Is radiation dangerous? - Matt Anticole

Tłumaczenie: Sylwia Gliniewicz Korekta: Marta Konieczna

When we hear the word radiation,

Słysząc słowo promieniowanie,

it's tempting to picture huge explosions and frightening mutations,

łatwo wyobrazić sobie potężne eksplozje i przerażające mutacje,

ale to nie jest cała prawda.

but that's not the full story.

Radiation also applies to rainbows

Promieniowanie dotyczy także tęczy

and a doctor examining an x-ray.

i lekarza analizującego zdjęcie rentgenowskie.

So what is radiation really,

Czym tak naprawdę jest promieniowanie

and how much should we worry about its effects?

i jak bardzo powinniśmy martwić się jego skutkami?

The answer begins with understanding that the word radiation

Odpowiedź zaczyna się od zrozumienia, że słowo promieniowanie

describes two very different scientific phenomena:

opisuje dwa bardzo różne zjawiska w nauce,

electromagnetic radiation

promieniowanie elektromagnetyczne

and nuclear radiation.

oraz promieniowanie jądrowe.

Electromagnetic radiation is pure energy

Pierwsze jest czystą energią

consisting of interacting electrical and magnetic waves

złożoną z oddziałujących na siebie fal elektrycznych i magnetycznych,

oscillating through space.

które oscylują w przestrzeni.

As these waves oscillate faster,

Kiedy fale oscylują szybciej,

they scale up in energy.

nabierają więcej energii.

At the lower end of the spectrum, there's radio,

W dolnej części widma występują fale radiowe,

infrared,

and visible light.

podczerwień

i światło widzialne.

At the higher end are ultraviolet,

W górnej części widma jest ultrafiolet,

X-ray,

promieniowanie rentgenowskie

and gamma rays.

i promieniowanie gamma.

Modern society is shaped by sending and detecting electromagnetic radiation.

Współczesne społeczeństwo ukształtowało

wysyłanie i wykrywanie promieniowania elektromagnetycznego.

We might download an email to our phone via radio waves

Możemy pobrać e-mail na telefon dzięki falom radiowym,

to open an image of an X-ray print,

żeby otworzyć obraz zdjęcia rentgenowskiego,

which we can see because our screen emits visible light.

które możemy zobaczyć, bo ekran emituje światło widzialne.

Nuclear radiation, on the other hand,

Z drugiej strony, promieniowanie jądrowe

originates in the atomic nucleus,

powstaje w jądrze atomu,

where protons repel each other due to their mutually positive charges.

w którym protony odpychają się za sprawą dodatnich ładunków.

A phenomenon known as the strong nuclear force

Zjawisko silnego oddziaływania jądrowego

struggles to overcome this repulsion

stara się przeciwdziałać odpychaniu się ładunków

and keep the nucleus intact.

i zachować jądro w nienaruszonym stanie.

However, some combinations of protons and neutrons,

Jednak niektóre połączenia protonów i neutronów,

known as isotopes,

zwane izotopami,

remain unstable,

pozostają niestabilne

or radioactive.

lub radioaktywne.

They will randomly eject matter and/or energy,

Losowo emitują materię i/lub energię,

known as nuclear radiation,

zwaną promieniowaniem jądrowym,

to achieve greater stability.

żeby osiągnąć większą stabilność.

Nuclear radiation comes from natural sources, like radon,

Promieniowanie jądrowe pochodzi z naturalnych źródeł, jak radon,

a gas which seeps up from the ground.

gaz, który przesącza się z ziemi.

We also refine naturally occurring radioactive ores

My sami także oczyszczamy naturalne minerały promieniotwórcze,

to fuel nuclear power plants.

żeby zasilać elektrownie jądrowe.

Even bananas contain trace amounts of a radioactive potassium isotope.

Nawet banany zawierają śladowe ilości radioaktywnego izotopu potasu.

So if we live in a world of radiation,

Jeśli żyjemy w świecie promieniowania,

how can we escape its dangerous effects?

to jak możemy ustrzec się przed jego groźnymi skutkami?

To start, not all radiation is hazardous.

Nie każde promieniowanie jest groźne.

Radiation becomes risky when it rips atoms' electrons away upon impact,

Promieniowanie stanowi zagrożenie,

kiedy odrywa elektrony z atomów podczas zderzenia,

a process that can damage DNA.

co może uszkodzić DNA.

This is known as ionizing radiation

Nazywane jest promieniowaniem jonizującym,

because an atom that has lost or gained electrons is called an ion.

bo po stracie lub zyskaniu elektronów atom jest nazywany jonem.

All nuclear radiation is ionizing,

Promieniowanie jądrowe zawsze jest jonizujące,

while only the highest energy electromagnetic radiation is.

a tylko wysokoenergetyczne promieniowanie elektromagnetyczne takie jest.

That includes gamma rays,

To dotyczy promieni gamma,

X-rays,

promieni rentgenowskich

and the high-energy end of ultraviolet.

i wysokoenergetycznego widma ultrafioletu.

Dlatego podczas badania rentgenowskiego, jako dodatkowy środek ostrożności,

That's why as an extra precaution during X-rays,

doctors shield body parts they don't need to examine,

lekarze zasłaniają te części ciała, których nie trzeba badać,

and why beach-goers use sunscreen.

i dlatego plażowicze używają ochrony przeciwsłonecznej.

In comparison, cell phones and microwaves operate at the lower end of the spectrum,

Telefony komórkowe i mikrofalówki działają na niższym końcu widma,

so there is no risk of ionizing radiation from their use.

dlatego kiedy ich używamy, nie grozi nam promieniowanie jonizujące.

The biggest health risk occurs when lots of ionizing radiation

Największe zagrożenie dla zdrowia stanowi duża dawka promieniowania jonizującego,

hits us in a short time period,

która w nas uderza w krótkim czasie,

also known as an acute exposure.

powodując ostrą chorobę popromienną.

Acute exposures overwhelm the body's natural ability to repair the damage.

Pokonuje ona zdolność organizmu do naprawy uszkodzeń.

This can trigger cancers,

To może wywołać nowotwór złośliwy,

cellular dysfunction,

dysfunkcję komórkową,

and potentially even death.

a nawet śmierć.

Fortunately, acute exposures are rare,

Ostra choroba popromienna na szczęście zdarza się rzadko,

but we are exposed daily to lower levels of ionizing radiation

ale codziennie wystawieni jesteśmy

na mniejsze dawki promieniowania jonizującego,

from both natural and man-made sources.

pochodzącego ze źródeł naturalnych i stworzonych przez człowieka.

Scientists have a harder time quantifying these risks.

Naukowcom trudniej zmierzyć te zagrożenia.

Your body often repairs damage from small amounts ionizing radiation,

Organizm często naprawia uszkodzenia

wywołane małymi dawkami promieniowania jonizującego,

and if it can't,

a jeśli nie może,

the results of damage may not manifest for a decade or more.

wtedy skutki uszkodzenia mogą nie ujawniać się przez dekadę lub dłużej.

One way scientists compare ionizing radiation exposure

Jednym ze sposobów ocenienia ekspozycji na promieniowanie jonizujące

is a unit called the sievert.

jest użycie jednostki zwanej siwertem.

An acute exposure to one sievert will probably cause nausea within hours,

Promieniowanie o dawce jednego siwerta

spowodowałaby nudności w ciągu kilku godzin,

and four sieverts could be fatal.

a dawka czterech siwertów może być śmiertelna.

However, our normal daily exposures are far lower.

Dawki, na które jesteśmy codziennie wystawieni, są znacznie mniejsze.

The average person receives 6.2 millisieverts of radiation

Przeciętnie człowiek otrzymuje rocznie dawkę 6,2 milisiwertów promieniowania

from all sources annually,

ze wszystkich źródeł,

around a third due to radon.

a jedną trzecią z powodu radonu.

Przy dawce 5 mikrosiwertów na jedno prześwietlenie,

At only five microsieverts each,

you'd need to get more than 1200 dental X-rays

potrzeba by więcej niż 1200 prześwietleń dentystycznych,

to rack up your annual dosage.

żeby osiągnąć roczną dawkę.

And remember that banana?

Pamiętacie tego banana?

If you could absorb all the banana's radiation,

Gdybyście mogli wchłonąć dawkę promieniowania w bananie,

you'd need around 170 a day to hit your annual dosage.

wtedy potrzeba by 170 bananów dziennie, żeby osiągnąć roczną dawkę.

We live in a world of radiation.

Żyjemy w świecie promieniowania.

However, much of that radiation is non-ionizing.

Jego większość jest niejonizująca,

For the remainder that is ionizing,

a jeśli jest jonizująca,

our exposures are usually low,

jesteśmy zazwyczaj wystawieni na nie w niewielkim stopniu,

and choices like getting your home tested for radon

a zbadanie poziomu radonu w domu

and wearing sunscreen

i używanie ochrony przeciwsłonecznej

can help reduce the associated health risks.

pomaga zmniejszyć związanie z nim zagrożenie dla zdrowia.

Maria Curie, która jako jedna z pierwszych badała promieniowanie,

Marie Curie, one of the early radiation pioneers,

summed up the challenge as follows:

podsumowała to wyzwanie w ten sposób:

"Nothing in life is to be feared, it is only to be understood.

"Niczego w życiu nie należy się bać, należy to tylko zrozumieć.

Now is the time to understand more, so that we may fear less."

Teraz nadszedł czas, by zrozumieć więcej, abyśmy bali się mniej."