Is radiation dangerous? - Matt Anticole

Da li je radijacija opasna? - Met Entikol (Matt Anticole)

2,492,971 views ・ 2016-03-14

TED-Ed


Please double-click on the English subtitles below to play the video.

Prevodilac: Ivana Krivokuća Lektor: Tijana Mihajlović
00:06
When we hear the word radiation,
0
6365
1808
Kada čujemo reč radijacija,
00:08
it's tempting to picture huge explosions and frightening mutations,
1
8173
4947
to nas navodi da zamislimo ogromne eksplozije i užasne mutacije,
ali to nije cela priča.
00:13
but that's not the full story.
2
13120
1517
00:14
Radiation also applies to rainbows
3
14637
2252
Radijacija takođe ima veze sa dugama
00:16
and a doctor examining an x-ray.
4
16889
2957
i doktorom koji proučava rendgenski snimak.
00:19
So what is radiation really,
5
19846
2000
Dakle, šta je zapravo radijacija
00:21
and how much should we worry about its effects?
6
21846
3246
i koliko treba da brinemo zbog njenih dejstava?
Odgovor počinje razumevanjem da reč radijacija
00:25
The answer begins with understanding that the word radiation
7
25092
2934
00:28
describes two very different scientific phenomena:
8
28026
3601
opisuje dve vrlo različite naučne pojave:
00:31
electromagnetic radiation
9
31627
1999
elektromagnetnu radijaciju
00:33
and nuclear radiation.
10
33626
2576
i nuklearnu radijaciju.
00:36
Electromagnetic radiation is pure energy
11
36202
3440
Elektromagnetna radijacija je čista energija
00:39
consisting of interacting electrical and magnetic waves
12
39642
3996
koja se sastoji od električnih i magnetnih talasa u interakciji
00:43
oscillating through space.
13
43638
2508
koji osciluju u prostoru.
Kada ti talasi osciluju brže,
00:46
As these waves oscillate faster,
14
46146
1701
00:47
they scale up in energy.
15
47847
2641
povećavaju energiju.
00:50
At the lower end of the spectrum, there's radio,
16
50488
2581
Na slabijem kraju spektruma nalaze se radio,
00:53
infrared,
17
53069
810
00:53
and visible light.
18
53879
2497
infracrveni zraci i vidljivo svetlo.
00:56
At the higher end are ultraviolet,
19
56376
1903
Na drugom kraju su ultraljubičasti,
00:58
X-ray,
20
58279
934
rendgentski i gama zraci.
00:59
and gamma rays.
21
59213
1749
01:00
Modern society is shaped by sending and detecting electromagnetic radiation.
22
60962
5147
Savremeno društvo oblikuje odašiljanje i detektovanje elektromagnetnih talasa.
01:06
We might download an email to our phone via radio waves
23
66109
3980
Možemo skinuti imejl na telefon putem radio talasa
da bismo otvorili sliku rendgenskog snimka,
01:10
to open an image of an X-ray print,
24
70089
2360
01:12
which we can see because our screen emits visible light.
25
72449
4271
koji možemo da vidimo jer naš ekran emituje vidljivo svetlo.
01:16
Nuclear radiation, on the other hand,
26
76720
2221
Nuklearna radijacija, sa druge strane,
01:18
originates in the atomic nucleus,
27
78941
2289
proističe iz atomskog jezgra,
01:21
where protons repel each other due to their mutually positive charges.
28
81230
4480
gde se protoni međusobno odbijaju zbog zajedničkih pozitivnih naboja.
01:25
A phenomenon known as the strong nuclear force
29
85710
3000
Pojava poznata kao jaka nuklearna sila
01:28
struggles to overcome this repulsion
30
88710
2692
upinje se da prevaziđe to odbijanje
01:31
and keep the nucleus intact.
31
91402
2515
i očuva jezgro.
01:33
However, some combinations of protons and neutrons,
32
93917
3537
Međutim, neke kombinacije protona i neurona,
01:37
known as isotopes,
33
97454
1510
poznate kao izotopi,
01:38
remain unstable,
34
98964
2026
ostaju nestabilne
01:40
or radioactive.
35
100990
2286
ili radioaktivne.
01:43
They will randomly eject matter and/or energy,
36
103276
2834
One će nasumično izbacivati materiju i/ili energiju,
01:46
known as nuclear radiation,
37
106110
1973
što je poznato kao nuklearna radijacija,
01:48
to achieve greater stability.
38
108083
2316
da bi postigle veću stabilnost.
01:50
Nuclear radiation comes from natural sources, like radon,
39
110399
3771
Nuklearna radijacija potiče iz prirodnih izvora kao što je radon,
01:54
a gas which seeps up from the ground.
40
114170
2339
gas koji izbija iz zemlje.
01:56
We also refine naturally occurring radioactive ores
41
116509
3637
Takođe rafinišemo radioaktivne rude koje se prirodno javljaju
02:00
to fuel nuclear power plants.
42
120146
2643
radi goriva za nuklearne elektrane.
02:02
Even bananas contain trace amounts of a radioactive potassium isotope.
43
122789
5370
Čak i banane sadrže u tragovima radioaktivni izotop kalijuma.
02:08
So if we live in a world of radiation,
44
128159
2417
Pa, ako živimo u svetu radijacije,
02:10
how can we escape its dangerous effects?
45
130576
3027
kako možemo izbeći njena opasna dejstva?
02:13
To start, not all radiation is hazardous.
46
133603
3729
Za početak, nije sva radijacija opasna.
02:17
Radiation becomes risky when it rips atoms' electrons away upon impact,
47
137332
6029
Radijacija postaje rizična kada cepa elektrone atoma pri udaru,
02:23
a process that can damage DNA.
48
143361
2639
što je proces koji može oštetiti DNK.
Ovo je poznato kao jonizujuća radijacija
02:26
This is known as ionizing radiation
49
146000
2636
02:28
because an atom that has lost or gained electrons is called an ion.
50
148636
4824
jer se atom koji je izgubio ili dobio elektrone naziva jon.
02:33
All nuclear radiation is ionizing,
51
153460
2552
Celokupna nuklearna radijacija je jonizujuća,
dok je kod elektromagnetne to slučaj samo pri najvećoj energiji.
02:36
while only the highest energy electromagnetic radiation is.
52
156012
4628
02:40
That includes gamma rays,
53
160640
1347
To obuhvata gama zrake,
02:41
X-rays,
54
161987
1086
rendgenske zrake
02:43
and the high-energy end of ultraviolet.
55
163073
3005
i ultraljubičaste zrake pri velikoj energiji.
Zato, kao dodatnu meru opreza za vreme rendgenskog zračenja,
02:46
That's why as an extra precaution during X-rays,
56
166078
2772
02:48
doctors shield body parts they don't need to examine,
57
168850
4209
doktori štite delove tela koje nije potrebno pregledati
i zato oni koji idu na plažu koriste kremu za sunčanje.
02:53
and why beach-goers use sunscreen.
58
173059
2870
02:55
In comparison, cell phones and microwaves operate at the lower end of the spectrum,
59
175929
5157
Ako uporedite to sa mobilnim telefonima i mikrotalasnom pećnicom,
njihovo funkcionisanje je na slabijem kraju spektruma,
03:01
so there is no risk of ionizing radiation from their use.
60
181086
3856
pa ne postoji rizik od jonizujuće radijacije
njihovom upotrebom.
03:04
The biggest health risk occurs when lots of ionizing radiation
61
184942
3767
Najveći rizik po zdravlje se javlja
kada nas velika količina jonizujuće radijacije
03:08
hits us in a short time period,
62
188709
2839
pogodi u kratkom vremenskom periodu,
03:11
also known as an acute exposure.
63
191548
2892
što je takođe poznato kao akutna izloženost.
03:14
Acute exposures overwhelm the body's natural ability to repair the damage.
64
194440
4793
Akutna izloženost nadladava prirodnu sposobnost tela da popravi štetu.
03:19
This can trigger cancers,
65
199233
1377
To može da izazove rak,
03:20
cellular dysfunction,
66
200610
1516
ćelijsku disfunkciju,
03:22
and potentially even death.
67
202126
2512
a potencijalno čak i smrt.
03:24
Fortunately, acute exposures are rare,
68
204638
2516
Srećom, akutna izloženost je retka,
03:27
but we are exposed daily to lower levels of ionizing radiation
69
207154
4408
ali svakodnevno smo izloženi jonizujućoj radijaciji u manjem stepenu
03:31
from both natural and man-made sources.
70
211562
3762
iz prirodnih izvora i onih koje je stvorio čovek.
03:35
Scientists have a harder time quantifying these risks.
71
215324
3518
Naučnici imaju problema da odrede meru tog rizika.
03:38
Your body often repairs damage from small amounts ionizing radiation,
72
218842
3821
Vaše telo često popravi štetu
nanetu malim količinama jonizujuće radijacije,
03:42
and if it can't,
73
222663
1193
a ako ne može,
03:43
the results of damage may not manifest for a decade or more.
74
223856
4925
posledice oštećenja mogu se ne ispoljiti čitavu deceniju i više.
03:48
One way scientists compare ionizing radiation exposure
75
228781
3092
Jedan od načina na koji naučnici porede izloženost radijaciji
03:51
is a unit called the sievert.
76
231873
2094
je jedinica zvana sivert.
03:53
An acute exposure to one sievert will probably cause nausea within hours,
77
233967
5409
Akutna izloženost jednom sivertu
verovatno će uzrokovati mučninu u roku od nekoliko sati,
03:59
and four sieverts could be fatal.
78
239376
2799
a četiri siverta mogu biti smrtonosna.
04:02
However, our normal daily exposures are far lower.
79
242175
3867
Međutim, naša normalna dnevna izloženost je daleko niža od toga.
Prosečna osoba prima 6,2 milisiverta radijacije
04:06
The average person receives 6.2 millisieverts of radiation
80
246042
4118
04:10
from all sources annually,
81
250160
2566
iz svih izvora na godišnjem nivou,
04:12
around a third due to radon.
82
252726
2381
od čega je oko trećine usled radona.
Sa samo pet mikrosiverta, trebalo bi vam
04:15
At only five microsieverts each,
83
255107
2411
04:17
you'd need to get more than 1200 dental X-rays
84
257518
3065
više od 1 200 rendgenskih snimanja zuba
04:20
to rack up your annual dosage.
85
260583
2279
da biste nakupili svoju godišnju dozu.
04:22
And remember that banana?
86
262862
1613
Sećate se one banane?
04:24
If you could absorb all the banana's radiation,
87
264475
2609
Kada biste mogli da apsorbujete celokupnu radijaciju banane,
04:27
you'd need around 170 a day to hit your annual dosage.
88
267084
5371
bilo bi vam potrebno 170 dnevno da biste dostigli svoju godišnju dozu.
04:32
We live in a world of radiation.
89
272455
2125
Živimo u svetu radijacije.
04:34
However, much of that radiation is non-ionizing.
90
274580
3738
Međutim, veći deo te radijacije nije jonizujući.
04:38
For the remainder that is ionizing,
91
278318
1998
Što se tiče ostatka koji jeste jonizujući,
04:40
our exposures are usually low,
92
280316
2224
naša izloženost je obično mala,
04:42
and choices like getting your home tested for radon
93
282540
2729
a odluke da testirate svoju kuću na radon
04:45
and wearing sunscreen
94
285269
1738
i nosite kremu za sunčanje
04:47
can help reduce the associated health risks.
95
287007
3099
mogu pomoći da se umanje zdravstveni rizici u vezi sa tim.
04:50
Marie Curie, one of the early radiation pioneers,
96
290106
3116
Marija Kiri, jedna od začetnika u oblasti radijacije,
04:53
summed up the challenge as follows:
97
293222
2319
ovako je rezimirala problem:
04:55
"Nothing in life is to be feared, it is only to be understood.
98
295541
4435
„Ničeg u životu se ne treba plašiti; samo treba razumeti.
04:59
Now is the time to understand more, so that we may fear less."
99
299976
4696
Sada je trenutak da razumemo više da bismo se bojali manje.“
About this website

This site will introduce you to YouTube videos that are useful for learning English. You will see English lessons taught by top-notch teachers from around the world. Double-click on the English subtitles displayed on each video page to play the video from there. The subtitles scroll in sync with the video playback. If you have any comments or requests, please contact us using this contact form.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7