Burt Rutan: Entrepreneurs are the future of space flight

Translator: Mohammad Tofighi Reviewer: Ali Hasanzadeh

I want to start off by saying, Houston, we have a problem.

Houston, ilk olaraq bunu deməliyəm ki, bir problemimiz var.

We're entering a second generation of no progress

Kosmosda insan fəaliyyəti ilə əlaqədar heç bir inkişafın olmadığı

in terms of human flight in space. In fact, we've regressed.

ikinci dövrəyə giririk. Əslində, geriledik belə.

We stand a very big chance of losing our ability to inspire our youth

Növ olaraq hər daim etdiyimiz kimi

to go out and continue this very important thing

gənclərimizi bu çox əhəmiyyətli şeyi davam etdirmə mövzusunda özendirme

that we as a species have always done.

imkanımızı itirmə təhlükəsiylə qarşı-qarşıyayıq.

And that is, instinctively we've gone out

Bəhs etdiyim şey, içgüdüsel olaraq gedib

and climbed over difficult places, went to more hostile places,

daha çətin yerlərə tırmanıp, daha düşməncə yerlərə getməmiz

and found out later, maybe to our surprise, that that's the reason we survived.

və sonradan - bəlkə də afallayarak - anladıq ki, həyatda qalmamızı tək səbəbi bu.

And I feel very strongly

Və həqiqətən hiss edirəm ki

that it's not good enough for us to have generations of kids

daha yaxşı model bir videolu cib telefonu

that think that it's OK to look forward to a better version

üçün gözləyən bir yeni nəslə sahib olmaq

of a cell phone with a video in it.

bizim üçün kifayət qədər yaxşı deyil.

They need to look forward to exploration; they need to look forward to colonization;

Onların kəşf etməyi gözləmələri lazım, onların koloniyalaşmanın gözləmələri lazım,

they need to look forward to breakthroughs.

onların yeni kəşfləri səbirsizliklə gözləmələri lazımdır. Onlara bu lazım.

We need to inspire them, because they need to lead us

Onlara əsin qaynağı olmalıyıq, çünki onların bizə öndərlik etməsi

and help us survive in the future.

və gələcəkdə həyatda qalmamızı təmin etmələri lazımdır.

I'm particularly troubled that what NASA's doing right now with this new Bush doctrine

Məni xüsusilə narahat edən NASA-nın yeni Buş doktrinasıyla nə etdiyi

to -- for this next decade and a half -- oh shoot, I screwed up.

bu önümüzdəki on beş ilə istiqamətli --- o tüh, saçmaladım.

We have real specific instructions here not to talk about politics.

Burada siyasət danışmama mövzusunda qəti talimatlarımız var.

(Laughter)

(Qəhqəhələr)

What we're looking forward to is --

Həyəcanla gözlədiyimiz şey ..

(Applause)

(Alqışlar)

what we're looking forward to

Həyəcanla gözlədiyimiz şey

is not only the inspiration of our children,

yalnız uşaqlarımızı etina etdirmək deyil,

but the current plan right now is not really even allowing

bu an qüvvədə olan bu plan, hələ hazırda bu ölkədəki

the most creative people in this country -- the Boeing's and Lockheed's

ən yaradıcı insanlara --- Boinqin və Lockheed'in

space engineers -- to go out and take risks and try new stuff.

kosmos mühəndislərinə, çölə çıxıb risk almalarına və yeni şeylər sınaqlarına icazə vermir.

We're going to go back to the moon ... 50 years later?

50 il sonra Aya geri dönürük

And we're going to do it very specifically planned to not learn anything new.

və bunu edərkən planlarımızı xüsusilə heç yeni bir şey öğrenmemek üçün edirik.

I'm really troubled by that. But anyway that's --

Bu məni həqiqətən narahat edir. Hər nədirsə, bu mövzu -

the basis of the thing that I want to share with you today, though,

bu gün sizinlə paylaşmaq istədiyim mövzunun təməli əslində,

is that right back to where we inspire people

yəni, gələcəkdə böyük liderlər olacaq insanlara

who will be our great leaders later.

əsin qaynağı olmağa geri dönmək istəyirəm.

That's the theme of my next 15 minutes here.

Bu, mənim burada edəcəyəm qalan 15 dakikamın təması olacaq.

And I think that the inspiration begins when you're very young:

Mən bir şeyə Etina etmək çox erkən yaşlarda başladığını düşünürəm:

three-year-olds, up to 12-, 14-year-olds.

üç ilə 12 yaşındakilerle, 14 yaşındakilerle.

What they look at is the most important thing.

Ən əhəmiyyətli şey, bizim - onların nəyi gözləyir olduqlarıdır.

Let's take a snapshot at aviation.

Havaçılıq sahəsinə qısaca bir nəzər salaq.

And there was a wonderful little short four-year time period

Çox qısa sürən dörd illik bir zaman hissəsi var idi

when marvelous things happened.

fövqəladə şeylərin reallaşdığı bir zaman hissəsi var idi

It started in 1908, when the Wright brothers flew in Paris, and everybody said,

Bu 1908-ci ildə Wright qardaşlar Parisdə uçtuklarında başladı. Və hər kəs

"Ooh, hey, I can do that." There's only a few people that have flown

"Aa, hey mən bunu edə bilərəm" dedi. 1908-ci ildə əvvəllərində uca bilən yalnız bir neçə adam

in early 1908. In four years, 39 countries had hundreds of airplanes,

vardı. Dörd il içində, 39 ölkə yüzlərlə təyyarə,

thousand of pilots. Airplanes were invented by natural selection.

minlərlə pilot sahibi oldu. Təyyarələr təbii seçilimle icad edildi.

Now you can say that intelligent design designs our airplanes of today,

Bu gün, ¨ ağıllı dizaynın ¨ günümüz təyyarələrini tasarladığını söyləyə bilərsiniz,

but there was no intelligent design really designing those early airplanes.

amma ilk təyyarələri hazırlayan belə bir ¨ ağıllı dizayn ¨ yox idi.

There were probably at least 30,000 different things tried,

Ehtimalla ən az 30,000 fərqli şey sınandı,

and when they crash and kill the pilot, don't try that again.

və nə vaxt qəza edib pilotu öldürdüyünə, bir daha o modeli sınamadım.

The ones that flew and landed OK

Uçub, konabilenler tamam,

because there were no trained pilots

çünki təbii olaraq heç təhsilli,

who had good flying qualities by definition.

yaxşı uçuş xüsusiyyəti olan pilot yox idi.

So we, by making a whole bunch of attempts, thousands of attempts,

Beləcə biz, bir çox təşəbbüs, minlərlə təşəbbüs edərək,

in that four-year time period, we invented the concepts

o dörd illik zaman dilimində, bu an uçtuğumuz təyyarələrin

of the airplanes that we fly today. And that's why they're so safe,

konseptlerini icad etdik. Və buna görə çox etibarlıdır.

as we gave it a lot of chance to find what's good.

çünki ən yaxşısını tapa bilmək üçün çox sınadıq.

That has not happened at all in space flying.

Kosmos uçuşlarında bu heç yaşanmadı.

There's only been two concepts tried -- two by the U.S. and one by the Russians.

Kosmos üçün yalnız 2 anlayış sınandı: ikisi ABŞ və biri də ruslar tərəfindən.

Well, who was inspired during that time period?

Yaxşı bu zaman hissəsi kimlərə ilham verdi?

Aviation Week asked me to make a list of who I thought

Aviation Week mənə havaçılıq tarixinin

were the movers and shakers of the first 100 years of aviation.

ilk 100-ci ilə damğasını vuranların bir siyahısını etməmi istədi.

And I wrote them down and I found out later that every one of them

Siyahını yazdım və sonradan fərqinə vardım ki siyahıdakıları hər biri

was a little kid in that wonderful renaissance of aviation.

aviasiyanın renösans dövründə kiçik bir uşaq idi.

Well, what happened when I was a little kid was -- some pretty heavy stuff too.

Əslində mən kiçik bir uşaqkən olanlar da ... çox böyük hadisələr idi.

The jet age started: the missile age started. Von Braun was on there

Jet çağı başladı. Mərmi çağı başladı. Von Braun hayattaydı və

showing how to go to Mars -- and this was before Sputnik.

Marsa necə gediləcəyini göstərirdi. Və bütün bunlar Sputnik'ten əvvəl idi.

And this was at a time when Mars was a hell of a lot more interesting

Və o zaman Mars bu ankinden dağlar qədər çox

than it is now. We thought there'd be animals there;

maraq çəkirdi. Artıq heyvanların olduğunu düşünürdük,

we knew there were plants there; the colors change, right?

və orada bitkilər var deyə bilirdik - çünki rəngi dəyişirdi - deyilmi?

But, you know, NASA screwed that up because they've sent these robots

Amma bilirsiniz NASA bunu məhv etdi çünki oraya robotlar göndərdilər

and they've landed it only in the deserts.

və robotlara yalnız çöllərə eniş etdirdilər.

(Laughter)

(Kahkakalar)

If you look at what happened -- this little black line is as fast as man ever flew,

Əgər nə olduğuna bir baxsanız - bu kiçik qara xətt insanların uçduğu ən yüksək sürət,

and the red line is top-of-the-line military fighters

və Qırmızı xətt ordu döyüş təyyarələrinin ən yüksəyi.

and the blue line is commercial air transport.

və mavi xətt isə ticarət hava nəqliyyatı.

You notice here's a big jump when I was a little kid --

Farkediyorsunuz ki burada böyük bir sıçrama var. Mən kiçik bir uşaqkən -

and I think that had something to do with giving me the courage

ki məncə o hadisə mənə çölə çıxma və başqalarının sınağa cəsarəti

to go out and try something that other people weren't having the courage to try.

olmayan şeyləri sınaq cəsarətini verdi ...

Well, what did I do when I was a kid?

Yaxşı, mən uşaqkən nə etdim o zaman?

I didn't do the hotrods and the girls and the dancing

Mən sürətli modifiye avtomobillər, qızlar və rəqs etməklə məşğul olmadıq.

and, well, we didn't have drugs in those days. But I did competition model airplanes.

Və əslində o günlərdə narkotik da yox idi. Amma mən yarışmalık model təyyarələr etdim.

I spent about seven years during the Vietnam War

Vyetnam Döyüşü əsnasında yeddi il

flight-testing airplanes for the Air Force.

Amerika Hava Qüvvələri üçün test uçuş təyyarələri etdim.

And then I went in and I had a lot of fun building airplanes

Bundan sonra insanların öz garajlarında edə təyyarələr

that people could build in their garages.

etməkdən böyük zövq aldım.

And some 3,000 of those are flying. Of course, one of them

Bunlardan 3,000 qədəri uçur. Təbii ki, bunlardan biri

is around the world Voyager. I founded another company in '82,

dünyanın ətrafında uçan, Voyager. 1982-ci ildə bu ankı şirkətim olan

which is my company now.

ikinci bir şirkət qurdum.

And we have developed more than one new type of airplane every year since 1982.

Və biz 1982-bəridir hər il yeni bir neçə cür təyyarə inkişaf etdirdik.

And there's a lot of them that I actually can't show you on this chart.

Bunlardan bir çoxunu sizə bu cədvəldə gösteremeyeceğim.

The most impressive airplane ever, I believe, was designed

Inanıram ki, gəlmiş keçmiş hazırlanan ən təsir edici təyyarə

only a dozen years after the first operational jet.

ilk əməliyyat jetten 10 il sonra hazırlandı.

Stayed in service till it was too rusty to fly, taken out of service.

Paslanıncaya qədər istifadədə qaldı, və sonra istifadədən çıxarıldı.

We retreated in '98 back to something that was developed in '56. What?

Biz bunu 98-ci ildə, bu təyyarəni 56'da inkişaf etdirilmiş bir şeyə geri çevirdik. Nə?

The most impressive spaceship ever, I believe,

İnanıram ki, gəlmiş keçmiş ən təsir edici kosmos gəmisi

was a Grumman Lunar Lander. It was a -- you know, it landed on the moon,

Grumman Lunar Lander'di. Bu şey - bildiyiniz kimi, aya eniş etdi və

take off of the moon, didn't need any maintenance guys --

Aydan cəhd etdi, həm də heç bir tamirata ehtiyac duymadan. -

that's kind of cool.

Bu harkulade şey.

We've lost that capability. We abandoned it in '72.

Bu tutumumuzu itirdik. Bunu 1972 də tərk etdik.

This thing was designed three years after Gagarin first flew in space in 1961.

Bu vasitə Qaqarinin 1961-ci ildə kosmosa ilk uçuşunda üç il sonra hazırlandı.

Three years, and we can't do that now. Crazy.

Üç il. Və bunu indi edə bilmirik.

Talk very briefly about innovation cycles, things that grow,

Delice. Qısaca yenililik döngülerinden, inkişaf edən şeylərdən, yüksək fəaliyyətdə çalışan

have a lot of activity; they die out when they're replaced by something else.

və sonra istifadə xarici qalıb, yeni birşeylerle dəyişdirilən şeylərdən bəhs etmək istəyirəm.

These things tend to happen every 25 years.

Bunlar hər 25 ildə yaşanan şeylər.

40 years long, with an overlap. You can put that statement

40 il aralıqlarla. Bu cümləni

on all kinds of different technologies. The interesting thing --

hər cür texnologiyaya istifadə edə bilərsiniz. Burada maraqlı olan şey -

by the way, the speed here, excuse me, higher-speed travel

bu yenilik döngülerinin sürət - bağışlayarsınız - yüksək-sürət səyahəti

is the title of these innovation cycles. There is none here.

başlığı altına düşür olması. Lakin burada belə bir şey yox.

These two new airplanes are the same speed as the DC8 that was done in 1958.

Bu iki təyyarə 1958-ci ildə edilmiş DC8 ilə eyni sürət kapasine sahib.

Here's the biggie, and that is, you don't have innovation cycles

Problem bu ... əgər dövlət çıxarıb, dövlət kullanırsanız

if the government develops and the government uses it.

yenilik dövrləri meydana gəlməz.

You know, a good example, of course, is the DARPA net.

Bilərsiniz, buna ən uyğun nümunə təbii ki DARPA dəqiq.

Computers were used for artillery first, then IRS.

Kompüterlər əvvəl orduda istifadə edildi, sonra maliyyə Nazirliyində.

But when we got it, now you have all the level of activity,

Amma, ən yüksək hərəkətlilik və fayda

all the benefit from it. Private sector has to do it.

sıra bizə gəlincə yaşandı. Özəl sektorun etməsi lazım.

Keep that in mind. I put down innovation --

Bunu yadınızda saxlayın. Yenililiği -

I've looked for innovation cycles in space; I found none.

Kosmosdakı yenililik döngülerini araşdırdım, və heç bir şey tapa bilmədim.

The very first year, starting when Gagarin went in space,

İlk il, Qaqarinin kosmosa getməsiylə başladı

and a few weeks later Alan Shepherd, there were five manned

və bunu həftələr sonra Alan Shephard izlədi. O ilk il

space flights in the world -- the very first year.

yalnız beş kosmos uçuşu edildi.

In 2003, everyone that the United States sent to space was killed.

2003-cü ildə ABŞ-ın kosmosa göndərdiyi hər kəs öldü.

There were only three or four flights in 2003.

2003-cü ildə cəmi üç və ya dörd uçuş edildi.

In 2004, there were only two flights: two Russian Soyuz flights

2004-cü ildə yalnız iki uçuş edildi: Beynəlxalq kosmos stansiyasına

to the international manned station. And I had to fly three in Mojave

olan iki Rus Soyuz uçuşu. Və mən Mojave'de

with my little group of a couple dozen people

cəmi beş uçuş rəqəminə çata bilmək üçün

in order to get to a total of five,

bir neçə düzinelik ekibimle, üç uçuş etdim

which was the number the same year back in 1961.

ki bu rəqəm 1961-ci ildəki rəqəmin eynisi.

There is no growth. There's no activity. There's no nothing.

Hər hansı bir irəliləyiş yox. Heç bir hərəkətlilik yox. Heç bir şey olmur.

This is a picture here taken from SpaceShipOne.

Bu şəkil SpaceShipOne (Kosmos Vasitəsi 1)-dən alınmış bir şəkil.

This is a picture here taken from orbit.

Bu şəkil, yörüngedeyken alınmış bir şəkil.

Our goal is to make it so that you can see this picture and really enjoy that.

Məqsədimiz bu resimdekileri görməkdən zövq alınacaq etmək

We know how to do it for sub-orbital flying now, do it safe enough --

Bunu yarı-orbitdən uçaraq necə kifayət qədər etibarlı bir şəkildə -

at least as safe as the early airlines -- so that can be done.

ya da heç olmasa ilk çağlardakı təyyarələr qədər etibarlı bir şəkildə - edilə bilirik.

And I think I want to talk a little bit about why we had the courage

Sanaram bir az kiçik bir şirkət olaraq bunu edəcək cəsarəti

to go out and try that as a small company.

səbəb tapdığımızı izah etmək istəyirəm.

Well, first of all, what's going to happen next?

Yaxşı, ilk olaraq, bundan sonra nə olacaq?

The first industry will be a high volume, a lot of players.

İlk sənaye çox yüksək həcmə sahib olacaq: bir çox oyunçu olacaq.

There's another one announced just last week.

Daha keçən həftə yeni bir şirkət açıqlandı.

And it will be sub-orbital. And the reason it has to be sub-orbital

Və ilk alan yarı-orbit olacaq. Yarı-orbit olmasının səbəbi

is, there is not solutions for adequate safety

vətəndaş cəmiyyəti orbitə qədər kifayət qədər etibarlı bir şəkildə

to fly the public to orbit. The governments have been doing this --

uçurmaq üçün hələ bir həll yoxdur. Dövlətlər bunu -

three governments have been doing this for 45 years,

üç dövlət bunu 45 ildir edir,

and still four percent of the people that have left the atmosphere have died.

amma hələ daha atmosferi aşan insanların yüzdə dördü ölür.

That's -- You don't want to run a business with that kind of a safety record.

Belə bir təhlükəsizlik Statistics olan bir şirkəti işlətmək istəməzsiniz.

It'll be very high volume; we think 100,000 people will fly by 2020.

Həcm çox yüksək olacaq; biz tərəfindən 2020-ci ilə qədər 100,000 qədər adam kosmosa uçacaq.

I can't tell you when this will start,

Sizə bunun nə vaxt başlayacağını deyə bilmərəm

because I don't want my competition to know my schedule.

çünki rakiplerimin proqramımız öyrənmələrini istəmirəm.

But I think once it does, we will find solutions,

Amma bunun başladığı zaman, problemlərimizə həllər tapacağıq.

and very quickly, you'll see those resort hotels in orbit.

Və sürətli bir şəkildə, yörüngemizde otellər görəcəksiniz.

And that real easy thing to do, which is a swing around the moon

Və bu çox asan ola biləcək bir şey, yəni ayın ətrafında bir dövr ataraq

so you have this cool view. And that will be really cool.

və gözəl mənzərəsini görürmek. Və bu çox zövqlü olacaq.

Because the moon doesn't have an atmosphere --

Ayın atmosferi olmadığı üçün -

you can do an elliptical orbit and miss it by 10 feet if you want.

bir ellips orbiti edərək 10 addımla onu itirə bilərsiniz.

Oh, it's going to be so much fun.

Ah, bu çox əyləncəli olacaq.

(Laughter)

(Kahkalar)

OK. My critics say, "Hey, Rutan's just spending

OK. Tənqidçilərinin deyir ki `¨ Hey, Rutan yalnız

a lot of these billionaires' money for joyrides for billionaires.

milyarderlər aldığı pulu milyarderləri bahalı zövqləri üçün xərcləyir. ¨

What's this? This is not a transportation system; it's just for fun."

Bu da nəyin nəsi? Bu bir nəqliyyat sistemi deyil, bir növ əyləncə. ¨

And I used to be bothered by that, and then I got to thinking,

Köhnədən bu tənqidlərdən çox narahat olardım, amma sonradan düşünməyə başladım,

well, wait a minute. I bought my first Apple computer in 1978

və dedim ki, dur bir dəqiqə. İlk Apple Kompüterimi 1978'te satın aldım

and I bought it because I could say, "I got a computer at my house and you don't.

və satın alma səbəbim isə ¨ mənim bir kompüterim var, və sənin yox ¨ deyebilmek üçün idi.

'What do you use it for?' Come over. It does Frogger." OK.

¨ Nə üçün istifadə edirsən? ¨ Gelsene, Frogger oynayabiliyorsun ¨ OK.

(Laughter)

(Qəhqəhələr)

Not the bank's computer or Lockheed's computer,

Bankın və ya Lockheed'in kompüteri deyil,

but the home computer was for games.

amma ev kompüteri oyunlar üçün yaradılmışdı.

For a whole decade it was for fun -- we didn't even know what it was for.

On il boyunca əyləncə üçün idi - və nə üçün olduğunu bilmirdik.

But what happened, the fact that we had this big industry,

Amma olan bu idi, sahib olduğumuz bu böyük sənaye

big development, big improvement and capability and so on,

böyük inkişaf, böyük irəliləmə, tutum və sairə

and they get out there in enough homes -- we were ripe for a new invention.

kifayət qədər evə çatınca, yeni bir icad üçün hazır idik.

And the inventor is in this audience.

Bu icad yaradıcıları bu tamaşaçıların arasında.

Al Gore invented the Internet and because of that,

İnterneti Al Gore icad etdi, və buna görə

something that we used for a whole year -- excuse me --

bütün bir ildir istifadə etdiyimiz bir şey - bağışlayarsınız,

a whole decade for fun, became everything -- our commerce, our research,

on illik əyləncə aracımız, herşeryimiz halına gəldi - ticaretimiz, araşdırmamız

our communication and, if we let the Google guys

iletişimimiz, və, əgər Google işçilərinə bir neçə həftə sonu

think for another couple weekends, we can add a dozen more things to the list. (Laughter)

düşünmək üçün icazə versək, bu siyahıya bir neçə şey daha əlavə edə bilər.

And it won't be very long before you won't be able to convince kids

Və çox uzaq olmayan bir gələcəkdə uşaqlarımızı köhnədən

that we didn't always have computers in our homes.

Evlərimizdə kompüterlərimizi olmadığına inandıramayacağız

So fun is defendable.

Qısacası, əyləncə müdafiə oluna bilər.

OK, I want to show you kind of a busy chart,

Tamam, indi sizə bir az qarışıq bir cədvəl göstərmək istəyirəm,

but in it is my prediction with what's going to happen.

bunlar mənim tahminimce olacaq olan şeylər.

And in it also brings up another point, right here.

Bu vaxt bir mövzu daha səthə çıxır.

There's a group of people that have come forward --

Önə çıxan bir qrup insan var, və bunların bir çoxunu tanımasam da

and you don't know all of them -- but the ones that have come forward

qarşıya çıxanların hamısı

were inspired as young children, this little three- to 15-year-old age,

üç ilə 15 yaşlarındaykən, yəni daha çox kiçikkən

by us going to orbit and going to the moon here,

bizim yörüngemize və aya getdiyimiz

right in this time period.

o zaman dilimindən esinlendiler.

Paul Allen, Elan Musk, Richard Branson, Jeff Bezos, the Ansari family,

Paul Allen, Elan Musk, Richard Branson, Jeff Bezos,

which is now funding the Russians' sub-orbital thing,

bu anda Rusların yarı-orbit şeyini ödəyən Ansari Ailəsi,

Bob Bigelow, a private space station, and Carmack.

Bob Bigelow, xüsusi kosmos stansiyası, və Carmack.

These people are taking money and putting it in an interesting area,

Bu insanlar pullarını maraqlı bir sahəyə yatırdır,

and I think it's a lot better than they put it in an area

və məncə pullarını daha yaxşı bir cib telefonu və ya başqa

of a better cell phone or something -- but they're putting it in very --

bişe yatırtmaqdan çox daha yaxşı edirlər. Amma onlar pullarını çox [aydın olmayan]

areas and this will lead us into this kind of capability,

sahələrə qoymaları bizim tutumumuzu yüksəldəcək,

and it will lead us into the next really big thing

və bizi sıradakı böyük şeyə istiqamətləndirəcək

and it will allow us to explore. And I think eventually

və keşfetmemizi təmin edəcək. Və sanaram sonunda

it will allow us to colonize and to keep us from going extinct.

bu bizim kolonileşmemizi və yokolmamamızı təmin edəcək.

They were inspired by big progress. But look at the progress that's going on after that.

Onlar böyük irəliləyişlərin esinlendiler. Amma ondan sonra olan irəliləmələrə baxın.

There were a couple of examples here.

Bir neçə dənə nümunə vardı.

The military fighters had a -- highest-performance military airplane

Əsgərlərin - ən yüksək performanslı təyyarəsi

was the SR71. It went a whole life cycle, got too rusty to fly,

SR71di. Bütün bir həyat dövrünü tamamladı, uçamayacak qədər paslandı

and was taken out of service. The Concorde doubled the speed for airline travel.

və sonra kullanımdışı buraxıldı. Concord, təyyarə səyahəti sürətini iki qatına çıxartdı.

It went a whole life cycle without competition,

Həyat dövrünü heç rəqibi olmadan tamamladı;

took out of service. And we're stuck back here

xidmət xarici buraxıldı. Və yenidən burada sıkıştık qaldıq.

with the same kind of capability for military fighters

1950 sahib olduğumuz

and commercial airline travel that we had back in the late '50s.

hərbi və ticarət tutum seviyesindeyiz.

But something is out there to inspire our kids now.

Amma uşaqlarımızı esindirebilecek bir şey var -

And I'm talking about if you've got a baby now,

Yəni əgər indi bir körpəniz,

or if you've got a 10-year-old now.

və ya on yaşında bir uşağınız varsa.

What's out there is there's something really interesting going to happen here.

Bu sahədə həqiqətən maraqlı bir şey olacaq.

Relatively soon, you'll be able to buy a ticket

Çox qısa bir zaman içərisində,

and fly higher and faster than the highest-performance

bu an funksiyaları olan hər hansı bir yüksək performanslı hərbi təyyarədən daha sürətli,

military operational airplane. It's never happened before.

və daha yüksəyə uçmaq üçün bilet ala biləcəksiniz. Bu daha əvvəl heç olmadı.

The fact that they have stuck here with this kind of performance

Burada bu cür bir performansla ilişib qalmış olmaları

has been, well, you know, you win the war in 12 minutes;

şey üzündən, bilərsiniz, döyüşü 12 dəqiqədə qazana bilərsiniz,

why do you need something better?

niyə daha yaxşı bir şey diləməniz ki?

But I think when you guys start buying tickets and flying

Amma sizlər yaxında biletlerinizi satın alıb, yarı-orbit uçuşlarla

sub-orbital flights to space, very soon -- wait a minute,

uçmağa başlayınca ... gözləyin bir dəqiqə

what's happening here, we'll have military fighters

nə olur burda, hərbi Maşınlarımız olacaq

with sub-orbital capability, and I think very soon this.

ki yarı orbit kağasiteye sahib və sanaram yaxında ...

But the interesting thing about it is the commercial guys are going to go first.

Amma maraqlı olan tərəfi, ilk gedəcək olanların ticarət adamların olması.

OK, I look forward to a new "capitalist's space race," let's call it.

Tamam, mən səbirsizliklə deylim ki ¨ yeni kapitalist kosmos yarışını ¨ gözləməkdə

You remember the space race in the '60s was for national prestige,

1960lardaki kosmos yarışı bildiyi kimi prestijli əlaqədar

because we lost the first two milestones.

Çinki aşılması lazım olan iki dönüş notasını itirdik

We didn't lose them technically. The fact that we had the hardware

Texniki olaraq kaybetmedik.Bu təchizata sahib olduğumuz üçün

to put something in orbit when we let Von Braun fly it --

bir şeyi orbitə qoymaq üçün Von Braunun uçurtmasına icazə verdik,

you can argue that's not a technical loss.

ki əslində bunun bir texniki itkin olduğunu savunamazsınız.

Sputnik wasn't a technical loss, but it was a prestige loss.

Sputnik texniki bir itkin deyildi, amma prestij kaybıydı.

America -- the world saw America as not being the leader in technology,

Amerika - dünya Amerikanın texnologiya lideri olmadığını gördü

and that was a very strong thing.

və bu çox güclü bişeydi.

And then we flew Alan Shepherd weeks after Gagarin,

Gagarinden həftələr sonra Alan Shepherd'i uçurttuk

not months or decades, or whatever. So we had the capability.

aylar və ya illər sonra deyil. Yəni bu potensiala sahib idilər.

But America lost. We lost. And because of that, we made a big jump to recover it.

Amma Amerika itirdi. Biz itirdik. Və buna görə, bunu qurtarmaq üçün böyük bir sıçrama etdik.

Well, again, what's interesting here is we've lost

Amma işin maraqlı yanı, Ruslara qarşı ilk dönüş nöqtələrində

to the Russians on the first couple of milestones already.

hələ hazırda itirmiş olmamızdı.

You cannot buy a ticket commercially to fly into space in America --

Amerikada ticarət olaraq kosmosa uçmaq üçün bilet ala bilməzsiniz -

can't do it. You can buy it in Russia.

bunu edə bilməzsiniz. Amma bunu Rusiyada edə bilərsiniz.

You can fly with Russian hardware. This is available

Rus aksesuarlarının uca bilərsiniz. Bütün bunlar mövcud

because a Russian space program is starving,

çünki Rus kosmos proqramı aclıqdan ölür

and it's nice for them to get 20 million here and there to take one of the seats.

və onların kreslolarında birini 20 milyon dollara satın almaq yaxşı ...

It's commercial. It can be defined as space tourism. They are also offering a trip

Bu tamamilə ticarari. Buna kosmos turizmi də deyə bilərik. Ayrıca,

to go on this whip around the moon, like Apollo 8 was done.

ayın ətrafında dövr atmaq üçün bir gəzinti təşkil, eynilə Apollo Sekiz'in etdiyi kimi.

100 million bucks -- hey, I can go to the moon.

100 milyon dollar - hey, aya gedə bilərəm.

But, you know, would you have thought back in the '60s,

Amma bilirsiniz, 60larda kosmos yarışı sürərkən

when the space race was going on,

ilk kapitalistik edilə şeyin

that the first commercial capitalist-like thing to do

Rus vasitələrin aya getmək üçün

to buy a ticket to go to the moon would be in Russian hardware?

bilet almaq ola biləcəyini düşünebilirmiydiniz?

And would you have thought, would the Russians have thought,

Və yaxşı, aya gedən Rus vasitələrinin yolclarının içindəkilərin

that when they first go to the moon in their developed hardware,

Rus olmayacağını siz və ya ruslar düşünə idimi?

the guys inside won't be Russians? Maybe it'll probably be a Japanese

Bəlkə Yaponlar ya da Amerikan milyarderləri ola bilər

or an American billionaire? Well, that's weird: you know, it really is.

Amma bu çox qəribə, bilirsiniz, həqiqətən.

But anyway, I think we need to beat them again.

Herneyse, mən onları yenə yenmemiz lazım olduğu kanısındayım.

I think what we'll do is we'll see a successful, very successful,

Məncə çox amma çox müvəffəqiyyətli bir

private space flight industry. Whether we're first or not really doesn't matter.

xüsusi kosmos təyyarə sənayesi quracağıq. İlk olanın biz və ya başqası olması əhəmiyyətli deyil.

The Russians actually flew a supersonic transport before the Concorde.

Ruslar əslində Concorde'dan əvvəl süpersonik bir vasitə uçurttular.

And then they flew a few cargo flights, and took it out of service.

Və ondan sonra bir neçə yük təyyarəsi uçurttular və sonra xidmət xarici buraxdılar.

I think you kind of see the same kind of parallel

Sanaram bənzər paraleldir ticarət vasitələrin

when the commercial stuff is offered.

təklif edildiklərində də görə bilərsiniz.

OK, we'll talk just a little bit about commercial development for human space flight.

Bir az daha ticarət insan kosmos vasitələri inkişaf etdirmək haqqında danışacağıq.

This little thing says here: five times

Bu kiçik şey (özəl sektorun) 2020-ci ilə qədər

what NASA's doing by 2020. I want to tell you, already

NASAdən 5 qat daha çox olduğunu söyliyor. Sizə deməliyəm

there's about 1.5 billion to 1.7 billion

hələ hazırda təxminən bir yarım milyard ilə 1.7 trilyon arası

investment in private space flight that is not government at all --

investisiya tamamilə xüsusi və heç bir dövlət köməyi olmadan

already, worldwide. If you read -- if you Google it,

bütün dünyada edilir. Əgər oxusanız - Google axtarsanız

you'll find about half of that money, but there's twice of that

xərclənən cəmi pulun yarısını tapa bilərsiniz, amma bunun iki qatı qədər

being committed out there -- not spent yet, but being committed

bu anda bu sahəyə sürüşür - hələ harcanmamış, yalnız

and planned for the next few years. Hey, that's pretty big.

gələn illər üçün ayrılmış və planlanmış. Hey, bu çox çox.

I'm predicting, though, as profitable as this industry is going to be --

Amma mən təxmin edirəm ki, hər nə qədər bu sektor qarlı olsa belə

and it certainly is profitable when you fly people at 200,000 dollars

- Ki insanları 200,000 dollardan uçurduğunuz zaman həqiqətən karlıdır -

on something that you can actually operate at a tenth of that cost,

xərcinin 10da birində və ya daha azında işlətdiyiniz bir şey

or less -- this is going to be very profitable.

qarlı olacaq.

I predict, also, that the investment that will flow into this

Təxmin edirəm ki, bu sahəyə yağılacak investisiya

will be somewhere around half of what the U.S. taxpayer

Amerikalı bir vergi ödeyeninin NASA-nın

spends for NASA's manned spacecraft work.

insanlı kosmos vasitələrinə xərclədiyiniz yarısı qədər olacaq.

And every dollar that flows into that will be spent more efficiently

Və bura xərclənən hər bir dollar 10 ilə 15 qat daha

by a factor of 10 to 15. And what that means is before we know it,

daha məhsuldar istifadə ediləcək. Və bunun mənası

the progress in human space flight, with no taxpayer dollars,

insanlı kosmos vasitələrinin, vergi pulu olmadan

will be at a level of about five times as much

insanlı kosmos vasitə araşdırması bu ankı NASA

as the current NASA budgets for human space flight.

büdcəsindən 5 qat daha çox olacaq.

And that is because it's us. It's private industry.

Və bu da bizim üzümüzdə. Bu xüsusi sənaye.

You should never depend on the government to do this sort of stuff --

Belə şeyləri etmək üçün dövlətə güenmemek lazım

and we've done it for a long time. The NACA, before NASA,

və bunu uzun zaman etdik. NASAdən əvvəl NACAK

never developed an airliner and never ran an airline.

heç bir təyyarə geliştiremedi, və heç bir təyyarə işletmedi.

But NASA is developing the space liner, always has,

Amma NASA kosmos vasitələri dizayn, həmişə etdikləri kimi,

and runs the only space line, OK. And we've shied away from it

və yalnız kosmos vasitələri edirlər. Tamam. Və biz bundan uzaq dayandıq

because we're afraid of it. But starting back in June of 2004,

çünki qorxurduq. Amma İyun ,2004-cü ildən etibarən

when I showed that a little group out there actually can do it,

kiçik bir qrupun bunu bacara biləcəyini,

can get a start with it, everything changed after that time.

bir başlanğıc edə biləcəyini göstərdiyim zaman, hər şey dəyişdi.

OK, thank you very much.

Tamam, çox təşəkkürlər.

(Applause)

(Alqışlar)