Joseph Lekuton: A parable for Kenya

Translator: Koya University 1 Reviewer: Daban Q Jaff

My name is Joseph, a Member of Parliament in Kenya.

ناوم جۆزێفە، ئەندام پەرلەمانم لە کینیا.

Picture a Maasai village,

وێنایی گوندی ماسای بکەن،

and one evening,

کە ئێوارەیەک،

government soldiers come, surround the village

سەربازانی حکومەت دێن، چواردەوری گوندەکە دەگرن

and ask each elder to bring one boy to school.

داوا لە بەتەمەنەکان دەکەن کوڕێک بهێننە قوتابخانە،

That's how I went to school --

من بەو شێوەیە چووم بۆ قوتابخانە

pretty much a government guy pointing a gun

سەربازێک چەکێک دەردەهێنێت

and told my father, "You have to make a choice."

و بە باوکمی گوت، ''دەبێت شتێک هەڵبژێریت."

I walked very comfortably to this missionary school,

بە ئاسودەییەوە چووم بۆ ئەم قوتابخانەیە،

that was run by an American missionary.

پەیامبەرێکی ئەمریکی بەڕێوەیدەبرد.

The first thing the American missionary gave me was a candy.

یەکەم شت کە پەیامبەرە ئەمریکیەکە پێیدام شیرینێیەک بوو.

I had never in my life ever tasted candy.

بە هەموو ژیانم شیرینیم تام نەکردبوو.

So I said to myself, with all these hundred other boys,

بۆیە بەخۆمم گوت، لەگەڵ ئەو ژمارە زۆرەی کوڕانە،

this is where I belong.

ئەوە شوێنی منە.

(Laughter) I stayed.

بەردەوام بووم، (پێکەنین)

When everybody else was dropping out.

کاتێک هەمووان وازیان لە خوێندن هێنا.

My family moved; we're nomads.

خێزانەکەم ڕۆیشتن; بوینە کۆچبەر.

It was a boarding school, I was seven --

قوتابخانەکە خۆراک و شوێنی مانەوەیان هەبوو، من حەوت ساڵان بووم

Every time it closed you had to travel to find them.

کاتێ دادەخرا دەبووایە بە شوێنیاندا بگەڕێم.

40-50 miles, it doesn't matter.

٤٠-٥٠ میل، گرنگ نەبوو.

You slept in the bush, but you kept going.

لە دەوەنەکە دەخەوتی، و بەردەوام دەبووی.

And I stayed. I don't know why, but I did.

و مامەوە. نازانم بۆ، بەڵام وامکرد.

All of a sudden I passed the national examination,

بەشێوەیەکی چاوەڕوان نەکراو لە تاقیکردنەوەی نیشتیمانی دەرچووم،

found myself in a very beautiful high school in Kenya.

خۆم لە قوتابخانەیەکی جوانی کینیا دۆزیەوە.

And I finished high school.

و قوتابخانەی ناوەندیم تەواوکرد.

And just walking, I found a man

دەڕۆیشتم، پیاوێکم دۆزیەوە

who gave me a full scholarship to the United States.

کە پارەی خوێندنی لە ئەمریکا بۆ دابین کردم.

My mother still lived in a cow-dung hut,

دایکم هێشتا لە تەوێڵەی مانگا دەژیا،

none of my brothers were going to school,

هیچ کام لە براکانم نەدەچوون بۆ قوتابخانە،

and this man told me, "Here, go."

و ئەم پیاوە پێی گوتم، "دەی، بڕۆ."

I got a scholarship

پارەی خوێندنم هەبوو

to St. Lawrence University, Upstate New York;

لە ئێس تی. زانکۆی لاوڕێنس، سەر بە نیویۆرک;

finished that.

تەواوم کرد.

And after that I went to Harvard Graduate School;

دواتر خوێندنی باڵام لە زانکۆی هاڕڤارد.

finished that.

تەواوم کرد.

Then I worked in DC a little bit:

دواتر لە دی سی کەمێک کارم کرد:

I wrote a book for National Geographic and taught U.S. history.

کتێبێکم بۆ ناشناڵ جیۆگرافیک نووسی و مێژووی ئەمریکام دەوتەوە.

And every time, I kept going back home,

هەر کاتێک دەگەڕامەوە نیشتیمان،

listening to their problems --

گوێم بۆ کێشەکانیان دەگرت

sick people, people with no water, all this stuff --

خەڵکی نەخۆش، بێ ئاو، هەموو ئەو شتانە

every time I go back to America,

هەموو کات کە دەگەڕامەوە ئەمریکا،

I kept thinking about them.

بەردەوام بیرم لێیان دەکردەوە،

Then one day, an elder gave me a story that went like this:

دواتر ڕۆژێک، کەسێکی بە تەمەن چیڕۆکێکی پێوتم بەم شێوەیە بوو:

long time ago, there was a big war between tribes.

ماوەیەکی زۆر بەر لە ئێستا، شەڕێکی گەورە لە نێوان خێڵەکان هەبوو.

This specific tribe was really afraid of this other Luhya tribe.

ئەم خێڵەیان زۆر لە خێڵی لوهیا دەترسا.

Every time, they sent scouts to make sure no one attacked them.

بەردەوام چاودێریان دەنارد تا دڵنیابن کەس هێرشیان ناکاتە سەر.

So one day, the scouts came running and told the villagers,

ڕۆژێک، چاودێرەکان بە ڕاکردن هاتنەوە و بە گوندنشینەکانیان گوت،

"The enemies are coming. Only half an hour away, they'll be here."

"دوژمنەکان وا دێن. تەنها نیو کاتژمێر لێرەوە دوورن."

So people scrambled, took their things and ready to go, move out.

خەڵکەکە بڵاوبووەوە، شتەکانیان برد، ئامادەی ڕۆیشتن بوون و دەرچوون.

But there were two men:

بەڵام دوو پیاوی لێبوو:

one man was blind, one man had no legs

یەکێکیان کوێربوو، ئەوەیتر قاچی نەبوو

-- he was born like that.

لە زگماکەوە بەم شێوەیە بوون.

The leader of the chiefs said, "No, sorry. We can't take you. You'll slow us down.

سەرۆک خێڵەکان گوتییان، "نەخێر، ببوورن. ناتوانین بتانبەین، دواماندەخەن

We have to flee our women and children, we have to run."

پێویستە ژن و منداڵەکانمان ببەین، و ڕابکەین"

And they were left behind, waiting to die.

بەجێمان و چاوەڕێی مردن بوون.

But these two people worked something out.

بەڵام ئەم دووانە چارەیەکیان دۆزیەوە.

The blind man said, "Look, I'm a very strong man but I can't see."

کوێرەکە وتی، "سەیرکە، من بەهێزم بەڵام ناتوانم ببینم."

The man with no legs says, "I can see as far as the end of the world,

بێقاچەکەش وتی، "من دەتوانم ئەوپەڕی دنیا ببینم،

but I can't save myself from a cat, or whatever animals."

بەڵام ناتوانم خۆم لە پشیلەیەکیش ڕزگار بکەم."

The blind man went down on his knees like this,

کوێرەکە کەوتە سەر ئەژنۆ بەم شێوەیە،

and told the man with no legs to go over his back, and stood up.

بە بێقاچەکەی گوت وەرە سەر پشتم، و بەرزببەوە.

The man on top can see, the blind man can walk.

ئەوەی سەرەوە دەتوانێت ببینێت، کوێرەکەش دەتوانێت بڕوا.

These guys took off, followed the footsteps of the villagers

ئەم دووانە کەوتنەڕێ، دوای شوێن پێی گوندنشینەکان کەوتن

until they found and passed them.

تا دۆزیاننەوە و لێیان تێپەڕین.

So, this was told to me in a setup of elders.

ئەمە لە دانیشتنی بە تەمەنەکان بۆم گێردڕاوەتەوە.

And it's a really poor area.

و ئەوە ناوچەیەکی زۆر هەژارنشینە.

I represent Northern Kenya:

نوێنەرایەتی باکوری کینیا دەکەم:

the most nomadic, remote areas you can even find.

ناوچەیەکی کۆچەری دورە دەستە.

And that man told me, "So, here you are.

ئەم پیاوە پێ گوتم، "کەوایە، لێرەیت.

You've got a good education from America, you have a good life in America;

خوێندنێکی باشت لە ئەمریکا خوێندووە، ژیانێکی باشت لە ئەمریکا هەیە:

what are you going to do for us?

چیمان بۆ دەکەی؟

We want you to be our eyes, we'll give you the legs.

دەمانەوێت ببیت بە چاوساغمان.

We'll walk you, you lead us."

لەگەڵت دەبین، ببە بە پێشڕەومان."

The opportunity came. I was always thinking about that:

هەڵێک هاتەپێش، بەردەوام بیرم لەوە دەکردەوە:

"What can I do to help my people?

"چۆن دەتوانم یارمەتیان بدەم؟

Every time you go to an area where for 43 years of independence,

هەموو کات تۆ دەچی بۆ شوێنێک کە ٤٣ ساڵە سەربەخۆیە،

we still don't have basic health facilities.

و هێشتا خزمەتگوزاریە سەرەتایەکانی تەندروستیمان نییە.

A man has to be transported in a wheelbarrow 30 km for a hospital.

بە عەرەبانە دەبێت ٣٠کم ببڕێ تا کەسێک بۆ نەخۆشخانە دەگوازیەوە.

No clean drinking water.

ئاوی پاک فەراهەم نەکراوە.

So I said, "I'm going to dedicate myself.

بۆیە وتم، خۆم بۆ ئەم کارە تەرخان دەکەم.

I'm leaving America.

ئەمریکا جێدەهێڵم.

I'm going to run for office."

خۆم هەڵدەبژێرم."

Last June, I moved from America,

مانگی شەش، ئەمریکام جێهێشت،

ran in July election and won.

خۆم هەڵبژارد لە مانگی ٧ و دەرچووم.

And I came for them,

و بۆ ئەوان هاتمەوە،

and that's my goal.

ئەوە ئامانجی منە.

Right now I have in place, for the last nine months,

نۆ مانگ دەبێت کە پلانێکم داناوە.

a plan that in five years,

پلانێک لە پێنج ساڵی داهاتوو،

every nomad will have clean drinking water.

هەموو کۆچەرێک ئاوی پاکی خواردنەوەی دەبێت.

We're building dispensaries across that constituency.

بە درێژایی ناوچەکە تۆڕی دابەش کردنی ئاو دادەمەزرێنین.

I'm asking my friends from America to help

داوای یارمەتی لە هاوڕێکانم لە ئەمریکا دەکەم

with bringing nurses or doctors to help us out.

تا یارمەتیمان بدەن بە هێنانی پەرستار یان دکتۆر.

I'm trying to improve infrastructure.

هەوڵ دەدەم ژێرخانی ئابووری باش بکەم.

I'm using the knowledge I received from the United States

ئەو زانیاریانە بەکاردێنم کە لە ئەمریکا فێریبوویم

and from my community

و لە کۆمەڵگەکەم

to move them forward.

بۆ ئەوەی بەرەوپێشیان بەرین.

I'm trying to develop homegrown solutions to our issues

هەوڵدەدەم چارەسەری خۆماڵی بۆ کێشەکانمان بدۆزمەوە

because people from outside can come and help us,

چونکە خەڵکی دەرەوە دەتوانن بێن و یارمەتیمان بدەن،

but if we don't help ourselves, there's nothing to do.

بەڵام ئەگەر یارمەتی خۆمان نەدەین، بەرەوپێش ناچین.

My plan right now

پلانی ئێستام

as I continue with introducing students to different fields --

ئەوەیە بەردەوام بم لە ناساندنی خوێندکاران لە بواری جیاواز

some become doctors, some lawyers --

هەندێکیان ببن بە دکتۆر، و پارێزەر

we want to produce a comprehensive group of people,

گروپێک لە پسپۆری گشتگیر و جیاواز بەرهەم بهێنین،

students who can come back and help us see a community grow

تا بتوانن یارمەتیمان بدەن تا کۆمەڵگاکەمان گەشە بکات

that is in the middle of a huge economic recession.

کە بە دەست قەیرانێکی دارایی گەورە دەناڵێنێت.

As I continue to be a Member of Parliament

کە بەردەوامم لە پەرلەمانتاری

and as I continue listening to all of you talking about botany,

و کاتێک گوێبیستی ئەم هەموو قسانەی لەسەر زانستی ڕووەکی،

health, democracy, new inventions,

تەندروستی، دیموکراتی، داهێنانی نوێ دەکەن.

I'm hoping that one day in my own little community --

هیوادارم ڕۆژێک لە کۆمەڵگە بچوکەکەم

which is 26,000 square km,

کە ٢٦٠٠٠ کم چوارگۆشەیە،

maybe five times Rhode Island --

پێنج بە قەد دورگەی ڕۆد

with no roads,

بەبێ ڕێگاوبان،

we'll be able to become a model to help others develop.

بتوانین ببین بە نموونەیەک تا یارمەتی کەسانیتر بدەین بۆ ئەوەی بەرەوپێش بچن.

Thank you very much.

زۆر سوپاستان دەکەم.

(Applause)

(چەپڵەڕێزان)