Is radiation dangerous? - Matt Anticole

Çeviri: Gulce Dilay Erdem Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

When we hear the word radiation,

Radyasyon kelimesini ne zaman duysak

it's tempting to picture huge explosions and frightening mutations,

aklımıza büyük patlamalar ve korkutucu mutasyonlar gelir

fakat tüm hikaye bundan ibaret değil.

but that's not the full story.

Radiation also applies to rainbows

Radyasyon aynı zamanda gökkuşaklarında

and a doctor examining an x-ray.

ve doktorun incelediği bir röntgen filminde de etkili.

So what is radiation really,

Peki, radyasyon gerçekten nedir

and how much should we worry about its effects?

ve etkileri konusunda ne kadar endişelenmeliyiz?

The answer begins with understanding that the word radiation

Cevap, radyasyon kelimesinin

describes two very different scientific phenomena:

çok farklı iki bilimsel olayı tanımladığını anlamakla başlıyor:

electromagnetic radiation

Elektromanyetik radyasyon

and nuclear radiation.

ve nükleer radyasyon.

Electromagnetic radiation is pure energy

Elektromanyetik radyasyon, uzay boyunca salınan karşılıklı etkileşen elektriksel

consisting of interacting electrical and magnetic waves

ve manyetik dalgalardan oluşan saf enerjidir.

oscillating through space.

As these waves oscillate faster,

Bu dalgalar daha hızlı salındıkça

they scale up in energy.

enerjileri de yükselir.

At the lower end of the spectrum, there's radio,

Spektrumun alt ucunda radyo,

infrared,

and visible light.

kızılötesi ve görünür ışık bulunur.

At the higher end are ultraviolet,

Üst ucunda ise morötesi,

X-ray,

X ışını ve gama ışını vardır.

and gamma rays.

Modern society is shaped by sending and detecting electromagnetic radiation.

Modern toplum elektromanyetik radyasyon yayarak ve saptayarak şekillenir.

We might download an email to our phone via radio waves

Radyasyon ile telefonumuza ekranımızın görülebilir ışığı yayması sayesinde

to open an image of an X-ray print,

görebildiğimiz röntgen filminin resmini açmak için bir e-posta indirebiliriz.

which we can see because our screen emits visible light.

Nuclear radiation, on the other hand,

Diğer yandan nükleer radyasyon ise

originates in the atomic nucleus,

protonların karşılıklı pozitif yükleri nedeniyle birbirlerini ittikleri

where protons repel each other due to their mutually positive charges.

atom çekirdeğinde oluşur.

A phenomenon known as the strong nuclear force

Güçlü nükleer kuvvet olarak bilinen olay,

struggles to overcome this repulsion

bu geritepmeyi alt etmeye

and keep the nucleus intact.

ve çekirdeği sağlam tutmaya çalışır.

However, some combinations of protons and neutrons,

Bununla birlikte,

izotop denen bazı proton ve nötron kombinasyonları

known as isotopes,

remain unstable,

kararsız ya da radyoaktif kalır.

or radioactive.

They will randomly eject matter and/or energy,

Daha kararlı bir duruma ulaşmak için

known as nuclear radiation,

nükleer radyasyon denen bir madde ve/veya enerjiyi rastgele çıkaracaklardır.

to achieve greater stability.

Nuclear radiation comes from natural sources, like radon,

Nükleer radyasyon, yerden sızan bir gaz olan radon gibi

a gas which seeps up from the ground.

doğal kaynaklardan gelir.

We also refine naturally occurring radioactive ores

Aynı zamanda, nükleer santrallere yakıt sağlamak için

doğal bir biçimde var olan radyoaktif madenleri saflaştırıyoruz.

to fuel nuclear power plants.

Even bananas contain trace amounts of a radioactive potassium isotope.

Muzlar bile eser miktarda radyoaktif potasyum izotopu içerir.

So if we live in a world of radiation,

Eğer radyasyon dünyasında yaşıyorsak

how can we escape its dangerous effects?

onun zararlı etkilerinden nasıl kurtulabiliriz?

To start, not all radiation is hazardous.

İlk olarak, tüm radyasyon türleri tehlikeli değildir.

Radiation becomes risky when it rips atoms' electrons away upon impact,

Radyasyon, DNA'ya zarar verebilecek bir işlem olan darbeler sonucunda

a process that can damage DNA.

atomun elektronlarını söküp attığında tehlikeli hale gelir.

This is known as ionizing radiation

Bu olay, iyonlaştırıcı radyasyon olarak bilinir

because an atom that has lost or gained electrons is called an ion.

çünkü elektron kaybetmiş veya kazanmış bir atoma iyon denir.

All nuclear radiation is ionizing,

Tüm nükleer radyasyonlar iyonlaştırıcıdır

while only the highest energy electromagnetic radiation is.

ancak sadece en yüksek enerjiye sahip elektromanyetik radyasyon öyledir.

That includes gamma rays,

Bu gamma ışınlarını,

X-rays,

X ışınlarını

and the high-energy end of ultraviolet.

ve morötesi ışınların yüksek enerjili tarafını kapsar.

That's why as an extra precaution during X-rays,

Doktorlar bu yüzden röntgen çekerken önlem olarak

doctors shield body parts they don't need to examine,

vücudun muayene edilmeyecek kısımlarını korurlar

and why beach-goers use sunscreen.

ve plaja gidenler bu yüzden güneş kremi kullanırlar.

In comparison, cell phones and microwaves operate at the lower end of the spectrum,

Buna karşılık, telefonlar ve mikrodalgalar spektrumun alt ucunda yer alır,

so there is no risk of ionizing radiation from their use.

bu nedenle onların kullanımlarından kaynaklı

iyonlaştırıcı radyasyon riski yoktur.

The biggest health risk occurs when lots of ionizing radiation

En büyük sağlık riski, çok fazla iyonlaştırıcı radyasyonun

hits us in a short time period,

kısa bir zaman aralığında bize çarpması sonucunda olur.

also known as an acute exposure.

Bu olay akut maruz kalma olarak adlandırılır.

Acute exposures overwhelm the body's natural ability to repair the damage.

Akut maruz kalma vücudun kendi kendine hasar onarma yeteneğini etkiler.

This can trigger cancers,

Bu kanseri,

cellular dysfunction,

hücresel işlev bozukluğunu

and potentially even death.

ve hatta ölümü bile tetikleyebilir.

Fortunately, acute exposures are rare,

Neyse ki akut maruz kalma olayları nadiren gerçekleşir

but we are exposed daily to lower levels of ionizing radiation

ancak günlük olarak hem doğal hem de insan yapımı kaynaklardan düşük seviyelerde

from both natural and man-made sources.

iyonlaştırıcı radyasyona maruz kalıyoruz.

Scientists have a harder time quantifying these risks.

Bilim insanları bu tür riskleri ölçmede daha çok zorlanıyor.

Your body often repairs damage from small amounts ionizing radiation,

Vücudunuz genellikle küçük miktarlardaki

iyonlaştırıcı radyasyondan kaynaklanan hasarı giderebilir

and if it can't,

the results of damage may not manifest for a decade or more.

ama eğer gideremezse

hasarın sonuçları on yıl veya daha uzun bir süre boyunca ortaya çıkmayabilir.

One way scientists compare ionizing radiation exposure

Bilim insanlarının iyonlaştırıcı radyasyon maruziyetini karşılaştırmasının bir yolu

is a unit called the sievert.

sievert adında bir birimdir.

An acute exposure to one sievert will probably cause nausea within hours,

Bir sievert şiddetine maruz kalma

muhtemelen saatler içinde bulantıya yol açar

and four sieverts could be fatal.

ve dört sievert ise ölümcül olabilir.

However, our normal daily exposures are far lower.

Ancak günlük olarak maruz kaldığımız radyasyon çok daha düşüktür.

The average person receives 6.2 millisieverts of radiation

Normal bir insan, üçte biri radondan dolayı olmak üzere

from all sources annually,

tüm kaynaklardan 6,2 millisievert değerinde radyasyona maruz kalır.

around a third due to radon.

At only five microsieverts each,

Her biri 5 microsievert olmak üzere,

you'd need to get more than 1200 dental X-rays

yıllık dozajınıza ulaşmak için 1200'den fazla diş röntgeni çektirmeniz gerekir.

to rack up your annual dosage.

And remember that banana?

O muzu hatırlıyor musunuz?

If you could absorb all the banana's radiation,

Eğer muzun bütün radyasyonunu absorbe edebilseydiniz

you'd need around 170 a day to hit your annual dosage.

yıllık dozajınıza ulaşabilmek için günde yaklaşık 170 tane muza ihtiyacınız olurdu.

We live in a world of radiation.

Bir radyasyon dünyasında yaşıyoruz.

However, much of that radiation is non-ionizing.

Ancak bu radyasyonun büyük bir kısmı iyonlaştırıcı olmayan radyasyon.

For the remainder that is ionizing,

Geri kalan iyonlaştırıcı kısma maruziyetlerimiz ise genellikle azdır.

our exposures are usually low,

and choices like getting your home tested for radon

Evinizi radon için test ettirmek ve güneş kremi sürmek gibi seçimler

and wearing sunscreen

can help reduce the associated health risks.

radyasyona bağlı sağlık risklerini azaltmaya yardımcı olabilir.

Marie Curie, one of the early radiation pioneers,

Radyasyonun öncülerinden Marie Curie,

summed up the challenge as follows:

mücadeleyi aşağıdaki gibi özetledi:

"Nothing in life is to be feared, it is only to be understood.

"Hayatta korkulacak hiçbir şey yoktur. Sadece anlaşılacak şeyler vardır.

Now is the time to understand more, so that we may fear less."

Şimdi, anlama zamanıdır.

Böylece daha az sayıda şeyden korkabiliriz."