lentils.

ocağın önündeydim ve mercimek pişiriyordum.

And it was late one night and it was time to stir,

Gece geç bir saatti ve yemeği karıştırmam gerekiyordu.

so I lifted the lid off the cooking pot,

Tencerenin kapağını kaldırdım

and I placed it onto the kitchen counter next to me,

ve yanımdaki tezgâhın üzerine koydum.

and it started to roll back and forth

Kapak ileri geri hareket etti

making this sound.

ve bu sesi çıkardı.

(Sound of metal lid clanking against a counter)

(Tezgaha çarpan tencere kapağı sesi)

(Clanking ends)

(Ses biter)

And it stopped me cold.

Şaşırdım kaldım.

I thought, "What a weird, cool swing that cooking pan lid has."

"Kapağın ne kadar da garip ve havalı bir ritmi var." diye düşündüm.

So when the lentils were ready and eaten,

Mercimek yemeği pişti ve yenildi

I hightailed it to my backyard studio,

ve hemen arka bahçemdeki stüdyoma gittim

and I made this.

ve bunu yaptım.

(Music, including the sound of the lid, and singing)

(Tencere kapağı sesiyle birlikte müzik ve şarkı sözleri)

(Music ends)

(Müzik biter)

Now, John Cage wasn't instructing musicians

John Cage'in amacı müzisyenlerin

to mine the soundscape for sonic textures to turn into music.

ses atmosferinden parçaları müziğe çevirmesi değildi tabii.

He was saying that on its own,

Onun amacı, çevremizin kendiliğinden

the environment is musically generative,

müzik yaratabildiğini göstermek,

that it is generous, that it is fertile,

bu konuda cömert ve verimli olduğunu

that we are already immersed.

ve bizim zaten içinde olduğumuzu göstermekti.

Musician, music researcher, surgeon and human hearing expert Charles Limb

Müzisyen, müzik araştırmacısı, cerrah ve insan işitme uzmanı Charles Limb

Johns Hopkins Üniversitesi'nde profesördür

is a professor at Johns Hopkins University

and he studies music and the brain.

ve müzik ile beyin üzerinde çalışır.

And he has a theory

Bir teorisi vardır:

that it is possible -- it is possible --

İnsan işitsel sisteminin

that the human auditory system actually evolved to hear music,

aslında müzik duymak için evrimleşmiş olması muhtemeldir,

because it is so much more complex than it needs to be for language alone.

çünkü sadece dil için olması gerektiğinden daha karmaşıktır.

And if that's true,

Eğer bu doğruysa

it means that we're hard-wired for music,

bu demek oluyor ki müzik içimizde var,

that we can find it anywhere,

onu her yerde bulabiliriz,

that there is no such thing as a musical desert,

kalıcı olarak, vahasında takıldığımız

that we are permanently hanging out at the oasis,

müziksel bir çöl yok

and that is marvelous.

ve bu muhteşem.

We can add to the soundtrack, but it's already playing.

Film müziğine ekleme yapabiliriz ama o zaten çalıyor.

Bu, müzik üzerinde çalışmayın demek değil.

And it doesn't mean don't study music.

Study music, trace your sonic lineages and enjoy that exploration.

Çalışın, sesle ilgili köklerinizi araştırın ve o keşfin tadını çıkarın.

But there is a kind of sonic lineage to which we all belong.

Ama hepimizin bir parçası olduğu sesle ilgili bir kök tipi var.

So the next time you are seeking percussion inspiration,

Yani bir daha perküsyon ilhamı aradığınız zaman

look no further than your tires, as they roll over the unusual grooves

çevre yolunun beklenmedik ritimleriyle dönen

araba lastiğinden öteye gitmeyin

of the freeway,

or the top-right burner of your stove

ya da ocağınızın sağ üst ocak gözünden

and that strange way that it clicks

ve yanmaya hazırlanırken çıkardığı

as it is preparing to light.

o garip tık sesinden.

When seeking melodic inspiration,

Melodik ilham ararken,

look no further than dawn and dusk avian orchestras

şafak ve alacakaranlığın kuşlara ait orkestrasından öteye gitmeyin

or to the natural lilt of emphatic language.

ya da empatik dilin doğal kıvrımından.

We are the audience and we are the composers

Biz dinleyicileriz ve biz bestecileriz

and we take from these pieces

ve biz bize verilen bu parçaları

we are given.

kullanırız.

We make, we make, we make, we make,

Yaparız, yaparız, yaparız, yaparız,

knowing that when it comes to nature or language or soundscape,

biliriz ki söz konusu doğa olunca ya da dil ya da ses atmosferi,

there is no end to the inspiration --

ilhamın sonu yok --

if we are listening.

eğer dinliyorsak.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)