What causes cavities? - Mel Rosenberg

Translator: Khulan Jamiyandorj Reviewer: Marla Munkh-Achit

When a team of archaeologists recently came across

Археологичдын багийнхан

some 15,000 year-old human remains,

15000 жилийн өмнөх хүний үлдэгдэл яс олоод

they made an interesting discovery.

нэгэн хачирхалтай зүйлийг олж мэджээ.

The teeth of those ancient humans were riddled with holes.

Эдгээр эртний хүмүүсийн шүд нь ихэнх нь цоорсон байжээ.

Their cavities were caused by the same thing that still plagues us today,

Цоорлын шалтгаан нь өнөөг хүртэл биднийг шаналгасаар буй

specific tiny microbes that live in our mouths.

амны хөндийн бичил нянгууд ажээ.

These microbes are with us soon after birth.

Эдгээр нянгууд төрсөн цагаас бидэнтэй хамт байдаг ба

We typically pick them up as babies from our mothers' mouths.

хүүхэд байхад ээжийн амаар дамжуулан авдаг.

And as our teeth erupt,

Түүнчлэн бидний шүд цухуйх явцдаа

they naturally begin to accumulate communities of bacteria.

аяндаа олон тооны бактеруудыг цуглуулж эхэлдэг.

Depending on what we eat,

Бидний юу иддэгээс

and specifically how much sugar we consume,

ялангуяа хэр хэмжээний чихэр хэрэглэхээс хамааран

certain microbes can overpopulate and cause cavities.

тодорхой нянгууд олноор үржиж шүдний цоорлыг үүсгэдэг.

Diets high in sugary foods cause an explosion of bacteria

Чихэр ихтэй хүнс хэрэглэх нь бактери үржих гол шалтгаан болдог ба

called mutans streptococci in our mouths.

эдгээр бактерийг стрептококк мутанс гэнэ.

Like humans, these microorganisms love sugar,

Энэхүү жижиг биетүүд яг л хүнтэй адил чихрэнд дуртай ба

using it as a molecular building block and energy source.

чихрийг үүрээ барихад болон эрчим хүч үүсгэхэд ашигладаг.

As they consume it,

Чихэр хэрэглэх явцдаа

the bacteria generate byproducts in the form of acids,

тухайн бактерууд сүүний хүчил гэх мэт хүчиллэг хэлбэрийн

such as lactic acid.

дайвар бүтээгдэхүүн үүсгэнэ.

Mutans streptococci are resistant to this acid,

Стрептококк мутанс нь энэхүү хүчилд тэсвэртэй боловч

but unfortunately, our teeth aren't.

харамсалтай нь бидний шүд тэсвэртэй биш.

While each human tooth is coated in a hardy, protective layer of enamel,

Хэдийгээр бидний шүд хатуу, паалан гадаргаар хучигдсан байдаг ч

it's no match for acid.

энэ нь хүчилд тэсвэртэй биш байдаг юм.

That degrades the armor over time, leaching away its calcium minerals.

Хүчил нь шүдний гадаргууг нимгэлж, шүдэн дэх кальцийг өөртөө уусгадаг.

Gradually, acid wears down a pathway for bacteria

Улмаар тэрхүү хүчил нь шүдний хоёр дахь давхарга болох дентин рүү

into the tooth's secondary layer called the dentin.

нэвчиж бактериудад зам тавьж өгдөг.

Since blood vessels and nerves in our teeth are enclosed deep within,

Шүдний судас болон мэдрэлүүд нь шүдний гүнд оршдог учраас

at this stage, the expanding cavity doesn't hurt.

бид цоорлын энэ үед ямар ч өвдөлт мэдэрдэггүй байна.

But if the damage extends beyond the dentin,

Гэвч хэрвээ энэхүү бактерийн хүчил

the bacterial invasion progresses

дентиний давхаргаас цааш тархвал

causing excruciating pain as the nerves become exposed.

шүдний мэдрэлүүдэд хүрч хүчтэй өвдөлтийг бий болгоно.

Without treatment, the whole tooth may become infected

Хэрвээ эмчлэхгүй бол шүд бүхэлдээ хорхойтож

and require removal

тэр чигээр нь авахад хүрч болно.

all due to those sugar-loving bacteria.

Энэ бүгд чихрэнд дуртай өнөөх бактериудаас болдог.

The more sugar our food contains,

Хоолон дахь чихрийн хэмжээ их байх тусам

the more our teeth are put at risk.

бид шүдээ өндөр эрсдэлд оруулж байдаг.

Those cavemen would hardly have indulged in sugary treats, however,

Гэхдээ агуйн хүмүүс харьцангуй бага чихэр иддэг байсан байх.

so what caused their cavities?

Тэгвэл тэдний шүдний цоорлын шалтгаан юу байв?

In meat-heavy diets, there would have been a low-risk of cavities developing

Хар маханд маш бага хэмжээний чихэр агуулагддаг учир

because lean meat contains very little sugar,

мах их иддэг хүмүүст шүд цоорох эрсдэл бага байдаг.

but that's not all our early human ancestors ate.

Гэвч эртний хүмүүс ганцхан махаар хооллож байгаагүй юм.

Cavemen would also have consumed root vegetables, nuts, and grains,

Агуйн хүмүүс үндэстэй ногоо, самар, үр тариа гэх мэт

all of which contain carbohydrates.

нүүрс ус агуулсан зүйлсээр хооллодог байж.

When exposed to enzymes in the saliva,

Нүүрс ус нь шүлсэн дэх энзимтэй холилдмогц

carbohydrates get broken down into simpler sugars,

энгийн чихэр болон задарч

which can become the fodder for those ravenous mouth bacteria.

тэдгээр нь амны бактериудын тэжээл болдог байна.

So while ancient humans did eat less sugar compared to us,

Тэгэхээр эртний хүмүүс биднээс харьцангуй бага хэмжээний чихэр иддэг байсан ч

their teeth were still exposed to sugars.

шүд нь сахараас болж цоорсоор байсан байна.

That doesn't mean they were unable to treat their cavities, though.

Гэвч энэ нь тэднийг цоорлоо эмчилдэггүй байсан гэсэн үг биш юм.

Archaeological remains show that about 14,000 years ago,

Археологийн олдвороос үзэхэд 14000 жилийн өмнө,

humans were already using sharpened flint to remove bits of rotten teeth.

хүмүүс хорхойтсон шүдийг авахын тулд үзүүрлэсэн цахиур чулууг ашиглаж байжээ.

Ancient humans even made rudimentary drills

Эртний хүмүүс тэр бүү хэл шүд авсны дараа үлдэх

to smooth out the rough holes left behind

зайг өрмөөр тэгшилж, яг орчин үеийнх шиг

and beeswax to plug cavities, like modern-day fillings.

зөгийн лав ашиглан шүдийг ломбоддог байсан байна.

Today, we have much more sophisticated techniques and tools,

Орчин үед бид хавьгүй дэвшилтэт техник, хэрэгслийг ашигладаг.

which is fortunate because we also need to contend with our more damaging,

Энэ нь азтай хэрэг юм. Яагаад гэвэл бид аюултай, чихрийн хэт хэрэглээний

sugar-guzzling ways.

хэв маягтайгаа тэмцэх хэрэгтэй билээ.

After the Industrial Revolution, the human incidence of cavities surged

Аж үйлдвэрийн хувьсгалын дараа шүдний цооролтой хүмүүс эрс нэмэгдсэн ба

гол шалтгаан нь технологийн дэвшил нь чихэр илүү хямд бөгөөд

because suddenly we had technological advances

that made refined sugar cheaper and accessible.

хүртээмжтэй болсонтой холбоотой.

Today, an incredible 92% of American adults have had cavities in their teeth.

Өнөөдөр нийт Америкчуудын 92% нь шүдний цооролттой.

Зарим хүмүүс генээс шалтгаалсан зөөлөн энамел зэргээс болж

Some people are more susceptible to cavities due to genes

that may cause certain weaknesses, like softer enamel,

шүд нь илүү амархан цоордог байна.

but for most, high sugar consumption is to blame.

Гэвч ихэнхдээ чихрийг хэт их хэрэглэснээс болох нь бий.

However, we have developed other ways of minimizing cavities

Түүнчлэн бид чихэр, цардуулын хэрэглээг багасгахаас өөр

besides reducing our intake of sugar and starch.

шүд цоорлыг багасгах аргуудыг нээж илрүүлсэн юм.

In most toothpastes and many water supplies,

Ихэнх шүдний оо болон усны танкууд

we use tiny amounts of fluoride.

маш бага хэмжээний фотор агуулдаг.

That strengthens teeth and encourages the growth of enamel crystals

Энэ нь шүдийг бат бэх болгож бактерийн хүчлийн эсрэг тэмцдэг

that build up a tooth's defenses against acid.

шүдний паалангийн өсөлтийг дэмждэг.

When cavities do develop,

Шүд цоормогц

we use tooth fillings to fill and close off the infected area,

бид тухайн шүдээ ломбодож, халдвар авсан хэсгийг хаан,

preventing them from getting worse.

муудахаас нь өмнө урьдчилан сэргийлдэг.

The best way to avoid a cavity is still cutting down on sugar intake

Шүд цоорлоос сэргийлэх хамгийн сайн арга нь чихрийн хэрэглээг багасгаж,

and practicing good oral hygiene

хоолны үлдэгдэл, бактерийг устгахын тулд

to get rid of the bacteria and their food sources.

амны хөндийн эрүүл ахуйг сайн сахих явдал юм.

That includes regular tooth brushing,

Үүнд тогтмол шүдээ угаах

flossing,

утсаар цэвэрлэх,

and avoiding sugary,

чихэр,

starchy,

and sticky foods that cling to your teeth between meals.

цардуул ихтэй

болон шүдэнд наалдамтгай хоол хүнсээс татгалзах зэрэг орно.

Gradually, the population of sugar-loving microbes in your mouth will decline.

Яваандаа аман доторх чихрээр хооллогч нянгууд устах болно.

Unlike the cavemen of yesteryear,

Эртний агуйн хүнээс ялгаатай нь

today we have the knowledge required to avert a cavity calamity.

бидэнд шүд цооролтоос сэргийлэх мэдлэг хангалттай байгаа.

We just need to use it.

Бид харин үүнийг ашиглах хэрэгтэй.