A brief history of chess - Alex Gendler

Translator: Anh Thảo Reviewer: Ỷ Yên Diệp

The attacking infantry advances steadily,

Bộ binh vững chãi tiến công,

their elephants already having broken the defensive line.

Voi của họ đã phá vỡ tuyến phòng ngự.

The king tries to retreat, but enemy cavalry flanks him from the rear.

Nhà vua cố rút quân, nhưng kỵ binh địch đã phục sẵn từ phía sau.

Escape is impossible.

Không lối thoát.

But this isn’t a real war–

Nhưng đây chẳng phải chiến trận thực

nor is it just a game.

cũng không đơn thuần là một trò chơi.

Over the roughly one-and-a-half millennia of its existence,

Tồn tại trong hơn 1500 năm,

chess has been known as a tool of military strategy,

cờ vua từng được xem như một công cụ luận bàn quân lược,

a metaphor for human affairs, and a benchmark of genius.

phép ẩn dụ chuyện đời và là thước đo bậc anh tài.

While our earliest records of chess are in the 7th century,

Những ghi chép sớm nhất về cờ vua là ở thế kỷ 7,

legend tells that the game’s origins lie a century earlier.

nhưng huyền sử lại cho rằng

nguồn gốc trò chơi có từ một thế kỷ trước đó.

Supposedly, when the youngest prince of the Gupta Empire was killed in battle,

Được cho rằng khi hoàng tử trẻ nhất của đế quốc Gupta tử trận,

his brother devised a way of representing the scene to their grieving mother.

anh của chàng đã nghĩ cách bày lại trận đó cho người mẹ đau buồn của họ xem.

Set on the 8x8 ashtapada board used for other popular pastimes,

Đặt trên một bàn vuông 64 ô (ashtapada) vốn dùng để chơi các trò phổ biến khác,

a new game emerged with two key features:

trò chơi mới có hai đặc tính mấu chốt:

different rules for moving different types of pieces,

những quân khác nhau có luật đi khác nhau,

and a single king piece whose fate determined the outcome.

và số phận của quân vua quyết định kết cục của ván cờ.

The game was originally known as chaturanga–

Ban đầu trò chơi được gọi dưới tên "chaturanga",

a Sanskrit word for "four divisions."

trong tiếng Phạn có nghĩa là "tứ phân."

But with its spread to Sassanid Persia,

Nhưng khi được truyền bá tới Tân Đế quốc Ba Tư,

it acquired its current name and terminology–

nó có tên như hiện nay và thuật ngữ "cờ vua",

"chess," derived from "shah," meaning king, and “checkmate” from "shah mat,"

bắt nguồn từ "shah" nghĩa là vua, và "chiếu tướng" từ "shah mat"

or “the king is helpless.”

nghĩa là "vị vua cô thế."

After the 7th century Islamic conquest of Persia,

Sau cuộc chinh phạt Ba Tư của người Hồi ở thế kỷ 7,

chess was introduced to the Arab world.

cờ vua được giới thiệu tới thế giới Ả Rập.

Transcending its role as a tactical simulation,

Vượt khỏi vai trò mô phỏng chiến lược,

it eventually became a rich source of poetic imagery.

cờ vua, thậm chí, trở thành nguồn cảm hứng dồi dào cho hình tượng thơ ca.

Diplomats and courtiers used chess terms to describe political power.

Các nhà ngoại giao dùng thuật ngữ cờ vua để mô tả quyền lực chính trị.

Ruling caliphs became avid players themselves.

Các vị vua Hồi trở thành những người chơi nhiệt thành.

And historian al-Mas’udi considered the game a testament to human free will

Nhà sử học Al-Masudi coi đó là minh chứng cho ý chí tự do của con người

compared to games of chance.

so với những trò có tính may rủi.

Medieval trade along the Silk Road carried the game to East and Southeast Asia,

Thời Trung cổ, con đường tơ lụa đã mang cờ vua đến với Đông Á và Đông Nam Á,

where many local variants developed.

phát triển thành nhiều biến thể.

In China, chess pieces were placed at intersections of board squares

Ở Trung Quốc, thay vì đặt vào trong ô, quân cờ được đặt ở giao điểm,

rather than inside them, as in the native strategy game Go.

như môn cờ vây có xuất xứ từ đây.

The reign of Mongol leader Tamerlane saw an 11x10 board

Dưới thời của vua Thiếp Mộc Nhi, ta sẽ thấy bàn cờ 11x10 ô,

with safe squares called citadels.

có ô an toàn được gọi là thành.

And in Japanese shogi, captured pieces could be used by the opposing player.

Ở biến thể shogi ở Nhật, người chơi có thể dùng quân cờ ăn được từ đối thủ.

But it was in Europe that chess began to take on its modern form.

Tuy nhiên, hình thức cờ vua hiện đại chỉ mới bắt đầu phát triển ở châu Âu.

By 1000 AD, the game had become part of courtly education.

Năm 1000 sau công nguyên, trò chơi trở thành một phần của giáo dục hoàng tộc

Chess was used as an allegory

Cờ vua từng tượng trưng

for different social classes performing their proper roles,

cho những tầng lớp xã hội khác nhau nhằm phô diễn đúng vai trò của họ,

and the pieces were re-interpreted in their new context.

và những quân cờ cũng được thể hiện lại để hợp với bối cảnh mới.

At the same time, the Church remained suspicious of games.

Cùng lúc đó, giáo hội vẫn còn nghi ngờ trò chơi.

Moralists cautioned against devoting too much time to them,

Các nhà đạo đức cảnh báo việc bỏ ra quá nhiều thì giờ cho nó,

with chess even being briefly banned in France.

thậm chí, cờ vua bị cấm một thời gian ở Pháp.

Yet the game proliferated,

Thế nhưng, trò chơi vẫn phát triển,

and the 15th century saw it cohering into the form we know today.

đến thế kỷ 15 hợp nhất thành dạng mà ta biết ngày nay.

The relatively weak piece of advisor was recast as the more powerful queen–

Quân cố vấn tương đối yếu đã được thay thành quân hậu mạnh hơn,

perhaps inspired by the recent surge of strong female leaders.

có lẽ được truyền cảm hứng từ làn sóng nữ lãnh tụ mạnh mẽ hiện thời.

This change accelerated the game’s pace,

Thay đổi này đã đẩy nhanh đà phát triển của trò chơi,

and as other rules were popularized,

và khi các quy tắc khác trở nên phổ biến,

treatises analyzing common openings and endgames appeared.

những luận thuyết phân tích về khai cuộc và tàn cuộc xuất hiện.

Chess theory was born.

Lý thuyết cờ vua được hình thành.

With the Enlightenment era, the game moved from royal courts to coffeehouses.

Vào thời Khai sáng, trò chơi chuyển dần từ cung điện ra quán cà phê.

Chess was now seen as an expression of creativity,

Cờ vua, giờ đây, được nhìn nhận là một biểu hiện của sức sáng tạo,

encouraging bold moves and dramatic plays.

khuyến khích những nước đi táo bạo và lối chơi kịch tính.

This "Romantic" style reached its peak in the Immortal Game of 1851,

Đỉnh cao của phong cách "lãng mạn" thể hiện ở Ván cờ bất tử năm 1851,

where Adolf Anderssen managed a checkmate

khi Adolf Anderssen chiếu tướng đối phương

after sacrificing his queen and both rooks.

bằng cách thí quân hậu và cả hai quân xe.

But the emergence of formal competitive play in the late 19th century

Nhưng đến cuối thế kỷ 19 mới xuất hiện những cuộc thi chính thức,

meant that strategic calculation would eventually trump dramatic flair.

nghĩa là người có chiến thuật rồi sẽ đánh bại người chơi kịch tính.

And with the rise of international competition,

Với sự trỗi dậy của sự cạnh tranh mang tầm quốc tế,

chess took on a new geopolitical importance.

cờ vua đảm nhận tầm quan trọng mới về địa chính trị.

During the Cold War,

Trong chiến tranh lạnh,

the Soviet Union devoted great resources to cultivating chess talent,

Liên bang Xô Viết ra sức đầu tư bồi dưỡng cho nhân tài cờ vua,

dominating the championships for the rest of the century.

và dù đã đoạt chức vô địch trong suốt cả thế kỷ,

But the player who would truly upset Russian dominance

người chơi thực sự đã lật đổ thế độc tôn của kỳ thủ người Nga

was not a citizen of another country

chẳng phải là công dân của một nước nào,

but an IBM computer called Deep Blue.

mà là một máy điện toán IBM tên là Deep Blue.

Chess-playing computers had been developed for decades,

Máy chơi cờ đã được phát triển trong hàng thập kỷ,

but Deep Blue’s triumph over Garry Kasparov in 1997

nhưng việc Deep Blue hạ Garry Kasparov vào năm 1997

was the first time a machine had defeated a sitting champion.

là lần đầu tiên một cỗ máy đánh bại một nhà vô địch là con người.

Today, chess software is capable of consistently defeating

Ngày nay, phần mềm cờ vua luôn có khả năng đánh bại

the best human players.

người chơi giỏi nhất.

But just like the game they’ve mastered,

Nhưng giống như trò chơi mà nó đã thông thạo,

these machines are products of human ingenuity.

những cổ máy này đều do tài trí của con người tạo ra.

And perhaps that same ingenuity will guide us out of this apparent checkmate.

Và có lẽ một tài trí như thế sẽ dẫn ta thoát khỏi thế chiếu tướng này.