Is radiation dangerous? - Matt Anticole

Da li je radijacija opasna? - Met Entikol (Matt Anticole)

Prevodilac: Ivana Krivokuća Lektor: Tijana Mihajlović

When we hear the word radiation,

Kada čujemo reč radijacija,

it's tempting to picture huge explosions and frightening mutations,

to nas navodi da zamislimo ogromne eksplozije i užasne mutacije,

ali to nije cela priča.

but that's not the full story.

Radiation also applies to rainbows

Radijacija takođe ima veze sa dugama

and a doctor examining an x-ray.

i doktorom koji proučava rendgenski snimak.

So what is radiation really,

Dakle, šta je zapravo radijacija

and how much should we worry about its effects?

i koliko treba da brinemo zbog njenih dejstava?

Odgovor počinje razumevanjem da reč radijacija

The answer begins with understanding that the word radiation

describes two very different scientific phenomena:

opisuje dve vrlo različite naučne pojave:

electromagnetic radiation

elektromagnetnu radijaciju

and nuclear radiation.

i nuklearnu radijaciju.

Electromagnetic radiation is pure energy

Elektromagnetna radijacija je čista energija

consisting of interacting electrical and magnetic waves

koja se sastoji od električnih i magnetnih talasa u interakciji

oscillating through space.

koji osciluju u prostoru.

Kada ti talasi osciluju brže,

As these waves oscillate faster,

they scale up in energy.

povećavaju energiju.

At the lower end of the spectrum, there's radio,

Na slabijem kraju spektruma nalaze se radio,

infrared,

and visible light.

infracrveni zraci i vidljivo svetlo.

At the higher end are ultraviolet,

Na drugom kraju su ultraljubičasti,

X-ray,

rendgentski i gama zraci.

and gamma rays.

Modern society is shaped by sending and detecting electromagnetic radiation.

Savremeno društvo oblikuje odašiljanje i detektovanje elektromagnetnih talasa.

We might download an email to our phone via radio waves

Možemo skinuti imejl na telefon putem radio talasa

da bismo otvorili sliku rendgenskog snimka,

to open an image of an X-ray print,

which we can see because our screen emits visible light.

koji možemo da vidimo jer naš ekran emituje vidljivo svetlo.

Nuclear radiation, on the other hand,

Nuklearna radijacija, sa druge strane,

originates in the atomic nucleus,

proističe iz atomskog jezgra,

where protons repel each other due to their mutually positive charges.

gde se protoni međusobno odbijaju zbog zajedničkih pozitivnih naboja.

A phenomenon known as the strong nuclear force

Pojava poznata kao jaka nuklearna sila

struggles to overcome this repulsion

upinje se da prevaziđe to odbijanje

and keep the nucleus intact.

i očuva jezgro.

However, some combinations of protons and neutrons,

Međutim, neke kombinacije protona i neurona,

known as isotopes,

poznate kao izotopi,

remain unstable,

ostaju nestabilne

or radioactive.

ili radioaktivne.

They will randomly eject matter and/or energy,

One će nasumično izbacivati materiju i/ili energiju,

known as nuclear radiation,

što je poznato kao nuklearna radijacija,

to achieve greater stability.

da bi postigle veću stabilnost.

Nuclear radiation comes from natural sources, like radon,

Nuklearna radijacija potiče iz prirodnih izvora kao što je radon,

a gas which seeps up from the ground.

gas koji izbija iz zemlje.

We also refine naturally occurring radioactive ores

Takođe rafinišemo radioaktivne rude koje se prirodno javljaju

to fuel nuclear power plants.

radi goriva za nuklearne elektrane.

Even bananas contain trace amounts of a radioactive potassium isotope.

Čak i banane sadrže u tragovima radioaktivni izotop kalijuma.

So if we live in a world of radiation,

Pa, ako živimo u svetu radijacije,

how can we escape its dangerous effects?

kako možemo izbeći njena opasna dejstva?

To start, not all radiation is hazardous.

Za početak, nije sva radijacija opasna.

Radiation becomes risky when it rips atoms' electrons away upon impact,

Radijacija postaje rizična kada cepa elektrone atoma pri udaru,

a process that can damage DNA.

što je proces koji može oštetiti DNK.

Ovo je poznato kao jonizujuća radijacija

This is known as ionizing radiation

because an atom that has lost or gained electrons is called an ion.

jer se atom koji je izgubio ili dobio elektrone naziva jon.

All nuclear radiation is ionizing,

Celokupna nuklearna radijacija je jonizujuća,

dok je kod elektromagnetne to slučaj samo pri najvećoj energiji.

while only the highest energy electromagnetic radiation is.

That includes gamma rays,

To obuhvata gama zrake,

X-rays,

rendgenske zrake

and the high-energy end of ultraviolet.

i ultraljubičaste zrake pri velikoj energiji.

Zato, kao dodatnu meru opreza za vreme rendgenskog zračenja,

That's why as an extra precaution during X-rays,

doctors shield body parts they don't need to examine,

doktori štite delove tela koje nije potrebno pregledati

i zato oni koji idu na plažu koriste kremu za sunčanje.

and why beach-goers use sunscreen.

In comparison, cell phones and microwaves operate at the lower end of the spectrum,

Ako uporedite to sa mobilnim telefonima i mikrotalasnom pećnicom,

njihovo funkcionisanje je na slabijem kraju spektruma,

so there is no risk of ionizing radiation from their use.

pa ne postoji rizik od jonizujuće radijacije

njihovom upotrebom.

The biggest health risk occurs when lots of ionizing radiation

Najveći rizik po zdravlje se javlja

kada nas velika količina jonizujuće radijacije

hits us in a short time period,

pogodi u kratkom vremenskom periodu,

also known as an acute exposure.

što je takođe poznato kao akutna izloženost.

Acute exposures overwhelm the body's natural ability to repair the damage.

Akutna izloženost nadladava prirodnu sposobnost tela da popravi štetu.

This can trigger cancers,

To može da izazove rak,

cellular dysfunction,

ćelijsku disfunkciju,

and potentially even death.

a potencijalno čak i smrt.

Fortunately, acute exposures are rare,

Srećom, akutna izloženost je retka,

but we are exposed daily to lower levels of ionizing radiation

ali svakodnevno smo izloženi jonizujućoj radijaciji u manjem stepenu

from both natural and man-made sources.

iz prirodnih izvora i onih koje je stvorio čovek.

Scientists have a harder time quantifying these risks.

Naučnici imaju problema da odrede meru tog rizika.

Your body often repairs damage from small amounts ionizing radiation,

Vaše telo često popravi štetu

nanetu malim količinama jonizujuće radijacije,

and if it can't,

a ako ne može,

the results of damage may not manifest for a decade or more.

posledice oštećenja mogu se ne ispoljiti čitavu deceniju i više.

One way scientists compare ionizing radiation exposure

Jedan od načina na koji naučnici porede izloženost radijaciji

is a unit called the sievert.

je jedinica zvana sivert.

An acute exposure to one sievert will probably cause nausea within hours,

Akutna izloženost jednom sivertu

verovatno će uzrokovati mučninu u roku od nekoliko sati,

and four sieverts could be fatal.

a četiri siverta mogu biti smrtonosna.

However, our normal daily exposures are far lower.

Međutim, naša normalna dnevna izloženost je daleko niža od toga.

Prosečna osoba prima 6,2 milisiverta radijacije

The average person receives 6.2 millisieverts of radiation

from all sources annually,

iz svih izvora na godišnjem nivou,

around a third due to radon.

od čega je oko trećine usled radona.

Sa samo pet mikrosiverta, trebalo bi vam

At only five microsieverts each,

you'd need to get more than 1200 dental X-rays

više od 1 200 rendgenskih snimanja zuba

to rack up your annual dosage.

da biste nakupili svoju godišnju dozu.

And remember that banana?

Sećate se one banane?

If you could absorb all the banana's radiation,

Kada biste mogli da apsorbujete celokupnu radijaciju banane,

you'd need around 170 a day to hit your annual dosage.

bilo bi vam potrebno 170 dnevno da biste dostigli svoju godišnju dozu.

We live in a world of radiation.

Živimo u svetu radijacije.

However, much of that radiation is non-ionizing.

Međutim, veći deo te radijacije nije jonizujući.

For the remainder that is ionizing,

Što se tiče ostatka koji jeste jonizujući,

our exposures are usually low,

naša izloženost je obično mala,

and choices like getting your home tested for radon

a odluke da testirate svoju kuću na radon

and wearing sunscreen

i nosite kremu za sunčanje

can help reduce the associated health risks.

mogu pomoći da se umanje zdravstveni rizici u vezi sa tim.

Marie Curie, one of the early radiation pioneers,

Marija Kiri, jedna od začetnika u oblasti radijacije,

summed up the challenge as follows:

ovako je rezimirala problem:

"Nothing in life is to be feared, it is only to be understood.

„Ničeg u životu se ne treba plašiti; samo treba razumeti.

Now is the time to understand more, so that we may fear less."

Sada je trenutak da razumemo više da bismo se bojali manje.“