A brief history of chess - Alex Gendler

Çeviri: mehdi ghorbanikarimabad Gözden geçirme: Berna Partal

The attacking infantry advances steadily,

Saldıran piyade istikrarla ilerler,

their elephants already having broken the defensive line.

filler zaten mevcut savunma hattını kırdılar.

The king tries to retreat, but enemy cavalry flanks him from the rear.

Kral geri çekilmeye çalışıyor ama düşman süvari onu arkadan kuşatır.

Escape is impossible.

Kaçmak imkansız.

But this isn’t a real war–

Ama bu, gerçek bir savaş değil.

nor is it just a game.

Sadece bir oyun da sayılmaz.

Over the roughly one-and-a-half millennia of its existence,

Bin beş yüz yıldan fazla bir süredir, satranç

chess has been known as a tool of military strategy,

askeri strateji aracı,

a metaphor for human affairs, and a benchmark of genius.

insan ilişkilerinin metaforu ve bir zeka ölçütü olarak kullanılmakta.

While our earliest records of chess are in the 7th century,

Efsaneler oyunun kökeninin 6. yüzyıla dayandığını söylese bile,

legend tells that the game’s origins lie a century earlier.

oyun hakkında en eski kayıtlarımız 7. yüzyıla dayanıyor.

Supposedly, when the youngest prince of the Gupta Empire was killed in battle,

Güya, Gupta İmparatorluğu'nun en genç prensi savaşta öldürüldüğünde

his brother devised a way of representing the scene to their grieving mother.

erkek kardeşi sahneyi yas tutan annelerine göstermenin bir yolunu buldu.

Set on the 8x8 ashtapada board used for other popular pastimes,

Diğer popüler oyunlarda kullanılan 8x8 ashtapada tahtasında,

a new game emerged with two key features:

iki önemli özelliğe sahip yeni bir oyun çıktı:

different rules for moving different types of pieces,

hareket için farklı kurallar farklı taş türleri

and a single king piece whose fate determined the outcome.

ve kaderi, oyunun sonucunu belirleyen tek bir şah parçası.

The game was originally known as chaturanga–

Oyun aslında "Chaturanga" olarak biliniyordu.

a Sanskrit word for "four divisions."

Sanskritçede "dört bölüm" anlamı olan bir kelime.

But with its spread to Sassanid Persia,

Fakat Sasani İmparatorluğu'na yayılmasıyla

it acquired its current name and terminology–

mevcut adını ve terminolojisini aldı.

"chess," derived from "shah," meaning king, and “checkmate” from "shah mat,"

"Satranç," kral anlamına gelen "Şah"tan,

''Şah mat'' ise "Şah Çaresizdir" anlamındaki "shah mat"tan türemiştir.

or “the king is helpless.”

After the 7th century Islamic conquest of Persia,

7. yüzyıldaki Pers'in İslami fethinden sonra,

chess was introduced to the Arab world.

satranç, Arap dünyasına tanıtıldı.

Transcending its role as a tactical simulation,

Taktiksel bir simülasyon kavramını yitirerek

it eventually became a rich source of poetic imagery.

zengin bir şiirsel görüntü kaynağı haline geldi.

Diplomats and courtiers used chess terms to describe political power.

Devletler, politik güçlerini tanımlamak için satranç terimlerini kullandılar.

Ruling caliphs became avid players themselves.

Başta olan halifeler, hevesli birer oyuncu haline geldiler.

And historian al-Mas’udi considered the game a testament to human free will

Ve tarihçi El Mas'udi, satrancı, şans oyunlarına nazaran

compared to games of chance.

insanın hür iradesinin bir kanıtı olarak görüyordu.

Medieval trade along the Silk Road carried the game to East and Southeast Asia,

İpek Yolu üzerindeki ticaret, oyunun birçok farklı varyantlarının

where many local variants developed.

geliştirileceği yer olan Doğu ve Güneydoğu Asya'ya taşıdı.

In China, chess pieces were placed at intersections of board squares

Çin'de satranç taşları, yerli strateji oyunu Go'da olduğu gibi,

rather than inside them, as in the native strategy game Go.

içlerinden ziyade tahta karelerinin kesişme noktalarına yerleştirildi.

The reign of Mongol leader Tamerlane saw an 11x10 board

Moğol lideri Timurlenk, Kale adındaki güvenli haneler barındıran

with safe squares called citadels.

11x10'luk bir tahta yaptı.

And in Japanese shogi, captured pieces could be used by the opposing player.

Japon shogisinde, ele geçirilen parçalar rakip oyuncu tarafından kullanılabilir.

But it was in Europe that chess began to take on its modern form.

Ancak Avrupa'da satranç, modern formunu almaya başladı.

By 1000 AD, the game had become part of courtly education.

1000 yılında, oyun, mahkeme eğitiminin bir parçası haline geldi.

Chess was used as an allegory

Satranç taşları, farklı roller üstlenerek

for different social classes performing their proper roles,

uygun rolleri yerine getiren bir alegori olarak kullanılmış

and the pieces were re-interpreted in their new context.

ve parçalara yeni anlamlar yüklenmiştir.

At the same time, the Church remained suspicious of games.

Aynı zamanda, kilise oyunlardan şüphelenmeye devam etti.

Moralists cautioned against devoting too much time to them,

Ahlakçılar, haklı zamanlarını çok fazla bu oyunla harcamamaları için uyardılar

with chess even being briefly banned in France.

hatta kısa bir süreliğine, oyun Fransa'da yasaklandı,

Yet the game proliferated,

oysa satranç yaygınlaştı

and the 15th century saw it cohering into the form we know today.

ve 15. yüzyılda bugün bildiğimiz formunu aldı.

The relatively weak piece of advisor was recast as the more powerful queen–

Nispeten zayıf olan danışman taşı, bizim vezir dediğimiz güçlü kraliçe oldu.

perhaps inspired by the recent surge of strong female leaders.

Belki de güçlü kadın liderlerlerinin o zamandaki yükselişinden ilham aldındı.

This change accelerated the game’s pace,

Bu değişiklik oyunun temposunu artırdı

and as other rules were popularized,

ve diğer oyun kuralları yaygınlaştıkları zaman,

treatises analyzing common openings and endgames appeared.

oyun açılışı ve sonu taktiğini inceleyen bilim dalı ortaya çıktı.

Chess theory was born.

Satranç teorisi doğdu.

With the Enlightenment era, the game moved from royal courts to coffeehouses.

Aydınlanma döneminde oyun, kraliyet mahkemelerinden kafelere taşındı.

Chess was now seen as an expression of creativity,

Satranç, cesur hareketleri ve dramatik oyunlara teşvik eden

encouraging bold moves and dramatic plays.

yaratıcılığın ifadesi olarak görülüyordu.

This "Romantic" style reached its peak in the Immortal Game of 1851,

Bu "Romantik" tarz, 1851 yılında Adolf Anderssen bir vezir ve iki kalesini

where Adolf Anderssen managed a checkmate

feda ettikten sonra şah mat yaptığı ve "Ölümsüz Oyun" adını alan

after sacrificing his queen and both rooks.

o oyunda zirvesine ulaştı.

But the emergence of formal competitive play in the late 19th century

Ancak 19. yüzyılın sonlarında resmi rekabet oyununun ortaya çıkışı

meant that strategic calculation would eventually trump dramatic flair.

stratejik hesaplamanın, dramatik bir yetenek kazandıracağı görüldü.

And with the rise of international competition,

Ve uluslararası rekabetin yükselişiyle

chess took on a new geopolitical importance.

satranç, yeni bir jeopolitik önem kazandı.

During the Cold War,

Soğuk Savaş sırasında,

the Soviet Union devoted great resources to cultivating chess talent,

Sovyetler Birliği, satranç yeteneğini geliştirmek için büyük kaynaklar ayırdı.

dominating the championships for the rest of the century.

ve bu, yüzyılın geri kalanında şampiyonluklara hükmetmelerini sağladı

But the player who would truly upset Russian dominance

ama Rusların hakimiyetini bozacak olan oyuncu,

was not a citizen of another country

başka bir ülkenin vatandaşı değil

but an IBM computer called Deep Blue.

ancak Deep Blue isimli bir bilgisayar sistemi oldu.

Chess-playing computers had been developed for decades,

Satranç oynayan bilgisayarlar, zaten onlarca yıldır vardı

but Deep Blue’s triumph over Garry Kasparov in 1997

ama Deep Blue'nun 1997 yılında Gary Kasparov karşısındaki zaferi

was the first time a machine had defeated a sitting champion.

bir makinenin, bir şampiyonu ilk kez yenmesiydi.

Today, chess software is capable of consistently defeating

Bugün, satranç yazılımı sürekli olarak en iyi insan oyuncuları

the best human players.

yenebilecek kapasitede.

But just like the game they’ve mastered,

Fakat ustalaştıkları oyun gibi,

these machines are products of human ingenuity.

bu makineler de insan zekası olan ürünler.

And perhaps that same ingenuity will guide us out of this apparent checkmate.

Ve belki de aynı ustalık bizi bu şah mattan kurtarır.