What causes cavities? - Mel Rosenberg

Çeviri: Ceren Afşar Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

When a team of archaeologists recently came across

Yakın bir zamanda, 15.000 yıllık insan kalıntılarıyla

some 15,000 year-old human remains,

karşılaşan bir grup arkeolog

they made an interesting discovery.

ilginç bir keşif yaptı.

The teeth of those ancient humans were riddled with holes.

Kalıntıların dişleri çürüklerle kaplıydı.

Their cavities were caused by the same thing that still plagues us today,

Kalıntılarda bulunan çürüklerin sebebiyse

specific tiny microbes that live in our mouths.

bugünkü ile aynıydı: ağzımızdaki belirli mikroplar.

These microbes are with us soon after birth.

Bu mikroplar hemen doğumdan sonra bizimle.

We typically pick them up as babies from our mothers' mouths.

Genellikle onları bebekken annemizin ağzından almaktayız.

And as our teeth erupt,

Dişlerimiz çıkar çıkmaz

they naturally begin to accumulate communities of bacteria.

doğal olarak üzerilerinde bakterileri barındırmaya başlar.

Depending on what we eat,

Ne yediğimize

and specifically how much sugar we consume,

ve ne kadar şeker tükettiğimize bağlı olarak

certain microbes can overpopulate and cause cavities.

çeşitli mikroplar çoğalarak çürüğe yol açabilir.

Diets high in sugary foods cause an explosion of bacteria

Fazla şekerli besin tüketimi,

called mutans streptococci in our mouths.

ağızda "streptococcus mutans" adlı

bakterilerin çoğalmasına yol açar.

Like humans, these microorganisms love sugar,

Bu mikroorganizmalar insanlar gibi şekeri severler:

using it as a molecular building block and energy source.

şekeri enerji kaynağı ve yapı taşı olarak kullanırlar.

As they consume it,

Şeker tüketiminin ardından

the bacteria generate byproducts in the form of acids,

ortaya çeşitli asitler çıkar:

such as lactic acid.

örneğin laktik asit.

Mutans streptococci are resistant to this acid,

Her ne kadar mutans streptococci

but unfortunately, our teeth aren't.

bu aside karşı dayanıklı olsa da,

bizim dişlerimiz öyle değil.

While each human tooth is coated in a hardy, protective layer of enamel,

Dişlerimiz koruyucu mine tabakası ile

kaplı olmasına rağmen

it's no match for acid.

asitlere karşı gelemezler.

That degrades the armor over time, leaching away its calcium minerals.

Böylece zamanla kalsiyum minerali aşınır.

Gradually, acid wears down a pathway for bacteria

Asitler sayesinde açılan yolu kullanarak

into the tooth's secondary layer called the dentin.

bakteriler, dentine

yani ikinci tabakaya doğru yönelirler.

Since blood vessels and nerves in our teeth are enclosed deep within,

Damarlar ve sinir hücreleri

çok derinde yer aldıklarından

at this stage, the expanding cavity doesn't hurt.

gittikçe büyüyen çürük henüz acıtmaz.

But if the damage extends beyond the dentin,

Eğer çürük dentini aşarsa

the bacterial invasion progresses

sinirlere nüfuz ettiğinden ötürü

causing excruciating pain as the nerves become exposed.

dayanılamaz bir ağrıya yol açar.

Without treatment, the whole tooth may become infected

Tedavi edilmediği takdirde,

tüm diş iltihaplanabilir

and require removal

ve çekilmesi gerekebilir.

all due to those sugar-loving bacteria.

Hepsi şeker seven bakterilerin suçu!

The more sugar our food contains,

Daha çok şekerli yemek,

the more our teeth are put at risk.

dişlerimiz için daha büyük risk demek.

Those cavemen would hardly have indulged in sugary treats, however,

Peki mağara adamları da mı

şeker tüketiyordu?

so what caused their cavities?

Onların çürüklerinin sebebi neydi?

In meat-heavy diets, there would have been a low-risk of cavities developing

Etin içinde az oranda şeker bulunduğundan

because lean meat contains very little sugar,

dişlerde çürük oluşma ihtimali düşüktü

but that's not all our early human ancestors ate.

fakat atalarımız sadece et tüketmiyordu.

Cavemen would also have consumed root vegetables, nuts, and grains,

Sebze, kabuklu yemişler ve tahıl gibi

all of which contain carbohydrates.

karbonhidratlı besinler de

tüketmekteydiler.

When exposed to enzymes in the saliva,

Tükürükle etkileşeme geçen bu besinler,

carbohydrates get broken down into simpler sugars,

daha küçük yapı taşlarına bölünüp

which can become the fodder for those ravenous mouth bacteria.

açgözlü bakterilere yem olurlar.

So while ancient humans did eat less sugar compared to us,

Her ne kadar bizden

daha az şeker tüketmiş olsalar da,

their teeth were still exposed to sugars.

atalarımızın dişleri de

şekere maruz kalmış ve çürümüş.

That doesn't mean they were unable to treat their cavities, though.

Yine de bu çürükleri tedavi etmeyi

başaramadıkları anlamına gelmez.

Archaeological remains show that about 14,000 years ago,

Arkeolojik kalıntılar, yaklaşık 14.000 yıl önce

humans were already using sharpened flint to remove bits of rotten teeth.

insanların çürükleri temizlemek için

keskin taşlar kullandığını gösterdi.

Ancient humans even made rudimentary drills

Hatta biçimsiz çukurları

düzleştirmek için

to smooth out the rough holes left behind

basit matkaplar ve doldurmak için de

and beeswax to plug cavities, like modern-day fillings.

bal mumu kullandıkları biliniyor.

Today, we have much more sophisticated techniques and tools,

Bugün şanslıyız ki elimizde daha karmaşık

which is fortunate because we also need to contend with our more damaging,

daha karmaşık teknik ve aletler var:

sugar-guzzling ways.

zaten yediğimiz şekerler de bunları gerektiriyor.

After the Industrial Revolution, the human incidence of cavities surged

Sanayi Devrimi'nden sonra

because suddenly we had technological advances

çürükler bir hayli arttı

that made refined sugar cheaper and accessible.

çünkü işlenmiş şeker daha ulaşılabilir ve ucuz hâle geldi.

Today, an incredible 92% of American adults have had cavities in their teeth.

Öyle ki Amerika'da yetişkinlerin %92'sinin

dişlerinde bir dönem çürük vardı.

Some people are more susceptible to cavities due to genes

Bazı insanlar ne yazık ki

güçsüz diş minelerine sahip olduğundan

that may cause certain weaknesses, like softer enamel,

genetik olarak çürüklere daha yatkın

but for most, high sugar consumption is to blame.

fakat çoğunlukla suçlu fazla şeker tüketimi.

However, we have developed other ways of minimizing cavities

Ama biz, az şeker tüketimi dışında

besides reducing our intake of sugar and starch.

çürük oluşumunu azaltacak çeşitli yollar bulduk.

In most toothpastes and many water supplies,

Çoğu diş macunu ve su kaynağına

we use tiny amounts of fluoride.

az miktarda flörür eklenir.

That strengthens teeth and encourages the growth of enamel crystals

Bu dişleri güçlendirir ve diş minesinin büyümesini sağlar

that build up a tooth's defenses against acid.

böylece asitlere karşı

koruma sağlanır.

When cavities do develop,

Çürükler büyürse diş dolguları

we use tooth fillings to fill and close off the infected area,

kullanılarak iltihaplı alan kapatılır

preventing them from getting worse.

ve daha kötü hâle gelmesi önlenir.

The best way to avoid a cavity is still cutting down on sugar intake

Ama hâlâ çürüklerden kurtulmanın

en iyi yolu şeker tüketimini keserek

and practicing good oral hygiene

ve ağız hijyenine dikkat ederek

to get rid of the bacteria and their food sources.

bakterilerden

ve onların besin kaynaklarından uzak durmak.

That includes regular tooth brushing,

Düzenli diş fırçalamak,

flossing,

diş ipi kullanmak,

and avoiding sugary,

şekerli ve dişe yapışan besinlerden

starchy,

and sticky foods that cling to your teeth between meals.

kaçınmak da

bunlara dâhil.

Gradually, the population of sugar-loving microbes in your mouth will decline.

Gitgide şeker seven mikropların sayısı azalır.

Unlike the cavemen of yesteryear,

Mağara adamlarının aksine

today we have the knowledge required to avert a cavity calamity.

bizim çürüklerle savaşacak bilgimiz var.

We just need to use it.

Kullanmasını bilene!