Is radiation dangerous? - Matt Anticole

Ці небяспечная радыяцыя — Мэтт Анціколь

Translator: Ростислав Голод Reviewer: Hanna Baradzina

When we hear the word radiation,

Калі мы чуем слова «радыяцыя»,

it's tempting to picture huge explosions and frightening mutations,

то мімаволі хочацца ўявіць сабе вялізарныя выбухі і страшэнныя мутацыі,

but that's not the full story.

але гэта будзе не ўся карціна.

Radiation also applies to rainbows

Радыяцыя таксама ёсць і ў вясёлцы,

and a doctor examining an x-ray.

і ў рэнтгенаўскім апараце.

So what is radiation really,

Дык што ж такое радыяцыя,

and how much should we worry about its effects?

і наколькі нам трэба баяцца яе наступстваў?

The answer begins with understanding that the word radiation

Адказ трэба пачаць з самога паняцця «радыяцыя»,

describes two very different scientific phenomena:

што азначае дзве вельмі розныя фізічныя з'явы:

electromagnetic radiation

электрамагнітнае выпраменьванне

and nuclear radiation.

і радыёактыўнасць.

Electromagnetic radiation is pure energy

Электрамагнітнае выпраменьванне — гэта толькі энергія,

consisting of interacting electrical and magnetic waves

што ўключае ў сабе электрычныя і магнітныя хвалі, што перасякаюцца

oscillating through space.

і вагаюцца ў прасторы.

As these waves oscillate faster,

Калі гэтыя хвалі пачынаюць вагацца хутчэй,

they scale up in energy.

яны нарошчваюць энергію.

At the lower end of the spectrum, there's radio,

На ніжэйшым канцы спектру — радыёхвалі,

infrared,

and visible light.

затым інфрачырвоныя

і бачнае святло.

At the higher end are ultraviolet,

На вышэйшым канцы — ультрафіялет,

X-ray,

рэнтгенаўскія

and gamma rays.

і гама-прамяні.

Modern society is shaped by sending and detecting electromagnetic radiation.

Сучаснае жыццё нельга ўявіць сабе без электрамагнітнага выпраменьвання.

We might download an email to our phone via radio waves

Па радыёхвалях нам на смартфон прыходзіць ліст,

to open an image of an X-ray print,

мы загружаем фатаграфію рэнтгенаўскага здымку,

which we can see because our screen emits visible light.

мы яе бачым, таму што экран вылучае бачнае святло.

Nuclear radiation, on the other hand,

Радыёактыўнасць, наадварот,

originates in the atomic nucleus,

з'яўляецца ў атамным ядры,

where protons repel each other due to their mutually positive charges.

дзе пратоны адштурхоўваюцца адзін ад аднаго,

таму што маюць дадатны зарад.

A phenomenon known as the strong nuclear force

Гэта з'ява мае назву моцнае ядзернае ўзаемадзеянне,

struggles to overcome this repulsion

праз яе атамы пераадольваюць адштурхоўванне

and keep the nucleus intact.

і ядро застаецца цэлым.

However, some combinations of protons and neutrons,

Аднак некаторыя камбінацыі пратонаў і нейронаў,

known as isotopes,

вядомыя як ізатопы,

remain unstable,

застаюцца нестабільнымі

or radioactive.

або радыёактыўнымі.

They will randomly eject matter and/or energy,

Яны бязладна вылучаюць матэрыю і/або энергію,

known as nuclear radiation,

вядомую як радыёактыўнасць,

to achieve greater stability.

каб стацца больш стабільнымі.

Nuclear radiation comes from natural sources, like radon,

Радыёактыўнасць можа мець прыроднае паходжанне,

a gas which seeps up from the ground.

напрыклад, вылучацца з радонам, газам, што сочыцца з зямлі.

We also refine naturally occurring radioactive ores

Мы таксама здабываем прыродную руду, што валодае радыёактыўнымі элементамі,

to fuel nuclear power plants.

з яе мы атрымліваем паліва для атамных электрастанцый.

Even bananas contain trace amounts of a radioactive potassium isotope.

Астаткавую колькасць ізатопу калія можна знайсці нават у бананах.

So if we live in a world of radiation,

Калі мы жывем у навакольным свеце радыяцыі,

how can we escape its dangerous effects?

якім чынам можна пазбегнуць яе небяспечнага ўздзеяння?

To start, not all radiation is hazardous.

Пачнем з таго, што не кожная радыяцыя небяспечная.

Radiation becomes risky when it rips atoms' electrons away upon impact,

Радыяцыя пагражае толькі тады, калі ад яе ўплыву

атамы пазбаўляюцца электронаў, гэты працэс можа пашкодзіць ДНК.

a process that can damage DNA.

This is known as ionizing radiation

Гэта вядома як іанізавальнае выпраменьванне,

because an atom that has lost or gained electrons is called an ion.

таму што атам, што згубіў або набыў электроны, завецца іон.

All nuclear radiation is ionizing,

Уся радыёактыўнасць іанізавальная,

while only the highest energy electromagnetic radiation is.

а электрамагнітнае выпраменьванне

радыёактыўнае толькі ў вялізарных аб'ёмах.

That includes gamma rays,

Гэта тычыцца гама-промняў,

X-rays,

рэнтгенаўскіх

and the high-energy end of ultraviolet.

і ультрафіялетавых промняў самага інтэнсіўнага спектру.

That's why as an extra precaution during X-rays,

Таму, каб пазбегнуць рызыкі падчас рэнтгену

doctors shield body parts they don't need to examine,

дактары закрываюць тыя часткі цела, што не абследваюцца.

and why beach-goers use sunscreen.

Таму таксама аматары пляжа павінны карыстацца ахоўным крэмам.

In comparison, cell phones and microwaves operate at the lower end of the spectrum,

Мабільныя тэлефоны і мікрахвалёвыя печы

наадварот знаходзяцца ўнізе спектру інтэнсіўнасці,

so there is no risk of ionizing radiation from their use.

таму падчас іх ужывання не існуе рызыкі іанізавальнай радыацыі.

The biggest health risk occurs when lots of ionizing radiation

Найвялікшая рызыка для здароўя існуе тады, калі чалавек сутыкаецца

hits us in a short time period,

з вялікім аб'ёмам іанізавальнай радыяцыі за кароткі час.

also known as an acute exposure.

Гэта завецца моцная кароткачасовае апраменьванне.

Acute exposures overwhelm the body's natural ability to repair the damage.

Караткачасовае апраменьванне падаўляе здольнасць арганізму супрацьстаяць шкодзе.

This can trigger cancers,

Гэта можа выклікаць ракавыя захворванні,

cellular dysfunction,

клеткавую дысфункцыю

and potentially even death.

і нават магчыма — смерць.

Fortunately, acute exposures are rare,

На шчасце, караткачасовыя апраменьванні — з'ява даволі рэдкая,

but we are exposed daily to lower levels of ionizing radiation

але кожны дзень мы падвяргаемся малым дозам іанізавальнага выпраменьвання

from both natural and man-made sources.

як прыроднага, так і антрапагеннага паходжання.

Scientists have a harder time quantifying these risks.

Навукоўцам вельмі цяжка выразіць рызыку ў лічбах.

Your body often repairs damage from small amounts ionizing radiation,

Арганізм аднаўляецца пасля пашкоджання іанізавальным выпраменьваннем,

and if it can't,

і нават калі ён не здольны аднавіцца,

the results of damage may not manifest for a decade or more.

вынікі пашкоджання могуць не выяўляцца дзесяцігоддзе ці больш.

One way scientists compare ionizing radiation exposure

Навукоўцы параўноўваюць узроўні іанізавальнага выпраменьвання

is a unit called the sievert.

ў адзінках, што завуцца зіверты.

An acute exposure to one sievert will probably cause nausea within hours,

Кароткачасовае апраменьванне сілай у 1 зіверт

праз некалькі гадзін выклікае млоснасць,

and four sieverts could be fatal.

а чатыры зіверты могуць выклікаць смерць.

However, our normal daily exposures are far lower.

Аднак наш штодзённы ўзровень радыяцыі значна меньшы за гэта.

The average person receives 6.2 millisieverts of radiation

Чалавек у сярэднім атрымлівае дзесьці 6,2 мілізіверту радыяцыі

from all sources annually,

з усіх магчымых крыніц у год.

around a third due to radon.

Дзесьці трэцяя частка прыходзіцца на радон.

At only five microsieverts each,

Каб атрымаць усяго пяць мікразівертаў,

you'd need to get more than 1200 dental X-rays

спатрэбіцца зрабіць каля 1200 стаматалагічных здымкаў,

to rack up your annual dosage.

і толькі тады ён перавысіць сваю гадавую норму.

And remember that banana?

І памятаеце пра бананы?

If you could absorb all the banana's radiation,

Каб атрымаць усю радыяцыю з бананаў

you'd need around 170 a day to hit your annual dosage.

і дасягнуць сваёй гадавой нормы, трэба з'ядаць каля 170 бананаў у дзень.

We live in a world of radiation.

Мы жывем у свеце радыяцыі.

However, much of that radiation is non-ionizing.

Аднак большасць з яе не іанізавальная.

For the remainder that is ionizing,

Тую, што іанізавальная,

our exposures are usually low,

мы атрымліваем у вельмі малых дозах,

and choices like getting your home tested for radon

а калі праверыць хату на колькасць радону

and wearing sunscreen

і карыстацца сонцаахоўнымі крэмамі,

can help reduce the associated health risks.

то можна значна пазбегнуць рызыкаў.

Marie Curie, one of the early radiation pioneers,

Марыя Кюры, адна з піянерак у вывучэнні радыяцыі,

summed up the challenge as follows:

адносна рызыкаў сказала:

"Nothing in life is to be feared, it is only to be understood.

«Нічога няма ў жыцці, чаго трэба баяцца, ёсць толькі тое, што трэба зразумець.

Now is the time to understand more, so that we may fear less."

Зараз надыйшоў час, каб больш зразумець і каб менш баяцца».