Elizabeth Lindsey: Curating humanity's heritage

Translator: Zoran Blazevski Reviewer: Dejan Spaseski

As a child,

Како дете,

I was raised by native Hawaiian elders --

бев израсната од стари Хавајски домородци --

three old women

три стари жени

who took care of me while my parents worked.

кои се грижеа за мене додека моите родители беа на работа.

The year is 1963.

Годината е 1963.

We're at the ocean.

Ние сме на океанот,

It's twilight.

самрак е.

We're watching the rising of the stars

Го гледаме излегувањето на ѕвездите

and the shifting of the tides.

и промената на морските мени.

It's a stretch of beach we know so well.

Тоа е дел од брегот кој што многу добро го познаваме.

The smooth stones on the sand

Мазните камења на песокот

are familiar to us.

ни се многу добро познати.

If you saw these women on the street

Ако ги видовте овие жени на улица

in their faded clothes,

во нивната изветвена облека,

you might dismiss them

можеби ќе ги одбегневте

as poor and simple.

како сиромашни и прости.

That would be a mistake.

Тоа би било погрешно.

These women are descendants

Овие жени се потомци

of Polynesian navigators,

на Полинезиските морепловци,

trained in the old ways

обучувани на стар начин

by their elders,

од нивните старци.

and now they're passing it on to me.

А сега тоа ми го пренесуваат на мене.

They teach me the names of the winds and the rains,

Ме учат имиња на ветрови и дождови -

of astronomy according to a genealogy of stars.

астрономија според генеaлогијата на ѕвездите.

There's a new moon on the horizon.

Се гледа млада месечина на хоризонтот.

Hawaiians say it's a good night for fishing.

Хавајците велат дека тоа е добра вечер за риболов.

They begin to chant.

Почнуваат да пеат.

[Hawaiian chant]

(Хавајска песна)

When they finish,

Кога ќе завршат,

they sit in a circle

седнуваат во круг

and ask me to come to join them.

и ме канат да им се придружам.

They want to teach me about my destiny.

Сакаат да ми кажат за мојата судбина.

I thought every seven-year-old went through this.

Мислев дека секој седумгодишник поминува низ ова.

(Laughter)

(Смеа)

"Baby girl,

"Девојче,

someday the world will be in trouble.

еден ден светот ќе биде во неволја.

People will forget their wisdom.

Луѓето ќе ја заборават нивната мудрост.

It will take elders' voices

Ќе бидат потребни гласовите на претците

from the far corners of the world

од најдалечните места на светот

to call the world into balance.

да го вратат светот во рамнотежа.

You will go far away.

Ти ќе отидеш многу далеку

It will sometimes be a lonely road.

Понекогаш тоа ќе биде осамено патување.

We will not be there.

Ние нема да бидеме таму.

But you will look into the eyes

Но ти ќе гледаш во очите

of seeming strangers,

на навидум-туѓинци,

and you will recognize your ohana,

и ќе ја препознаеш твојата охана,

your family.

твоето семејство.

And it will take all of you.

И тоа ќе те обземе целата.

It will take all of you."

Тоа ќе те обземе целата."

These words, I hold onto

Се држам до овие зборови

all my life.

целиот мој живот.

Because the idea of doing it alone

Затоа што идејата да го правам тоа сама

terrifies me.

ми е застрашувачка.

The year is 2007.

Сега сме во 2007 година.

I'm on a remote island in Micronesia.

Сум на далечен остров во Микронезија.

Satawal is one half-mile long

Сатавал е скоро километар долг

by one mile wide.

и километар и пол широк.

It's the home of my mentor.

Тоа е домот на мојот ментор.

His name is Pius Mau Piailug.

Неговото име е Пиесмо Пиелуг.

Mau is a palu,

Мау е палу,

a navigator priest.

морепловски свештеник.

He's also considered

Го сметаат

the greatest wave finder in the world.

за најдобар познавач на бранови во светот.

There are fewer than a handful

Има помалку од една шака

of palu left on this island.

преостанати палуа на овој остров.

Their tradition is so extraordinary

Нивната традиција е толку извонредна

that these mariners sailed

што овие морепловци отпловиле

three million square miles across the Pacific

три милиони квадратни милји низ Пацификот

without the use of instruments.

без користење инструменти.

They could synthesize patterns in nature

Тие можеле да составуваат шаблони во природата

using the rising and setting of stars,

користејќи го излегувањето и поставеноста на ѕвездите,

the sequence and direction of waves,

редоследот и правецот на брановите,

the flight patterns of certain birds.

патеките на летање на одредени птици.

Even the slightest hint of color

И најмал знак од боја

on the underbelly of a cloud

на дел од облакот

would inform them

им е информација

and help them navigate with the keenest accuracy.

што им помага да имаат совршена прецизност.

When Western scientists would join Mau on the canoe

Кога западните научници му се придружуваа на Мау во кануто

and watch him go into the hull,

и го гледа како влегува во коритото,

it appeared that an old man

изгледаше како да старецот

was going to rest.

ќе оди да одмара.

In fact, the hull of the canoe

Всушност, коритото од кануто

is the womb of the vessel.

е утробата на пловилото.

It is the most accurate place

Тоа е најпрецизното место каде може

to feel the rhythm and sequence

да се почувствува ритамот и редоследот

and direction of waves.

и насоката на брановите.

Mau was, in fact,

Мау, всушност,

gathering explicit data

прибира експлицитни податоци

using his entire body.

користејќи го целото негово тело.

It's what he had been trained to do

За тоа бил обучуван

since he was five years old.

уште од пет годишна возраст.

Now science may dismiss this methodology,

Науката може да ја отфрли оваа методологија,

but Polynesian navigators use it today

но Полинезиските морепловци ја користат и денес

because it provides them

затоа што им овозможува

an accurate determination

прецизно одредување

of the angle and direction

на аголот и правецот

of their vessel.

на нивното пловило.

The palu also had

Палу исто така имаше

an uncanny ability

несекојдневна способност

to forecast weather conditions

да ги предвидува временските услови

days in advance.

со денови однапред.

Sometimes I'd be with Mau on a cloud-covered night

Понекогаш ќе седев со Мау во облачна ноќ

and we'd sit at the easternmost coast of the island,

на најисточниот брег на островот,

and he would look out,

и тој ќе гледаше наоколу.

and then he would say,

И потоа ќе речеше,

"Okay, we go."

"Океј, одиме."

He saw that first glint of light --

Уште со првиот блесок на светлината --

he knew what the weather was going to be three days from now.

тој знаеше какво ќе биде времето во наредните три дена.

Their achievements, intellectually and scientifically,

Нивните достигнувања, интелектутално и научно,

are extraordinary,

се неверојатни,

and they are so relevant

и толку релевантни

for these times that we are in

за овие времиња во кои се наоѓаме,

when we are riding out storms.

кога испливуваме од бурата.

We are in such a critical moment

Се наоѓаме во таков критичен момент

of our collective history.

од нашата колективна историја.

They have been compared

Тие се споредувани

to astronauts --

со астронаутите --

these elder navigators

овие стари морепловци

who sail vast open oceans

кои пловеле низ огромни отворени океани

in double-hulled canoes

во кануа со две корита

thousands of miles

илјадници милји

from a small island.

од малиот остров.

Their canoes, our rockets;

Нивните кануа, нашите ракети,

their sea, our space.

нивното море, нашата вселена.

The wisdom of these elders

Мудроста на овие предци

is not a mere collection

не е обичен збир

of stories about old people

од приказни за некои стари луѓе

in some remote spot.

од некое далечно место.

This is part of our collective narrative.

Ова е дел од нашата зедничка приказна

It's humanity's DNA.

Тоа е човечката ДНК.

We cannot afford to lose it.

Не можеме да си дозволиме да ја загубиме.

The year is 2010.

Годината е 2010.

Just as the women in Hawaii

Како жените од Хаваи

that raised me predicted,

кои ме израснаа, предвидоа,

the world is in trouble.

светот е во неволја.

We live in a society

Живееме во општество

bloated with data,

преплавено со податоци,

yet starved for wisdom.

но гладно за мудрост.

We're connected 24/7,

Поврзани сме 24/7,

yet anxiety,

но анксиозноста

fear, depression and loneliness

стравот, депресијата и осаменоста

is at an all-time high.

се на највисоко ниво досега.

We must course-correct.

Мораме да го поставиме курсот правилно.

An African shaman said,

Еден Афрички шаман рече,

"Your society worships the jester

"Вашето општество го величи шутот

while the king stands

додека кралот стои

in plain clothes."

во обична облека."

The link between the past and the future

Врската помеѓу минатото и иднината

is fragile.

е кревка.

This I know intimately,

Тоа го знам лично,

because even as I travel

затоа што и покрај тоа што патувам

throughout the world

по целиот свет

to listen to these stories and record them,

да слушам приказни и да ги запишувам,

I struggle.

се борам.

I am haunted

Прогонета сум

by the fact that I no longer remember

од фактот дека повеќе не се сеќавам

the names of the winds and the rains.

на имињата на ветровите и дождовите.

Mau passed away

Мау почина

five months ago,

пред пет месеци,

but his legacy and lessons live on.

но неговото наследство и учење ќе живеат.

And I am reminded

А јас се потсетувам

that throughout the world

дека ширум светот

there are cultures

постојат култури

with vast sums of knowledge in them,

со огромна количина знаење во нив,

as potent as the Micronesian navigators,

исто толку моќни како и оние на Микронезиските морепловци,

that are going dismissed,

кои се отфрлени,

that this is a testament

а тоа е тестамент,

to brilliant, brilliant

на брилијантна, брилијантна

technology and science and wisdom

технологија и наука и мудрост

that is vanishing rapidly.

која нагло исчезнува.

Because when an elder dies a library is burned,

Бидејќи, кога старецот умира, библиотеката е изгорена.

and throughout the world, libraries are ablaze.

А секаде низ светот, библиотеките се во пламен.

I am grateful for the fact

Благодарна сум за фактот

that I had a mentor like Mau

дека имав ментор како Мау

who taught me how to navigate.

кој ме научи како да пловам.

And I realize

И сфатив

through a lesson that he shared

преку лекцијата што тој ја сподели со мене

that we continue to find our way.

дека продолжуваме да наоѓаме пат.

And this is what he said:

Еве што рече:

"The island is the canoe;

"Островот е кануто,

the canoe, the island."

кануто е островот."

And what he meant was,

Всушност мислеше,

if you are voyaging

ако патуваш

and far from home,

далеку од дома,

your very survival depends

твојот опстанок зависи

on everyone aboard.

од сите патници.

You cannot make the voyage alone,

Не можеш да патуваш сам,

you were never meant to.

никогаш и не требало.

This whole notion of every man for himself

Поимот дека секој човек е за себе,

is completely unsustainable.

е целосно неодржлива.

It always was.

И отсекогаш била.

So in closing I would offer you this:

На крајот би сакала да ви го понудам ова:

The planet is our canoe,

Планетата е нашето кану,

and we are the voyagers.

а ние сме патниците.

True navigation

Вистинската навигација

begins in the human heart.

започнува во човековото срце.

It's the most important map of all.

Тоа е најважната мапа од сите.

Together, may we journey well.

Нека имаме убаво заедничкото патување.

(Applause)

(Аплауз)