How good are you at calculating risk? - Gerd Gigerenzer

Translator: Arbenita Berisha Reviewer: Anduena Lahu

A new drug reduces the risk of heart attacks by 40%.

"Një ilaq i ri zvogëlon rrezikun e sulmeve në zemër me 40%. "

Shark attacks are up by a factor of two.

"Sulmet e peshkaqenëve janë rritur dyfish"

Drinking a liter of soda per day doubles your chance of developing cancer.

"Një litër pije të gazuara në ditë, dyfishon mundësinë për të pasur kancer"

These are all examples of relative risk,

Këto janë disa shembuj të rreziqeve relative,

a common way risk is presented in news articles.

një mënyrë e zakonshme që rreziqet prezantohen në lajme.

Risk evaluation is a complicated tangle of statistical thinking

Vlerësimi i rreziqeve është një ndërthurje e komplikuar e të menduarit statistikor

and personal preference.

dhe preferencave personale.

One common stumbling block is the difference between

Një pengesë e zakonshme është dallimi në mes

relative risks like these and what are called absolute risks.

rreziqeve relative dhe atyre të ashtuquajtura rreziqeve absolute.

Risk is the likelihood that an event will occur.

Rreziku është mundësia që një ndodhi do të ndodhë.

It can be expressed as either a percentage—

Mund të shprehet ose si një përqindje -

for example, that heart attacks occur in 11% of men

për shembul, sulmet e zemrës ndodhin në 11% të meshkujve

between the ages of 60 and 79—

të moshës 60 deri në 79 vjeq,

or as a rate— that one in two million divers along Australia’s western coast

ose si shkallë - një në dy milion zhytës përgjatë bregdetit perëndimor australian

will suffer a fatal shark bite each year.

do të pësojë një kafshim fatal nga peshkaqeni, çdo vit.

These numbers express the absolute risk of heart attacks

Këta numra tregojnë rrezikun absolut të sulmeve të zemrës

and shark attacks in these groups.

dhe të sulmeve të peshkaqenëve në këto grupe.

Changes in risk can be expressed in relative or absolute terms.

Ndryshimet në rreziqe mund të shprehen në terme relative ose absolute.

For example, a review in 2009 found that mammography screenings

Për shembull, një rishqyrtim në vitin 2009 gjeti se ekzaminimi mamografik

reduced the number of breast cancer deaths from five women in one thousand to four.

zvogëlon numrin e vdekjeve nga kanceri i gjirit nga 5 në 100 gra, në 4.

The absolute risk reduction was about .1%.

Zvogëlimi absolut i rrezikut ishte rreth 0.1%.

But the relative risk reduction from 5 cases of cancer mortality to four

Por zvogëlimi relativ i rrezikut nga 5 raste të vdekshmërisë nga kanceri në 4,

is 20%.

është 20%.

Based on reports of this higher number,

Bazuar në raportimin e këtij numri të madh

people overestimated the impact of screening.

njerëzit mbivlerësuan ndikimin e ekzaminimit.

To see why the difference between the two ways of expressing risk matters,

Për të parë dallimin e këtyre dy mënyrave të të shprehurit të rreziqeve

let’s consider the hypothetical example of a drug

le të konsiderojmë shembullin hipotetik të një ilaqi

that reduces heart attack risk by 40%.

i cili zvogëlon rrezikun për sulm të zemrës për 40%.

Imagine that out of a group of 1,000 people

Imagjinoni që nga një grup i 1000 personave

who didn’t take the new drug, 10 would have heart attacks.

që nuk e kishin marrë ilaqin e ri, 10 do të pësonin sulme të zemrës.

The absolute risk is 10 out of 1,000, or 1%.

Rreziku absolut është 10 nga 1000, ose 1%.

If a similar group of 1,000 people did take the drug,

Nëse një grup i njëjtë i 1000 personave, kishin marrë ilaqin,

the number of heart attacks would be six.

numri i sulmeve të zemës do të ishte gjashte.

In other words, the drug could prevent four out of ten heart attacks—

Me fjalë të tjera, ilaqi mund të parandalonte kater nga 10 sulme në zemër -

a relative risk reduction of 40%.

një zvogëlim relativ i rrezikut për 40%.

Meanwhile, the absolute risk only dropped from 1% to 0.6%—

Ndërkohë, rreziku absolut ra vetëm nga 1% deri në 0.6% -

but the 40% relative risk decrease sounds a lot more significant.

por zvogëlimi relativ i rrezikut, si 40% tingëllon më shumë i rëndësishëm.

Surely preventing even a handful of heart attacks,

Parandalimi i sigurtë edhe pse i një numri të vogël të sulmeve të zemrës

or any other negative outcome, is worthwhile— isn’t it?

apo ndonjë rezultati tjetër negativ, ia vlen, apo jo?

Not necessarily.

Jo domosdoshmërisht.

The problem is that choices that reduce some risks

Problemi është që veprimet që zvogëlojnë disa rreziqe

can put you in the path of others.

mund të sjellin të tjera.

Suppose the heart-attack drug caused cancer in one half of 1% of patients.

Supozo që ilaqi i sulmit në zemër shkaktoi kancer në gjysmën e 1% të pacientëve

In our group of 1,000 people,

Në grupin tonë të 1000 personave,

four heart attacks would be prevented by taking the drug,

kater sulme të zemrës mund të parandalohen duke marrë ilaqin,

but there would be five new cases of cancer.

por do të kishin 5 raste të reja me kancer.

The relative reduction in heart attack risk sounds substantial

zvogëlimi relativ i i rrezikut të sulmit të zemrës duket i konsiderueshëm

and the absolute risk of cancer sounds small,

dhe rreziku absolut i kancerit duket i vogël,

but they work out to about the same number of cases.

por ato vlejnë për numrin përafërsisht e njëjtë të rasteve.

In real life,

Në jetën reale,

everyone’s individual evaluation of risk will vary

vlerësimi individual i rrezikut të çdo individi varion

depending on their personal circumstances.

varësisht nga rrethanat e tyre personale.

If you know you have a family history of heart disease

Nëse keni një histori familjare të sëmundjeve të zemrës

you might be more strongly motivated to take a medication

ju mund të jeni më shumë të motivuar për të marrë medikament

that would lower your heart-attack risk,

që ju zvogëlon rrezikun për sulm në zemër

even knowing it provided only a small reduction in absolute risk.

edhe pse duke e ditur që siguron vetëm një ulje të vogël të rrezikut absolut.

Sometimes, we have to decide between exposing ourselves to risks

Nganjëherë, ne duhet të vendosim në mes ekspozimit tonë ndaj rreziqeve

that aren’t directly comparable.

që nuk janë drejtpërdrejt të krahasueshme.

If, for example, the heart attack drug carried a higher risk

Nëse, për shembull, ilaqi kundër sulmit në zemër ka një rrezik të lartë

of a debilitating, but not life-threatening,

të efekteve negative që nuk janë vdekjeprurëse

side effect like migraines rather than cancer,

efekte si migrena, në vend të kancerit,

our evaluation of whether that risk is worth taking might change.

vlerësimi jonë mbi atë se sa ja vlen rreziku do të ndryshojë.

And sometimes there isn’t necessarily a correct choice:

Dhe nganjëherë nuk është domosdoshmërisht një zgjedhje e saktë:

some might say even a minuscule risk of shark attack is worth avoiding,

disa thonë edhe vetëm një rrezik i vogël i sulmit të peshkaqenit ja vlen të shmanget

because all you’d miss out on is an ocean swim,

sepse ajo çka mund humbësh është një not në oqean,

while others wouldn’t even consider skipping a swim

derisa disa të tjerë nuk do ta konsideronin ta bënin atë

to avoid an objectively tiny risk of shark attack.

për të shmangur një rrezik sado të vogël të ndonjë sulmi të peshkaqenit.

For all these reasons, risk evaluation is tricky at baseline,

Për të gjitha këto arsye, vlerësimi i rrezikut është i ndërlikuar,

and reporting on risk can be misleading,

dhe raportimi i rrezikut mund të jetë i gabuar,

especially when it shares some numbers in absolute terms

veçanërisht kur shpreh disa numra në terme absolute

and others in relative terms.

dhe të tjera në terme relative.

Understanding how these measures work

Të kuptosh se si këto njësi matëse funksionojnë

will help you cut through some of the confusion

të ndihmon të largoni disa nga konfuzionet

and better evaluate risk.

dhe të vlerësoni më mirë rrezikun.