A brief history of chess - Alex Gendler

Tłumaczenie: Ola Królikowska Korekta: Rysia Wand

The attacking infantry advances steadily,

Atakująca piechota stale postępuje.

their elephants already having broken the defensive line.

Słonie wroga już złamały linię obrony.

The king tries to retreat, but enemy cavalry flanks him from the rear.

Król zarządza odwrót, ale kawaleria już go otoczyła.

Escape is impossible.

Ucieczka jest niemożliwa.

But this isn’t a real war–

To nie jest prawdziwa wojna

nor is it just a game.

ani zwykła gra.

Over the roughly one-and-a-half millennia of its existence,

Od blisko 1500 lat

chess has been known as a tool of military strategy,

szachy są znane jako narzędzie strategiczne,

a metaphor for human affairs, and a benchmark of genius.

metafora relacji międzyludzkich i miara geniuszu.

While our earliest records of chess are in the 7th century,

Pierwsze wzmianki o szachach pochodzą z VII wieku,

legend tells that the game’s origins lie a century earlier.

jednak według legendy grę wymyślono wiek wcześniej.

Supposedly, when the youngest prince of the Gupta Empire was killed in battle,

Ponoć gdy najmłodszy książę Imperium Guptów zginął w bitwie,

his brother devised a way of representing the scene to their grieving mother.

starszy brat w nowatorski sposób

przedstawił jego śmierć pogrążonej w smutku matce.

Set on the 8x8 ashtapada board used for other popular pastimes,

Na planszy 8x8 zwanej "ashtapada", używanej do innych popularnych gier,

a new game emerged with two key features:

powstała nowa gra o dwóch kluczowych cechach.

different rules for moving different types of pieces,

Różne zasady ruchów różnych bierek

and a single king piece whose fate determined the outcome.

i jeden król, od którego losu zależy wynik bitwy.

The game was originally known as chaturanga–

Początkowo gra nazywano "chaturanga",

a Sanskrit word for "four divisions."

"cztery oddziały" w sanskrycie,

But with its spread to Sassanid Persia,

jednak po dotarciu do Persji, władanej przez Sasanidów,

it acquired its current name and terminology–

zyskała obecną nazwę i terminologię.

"chess," derived from "shah," meaning king, and “checkmate” from "shah mat,"

"Szachy" od "szach", czyli król,

"szach mat" czyli "król jest bezsilny".

or “the king is helpless.”

After the 7th century Islamic conquest of Persia,

Po arabskim podboju Persji w VII wieku

chess was introduced to the Arab world.

szachy pojawiły się w krajach muzułmańskich.

Transcending its role as a tactical simulation,

Wychodząc poza rolę symulacji wojny,

it eventually became a rich source of poetic imagery.

szachy stały się źródłem poetyckiej metafory.

Diplomats and courtiers used chess terms to describe political power.

Dyplomaci i dworzanie używali terminów szachowych do opisu polityki.

Ruling caliphs became avid players themselves.

Rządzący kalifowie stali się zapalonymi graczami.

And historian al-Mas’udi considered the game a testament to human free will

Historyk Al-Masudi postrzegał grę jako świadectwo wolnej woli

compared to games of chance.

w porównaniu z grami losowymi.

Medieval trade along the Silk Road carried the game to East and Southeast Asia,

Średniowieczny handel na Jedwabnym Szlaku przywiódł szachy

do wschodniej i południowowschodniej Azji, gdzie powstało wiele lokalnych wersji.

where many local variants developed.

In China, chess pieces were placed at intersections of board squares

W Chinach figury szachowe umieszczano nie na polach szachownicy,

rather than inside them, as in the native strategy game Go.

a na przecięciach pól jak w chińskiej grze strategicznej Go.

The reign of Mongol leader Tamerlane saw an 11x10 board

Za rządów mongolskiego władcy Tamerlana wprowadzono planszę 11x10

with safe squares called citadels.

z bezpiecznymi polami zwanymi "cytadelami".

And in Japanese shogi, captured pieces could be used by the opposing player.

W japońskiej wersji "shogi" zbitych bierek mógł użyć przeciwnik.

But it was in Europe that chess began to take on its modern form.

Jednak to w Europie szachy przybrały znaną dziś formę.

By 1000 AD, the game had become part of courtly education.

W 1000 roku gra była częścią dworskiej edukacji.

Chess was used as an allegory

Szachów używano jako alegorii

for different social classes performing their proper roles,

klas społecznych pełniących swoje role.

and the pieces were re-interpreted in their new context.

Bierki zinterpretowano na nowo.

At the same time, the Church remained suspicious of games.

Kościół odnosił się do gier podejrzliwie.

Moralists cautioned against devoting too much time to them,

Moraliści przestrzegali przed marnowaniem czasu,

with chess even being briefly banned in France.

a we Francji szachy zostały nawet na krótko zakazane.

Yet the game proliferated,

Mimo to szachy się rozpowszechniły,

and the 15th century saw it cohering into the form we know today.

a w XV wieku nabrały ostatecznej formy.

The relatively weak piece of advisor was recast as the more powerful queen–

Względnie słabą figurę doradcy zastąpiła silniejsza królowa,

perhaps inspired by the recent surge of strong female leaders.

być może pod wpływem wzrostu liczby kobiet u władzy.

This change accelerated the game’s pace,

Ta zmiana przyspieszyła tempo gry,

and as other rules were popularized,

a kiedy rozpowszechniły się inne zasady,

treatises analyzing common openings and endgames appeared.

pojawiły się rozprawy analizujące znane otwarcia i końcówki.

Chess theory was born.

Narodziła się teoria szachów.

With the Enlightenment era, the game moved from royal courts to coffeehouses.

W Oświeceniu gra przeniosła się z dworów do kawiarni.

Chess was now seen as an expression of creativity,

Grę postrzegano jako wyraz kreatywności

encouraging bold moves and dramatic plays.

i zachęcano do odważnych, widowiskowych zagrań.

This "Romantic" style reached its peak in the Immortal Game of 1851,

Ten "romantyczny" styl osiągnął szczyt w Nieśmiertelnej Partii 1851 roku,

where Adolf Anderssen managed a checkmate

kiedy Adolf Anderssen pokonał przeciwnika

after sacrificing his queen and both rooks.

po poświęceniu królowej i obu wież.

But the emergence of formal competitive play in the late 19th century

Z nadejściem oficjalnych turniejów szachowych pod koniec XIX wieku

meant that strategic calculation would eventually trump dramatic flair.

nad rozrywką zwyciężyła kalkulacja strategiczna.

And with the rise of international competition,

Wraz z pojawieniem się międzynarodowej konkurencji

chess took on a new geopolitical importance.

szachy nabrały nowego znaczenia geopolitycznego.

During the Cold War,

W latach zimnej wojny

the Soviet Union devoted great resources to cultivating chess talent,

Związek Radziecki wydał ogromne pieniądze na wychowanie utalentowanych szachistów

dominating the championships for the rest of the century.

i na resztę wieku zdominował szachowe mistrzostwa świata.

But the player who would truly upset Russian dominance

Radziecką dominację znacznie osłabił

was not a citizen of another country

nie obywatel innego państwa,

but an IBM computer called Deep Blue.

a komputer Deep Blue firmy IBM.

Chess-playing computers had been developed for decades,

Grające w szachy komputery rozwijano od dekad,

but Deep Blue’s triumph over Garry Kasparov in 1997

ale to tryumf Deep Blue w grze z Garrim Kasparowem w 1997 roku

was the first time a machine had defeated a sitting champion.

przeszedł do historii jako pierwsze zwycięstwo maszyny nad mistrzem świata.

Today, chess software is capable of consistently defeating

Dziś programy szachowe umieją pokonać

the best human players.

najlepszych szachistów na świecie.

But just like the game they’ve mastered,

Ale podobnie jak gra, którą opanowały,

these machines are products of human ingenuity.

komputery są dziełem ludzkiej myśli.

And perhaps that same ingenuity will guide us out of this apparent checkmate.

Może ta sama ludzka myśl kiedyś uratuje nas przed szach-matem.