A virus detection network to stop the next pandemic | Pardis Sabeti and Christian Happi

Translator: Shajwan Muhammad Reviewer: Daban Q Jaff

[In January 2020,

[لە یەکی ٢٠٢٠،

Christian Happi and Pardis Sabeti presented an Audacious idea]

کریسچیان ھاپی و پارادیس سابێتی بیرۆکەیەکی ئازایانەیان پێشکەش کرد]

[Sentinel: An early warning system to detect and track the next pandemic]

سێنتینێڵ: سیستمێکی ئاگادارکردنەوەی تازە بۆ دۆزینەوە و شوێن پێ گرتنی پەتای داھاتوو]

[Here's how it would work ...]

[بەم شێوەیە کار دەکات ...]

Christian Happi: Sentinel is a proactive early warning system to preempt pandemics.

کریسچیان ھاپی: سێنتینێڵ سیستمێکی نوێی بە توانایە بۆ ڕێگری پەتا.

It is built on three major pillars.

لەسەر سێ کۆڵەکەی سەرەکی بنیادنراوە.

Pardis Sabeti: The first pillar is Detect.

پاردیس سابێتی: کۆڵەکەی یەکەم گەڕانە.

Christian and I have been studying infectious diseases together

من و کریسچیان بەیەکەوە نەخۆشی درممان خوێندووە

around the world for two decades.

لە سەرانسەری جیھان بۆ ماوەی دوو دەیە.

We have been using genome sequencing.

ڕیزبەندی جینۆممان بەکارھێناوە.

Reading out the complete genetic information of a microbe,

خوێندنەوەی زانیاری بۆماوەیی تەواوی میکرۆب،

it allows us to identify viruses, even those we've never seen before,

ڕێگەمان دەدات بۆ ناسینی ڤایرۆسەکان، تەنانەت ئەوانەش کە پێشتر نەمان بینیون،

track them as they spread

شوێن گرتیان کاتی بڵاوبوونەوە

and watch for new mutations.

و سەیر کردنی گۆڕانیان.

And now with the powerful gene-editing technology CRISPR,

و ئێستا بەھۆی تەکنەلۆجیای بەھێزی چاک کردنی جینی CRISPR،

we can use this genetic information

دەتوانین ئەم زانیارییە بۆماوەییە بەکار بھێنین

to rapidly design exquisitely sensitive diagnostic tests for any microbe.

بۆ خێرا نەخشە کێشانی تاقیکردنەوەی ھەستیاری نایابی نیشانەی نەخۆشی بۆ ھەر میکرۆبێک.

CH: One of these tools is called SHERLOCK.

‏‎CH: یەکێک لەو ئامرازانە پێی دەوترێت شێڕلۆک.

It can be used to test known viruses on simple paper strips.

دەکرێ لە تاقیکردنەوەی ڤایرۆسی ناسراودا لەسەر کاغەزی سافی سادە بەکاربێت.

It is very inexpensive,

زۆر ھەرزانە،

and frontline health workers can use SHERLOCK

و کارکەرانی تەندروستی ھێڵی پێشەوە دەتوانن شێڕلۆک بەکار بھێنن

to detect the most common or the most threatening viruses

بۆ دۆزینەوەی باوترین یان ترسناکترین ڤایرۆسەکان

within an hour.

لە کاتژمێرێکدا.

PS: The other tool is CARMEN.

‏‎ :PSئامرازەکەیتر کارمێنە.

It requires a lab, but it can test for hundreds of viruses simultaneously.

پێویستی بە تاقیگەیەکە، بەڵام دەتوانێ تێستی سەدان ڤایرۆس بکات لە ھەمان کاتدا.

So hospital lab staff can test patient samples

دەستەی تاقیگەی نەخۆشخانە دەتوانن تێستی نموونەی نەخۆش بکەن

for a broad range of viruses

بۆ مەودایەکی فراوانی ڤایرۆسەکان

within a day.

لە ڕۆژێکدا.

Our second pillar is Connect.

دووەم کۆڵەکەمان گەیاندنە.

Connect everyone and share this information

ھەمووان بەیەک بگەیەنە و ئەم زانیارییە ھاوبەشی پێ بکە

across the public health community.

بەدرێژایی کۆمەڵی تەندروستی گشتی.

In most outbreaks,

لە زۆرینەی دەرچوونەکاندا،

hospital staff share case information through paper, Excel -- if at all.

دەستەی نەخۆشخانە زانیاری نەخۆشی ھاوبەشی پێدەکەن بە کاغەز، ئێکزڵ -- ئەگەر ھەبێت.

This makes tracking an outbreak through space and time

ئەمە وادەکات شوێن پێ گرتنی دەرچوونێک لە بۆشایی و کاتدا

and coordinating a response

و ڕێکخستنی وەڵامێک

extremely difficult.

زۆر سەخت بکات.

So we're developing a cloud-based system and mobile applications

بۆیە گەشە دەدەین بە سیستمێکی cloud-based و ئەپڵیکەیشنەکانی مۆبایل

that connect community health workers,

کارکەرانی کۆمەڵی تەندروستی دەبەستێتەوە بە،

clinicians, public health teams -- everyone --

پزیشکان، دەستەی تەندروستی گشتی -- ھەمووان --

and allows them to upload data,

و ڕێگەیان دەدات کە زانیاری بار بکەن،

perform analysis, share insights

شیکردنەوەکان پێشکەش بکەن، پێشبینییەکان ھاوبەشی پێبکەن

and coordinate a response and action plan

و وەڵامێک ڕێک بخەن و پلانێک بخەنە کار

in real time.

لە کاتی ڕاستەقینەدا.

CH: Our third pillar is Empower.

CH: سێیەم کۆڵەکەمان دەسەڵات پێدانە

An outbreak surveillance system can only succeed

سیستمی دەرچوونی چاودێری کردن تەنھا کاتێک سەرکەوتوو دەبێت

if we empower frontline health workers that are already out there

ئەگەر دەسەڵات بدەین بە کارکەرانی تەندروستی ھێڵی پێشەوە کە پێشتر لە دەرەوە بوون

taking care of communities.

گرنگیان داوە بە کۆمەڵەکان.

It requires a lot of training.

ئەمە پێویستی بە ڕاھێنانێکی زۆر ھەیە.

Pardis and I are very much aware of that.

من و پاردیس زۆر وریای ئەوەین.

We've spent the past 10 years

ئێمە ١٠ ساڵی ڕابردوومان بەسەربردووە لە

training hundreds of young African scientists and clinicians.

ڕاھێنان بە سەدان پزیشک و زانای ئەفریقی گەنج.

Over the next five years, we will train an additional 1,000 health workers

لە سەرووی پێنج ساڵی داھاتووەوە، ڕاھێنان دەکەین بە ١٠٠٠ کارکەری تەندروستیتر

to use Sentinel detection tools

بۆ بەکارھێنانی ئامرازەکانی دۆزینەوەی سێنتینێڵ

and empower them to train their colleagues.

و دەسەڵاتدان پێیان بۆ ڕاھێنان کردن بە ھاوڕێکانیان.

This way, we will improve the original health care system

بەم ڕێگەیە، گەشە دەدەین بە سیستمی ئاگاداری تەندروستی بنچینەیی

and integrate surveillance into medical practice.

و چاودێری کردن یەک دەخەین لەگەڵ مەشقی پزیشکی.

[Since presenting their Audacious plan at TED, the world has changed ...]

[لە پێشکەش کردنی پلانە ئازایانەکەیانەوە لە TED، جیھان گۆڕاوە ...]

Briar Goldberg: So here we are. We're recording this.

بڕایەر گۆڵدبێرگ: بۆیە ئێمە لێرەین. ئەمە تۆمار دەکەین.

It's April 7th, 2020,

٧ی نیسانی، ٢٠٢٠ە،

and obviously, we are in the throes of this crazy global pandemic

و بەڕوونی، ئێمە لە ئازارەکانی پەتای شێتی جیھانی داین

caused by this new coronavirus.

کە بەھۆی ڤایرۆسی نوێی کۆرۆناوەیە.

So you two have been working together forever,

بۆیە دوان لە ئێوە تا ھەتایە بەیەکەوە کارتان کردووە،

and you really came together pretty aggressively

بەڕاستی ئێوە ماندوونەناسانە کارتان کردووە

with the Ebola crisis back in 2014.

بە گەڕانەوەی قەیرانی ئیبۆلا لە ٢٠١٤.

What does it feel like from your perspective?

بە بۆچوونی تۆ ئەوە چ ھەستێکە؟

CH: Pretty much six years after the Ebola outbreak,

‏CH: شەش ساڵ دوای سەرھەڵدانی ئیبۆلا،

we're really facing another crisis,

ئێمە ڕووبەڕووی تەنگوچەڵەمەیەکی تر دەبینەوە،

and we still pretty much, like, we never learned from the previous crisis.

و ئێمە بە تەواوی، وەک ئەوەین کە، ھەرگیز لە تەنگوچەڵەمەی پێشترەوە فێر نەبووین.

And that, really, for me, is heartbreaking.

و ئەوە، بەڕاستی، بۆ من، جەرگبڕە.

PS: I think that this pandemic has shown us how unprepared we are

‏PS: پێم وایە ئەم پەتایە پیشانمان دەدات چەند نا ئامادەین

everywhere in the world.

لە سەرانسەری جیھان.

Christian and our partners together had diagnostics at our hospital sites

کریسچیان و ھاوکارانمان زانستی دۆزینەوەی نەخۆشییان ھەبوو لە سایتی نەخۆشخانەکەمان

in Nigeria, Sierra Leone and Senegal in early February.

لە نایجیریا، سیێریا لیۆن و سەنیگال لە سەرەتای مانگی شوبات.

Most states in the United States didn't have it until far later.

زۆرینەی ویلایەتەکانی ئەمریکا ئەوەیان نەبوو تا دوای ماوەیەکی زۆر.

It tells us that we are all in this together,

ئەمە پێمان دەڵێت کە ھەموومان لەناو ئەمە داین،

and we are all very much behind the curve.

و ئێمە زۆر لە دوای چەماوەکەین.

BG: So, this Sentinel system is amazing,

‏BG: کەواتە، ئەم سیستمی سێنتینێڵە سەرسوڕھێنەرە،

but I know that the question that's on everybody's mind is:

بەڵام دەزانم کە ئەو پرسیارەی کە لە مێشکی ھەمووانە ئەمەیە:

How is that playing into the here and now?

ئەمە چۆن کار لە ئێرە و ئێستا دەکات؟

PS: You know, we describe Sentinel as a pandemic preemption system,

‏PS: دەزانی، باسی سێنتینێڵ دەکەین وەک سیستمی داخوازی شوێنگرتنی پەتا،

and here we are in a pandemic.

و ئێمە لەناو پەتایەک داین.

But what's great is that, actually, the same tools you need

بەڵام ئەوەی مەزنە ئەوەیە کە، ھەمان ئامرازە پێویستەکانت پێیە

to preempt a pandemic

بۆ شوێنگرتنی پەتایەک

are the ones that you need to respond to one.

ئەوانەن کە پێویستتن بۆ وەڵامدانەوەی یەکێک.

And so all of the technologies that we have laid out --

و ھەموو تەکنەلۆجیاکان کە پلانمان بۆ داناون --

the point-of-care testing, the multiplex testing,

خاڵی تاقیکردنەوەی بایەخپێدان، تاقیکردنەوەی جۆراوجۆر،

the discovery and tracking of the virus as it's changing,

دۆزینەوە و شوێن پێ گرتنی ڤایرۆس کە دەگۆڕێن،

and the overlay of the mobile applications to dashboard --

و داپۆشینی ئەپڵیکەیشنەکانی مۆبایل بۆ تەختەی پێوانە --

are all critical.

ھەموویان شلۆقن.

CH: For us, it is a war.

‏CH: ئەمە جەنگێکە، بۆ ئێمە.

We are basically committed for 24 hours' turnaround time

بە شێوەیەکی بنچینەیی ٢٤ کاتژمێر لە کاتی گەڕانەوەدا ئەنجامی دەدەین

in order to give results,

بۆ پێدانی ئەنجامەکان،

and that requires for us to work around the clock nonstop.

ئەمەش پێویستی بە کارکردنمانە بە بێ وەستان.

So it's a pretty challenging moment.

بۆیە ئەمە ساتێکی تەواو بەرەنگارییە.

We are away from family.

لە خانەوادە دوورین.

At least I have the privilege to see family today,

لانی کەم من دەتوانم ئەمڕۆ خانەوادەکەم ببینم،

and then I'm sure tomorrow I'm heading back in the trenches.

و من دڵنیام سبەی دەگەڕێمەوە بۆ سەنگەرەکان.

In my lab, we sequenced the first COVID-19 genome

لە تاقیگەکەم، یەکەم جینۆمی ڤایرۆسی کۆرۆنامان زنجیرە کرد

on the African continent,

لەسەر کیشوەری ئەفریقی،

and that really was done within 48 hours.

و ئەمە لە ٤٨ کاتژمێردا ئەنجامدرا.

This is revolutionary coming from Africa

ئەمە ھاتنی شۆڕشگێڕانەیە لە ئەفریقاوە

and then making this information available for the global health community

و دواتر بەردەست خستنی ئەم زانیارییە بۆ کۆمەڵی تەندروستی جیھانی

to see what the virus within Africa looks like.

بۆ ئەوەی ببینین ڤایرۆسەکە لە ئەفریقا لەچی دەچێت.

I believe that with technologies and knowledge

پێم وایە بەھۆی تەکنەلۆجیا و زانیاری

and then sharing information,

و دواتر ھاوبەشی پێکردنی زانیاری،

we can do better and then we can overcome.

دەتوانین باشتر بیکەین و دواتر سەرکەوین.

PS: The whole idea of Sentinel

‏PS: ھەموو بیرۆکەی سێنتینێڵ

is that we all stand guard over each other.

ئەوەیە کە ئێمە ھەموومان پاسەوانی یەکتر دەکەین.

We all watch.

ھەموومان سەیر دەکەین.

Each one of us is a sentinel.

ھەر یەکێک لە ئێمە سێنتینێڵێكە.

Each one of us, being able to monitor what is making us sick,

ھەر یەکێک لە ئێمە، توانای ھەیە چاودێری ئەوە بکات کە نەخۆشمان دەکات،

can share that with the rest of our community.

دەتوانێت ھاوبەشی پێ بکات لەگەڵ کەسانی تری کۆمەڵگاکەمان.

And I think that is what I profoundly want,

و پێم وایە ئەوەی زۆر بە قووڵی دەمەوێت،

is for us to all stand guard

ئەوەیە ھەموومان ببین بە پاسەوان

and watch over each other.

چاودێری یەکتری بکەین.

[Dr. Pardis Sabeti and Dr. Christian Happi]

[دکتۆر پاردیس سابێتی و دکتۆر کریسچیان ھاپی]

[Ingenious scientists.

[زانایانی بلیمەت.

Courageous partners.

ھاوکارانی ئازا.

Global heroes.]

پاڵەوانانی جیھانی.]