Elizabeth Lindsey: Curating humanity's heritage

Tłumaczenie: Marek Kasiak Korekta: Marcin Kasiak

As a child,

Jako dziecko,

I was raised by native Hawaiian elders --

została wychowana przez rdzenną Hawajską starszyznę --

three old women

trzy starsze kobiety,

who took care of me while my parents worked.

które opiekowały się mną, podczas gdy moi rodzice pracowali.

The year is 1963.

Jest rok 1963-ci.

We're at the ocean.

Jesteśmy nad oceanem,

It's twilight.

już zmierzcha.

We're watching the rising of the stars

Oglądamy pojawiające się gwiazdy

and the shifting of the tides.

oraz falowanie morza.

It's a stretch of beach we know so well.

Plaża, którą doskonale znamy.

The smooth stones on the sand

Gładkie kamienie i pasek

are familiar to us.

są nam doskonale znane.

If you saw these women on the street

Jeśli zobaczylibyście te kobiety na ulicy

in their faded clothes,

w ich wyblakłych ubraniach,

you might dismiss them

zapewne byście je odprawili

as poor and simple.

niczym nędznika, czy prostaka.

That would be a mistake.

To byłby błąd.

These women are descendants

Te kobiety to potomkowie

of Polynesian navigators,

polinezyjskich żeglarzy,

trained in the old ways

szkolonych według prawd

by their elders,

przekazywanych przez ich starszyznę.

and now they're passing it on to me.

A teraz tą wiedzę przekazują mi.

They teach me the names of the winds and the rains,

Uczą mnie nazw wiatrów oraz deszczy --

of astronomy according to a genealogy of stars.

astronomii polegającej na genealogii gwiazd.

There's a new moon on the horizon.

Nów jest na horyzoncie.

Hawaiians say it's a good night for fishing.

Według Hawajczyków to dobra noc na połów.

They begin to chant.

Zaczynają śpiewać.

[Hawaiian chant]

[Hawajska pieśń]

When they finish,

Gdy kończą,

they sit in a circle

siadają w kręgu

and ask me to come to join them.

i proszą bym do nich dołączyła.

They want to teach me about my destiny.

Chcą mnie nauczyć o moim przeznaczeniu.

I thought every seven-year-old went through this.

Każdy siedmiolatek przez to przechodzi.

(Laughter)

(Śmiech)

"Baby girl,

"Dziecinko,

someday the world will be in trouble.

pewnego dnia świat będzie w tarapatach.

People will forget their wisdom.

Ludzie zatracą swoją mądrość.

It will take elders' voices

Będzie trzeba głosu starszych,

from the far corners of the world

z dalekich krańców świata

to call the world into balance.

by przywrócić światu równowagę.

You will go far away.

Odejdziesz daleko.

It will sometimes be a lonely road.

Czasem będzie to samotna droga.

We will not be there.

Nie będzie nas tam.

But you will look into the eyes

Jednak gdy spojrzysz w oczy

of seeming strangers,

napotkanych nieznajomych,

and you will recognize your ohana,

rozpoznasz swoją 'ohana',

your family.

swoją rodzinę.

And it will take all of you.

Ona w całości ciebie pochłonie.

It will take all of you."

Całkowicie."

These words, I hold onto

Te słowa towarzyszą mi

all my life.

przez całe życie.

Because the idea of doing it alone

Ponieważ idea działania w pojedynkę

terrifies me.

przeraża mnie.

The year is 2007.

Jest rok 2007.

I'm on a remote island in Micronesia.

Jestem na odległej mikronezyjskiej wysepce.

Satawal is one half-mile long

Satawal [atol] ma 800m długości

by one mile wide.

i prawie 2km szerokości.

It's the home of my mentor.

Jest domem dla mojego mentora.

His name is Pius Mau Piailug.

Nazywa się Pius Piailug.

Mau is a palu,

Mau jest 'palu'

a navigator priest.

księdzem-żeglarzem.

He's also considered

Jest również uważany za

the greatest wave finder in the world.

najlepszego poszukiwacza fal na świecie.

There are fewer than a handful

Niewielu już palu

of palu left on this island.

pozostało na tej wyspie.

Their tradition is so extraordinary

Ich tradycja jest tak unikalna,

that these mariners sailed

że ci żeglarze przepłynęli

three million square miles across the Pacific

trzy miliony mil kwadratowych po Pacyfiku

without the use of instruments.

bez używania jakichkolwiek przyrządów nawigacyjnych.

They could synthesize patterns in nature

Potrafili syntezować ścieżki w naturze

using the rising and setting of stars,

używając jakość oraz ułożenie gwiazd,

the sequence and direction of waves,

sekwencje oraz kierunek fal,

the flight patterns of certain birds.

trasy przelotu różnych ptaków.

Even the slightest hint of color

Nawet najdrobniejsza podpowiedź,

on the underbelly of a cloud

w postaci koloru dolnej warstwy chmury,

would inform them

mogła stanowić informacje

and help them navigate with the keenest accuracy.

oraz pomóc przy nawigowaniu z dużą dokładnością.

When Western scientists would join Mau on the canoe

Gdyby zachodni naukowcy dołączyli do Mau na canoe

and watch him go into the hull,

i obserwowali go wchodzącego w poszycie

it appeared that an old man

wyglądałoby to jak starszy człowiek

was going to rest.

udający się na odpoczynek.

In fact, the hull of the canoe

W rzeczywistości poszycie canoe

is the womb of the vessel.

jest niczym łono dla łodzi.

It is the most accurate place

Jest to najwłaściwsze miejsce

to feel the rhythm and sequence

by poczuć rytm oraz sekwencje

and direction of waves.

jak również kierunek fal.

Mau was, in fact,

Właściwie, Mau

gathering explicit data

zbiera dokładne dane

using his entire body.

za pomocą całego ciała.

It's what he had been trained to do

Do tego własnie był szkolony

since he was five years old.

odkąd ukończył 5 lat.

Now science may dismiss this methodology,

Obecnia nauka może odrzucić tą sztukę,

but Polynesian navigators use it today

jednak polinezyjscy żeglarze wciąż jej używają,

because it provides them

gdyż pozwala ona

an accurate determination

wyznaczyć dokładny

of the angle and direction

kąt oraz kierunek

of their vessel.

dla łodzi.

The palu also had

Palu również posiada

an uncanny ability

niesamowitą umiejętność

to forecast weather conditions

przewidywania warunków pogodowych

days in advance.

na wiele dni.

Sometimes I'd be with Mau on a cloud-covered night

Czasami byłam z Mau, w pochmurną noc

and we'd sit at the easternmost coast of the island,

siedząc na wschodnim wybrzeży wyspy,

and he would look out,

i on spoglądał w niebo.

and then he would say,

A potem mówił

"Okay, we go."

"Ok, w drogę."

He saw that first glint of light --

Widząc pierwszy refleks światła --

he knew what the weather was going to be three days from now.

wiedział jaka pogoda będzie za trzy dni.

Their achievements, intellectually and scientifically,

Ich osiągnięcia, intelektualne i naukowe,

are extraordinary,

są niesamowite,

and they are so relevant

co więcej mają znaczenie

for these times that we are in

szczególnie w tych czasach,

when we are riding out storms.

gdy przychodzi nam przeprawiać się przez burze.

We are in such a critical moment

Jesteśmy właśnie w takim krytycznym momencie

of our collective history.

naszej wspólnej kultury.

They have been compared

Byli porównywani

to astronauts --

do astronautów --

these elder navigators

ci starsi żeglarze,

who sail vast open oceans

co przeprawiali się przez oceany

in double-hulled canoes

w dwukadłubowych canoe

thousands of miles

tysiące mil

from a small island.

od małych wysepek.

Their canoes, our rockets;

Ich canoe, nasze rakiety,

their sea, our space.

ich morze, nasz kosmos.

The wisdom of these elders

Mądrość tej starszyzny

is not a mere collection

to nic więcej jak zbiór

of stories about old people

historii o starych ludziach

in some remote spot.

z dalekich miejsc.

This is part of our collective narrative.

Jest to częścią naszej wspólnej opowieści.

It's humanity's DNA.

DNA człowieczeństwa.

We cannot afford to lose it.

Nie stać nas na jego utratę.

The year is 2010.

Jest rok 2010.

Just as the women in Hawaii

Tak jak hawajka,

that raised me predicted,

która mnie wychowała, przewidziała -

the world is in trouble.

- świat jest w tarapatach.

We live in a society

Żyjemy w społeczeńswie

bloated with data,

napchanym informacjami,

yet starved for wisdom.

jednak któremu brakuje mądrości.

We're connected 24/7,

Jesteśmy połączeni 24/7,

yet anxiety,

jednak wciąż niepokój,

fear, depression and loneliness

strach, depresja oraz samotność

is at an all-time high.

wciąż sięgają zenitu.

We must course-correct.

Musimy obrać właściwy kierunek.

An African shaman said,

Pewien afrykański szaman powiedział

"Your society worships the jester

"Wasze społeczeństwo czci błazna,

while the king stands

podczas gdy król

in plain clothes."

jest pospolicie ubrany."

The link between the past and the future

Ogniwo łączące przeszłość i przyszłość

is fragile.

jest delikatne.

This I know intimately,

To uczucie jest mi bliskie,

because even as I travel

ponieważ nawet gdy przebyłam

throughout the world

przez cały świat

to listen to these stories and record them,

w poszukiwaniu tych historii by je utrwalić,

I struggle.

szamotam się.

I am haunted

Towarzyszy mi smutek,

by the fact that I no longer remember

nie pamiętam już

the names of the winds and the rains.

nazw wiatrów oraz deszczy.

Mau passed away

Mau odszedł

five months ago,

pięć miesięcy temu,

but his legacy and lessons live on.

jednak jego dziedzictwo oraz nauki wciąż żyją.

And I am reminded

Przypominam sobie,

that throughout the world

że na całym świecie

there are cultures

są kultury

with vast sums of knowledge in them,

z szeroką wiedzą, którą przechowują,

as potent as the Micronesian navigators,

jak silni mikronezyjscy żeglarze,

that are going dismissed,

którzy przeminą.

that this is a testament

Jest to testament

to brilliant, brilliant

genialnych, genialnych

technology and science and wisdom

technologii oraz mądrości,

that is vanishing rapidly.

które bardzo szybko zanikają.

Because when an elder dies a library is burned,

Ponieważ gdy umiera starszy człowiek, to tak jak gdyby płonęła biblioteka.

and throughout the world, libraries are ablaze.

Właśnie na całym świecie płoną biblioteki.

I am grateful for the fact

Jestem wdzięczna,

that I had a mentor like Mau

że miałam nauczyciela jak Mau,

who taught me how to navigate.

który nauczył mnie nawigować.

And I realize

Zrozumiałam

through a lesson that he shared

otrzymaną lekcję, mówiącą,

that we continue to find our way.

że musimy kontynuować poszukiwania naszej drogi.

And this is what he said:

Oto co powiedział:

"The island is the canoe;

"Wyspa jest jak canoe;

the canoe, the island."

canoe i wyspa'

And what he meant was,

Co przez to chciał powiedzieć, to

if you are voyaging

że gdy podróżujesz

and far from home,

i jesteś daleko od domu,

your very survival depends

twoje przetrwanie zależy

on everyone aboard.

od wszystkich na pokładzie.

You cannot make the voyage alone,

Nie można odbyć podróży w pojedynkę,

you were never meant to.

nigdy nie można było.

This whole notion of every man for himself

Przekonanie, że każdy odpowiada za siebie

is completely unsustainable.

jest całkowicie nie do przyjęcia.

It always was.

Nigdy nie było.

So in closing I would offer you this:

Na zakończenie chciałabym zaproponować:

The planet is our canoe,

Planeta to nasze canoe,

and we are the voyagers.

a my jesteśmy podróżnikami.

True navigation

Prawdziwa nawigacja

begins in the human heart.

zaczyna się w ludzkich sercach.

It's the most important map of all.

To najważniejsza mapa ze wszystkich.

Together, may we journey well.

Razem, podróż nam się uda.

(Applause)

(Oklaski)