Is radiation dangerous? - Matt Anticole

Translator: Linh Pham Reviewer: Vi Phan

When we hear the word radiation,

Khi nghe đến từ bức xạ,

it's tempting to picture huge explosions and frightening mutations,

ta thường tưởng tượng đến những vụ nổ lớn hay những biến đổi đáng sợ,

but that's not the full story.

nhưng như vậy là chưa đầy đủ.

Radiation also applies to rainbows

Bức xạ cũng giúp hình thành nên cầu vồng

and a doctor examining an x-ray.

bác sĩ dùng để xem x-quang.

So what is radiation really,

Vậy, sự bức xạ thật ra là gì,

and how much should we worry about its effects?

và ta có cần quá lo lắng đến ảnh hưởng của nó?

The answer begins with understanding that the word radiation

Câu trả lời bắt đầu bằng cách hiểu đúng rằng,

describes two very different scientific phenomena:

bức xạ đồng thời miêu tả 2 hiện tượng khoa học hoàn toàn khác nhau

electromagnetic radiation

bức xạ điện từ,

and nuclear radiation.

và phóng xạ hạt nhân.

Electromagnetic radiation is pure energy

Bức xạ điện từ là năng lượng thuần,

consisting of interacting electrical and magnetic waves

bao gồm tương tác điện và sóng từ trường

oscillating through space.

dao động trong không gian.

As these waves oscillate faster,

Khi sóng này dao động càng nhanh,

they scale up in energy.

năng lượng sóng sẽ càng lớn.

At the lower end of the spectrum, there's radio,

Ở đầu năng lượng thấp của phổ điện từ, có sóng vô tuyến

infrared,

and visible light.

tia hồng ngoại,

và ánh sáng nhìn thấy được (khả kiến).

At the higher end are ultraviolet,

Ở đầu năng lượng cao hơn. có tia cực tím,

X-ray,

tia X-quang,

and gamma rays.

và tia gamma.

Modern society is shaped by sending and detecting electromagnetic radiation.

Xã hội hiện đại được vận hành thông qua việc thu nhận và phát hiện sóng điện từ.

We might download an email to our phone via radio waves

Ta có thể tải thư điện tử về điện thoại bằng sóng vô tuyến,

to open an image of an X-ray print,

hay mở và đọc được một hình ảnh X-quang,

which we can see because our screen emits visible light.

vì màn hình phát ra ánh sáng nhìn thấy được

Nuclear radiation, on the other hand,

Mặt khác, bức xạ hạt nhân,

originates in the atomic nucleus,

bắt nguồn từ hạt nhân nguyên tử,

where protons repel each other due to their mutually positive charges.

khi các hạt proton đẩy nhau do chúng đều mang điện tích dương.

A phenomenon known as the strong nuclear force

Lực hạt nhân sẽ được coi là mạnh

struggles to overcome this repulsion

khi nó có thể chống lại lực đẩy rất lớn trên

and keep the nucleus intact.

và giữ được các liên kết trong nguyên tử.

However, some combinations of protons and neutrons,

Tuy nhiên, một số tổ hợp nơtron và proton,

known as isotopes,

gọi là đồng vị,

remain unstable,

thường không bền,

or radioactive.

và có năng lượng phóng xạ cao.

They will randomly eject matter and/or energy,

Chúng sẽ ngẫu nhiên phát ra vật chất và/hoặc năng lượng

known as nuclear radiation,

gọi là bức xạ hạt nhân,

to achieve greater stability.

để đạt được liên kết bền vững hơn.

Nuclear radiation comes from natural sources, like radon,

Bức xạ hạt nhân có nguồn gốc từ tự nhiên, như radon

a gas which seeps up from the ground.

là khí thoát ra từ mặt đất.

We also refine naturally occurring radioactive ores

Ta cũng tinh luyện quặng phóng xạ một cách tự nhiên

to fuel nuclear power plants.

để cung cấp nhiên liệu cho các nhà máy điện hạt nhân.

Even bananas contain trace amounts of a radioactive potassium isotope.

Ngay cả trong chuối cũng có chứa một hàm lượng nhỏ đồng vị phóng xạ của Kali

Con người đang sống trong thế giới đầy bức xạ

So if we live in a world of radiation,

how can we escape its dangerous effects?

vậy ta phải làm gì để tránh được những tác hại nguy hiểm của nó?

To start, not all radiation is hazardous.

Đầu tiên, không phải tất cả bức xạ đều nguy hiểm

Radiation becomes risky when it rips atoms' electrons away upon impact,

Bức xạ trở nên nguy hiểm khi eletron trong nguyên tử bị đẩy khỏi quỹ đạo của nó.

a process that can damage DNA.

Quá trình này có thể gây tàn phá ADN,

This is known as ionizing radiation

được gọi là bức xạ ion hóa,

because an atom that has lost or gained electrons is called an ion.

thuật ngữ ion được dùng cho nguyên tử đã bị mất đi hoặc tăng thêm electron.

All nuclear radiation is ionizing,

Tất cả các phóng xạ nguyên tử đều đã bị ion hóa,

while only the highest energy electromagnetic radiation is.

trong khi đối với bức xạ điện từ, chỉ có bức xạ với năng lượng cao nhất bị ion hóa.

That includes gamma rays,

Đó là tia gamma,

X-rays,

tia X-quang.

and the high-energy end of ultraviolet.

và tia cực tím năng lượng cao.

That's why as an extra precaution during X-rays,

Do đó, cần thận trọng hơn khi chụp x-quang,

doctors shield body parts they don't need to examine,

bác sĩ thường che các phần cơ thể không cần xét nghiệm,

and why beach-goers use sunscreen.

và cần phải bôi kem chống nắng khi ra biển.

In comparison, cell phones and microwaves operate at the lower end of the spectrum,

Mặt khác, di động hay lò vi sóng sử dụng bức xạ ở phần thấp trong phổ bức xạ

so there is no risk of ionizing radiation from their use.

nên bức xạ này không có nguy cơ bị ion hóa khi sử dụng.

The biggest health risk occurs when lots of ionizing radiation

Nguy cơ tổn hại sức khỏe là lớn nhất khi nhiều bức xạ ion hóa

hits us in a short time period,

also known as an acute exposure.

được gọi là phơi nhiễm cấp tính.

Acute exposures overwhelm the body's natural ability to repair the damage.

Phơi nhiễm cấp tính vượt quá khả năng tự phục hồi vốn có của cơ thể.

Điều này có thể gây ra ung thư,

This can trigger cancers,

cellular dysfunction,

rối loạn chức năng của tế bào,

and potentially even death.

và thậm chí gây tử vong.

Fortunately, acute exposures are rare,

May thay, phơi nhiễm cấp tính thường hiếm,

but we are exposed daily to lower levels of ionizing radiation

nhưng hàng ngày con người vẫn tiếp xúc với hàm lượng nhỏ bức xạ ion,

from both natural and man-made sources.

từ cả nguồn tự nhiên hay nhân tạo.

Scientists have a harder time quantifying these risks.

Các nhà khoa học gặp khó khăn hơn trong việc xác định những rủi ro này

Your body often repairs damage from small amounts ionizing radiation,

Cơ thể thường có khả năng tự hồi phục khi tiếp xúc với lượng nhỏ bức xạ ion,

and if it can't,

và nếu không thể,

the results of damage may not manifest for a decade or more.

kết quả tổn thương không biểu hiên triệu chứng trong mười năm hoặc hơn.

One way scientists compare ionizing radiation exposure

Các nhà khoa học so sánh phơi nhiễm bức xạ ion

is a unit called the sievert.

bằng đơn vị có tên sievert.

An acute exposure to one sievert will probably cause nausea within hours,

Phơi nhiễm cấp tính tương đương 1 sievert sẽ gây ra cảm giác buồn nôn trong một giờ,

and four sieverts could be fatal.

và 4 sievert có thể gây tử vong.

However, our normal daily exposures are far lower.

Tuy nhiên, lượng phóng xạ con người tiếp xúc hàng ngày nhỏ hơn nhiều.

The average person receives 6.2 millisieverts of radiation

Trung mình mỗi năm, mỗi người nhận 6.2 milisievert phóng xạ

from all sources annually,

từ nhiều nguồn khác nhau,

around a third due to radon.

khoảng 1/3 đến từ khí radon

At only five microsieverts each,

Tương đương với mỗi 5 microsievert,

you'd need to get more than 1200 dental X-rays

cần hơn 1200 lần chụp x-quang

to rack up your annual dosage.

mới vượt quá số lượng cho phép mỗi năm.

And remember that banana?

Và còn nhớ quả chuối chứ?

If you could absorb all the banana's radiation,

Nếu cơ thể hấp thụ hết phóng xạ có trong chuối,

you'd need around 170 a day to hit your annual dosage.

mỗi ngày bạn phải ăn 170 quả để đạt hàm lượng phóng xạ cho phép mỗi năm.

We live in a world of radiation.

Chúng ta đang sống trong một thế giới đầy bức xạ.

However, much of that radiation is non-ionizing.

Nhưng phần lớn những bức xạ ấy không bị ion hóa.

For the remainder that is ionizing,

Còn đối với những bức xạ bị ion hóa,

our exposures are usually low,

chúng ta thường rất ít tiếp xúc phải,

and choices like getting your home tested for radon

và nếu chúng ta kiểm tra mức radon trong nhà,

and wearing sunscreen

và bôi kem chống nắng.

can help reduce the associated health risks.

sẽ giúp giảm bớt những nguy hại sức khỏe có liên quan.

Marie Curie, one of the early radiation pioneers,

Marie Curie, một trong những người đi đầu trong nghiên cứu về bức xạ,

summed up the challenge as follows:

đã tổng kết như sau:

"Nothing in life is to be feared, it is only to be understood.

"Không có gì trên đời là đáng sợ; chỉ có những thứ cần được làm sáng tỏ.

Now is the time to understand more, so that we may fear less."

Đã đến lúc ta nên tìm hiểu rõ hơn về chúng, để bớt sợ hơn."