Burt Rutan: Entrepreneurs are the future of space flight

Translator: Marko Marcevski Reviewer: Zdravko Smilevski

I want to start off by saying, Houston, we have a problem.

Сакам да почнам со изреката, Хјустон имаме проблем.

We're entering a second generation of no progress

Влегуваме во втора генерација без прогрес

in terms of human flight in space. In fact, we've regressed.

во однос на човечкиот лет во вселената. Всушност, имаме регресирано.

We stand a very big chance of losing our ability to inspire our youth

Испречени сме пред голема шанса да ја изгубиме способноста да ја инспирираме нашата младина

to go out and continue this very important thing

да оди и да ја продолжи оваа битна задача

that we as a species have always done.

која ние како вид секогаш сме ја извршувале.

And that is, instinctively we've gone out

А тоа е, инстинктивно сме излегувале

and climbed over difficult places, went to more hostile places,

и преминувале преку тешки места, сме оделе на уште посурови места,

and found out later, maybe to our surprise, that that's the reason we survived.

и откривајќи подоцна, можеби и со изненадување, дека тоа е причината заради која сме преживеале.

And I feel very strongly

Сериозно мислам дека

that it's not good enough for us to have generations of kids

не е доволно добро за нас да имаме генерации на деца

that think that it's OK to look forward to a better version

кои мислат дека е во ред да се надеваат на подобра верзија

of a cell phone with a video in it.

на мобилен телефон со можност за видео.

They need to look forward to exploration; they need to look forward to colonization;

Тие треба да се надеваат на истражување, треба да се надеваат на колонизација,

they need to look forward to breakthroughs.

да се надеваат на нови достигнувања. Треба...

We need to inspire them, because they need to lead us

Ние треба да ги инспирираме, затоа што тие треба да не водат

and help us survive in the future.

и да ни помогнат да преживееме во иднината.

I'm particularly troubled that what NASA's doing right now with this new Bush doctrine

Посебно ме вознемирува тоа што НАСА го прави во моментов со новата доктрина на Буш

to -- for this next decade and a half -- oh shoot, I screwed up.

да -- за следната деценија и пол -- опс, се зафркнав.

We have real specific instructions here not to talk about politics.

Имаме конкретни инструкции дека не треба да зборуваме за политика.

(Laughter)

(смеа)

What we're looking forward to is --

Она на што се надеваме е --

(Applause)

(Аплауз)

what we're looking forward to

она на што се надеваме

is not only the inspiration of our children,

не е само инспирација за нашите деца

but the current plan right now is not really even allowing

туку тековниот план не им дозволува вистински

the most creative people in this country -- the Boeing's and Lockheed's

на најкреативните луѓе во земјата -- луѓе како Боинговите или Локидовите

space engineers -- to go out and take risks and try new stuff.

вселенски инжинери да излезат, да преземат ризици и да пробаат нови работи.

We're going to go back to the moon ... 50 years later?

Ќе одиме повторно на месечината -- 50 години подоцна ?!

And we're going to do it very specifically planned to not learn anything new.

и ќе го направиме со специфичен план да не научиме ништо ново.

I'm really troubled by that. But anyway that's --

Тоа многу ме вознемирува. Како и да е тоа е --

the basis of the thing that I want to share with you today, though,

Основата на поентата што сакам да ја споделам со вас денеска, иако,

is that right back to where we inspire people

тоа е поврзано со она како ги инспирираме луѓето

who will be our great leaders later.

кои ќе бидат нашите водачи понатаму.

That's the theme of my next 15 minutes here.

Тоа е темата на моите следни 15 минути овде.

And I think that the inspiration begins when you're very young:

Јас мислам дека инспирацијата почнува уште кога си многу млад:

three-year-olds, up to 12-, 14-year-olds.

на 3 години, па се до 12 или 14 години.

What they look at is the most important thing.

Она што ние -- она што тие можат да се угледаат е најважното нешто.

Let's take a snapshot at aviation.

Ајде да направиме пресек на авијацијата.

And there was a wonderful little short four-year time period

имаше прекрасен краток четиригодишен период

when marvelous things happened.

кога чудесни нешта се случија.

It started in 1908, when the Wright brothers flew in Paris, and everybody said,

Почна во 1908, кога браќата Рајт полетаа во Париз, и сите рекоа,

"Ooh, hey, I can do that." There's only a few people that have flown

„Охо, еј и јас го можам тоа.„ Имаше само неколку луѓе што имаа летано

in early 1908. In four years, 39 countries had hundreds of airplanes,

во раната 1908. За само 4 години, 39 земји имаа стотици авиони,

thousand of pilots. Airplanes were invented by natural selection.

илјадници пилоти. Авионите се измислуваа со природна селекција.

Now you can say that intelligent design designs our airplanes of today,

Денес може да се каже дека користиме интелигентен дизајн на авионите,

but there was no intelligent design really designing those early airplanes.

но на времето немаше вистински интелигентен дизајн за првите авиони.

There were probably at least 30,000 different things tried,

Веројатно беа пробани над 30,000 различни можности,

and when they crash and kill the pilot, don't try that again.

и ако притоа се урнеа и го убиеа пилотот, таквиот приод се отфрлаше.

The ones that flew and landed OK

Оние кои ќе летаа и ќе слетаа во ред,

because there were no trained pilots

бидејќи немаше тренирани пилоти,

who had good flying qualities by definition.

имаа добри летачки квалитети по дефиниција.

So we, by making a whole bunch of attempts, thousands of attempts,

Така ние, правејќи цел куп обиди, илјадници обиди,

in that four-year time period, we invented the concepts

во тој четири-годишен период, ги развивме концептите за

of the airplanes that we fly today. And that's why they're so safe,

авионите кои ги летаме денеска. И токму затоа се толку безбедни,

as we gave it a lot of chance to find what's good.

бидејќи имавме многу можности да откриеме што е добро.

That has not happened at all in space flying.

Ова се нема случено воопшто со вселенските летала.

There's only been two concepts tried -- two by the U.S. and one by the Russians.

Досега имаме пробано само два концепти -- два од Соединетите Држави и еден од Русите.

Well, who was inspired during that time period?

И, кој беше инспириран за време на тој временски период?

Aviation Week asked me to make a list of who I thought

Aviation Week ме замоли да направам список на оние луѓе што според мене

were the movers and shakers of the first 100 years of aviation.

биле движечка сила во првите 100 години на авијацијата.

And I wrote them down and I found out later that every one of them

Јас ги напишав, и подоцна открив дека секој од нив

was a little kid in that wonderful renaissance of aviation.

бил мало дете во тоа време на ренесанса на авијацијата.

Well, what happened when I was a little kid was -- some pretty heavy stuff too.

на пример, што се случуваше кога јас бев мало дете -- некои исто така доста битни работи.

The jet age started: the missile age started. Von Braun was on there

добата на млазни мотори започна, и времето на проектили. Фон Браун беше тука

showing how to go to Mars -- and this was before Sputnik.

покажувајќи како да одиме на Марс -- и сето ова беше пред Спутник.

And this was at a time when Mars was a hell of a lot more interesting

А ова беше време кога Марс беше многу поинтересен

than it is now. We thought there'd be animals there;

отколку што е сега. Мислевме дека ќе има животни ,

we knew there were plants there; the colors change, right?

сигурни бевме дека има растенија, се менуваа боите, зарем не?

But, you know, NASA screwed that up because they've sent these robots

Но, знаете, НАСА ни ја зафркна сликата бидејќи ги пратија оние роботи

and they've landed it only in the deserts.

и тие слетаа само во пустините.

(Laughter)

(Смеа)

If you look at what happened -- this little black line is as fast as man ever flew,

Ако погледнете што се случи -- оваа мала црна линија е најбрзо што човекот било кога летал,

and the red line is top-of-the-line military fighters

а црвената линија е на најдобрите воени ловци

and the blue line is commercial air transport.

и сината линија е комерцијалниот воздушен транспорт.

You notice here's a big jump when I was a little kid --

Ќе забележите овде има голем скок. Кога бев мало дете --

and I think that had something to do with giving me the courage

и мислам дека тоа имаше влијание за да ја имам храброста

to go out and try something that other people weren't having the courage to try.

да излезам и да се обидам нешто за кое другите луѓе немаа храброст да го пробаат.

Well, what did I do when I was a kid?

па добро, што правев кога бев дете ?

I didn't do the hotrods and the girls and the dancing

Не се занесував со брзи коли, и девојки и танцување.

and, well, we didn't have drugs in those days. But I did competition model airplanes.

исто така, тогаш не ги имавме сите овие дроги. Но, затоа се натпреварував со модели на авиони.

I spent about seven years during the Vietnam War

Поминав околу седум години за време на Виетнамската војна

flight-testing airplanes for the Air Force.

тестирајќи авиони за военото воздухопловство.

And then I went in and I had a lot of fun building airplanes

И тогаш отидов понатаму и многу се забавував со изработка на авиони

that people could build in their garages.

кои луѓето можеа да ги изградат во своите гаражи.

And some 3,000 of those are flying. Of course, one of them

Некои 3,000 од овие летаат денес. Се разбира, еден од нив

is around the world Voyager. I founded another company in '82,

е Војаџер. Основав друга компанија во ’82,

which is my company now.

која е сега моја компанија.

And we have developed more than one new type of airplane every year since 1982.

Ние произведуваме по еден нов тип на авион годишно од 1982-та.

And there's a lot of them that I actually can't show you on this chart.

Многу од нив всушност и не можам да ви ги прикажам на оваа карта.

The most impressive airplane ever, I believe, was designed

Најимпресивниот авион кој било кога постоел, мислам, дека беше дизајниран

only a dozen years after the first operational jet.

само 12-ина години по првиот оперативен млазен авион.

Stayed in service till it was too rusty to fly, taken out of service.

Остана во служба се додека не беше премногу зарѓан да лета, и тогаш го повлекоа од служба.

We retreated in '98 back to something that was developed in '56. What?

Во 98-ата се вративме на нешто што било развиено во 56-тата. Што?!

The most impressive spaceship ever, I believe,

Мислам дека најимпресивното вселенско летало на сите времиња

was a Grumman Lunar Lander. It was a -- you know, it landed on the moon,

е Груман Лунар Лендерот. Тој беше -- знаете, слета на месечината,

take off of the moon, didn't need any maintenance guys --

полета од месечината, не му беа потребни дечки за одржување --

that's kind of cool.

тоа е баш кул.

We've lost that capability. We abandoned it in '72.

Сме ја изгубиле таа способност. Ја напуштивме во 72-та

This thing was designed three years after Gagarin first flew in space in 1961.

Ова беше дизајнирано 3 години по првиот вселенски лет на Гагарин во 1961-та.

Three years, and we can't do that now. Crazy.

Три години, и денес не можеме да го направиме тоа.

Talk very briefly about innovation cycles, things that grow,

Лудо! Ќе говорам многу кратко за иновациските циклуси, за работите кои растат,

have a lot of activity; they die out when they're replaced by something else.

имаат многу активност, и изумираат кога ќе бидат заменети со нешто друго.

These things tend to happen every 25 years.

Овие работи тежнеат да се случуваат секои 25 години,

40 years long, with an overlap. You can put that statement

во траење на 40 години, со препокривање. Ова важи

on all kinds of different technologies. The interesting thing --

за многу други технологии. Интересната работа тука --

by the way, the speed here, excuse me, higher-speed travel

патем, овде брзината, извинете, патувањето со висока брзина,

is the title of these innovation cycles. There is none here.

е насловот на овие иновациски циклуси. Овде веќе нема ништо.

These two new airplanes are the same speed as the DC8 that was done in 1958.

Овие два нови авиони се со иста брзина како и ДЦ8 кој беше произведен 1958-та.

Here's the biggie, and that is, you don't have innovation cycles

Ова е битното, а тоа е, не можете да имате иновациски циклуси

if the government develops and the government uses it.

ако владата е таа што го развива и го користи.

You know, a good example, of course, is the DARPA net.

Знаете, добар пример е, се разбира, мрежата DARPA.

Computers were used for artillery first, then IRS.

Компјутерите беа прво користени за артилеријата, а потоа за даночните служби.

But when we got it, now you have all the level of activity,

Но кога ние ги добивме, се јавија активности на сите нивои,

all the benefit from it. Private sector has to do it.

и ја уживаме сета корист. Приватниот сектор мора да го направи тоа.

Keep that in mind. I put down innovation --

Имајте го тоа на ум. Ја разгледував иновацијата --

I've looked for innovation cycles in space; I found none.

ги барав иновациските циклуси во вселената, и не најдов ниеден.

The very first year, starting when Gagarin went in space,

Во првата година, започнувајќи кога Гагарин отиде во вселената,

and a few weeks later Alan Shepherd, there were five manned

и неколку недели подоцна кога Алан Шепард леташе, имаше 5 човечки

space flights in the world -- the very first year.

вселенски летови во светот; веќе во првата година.

In 2003, everyone that the United States sent to space was killed.

Во 2003, сите кои Соединетите Американски држави ги пратија во вселената, загинаа.

There were only three or four flights in 2003.

Имаше само три или четири лета во 2003.

In 2004, there were only two flights: two Russian Soyuz flights

Во 2004, имаше само два лета, обата на рускиот Сојуз

to the international manned station. And I had to fly three in Mojave

до меѓународната вселенска станица. А јас морав да летам 3 пати во пустината Мохаве

with my little group of a couple dozen people

со мојата мала група од 20-ина луѓе

in order to get to a total of five,

со цел да дојдеме до вкупно пет лета,

which was the number the same year back in 1961.

што беше ист со бројот на летови во 1961 година.

There is no growth. There's no activity. There's no nothing.

Нема раст. нема активности. Нема ништо.

This is a picture here taken from SpaceShipOne.

Оваа слика е направена од SpaceShipOne.

This is a picture here taken from orbit.

Оваа слика е направена од орбита.

Our goal is to make it so that you can see this picture and really enjoy that.

Наша цел е да овозможиме да ја видите оваа слика и вистински да уживате во неа.

We know how to do it for sub-orbital flying now, do it safe enough --

Знаеме како да изведеме суб-орбитален лет сега, доволно безбедно --

at least as safe as the early airlines -- so that can be done.

барем онолку безбедно како првите авиопревозници - така да тоа може да се изведе.

And I think I want to talk a little bit about why we had the courage

И мислам дека сакам да зборувам малку околу тоа зошто ја имавме храброста

to go out and try that as a small company.

да го пробаме ова како мала компанија.

Well, first of all, what's going to happen next?

Но, најпрво, што ќе се случи наредно?

The first industry will be a high volume, a lot of players.

Првата индустрија ќе биде со голем обем, многу играчи.

There's another one announced just last week.

Уште еден се најави веќе пред една недела.

And it will be sub-orbital. And the reason it has to be sub-orbital

и сите ќе одат суб-орбитално. А причината зошто мора да е суб-орбитално

is, there is not solutions for adequate safety

е , бидејќи нема решенија за адекватна безбедност

to fly the public to orbit. The governments have been doing this --

да ја носат јавноста во орбита. Тоа беше работа на владите --

three governments have been doing this for 45 years,

3 влади го правеа ова 45 години,

and still four percent of the people that have left the atmosphere have died.

и сеуште 4 проценти од луѓето кои ја напуштија атмосферата го загубија животот.

That's -- You don't want to run a business with that kind of a safety record.

Тоа ... Не може да се води бизнис со такво ниво на безбедност.

It'll be very high volume; we think 100,000 people will fly by 2020.

Ќе има многу голем обем; сметаме дека 100,000 луѓе ќе летаат до 2020-та.

I can't tell you when this will start,

Не можам да ви кажам кога ќе почне сето ова,

because I don't want my competition to know my schedule.

бидејќи не сакам мојата конкуренција да го дознае мојот распоред.

But I think once it does, we will find solutions,

Но штом ќе почне, ќе најдеме решение.

and very quickly, you'll see those resort hotels in orbit.

и многу брзо, ќе ги видите тие орбитални хотели.

And that real easy thing to do, which is a swing around the moon

и онаа лесна работа, прелетот околу месечината

so you have this cool view. And that will be really cool.

за да ви пружи кул поглед. А тоа ќе биде вистински кул.

Because the moon doesn't have an atmosphere --

Затоа што месечината нема атмосфера --

you can do an elliptical orbit and miss it by 10 feet if you want.

може да направите елиптична орбита и да пролетате на 3 метри височина ако сакате.

Oh, it's going to be so much fun.

Ох, ќе биде толку многу забавно.

(Laughter)

(Смеа)

OK. My critics say, "Hey, Rutan's just spending

ОК. Моите критичари велат: „Еј, па Рутан само ги троши

a lot of these billionaires' money for joyrides for billionaires.

парите на многу милијардери, за забавни летови за нив.

What's this? This is not a transportation system; it's just for fun."

Што е ова? Ова не е транспортен систем, ова е само за забава.“

And I used to be bothered by that, and then I got to thinking,

И ова ми пречеше едно време, но тогаш почнав да размислувам,

well, wait a minute. I bought my first Apple computer in 1978

почекај, си велам. Го купив мојот прв Apple компјутер во 1978-та

and I bought it because I could say, "I got a computer at my house and you don't.

и го купив бидејќи можев да кажам, „Јас имам компјутер дома а ти немаш.

'What do you use it for?' Come over. It does Frogger." OK.

`За што го употребуваш?` Дојди кај мене. Ќе играме Фрогер.“ ОК.

(Laughter)

(Смеа)

Not the bank's computer or Lockheed's computer,

Не се работи за компјутери во банките или на Локхид,

but the home computer was for games.

домашните компјутери беа за игри.

For a whole decade it was for fun -- we didn't even know what it was for.

Цела деценија беа за забава -- не ни знаевме за што би ни користеле.

But what happened, the fact that we had this big industry,

Но што се случи, фактот што се разви оваа голема индустрија,

big development, big improvement and capability and so on,

голем развој, големи подобрувања и можности и така натаму,

and they get out there in enough homes -- we were ripe for a new invention.

и беа раширени во доволно домови, бевме зрели за нова инвенција.

And the inventor is in this audience.

и пронаоѓачот е во оваа публика.

Al Gore invented the Internet and because of that,

Ал Гор го измисли Интернетот и заради тоа

something that we used for a whole year -- excuse me --

што -- нешто што го користевме цела една година -- простете,

a whole decade for fun, became everything -- our commerce, our research,

цела една декада за забава, стана се, -- нашата економија, развој,

our communication and, if we let the Google guys

нашата комуникација и, ако им дозволиме на Гугл дечките

think for another couple weekends, we can add a dozen more things to the list. (Laughter)

да размислуваат неколку викенди, ќе може да додадеме уште куп работи на списокот.

And it won't be very long before you won't be able to convince kids

И нема да треба уште многу време кога нема да може да ги убедиме децата

that we didn't always have computers in our homes.

дека не сме имале отсекогаш компјутер во нашите домови.

So fun is defendable.

Така да забавата е одбранлива.

OK, I want to show you kind of a busy chart,

Ок, сакам да ви прикажам доста исполнета слика,

but in it is my prediction with what's going to happen.

но во неа е моето предвидување што ќе се случува.

And in it also brings up another point, right here.

и во неа исто така се спомнува уште една поента, еве тука.

There's a group of people that have come forward --

Има група на луѓе кои истапија напред --

and you don't know all of them -- but the ones that have come forward

не ги знаете сите нив -- но оние кои истапија

were inspired as young children, this little three- to 15-year-old age,

биле инспирирани како мали деца, оние 3 до 15 годишници,

by us going to orbit and going to the moon here,

со нашето одење во орбита и на месечината овде,

right in this time period.

токму во овој временски период.

Paul Allen, Elan Musk, Richard Branson, Jeff Bezos, the Ansari family,

Пол Ален, Елан Муск, Ричард Брансон, Џеф Безос, Фамилијата Ансари,

which is now funding the Russians' sub-orbital thing,

кои сега ја финансираат Руската суб-орбитална работа,

Bob Bigelow, a private space station, and Carmack.

Боб Бигелоу, приватна вселенска станица и Кармак

These people are taking money and putting it in an interesting area,

Овие луѓе вложуваат пари во интересна област,

and I think it's a lot better than they put it in an area

и сметам дека е многу подобро отколку да ги вложат во развивање

of a better cell phone or something -- but they're putting it in very --

на подобар мобилен телефон или слично -- но ги даваат во многу [нејасно]

areas and this will lead us into this kind of capability,

области ама ова ќе ни овозможи такви способности,

and it will lead us into the next really big thing

и ќе не доведе до новата голема работа

and it will allow us to explore. And I think eventually

и ќе ни дозволи да истражуваме. Сметам дека на крај

it will allow us to colonize and to keep us from going extinct.

ќе ни овозможи да колонизираме и ќе не заштити од изумирање.

They were inspired by big progress. But look at the progress that's going on after that.

Тие беа инспирирани од огромен прогрес. Но видете го напредокот што се случува после тоа.

There were a couple of examples here.

имав неколку примери овде.

The military fighters had a -- highest-performance military airplane

Воените ловци имаа -- воен ловец со највисоки перформанси

was the SR71. It went a whole life cycle, got too rusty to fly,

беше SR71. Го премина целит животен циклус, беше многу рѓосан да лета,

and was taken out of service. The Concorde doubled the speed for airline travel.

и го повлекоа од служба. Конкордот ја дуплираше брзината на авионското патување.

It went a whole life cycle without competition,

го премина целиот животен циклус без конкуренција;

took out of service. And we're stuck back here

го повлекоа од служба. И сега сме заглавени

with the same kind of capability for military fighters

со истата способност за воени ловци

and commercial airline travel that we had back in the late '50s.

и комерцијални авионски летови како што ги имавме во доцните 50-ти.

But something is out there to inspire our kids now.

Но сега има нешто таму што ќе ги инспирира нашите деца сега.

And I'm talking about if you've got a baby now,

И ви велам ако имате сега бебе,

or if you've got a 10-year-old now.

или ако имате 10-годишник.

What's out there is there's something really interesting going to happen here.

Она што се чувстува е дека нешто многу интересно ќе се случи.

Relatively soon, you'll be able to buy a ticket

Релативно скоро, ќе може да купите билет

and fly higher and faster than the highest-performance

и да летате повисоко и побрзо од најдобрите

military operational airplane. It's never happened before.

воени оперативни авиони. Тоа се нема случено претходно.

The fact that they have stuck here with this kind of performance

Фактот што тие имаат заглавено со таквите перформанси

has been, well, you know, you win the war in 12 minutes;

е, па, знаете, ќе ја добиете војната за 12 минути,

why do you need something better?

зошто ви треба нешто подобро ?

But I think when you guys start buying tickets and flying

Но мислам кога вие ќе почнете да купувате билети и да летате

sub-orbital flights to space, very soon -- wait a minute,

суб-орбитално во вселената, многу скоро -- причекајте една минута,

what's happening here, we'll have military fighters

што се случува ове, ќе имаме воени ловци

with sub-orbital capability, and I think very soon this.

со суб-орбитална способност , и мислам дека тоа ќе се случи многу скоро.

But the interesting thing about it is the commercial guys are going to go first.

Но она што е интересно е дека тоа ќе го стори првин комерцијалниот сектор.

OK, I look forward to a new "capitalist's space race," let's call it.

Ок, се радувам на новата капиталистичка вселенска трка, да ја наречеме.

You remember the space race in the '60s was for national prestige,

Се сеќавате на вселенската трка во 60-тите , беше за национален престиж,

because we lost the first two milestones.

бидејќи ги изгубиме првите два чекори.

We didn't lose them technically. The fact that we had the hardware

Технички, не ги изгубивме. Фактот што ја имавме опремата

to put something in orbit when we let Von Braun fly it --

да ставиме нешто во орбита кога му дозволивме на Фон Браун да го лета,

you can argue that's not a technical loss.

не може да велите дека е техничка изгубена трка.

Sputnik wasn't a technical loss, but it was a prestige loss.

Спутник не беше техничка загуба, но беше загуба на престиж.

America -- the world saw America as not being the leader in technology,

Америка -- Светот не ја гледаше Америка како водач во технологијата,

and that was a very strong thing.

а тоа беше многу голема работа.

And then we flew Alan Shepherd weeks after Gagarin,

и тогаш ние летавме со Алан Шепард неколку недели после Гагарин,

not months or decades, or whatever. So we had the capability.

не месеци или декади, или како и да е. Значи ја имавме способноста.

But America lost. We lost. And because of that, we made a big jump to recover it.

Но Америка изгуби. Ние изгубивме. И заради тоа направивме голем скок да надополниме.

Well, again, what's interesting here is we've lost

Но, повторно, она што е интересно е дека изгубивме

to the Russians on the first couple of milestones already.

од Русите во првите неколку чекори.

You cannot buy a ticket commercially to fly into space in America --

Не можете да купите билет комерцијално и да летате во вселената во Америка --

can't do it. You can buy it in Russia.

не можете да го сторите тоа. Може да го купите во Русија.

You can fly with Russian hardware. This is available

Можете да летате со руска опрема. Ова е возможно

because a Russian space program is starving,

бидејќи руската вселенска програма гладува,

and it's nice for them to get 20 million here and there to take one of the seats.

и е фино за нив да земат 20 милиони тука и таму за едно седиште.

It's commercial. It can be defined as space tourism. They are also offering a trip

Комерцијално е, може да се дефинира како вселенски туризам. Тие исто така нудат патување

to go on this whip around the moon, like Apollo 8 was done.

за оној прелет околу месечината, како што направи Аполо 8.

100 million bucks -- hey, I can go to the moon.

100 милиони долари -- еј , можам да одам на месечината.

But, you know, would you have thought back in the '60s,

Но, знаете, зарем ќе помислевте во 60-ите,

when the space race was going on,

кога се случуваше вселенската трка,

that the first commercial capitalist-like thing to do

дека првата комерцијална капиталистичка работа

to buy a ticket to go to the moon would be in Russian hardware?

за купување на билет за месечината ќе биде со руска опрема ?

And would you have thought, would the Russians have thought,

и дали ќе помислевте, дали Русите ќе помислеа,

that when they first go to the moon in their developed hardware,

дека кога првпат ќе отидат на месечината во опрема развиена од нив,

the guys inside won't be Russians? Maybe it'll probably be a Japanese

дечките во неа нема да се Руси? Веројатно ќе биде јапонски

or an American billionaire? Well, that's weird: you know, it really is.

или американски билионер? Па, тоа е чудно, знаете, навистина е.

But anyway, I think we need to beat them again.

Но како и да е, мислам дека треба да ги победиме повторно.

I think what we'll do is we'll see a successful, very successful,

Она што мислам е, дека ќе видиме успешна, многу успешна

private space flight industry. Whether we're first or not really doesn't matter.

приватна индустрија за вселенски летови. Дали ќе бидеме први или не, не е многу битно.

The Russians actually flew a supersonic transport before the Concorde.

Русите всушност летаа со суперсоничен транспортер пред Конкорд.

And then they flew a few cargo flights, and took it out of service.

и тогаш летаа неколку карго летови, и го повлекоа од служба.

I think you kind of see the same kind of parallel

Мислам дека ја гледате истата паралела

when the commercial stuff is offered.

кога се нуди комерцијално истата работа.

OK, we'll talk just a little bit about commercial development for human space flight.

ОК, ќе зборуваме само малку околу комерцијалниот развој за човечкиот вселенски лет

This little thing says here: five times

Ова мала работа вели дека има пет пати повеќе

what NASA's doing by 2020. I want to tell you, already

од она што НАСА ќе го прави до 2020. Сакам да ви кажам, веќе

there's about 1.5 billion to 1.7 billion

има околу 1.5 до 1.7 билиони долари

investment in private space flight that is not government at all --

инвестиции во приватниот вселенски сектор, кои воопшто не се државни средства;

already, worldwide. If you read -- if you Google it,

Веќе, на светско ниво! Ако прочитате -- ако го прогуглате,

you'll find about half of that money, but there's twice of that

ќе најдете околу половина од тие средства, но има двапати повеќе од тоа

being committed out there -- not spent yet, but being committed

кои се ветени -- не се уште потрошени, но се ветени

and planned for the next few years. Hey, that's pretty big.

и планирани за следните неколку години. Еј, тоа е доста голема работа.

I'm predicting, though, as profitable as this industry is going to be --

Предвидувам, како што ќе биде профитабилна оваа индустрија --

and it certainly is profitable when you fly people at 200,000 dollars

а сигурно ќе биде профитабилно кога луѓето ќе летаат за 200,000 долари

on something that you can actually operate at a tenth of that cost,

на нешто што всушност ќе функционира за десетина од таа цена,

or less -- this is going to be very profitable.

или помалку -- ова ќе биде многу профитабилно.

I predict, also, that the investment that will flow into this

предвидувам, исто така, дека инвестицијата што ќе влезе во оваа област

will be somewhere around half of what the U.S. taxpayer

ќе биде околу половина од она што Американските даночни обврзници

spends for NASA's manned spacecraft work.

трошат за програмата на НАСА за вселенско летало управувано од луѓе.

And every dollar that flows into that will be spent more efficiently

и секој долар што ќе се вложи во тоа ќе биде потрошен поефикасно

by a factor of 10 to 15. And what that means is before we know it,

од 10 до 15 пати. А тоа значи уште пред да разбереме,

the progress in human space flight, with no taxpayer dollars,

прогресот на човечкиот вселенски лет, без вложени пари од даночните обврзници,

will be at a level of about five times as much

ќе биде на ниво пет пати повисоко

as the current NASA budgets for human space flight.

од тековниот буџет на НАСА за човечки вселенски лет.

And that is because it's us. It's private industry.

а тоа ќе биде бидејќи тоа сме ние. Тоа е приватната индустрија.

You should never depend on the government to do this sort of stuff --

Никогаш не треба да зависите од владата да прави вакви работи --

and we've done it for a long time. The NACA, before NASA,

а го правевме тоа многу долго време. НАЦА пред НАСА

never developed an airliner and never ran an airline.

никогаш немаше развиено авион и никогаш нема водено авионска компанија.

But NASA is developing the space liner, always has,

Но НАСА го развива вселенскиот брод, секога тоа го има правено,

and runs the only space line, OK. And we've shied away from it

и ја води единствената Вселенска рута, ОК. И досега и се тргавме

because we're afraid of it. But starting back in June of 2004,

бидејќи се плашевме од тоа. Но почнувајќи во Јуни 2004 година

when I showed that a little group out there actually can do it,

кога покажав дека мала група таму некаде може да го изведе тоа,

can get a start with it, everything changed after that time.

може да го започне тоа, се се смени после тоа.

OK, thank you very much.

ОК, Ви благодарам многу.

(Applause)

(Аплауз)