Parasitic worms hold back human progress. Here's how we can end them | Ellen Agler

Translator: Mardin Abdalqadir Reviewer: Daban Q Jaff

These are worms.

ئەمانە کرمن.

Not the kind of worms you find crawling in the dirt.

نەک ئەو جۆرەی بە سکەخشکێ دەجوڵێنەوە لە ناو خۆڵدا.

These are parasitic roundworms.

ئەمانە کرمی ئەڵقەیی مشەخۆرن.

They live inside a human being's intestines.

لە ناو ریخۆڵەکانی مرۆڤدا دەژین.

هەریەک لەم کرمانە دەتوانن تا ١٢سم درێژبن.

Each of these worms can grow up to 12 inches long,

and there are 200 of them in this jar for a reason,

ئەم قووتووە ٢٠٠ دانە کرمی تێدایە لەبەر هۆکارێک

because that is the number you might typically find

ئەمە ژمارەی ئەو کرمانەیە کە بە شێوەیەکی گشتی

in the belly of a single infected child.

لە ناو سکی منداڵێکی توشبوودا دەدۆزرێتەوە.

Worm infections have been around for thousands of years.

تووشبوون بە کرم بە درێژایی هەزاران ساڵ بوونیان هەبووە.

They have influenced the outcomes of wars,

کاریگەرییان هەبووە لەسەر ئاکامەکانی جەنگ،

and they have long stymied human health.

و بوونەتە کۆسپی درێژخایەن بۆ تەندروستی مرۆڤ.

Roundworm, hookworm,

کرمی ئەڵقەیی، کرمی قولاپی،

whipworm, schistosomiasis:

کرمی قامچیدار، و کرمی بیلهارزیا

infections from these species cause pain and discomfort.

تووش بوون بەم کرمانە دەبێتە هۆی ناڕە‌حەتی و ئازار.

They steal nutrients and zap energy.

ماددە خۆراکییەکان و وزە دەدزن

They stunt both physical and cognitive growth.

گەشەی جەستەیی و مێشکی لە کار دەخەن.

In most cases, these worms may not be fatal,

لە زۆربەی حاڵەتەکاندا ئەم کرمانە کوشندە نین،

but paradoxically, that's part of the problem.

بەڵام بە پێچەوانەوە، کە ئەمەش بەشێکە لە کێشەکە.

It means that many countries

واتە زۆرێک لە وڵاتان هێشتا

simply have not been able to prioritize their treatment.

نەیانتوانیوە بایەخێکی تەواو بە دەستەبەرکردنی دەرمانەکان بدەن.

There's a social cost to that:

ئەمەش نرخێکی کۆمەڵایەتی هەیە:

children without access to deworming treatments

ئەو منداڵانەی بێبەش دەبن لە دەرمانی لە ناوبردنی کرمەکان،

have lower rates of school attendance.

کەمتر ئامادە بن لە قوتابخانەدا.

Adults who grow up without deworming medicine

ئەوانەشی گەورە دەبن بەبێ دەرمانی لە ناوبردنی کرمەکان،

are less productive and have lower lifelong earnings.

کەمتر بە بەرهەم دەبن، و داهاتی کەمتریان دەبێت بەدرێژایی ژیانیان.

What intestinal worms do, really,

ئەوەی کرمی ریخۆڵە دەیکات لە راستیدا

is limit potential.

کارێکی کەم توانایە.

Currently, there are 1.7 billion people in the world still at risk for worms.

لە ئێستادا، ١،٧ ملیار مرۆڤ لە ژێر مەترسی کرمی ریخۆڵەدان.

Six hundred million of them are in Africa.

٦٠٠ ملیۆن دانەیان لە ئەفریقایە.

For every dollar invested in worm control and prevention,

هەر دۆلارێک لە کۆنتڕۆڵ کردن و رێگری کردن لە کرم بەکارهێنراوە،

African countries see up to 42 dollars return in economic benefits.

وڵاتە ئەفریقیەکان لە بەرامبەردا ٤٢ دۆلار قازانجیان کردووە.

The good news is that deworming treatment is extremely easy.

هەواڵە باشەکە ئەوەیە کە چارەسەری لەناو بردنی کرمەکان زۆر ئاسانە.

One to three pills given once or twice a year

وەرگرتنی یەک بۆ سێ دانە حەب یەک، دوو جار لە ساڵێکدا

is enough to take a child from 200 worms to zero

بەسە بۆ لەناو بردنی سەرجەم کرمەکان

and to protect them from infection going forward.

و بۆ پاراستنیان لە ئەگەری تووشبوونەوە لە داهاتوودا.

In communities where there's a high prevalence of worms,

لەو کۆمەڵگەیانەی بڵاوبوونەوەی کرمەکان زۆر باوە،

treatment can be done right at school.

چارەسەرەکان هەر لە قوتابخانەکاندا ئەنجام دەدرێن.

This process is extremely simple and fast.

ئەم پرۆسەیە زۆر خێرا و ئاسانە.

In Ethiopia, for example, this is done for 20 million children

بۆ نمونە لە ئەسیوبیا، ٢٠ میلیۆن منداڵ چارەسەر وەردەگرن

in a matter of weeks.

تەنها لە ماوەی چەند هەفتەیەکدا.

The world has come a long way

جیهان هەنگاوی گەورەی ناوە

on getting deworming medicines to the people who need them,

لە بەدەست خستنی دەرمانی لە ناوبردنی کرمەکان بۆ ئەوانەی پێویستیانە.

and African governments want to gain more traction.

و حکومەتە ئەفریقیەکان چاویان لە هاوکاری زیاترە.

It's now time to match their ambition.

ئێستاش کاتی هاتنەدی ئامانجەکانیانە.

The END Fund will work with governments

رێکخراوی END Fund بەمزووانە کار لەگەڵ حکومەتدا دەکات

to create a plan that drastically reduces the burden of disease caused by worms.

لە دانانی پلانێک بۆ بە تەواوەتی کەمکردنەوەی ئەو بارگرانییەی ئەم نەخۆشییە دروستی کردووە.

They’ll work together to ensure prevention and treatment programs

پێکەوە کار دەکەن بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی ڕێکارەکانی رێگری کردن و چارەسەر کردن

can serve everyone.

لە خزمەتی هەموواندا دەبێت.

The END Fund has an audacious idea:

رێکخراوی END Fund بیرۆکەیەکی ئازایانەی پێیە:

they believe we are the generation to end sickness from worm infections forever.

بڕوایان وایە کە ئێمە ئەو نەوەیەین تووشبوون بەم نەخۆشییە بۆ هەمیشە کۆتایی پێدەهێنین.

The key is not simply to build new programs from scratch,

كلیلی چارەسەر ئەوە نییە سەر لە نوێ بەرنامەی نوێ دابڕێژرێتەوە،

but to amplify the efforts of the programs that are already taking shape.

بەڵکو درێژەدان بە رەنجی بەرنامەکانی تر کە دەمێکە دەست بەکاربوونە.

By examining the problem of how worms transmit disease,

لە رێگەی لێکۆڵینەوە لەو رێگایانەی نەخۆشییەکە دەگوازرێتەوە،

the END Fund has identified five key areas where they can drive improvement.

رێکخراوی END Fund پێنج رێگای سەرەکی دیاریکردووە بۆ دەستکردن بە چاکسازی:

Number one: lower the cost of treatment.

یەکەم: دابەزاندنی نرخی چارەسەر.

Many pharmaceutical companies offer deworming medicines for free,

چەندین کۆمپانیای دەرمانسازی چارەسەرەکان بەخۆڕایی دابین دەکەن،

so the END Fund works with the right partners

کەوایە رێکخراوەکە هاوبەشی چاکی هەیە

to coordinate their delivery.

لە رێکخستنی گەیاندنی شتومەکەکان.

They will continue to secure drug donations

بەردوامیش دەبن لە چاودێری کردنی بەخشینی دەرمان

for additional at-risk populations.

لە ئەگەری مەترسی تووشبوونی نوێدا.

They can now do it for less than 25 cents per child per year.

لە ئێستادا توانراوە تێچووی دەرمان بۆ هەر منداڵێک کەمتر لە ٢٥سەنت بێت لە ساڵیکدا.

Number two: focus on prevention.

دووەم: تیشک خستنەسەر رێگریکردن.

The END Fund calls in the right partners to educate communities

END Fund داوا لە هاوکارەکانی دەکات بۆ پەروەردەکردنی کۆمەڵگاکان

on sanitation and hygiene

دەربارەی پاکوخاوێنی

in order to change behaviors around things like hand-washing

تاوەکو هەڵسوکەوتی خەڵکەکە بگۆڕن بۆ نمونە دەربارەی دەستشۆردن،

and latrine use,

و بەکارهێنانی ئاودەست.

ensuring people are not continually reinfected.

بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی خەڵکەکە دووبارە و دووبارە تووشنابنەوە.

Number three: invest in innovation.

سێیەم: وەبەرهێنان لە بیرۆکەی نوێ.

The END Fund has contributed to deworming

END Fund هاوکار بووە لە لەناوبردنی کرمەکان

by introducing innovative techniques that effectively target and treat people.

لە رێگەی هێنانەکایەی تەکنیکی داهێنەرانە کە کاریگەرانە چارەسەری خەڵک دەکەن.

کە دەبنە هۆی تاقیکردنەوەی رێگای نوێی گەیاندن،

They will test new delivery methods,

target the environments where parasites thrive

کردنە ئامانجی ژینگەی گەشەکردنی مشەخۆرەکان

and influence behavior change.

و هاندانی گۆڕانکاری لە هەڵسوکەوتدا.

Number four: monitor and evaluate.

چوارەم: چاودێری کردن و هەڵسەنگاندن

The END Fund collects detailed data on all programs on a regular basis

END Fund بە بەردەوامی داتای ورد و درشت کۆدەکاتەوە لە سەرجەم بەرنامەکانیدا

to help them get better and better over time.

تاوەکو ئاستیان باشتر و باشتر بێت بە تێپەڕینی کات.

Number five: increase local ownership.

پێنجەم: زیادکردنی خاوەندارێتی ناوخۆیی

At all stages of the process,

لە سەرجەم پایەکانی پرۆسەکەدا.

the END Fund works with government and local stakeholders

END Fund کاردەکات لەگەڵ حکومەت و پشکدارە ناوخۆکایەکاندا

to encourage cofinancing commitments that support deworming efforts.

بۆ هاندانی وەبەرهێنانی هاوبەش بە مەبەستی پشتگیری لە هەوڵەکانی لەناوبردنی کرمەکان.

They also worked with African philanthropists

هەورەها کارکردن لەگەڵ خێرخوازە ئەفریقییەکان

and corporate leaders to partner on these efforts.

و سەرکردە خاوەنکارەکان بۆ بەشداری کردن لەم هەوڵانەدا.

There's an incredible opportunity to work together to create a new system

هەلێکی گەورە هەیە بۆ کارکردن بە هەرەوەزی بۆ دروستکردنی سیستەمێکی نوێ

for disease elimination for the next decade and beyond.

لە پێناو بنبڕکردنی نەخۆشی بۆ دەیەی داهاتوو و دەیەکانی دوتریش.

Part of the money the END Fund needs

بەشێک لەو پارەیەی END Fund پێویستیەتی

will go directly toward delivering deworming treatments

راستەوخۆ دەڕوات بۆ دابەشکردنی چارەسەری لەناوبردنی کرمەکان

to communities that need it

بۆ ئەو ناوچانەی پێویستیانە

and part will go towards facilitating the handover of programs

و بەشێکی تر دەڕوات بۆ کارئاسانی لە دەستاودەست کردنی بەرنامەکان

to local ownership.

بۆ خاوەنداریتی ناوخۆیی.

Together, these efforts will create prevention and treatment programs

پێکەوە، ئەم هەوڵانە دەبنە هۆی دروستبوونی بەرنامەکانی رێگریکردن و چارەسەرکردن

that are sustainable far into the future.

کە بە هەمیشەیی دەمێننەوە لە داهاتوودا.

If this plan gets fully funded for the next six years,

ئەگەر ئەم پلانە بە تەواوی پارەی بۆ تەرخانبکرێت لە شەش ساڵی داهاتوودا،

tens of millions of people will receive deworming treatment.

دەیان میلیۆن کەس چارەسەری لەناوبردنی کرمەکانی پێدەگات.

With that, countries will be interrupting the cycle of disease transmission

لەگەڵ ئەمەشدا، وڵاتان دەتوانن سوڕی بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکان بپچڕێنن

at all levels,

لە سەرجەم ئاستەکاندا.

and most importantly, people will experience significant improvements

لە هەمووشی گرنگتر، خەڵکی بەرەوپێشچونێکی بەرچاو ئەزموون دەکەن

in their mental, physical and social health.

لە رووی تەندووستی دەروونی، جەستەیی، و کۆمەڵایەتییەوە.

Just imagine the potential that will be gained

ئەو ئەگەرە بهێنە پێشچاوی خۆت

when people can stop worrying about these

کە خەڵکی چیتر خەمی ئەم شتانە ناخۆن

and can put their energy into things like these.

و دەتوانن وزەکانیان لەم شتانەدا بەکاربهێنن.

(Students' overlapping voices)

(دەنگی پێکداچووی خوێندکاران)

(Clapping and singing)

(چەپڵەلێدان و گۆرانی گوتن)

(Cheering)

(دڵخۆشی)