Is radiation dangerous? - Matt Anticole

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Myo Aung

When we hear the word radiation,

ဓာတ်ရောင်ခြည်ဆိုတဲ့ စကားကို ကြားတဲ့အခါ

it's tempting to picture huge explosions and frightening mutations,

ကြောက်စရာ သန္ဓေပြောင်းလဲမှုတွေနဲ့ ဧရာမပေါက်ကွဲမှုတွေကို မြင်ယောင်တတ်ကြပါတယ်။

ဒါပေမဲ့၊ အဲဒါဟာ ဖြစ်ရပ်အစုံ မဟုတ်သေးပါဘူး။

but that's not the full story.

Radiation also applies to rainbows

ဓာတ်ရောင်ခြည်ဆိုတာ သက်တန့်တွေအစ၊

and a doctor examining an x-ray.

ဆရာဝန်သုံး X-ray တွေအဆုံး တို့မှာလည်း အသုံးချပါတယ်။

So what is radiation really,

ဒီတော့ ဓာတ်ရောင်ခြည်ဆိုတာ တကယ်ဆို ဘာပါလဲ၊

and how much should we worry about its effects?

ပြီးတော့ ၎င်းရဲ့ အကျိုးဆက်တွေကိုရော ဘယ်လောက်ထိ စိုးရိမ်သင့်ပါသလဲ။

The answer begins with understanding that the word radiation

ဓာတ်ရောင်ခြည်ဆိုတဲ့ စကားလုံးကို နားလည်ရန်အတွက်

describes two very different scientific phenomena:

၎င်းဟာ သိပ်ကိုကွဲပြားကြတဲ့ သိပ္ပံဆိုင်ရာ ဖြစ်စဉ် ၂ ခုကို ဖော်ပြတာနဲ့ စရမယ်-

electromagnetic radiation

လျှပ်စစ်သံလိုက် ရောင်ခြည်နဲ့

and nuclear radiation.

နျူးကလိယား ရောင်ခြည်ပါ။

Electromagnetic radiation is pure energy

လျှပ်စစ်သံလိုက် ရောင်ခြည်ဟာ ဟင်းလင်းပြင် တလျှောက် လှုပ်ရှားနေကြတဲ့

consisting of interacting electrical and magnetic waves

လျှပ်စစ်နဲ့ သံလိုက်ဆိုင်ရာ လှိုင်းတွေ အပြန်အလှန် သက်ရောက်မှုမှာ ပါဝင်နေတဲ့

oscillating through space.

စွမ်းအင် သန့်သန့်ဖြစ်ပါတယ်။

ဒီလှိုင်းတွေ ပို မြန်မြန် လှုပ်ခါတဲ့အခါ

As these waves oscillate faster,

they scale up in energy.

စွမ်းအင်တွေ ပိုကြီးလာပါတယ်။

At the lower end of the spectrum, there's radio,

ရောင်စဉ်ရဲ့ ပိုနိမ့်တဲ့ဘက်မှာ ရေဒီယို၊

infrared,

and visible light.

အနီအောက်နဲ့

မြင်နိုင်တဲ့ အလင်းရှိပါတယ်။

At the higher end are ultraviolet,

ပိုမြင့်တဲ့ တဘက်မှာ..ခရမ်းလွန်

X-ray,

X ရောင်ခြည်နဲ့

and gamma rays.

ဂမ္မာရောင်ခြည်တွေ ရှိပါတယ်။

Modern society is shaped by sending and detecting electromagnetic radiation.

ခေတ်သစ်လူ့ဘောင်ဟာ လျှပ်စစ်သံလိုက်ရောင်ခြည် ပို့ခြင်း၊ ဖမ်းခြင်းတွေနဲ့ ပေါ်လာခဲ့တာပါ။

We might download an email to our phone via radio waves

ဓာတ်မှန် ပုံရိပ်တစ်ခုကို ကြည့်ဖို့ ရေဒီယို လှိုင်းမှတဆင့် အီးမေး တစ်စောင်ကို

to open an image of an X-ray print,

ဒေါင်းလုတ်ယူပြီး ကျုပ်တို့ဖုန်းထဲမှာ

which we can see because our screen emits visible light.

ကြည့်နိုင်တာ ဖုန်းမျက်နှာပြင်က မြင်နိုင်အလင်းကို ထုတ်ပေးလို့ပါ။

Nuclear radiation, on the other hand,

တဘက်မှာက အက်တမ့် နျူးကလိယပ်တွေထဲမှာ အစပြုတဲ့

originates in the atomic nucleus,

နျူးကလီးယား ဓာတ်ရောင်ခြည်ဟာ

where protons repel each other due to their mutually positive charges.

အဲဒီက လျှပ်ဖိုဓာတ် ဆောင်ထားတဲ့ ပရိုတွန်အချင်းချင်း အပြန်အလှန် တွန်းပါတယ်။

A phenomenon known as the strong nuclear force

အားပြင်းတဲ့ နျူးကလီးယား အား အဖြစ်သိကြတဲ့ ဖြစ်စဉ်တစ်ရပ်က

struggles to overcome this repulsion

ထို တွန်းကန်မှုကို သာလွန်အောင်နဲ့ နျူးကလိးယပ်ကို

and keep the nucleus intact.

ပုံမပျက် ထိန်းဖို့ ရုန်းကန်ရပါတယ်။

However, some combinations of protons and neutrons,

သို့သော် အိုင်ဆိုတုပ် လို့ခေါ်တဲ့ ပရိုတွန်နဲ့ နယူထရွန်ရဲ့

known as isotopes,

တချို့သော ပေါင်းစည်းမူတွေက

remain unstable,

မတည်ငြိမ်ခြင်း သို့မဟုတ်

or radioactive.

ရေဒီယိုသတ္တိကြွ ကြပါတယ်။

They will randomly eject matter and/or energy,

ဒါတွေက ပိုတည်ငြိမ်အောင် ကြိုးပမ်းဖို့ နျူးကလီယား

known as nuclear radiation,

ဓာတ်ရောင်ခြည် အဖြစ်သိတဲ့ ရုပ်ဒြပ်သို့မဟုတ်

to achieve greater stability.

စွမ်းအင် တစ်ခုခုကို ကျပန်းသဘော ထုတ်လွှတ်လိမ့်မယ်။

Nuclear radiation comes from natural sources, like radon,

နျူးကလီးယား ဓာတ်ရောင်ခြည်က Radon လို မြေအောက်မှ ယိုစိမ့်ထွက်လာတဲ့

a gas which seeps up from the ground.

သဘာ၀ရင်းမြစ်တွေမှ ဖြစ်ပေါ်လာပါတယ်။

We also refine naturally occurring radioactive ores

သဘာ၀အတိုင်း ဖြစ်နေတဲ့ ရေဒီယို သတ္ထုသိုက်တွေကိုလည်း နျူးကလီးယား

to fuel nuclear power plants.

ဓာတ်အားရုံတွေကို လောင်စာပေးဖို့ သန့်စင်ပါတယ်။

Even bananas contain trace amounts of a radioactive potassium isotope.

ငှက်ပျောသီးမှာပင် ရေဒီယိုသတ္တိပြတဲ့ ပိုတက်စီယံ ပမာဏက အနည်းငယ်ပါဝင်ပါတယ်။

So if we live in a world of radiation,

ဒီလိုသာ ဓာတ်ရောင်ခြည်တွေရဲ့ ကမ္ဘာထဲမှာ နေထိုင်ကြရင်

how can we escape its dangerous effects?

၎င်းရဲ့ အန္တရာယ်အကျိုးဆက်တွေ ကျုပ်တို့ ဘယ်လိုလွတ်မြောက်နိုင်လဲ။

To start, not all radiation is hazardous.

စ စခြင်း၊ ရောင်ခြည်အားလုံးက အသက်အတွက် အန္တရာယ် မဟုတ်ကြပါဘူး။

Radiation becomes risky when it rips atoms' electrons away upon impact,

ရောင်ခြည်ဟာ အက်တမ်က အီလက်ထရွန်ကို ရိုက်ခတ်ပြီး ဆွဲထုတ်ပစ်တဲ့အခါ DNA ကို

a process that can damage DNA.

ထိခိုက်ပျက်စီးစေတဲ့ ကိစ္စဖြစ်လို့ အန္တရာယ်ရှိလာပါပြီ။

This is known as ionizing radiation

ဒါကို အိုင်ယွန်ဖြစ် ရောင်ခြည်လို့ခေါ်ပါတယ်။

because an atom that has lost or gained electrons is called an ion.

အက်တမ်က အီလက်ထရွန်ကို ဆုံးရှုံး သို့မဟုတ် ရယူခြင်းကို 'အိုင်ယွန်' လို့ခေါ်ပါတယ်။

All nuclear radiation is ionizing,

နျူးကလီးယား ဓာတ်ရောင်ခြည်တိုင်း အိုင်ယွန်ပြုပေမဲ့

while only the highest energy electromagnetic radiation is.

လျှပ်စစ်သံလိုက် ရောင်ခြည်ကတော့ စွမ်းအင်မြင့်မှ အိုင်ယွန်ပြုပါတယ်။

That includes gamma rays,

အဲဒီထဲမှာ ဂမ္မာ ရောင်ခြည်၊

X-rays,

ဓာတ်မှန် ရောင်ချည်များ

and the high-energy end of ultraviolet.

ပြီးတော့ စွမ်းအင်မြင့်တဲ့ဘက်မှာ ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည် ပါဝင်ပါတယ်။

That's why as an extra precaution during X-rays,

ဒါကြောင့် ဓာတ်မှန်ရိုက်တဲ့အခါ အပိုဆောင်း ကာကွယ်မှုအနေနဲ့

doctors shield body parts they don't need to examine,

ဆရာဝန်တွေက စစ်ဆေးစမ်းသပ်ဖို့ မလိုတဲ့ ခန္ဓာကိုယ် အစိတ်အပိုင်းတွေကို ကာကွယ်ပါတယ်။

ဒါကြောင့်ပဲ နေရောင်လှုံ သူတွေက မလိုတဲ့ရောင်ခြည်ကိုကာဖို့ ဆေးလူးတာပါ

and why beach-goers use sunscreen.

In comparison, cell phones and microwaves operate at the lower end of the spectrum,

ယှဉ်ကြည့်က၊ ဆဲလ်ဖုန်းနဲ့ မိုက်ခရိုဝေ့တွေက ရောင်စဉ် ပိုနိမ့်တဲ့ဘက်မှာလုပ်ဆောင်လို့..

so there is no risk of ionizing radiation from their use.

ဒီတော့ ဒါတွေကို သုံးတာ အိုင်ယွန်ဖြစ် ရောင်ခြည်ရဲ့ ဘေးဥပါဒ်ကင်းပါတယ်။

The biggest health risk occurs when lots of ionizing radiation

အချိန်တိုအတွင်း အိုင်ယွန်ဖြစ်ရောင်ခြည် များစွာ ထိမှန်တဲ့အခါ ဆိုးရွားလွန်းသော

hits us in a short time period,

ကျန်မားရေး ဘေးဥပါဒ် ဖြစ်ပွားတာကို

also known as an acute exposure.

ပြင်းထန်စွာ ရောင်ချည်မိမှုလို့ ခေါ်ပါတယ်။

Acute exposures overwhelm the body's natural ability to repair the damage.

ပြင်းထန်စွာ ရောင်ချည်မိမှုက ထိခိုက်မှုကို ကုစားတဲ့ ကိုယ့်သဘာ၀အစွမ်းကို ထိခိုက်စေတယ်။

This can trigger cancers,

ဒါက ကင်ဆာ နိဒါန်း၊

cellular dysfunction,

ဆဲလ် မှုမမှန်ခြင်းနဲ့

and potentially even death.

သေနိုင်လောက်တဲ့ အလားအလာထိ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

Fortunately, acute exposures are rare,

ကံကောင်းတာ စိုးရိမ်အဆင့် ထိတွေ့မှုက ဖြစ်တောင့်ဖြစ်ခဲပါ

but we are exposed daily to lower levels of ionizing radiation

ဒါပေမဲ့ သဘာ၀အလျောက်နဲ့ လူပယောဂကြောင့် ဆိုတဲ့ ရင်းမြစ်နှစ်ခုစလုံးမှ လာတဲ့

from both natural and man-made sources.

အိုင်ယွန်ဖြစ် ရောင်ခြည်ကိုတော့ ကျုပ်တို့တွေဟာ နေ့စဉ်ထိတွေ့လျက်ပါ။

Scientists have a harder time quantifying these risks.

သိပ္ပံပညာရှင်တွေမှာ ဒီ ဘေးဥပါဒ်တွေ တိုင်းတာဖို့ အခက်ကြုံချိန်ရှိခဲ့ပါတယ်။

Your body often repairs damage from small amounts ionizing radiation,

ခင်ဗျား ခန္ဓာက မကြာခဏတော့ ပမာဏနည်းတဲ့ အိုင်ယွန်ရောင်ခြည် ထိခိုက်မှုကို

and if it can't,

ပြင်ပြီး မတတ်သာရင်တော့

the results of damage may not manifest for a decade or more.

ပျက်စီးမှု ရလဒ်တွေကို ဆယ်စုနှစ် သို့မဟုတ် ထိုမျှမက ကြာအောင် ပြတော့မှာ မဟုတ်ဘူး။

One way scientists compare ionizing radiation exposure

အိုင်ယွန်ဖြစ်ရောင်ခြည် ထိတာကို သိပ္ပံပညာရှင်တွေ နှိုင်းယှဉ်တဲ့

is a unit called the sievert.

နည်းတစ်ခုက Sievert ခေါ်တဲ့ ယူနစ်ဖြစ်ပါတယ်။

An acute exposure to one sievert will probably cause nausea within hours,

စိုးရိမ်အဆင့် ထိတွေ့မှု 1 sievert က ၁ နာရီအတွင်း မအီမသာ ဖြစ်စေပြီး

and four sieverts could be fatal.

4 sieverts က သေတဲ့အထိ ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။

However, our normal daily exposures are far lower.

ဒါပေမဲ့ ကျုပ်တို့နေ့စဉ်ထိတွေ့မှုတွေက ဒီထက် အများကြီး နိမ့်ပါတယ်။

The average person receives 6.2 millisieverts of radiation

ပျမ်းပျ လူတစ်ဦးအနေနဲ့ ရောင်ခြည်ရင်းမြစ် အားလုံးမှ နှစ်စဉ် 6.2 milisievert

from all sources annually,

ထိတွေ့လက်ခံပါတယ်။

around a third due to radon.

Radon ကြောင့်ဖြစ်တာက သုံးပုံတစ်ပုံလောက် ပါတယ်။

At only five microsieverts each,

နှစ်စဉ် ထိတွေ့မှု ပမာဏကို မီဖို့ ခင်ဗျားအနေနဲ့

you'd need to get more than 1200 dental X-rays

တကြိမ်ကို 5 microsieverts သာရှိတဲ့ ခံတွင်းဓာတ်မှန်ကို

to rack up your annual dosage.

အကြိမ်ပေါင်း ၁၂၀၀ကျော် ရိုက်ဖို့လိုပါတယ်။

And remember that banana?

ငှက်ပျောသီးကို မှတ်မိတယ်နော်။

If you could absorb all the banana's radiation,

ငှက်ပျောသီးရဲ့ ဓာတ်ရောင်ခြည် အကုန်ကို ခင်ဗျားအနေနဲ့

you'd need around 170 a day to hit your annual dosage.

စုပ်နိုင်ရင် နှစ်စဉ်ထိတွေ့မှု ပမာဏမီဖို့ ၁ ရက်ကို အလုံး ၁၇၀ လောက် စားဖို့ လိုပါတယ်။

We live in a world of radiation.

ကျုပ်တို့ဟာ ဓာတ်ရောင်ခြည် လောကထဲမှာ နေပါတယ်။

However, much of that radiation is non-ionizing.

သိုသော်လည်း ဒီ ဓာတ်ရောင်ခြည်အများစုက အိုင်ယွန်ဖြစ်စေတာ မဟုတ်ပါဘူး။

For the remainder that is ionizing,

ကျန်တာတွေကတော့ အိုင်ယွန်ဖြစ်ပါတယ်၊

our exposures are usually low,

အများအားဖြင့် ကျုပ်တို့နဲ့ ထိတွေမှု နိမ့်ပါတယ်

and choices like getting your home tested for radon

ပြီးတော့ ခင်ဗျား အိမ်ကို Radon စစ်ဆေးတာမျိုးနဲ့

and wearing sunscreen

နေရောင်ကာဆေးလူးတဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေက

can help reduce the associated health risks.

သက်ဆိုင်တဲ့ ကျန်းမာရေးဘေးပါဒ်တွေကို လျော့ပါးစေနိုင်ပါတယ်။

Marie Curie, one of the early radiation pioneers,

ဓာတ်ရောင်ခြည်ပညာမှာ ရှေ့ဆောင်လမ်းပြ တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ Marie Curie က

summed up the challenge as follows:

အောက်ပါ အနှစ်ချုပ် စိန်ခေါ်စကားကို ပြောကြားခဲ့တယ်-

"Nothing in life is to be feared, it is only to be understood.

လောကမှာ ကြောက်စရာဆိုတာ နတ္ထိပါ၊ နားလည် သဘောပေါက်ထားဖို့သာ လိုပါတယ်။

Now is the time to understand more, so that we may fear less."

အခုတော့ ကြောက်ရွံ့ခြင်းတွေ လျော့ပါးစေဖို့ ပိုပြီး နားလည်အောင်လုပ်ဖို့ အချိန်ပါ။