How good are you at calculating risk? - Gerd Gigerenzer

Translator: Ayan Organization Reviewer: Parikhan Ismail

A new drug reduces the risk of heart attacks by 40%.

دەرمانێکی نوێ بۆتە ھۆی کەم کردنەوەی سەکتەی دڵ بە ڕێژەی ٪٤٠.

Shark attacks are up by a factor of two.

هێرشی قڕشەکانیش دوو ئەوەندە زیادی کردووە.

Drinking a liter of soda per day doubles your chance of developing cancer.

خواردنەوەی لیترێک سۆدا بۆ هەر ڕۆژێک هەلی توشبوونت بە شێرپەنجە دوو ئەوەندە دەکات.

These are all examples of relative risk,

ئەمانە هەموو نموونەی مەترسی ڕێژەیین،

a common way risk is presented in news articles.

ڕێگەیەکی باو بۆ باسکردنی مەترسییەکان وتارە هەواڵییەکانن.

Risk evaluation is a complicated tangle of statistical thinking

هەڵسەنگاندنی مەترسی بەگژدا چوونێکی ئاڵۆزی بیرکردنەوەی ئاماری و

and personal preference.

هەروەها بابەتێکی تایبەتی کەسییە.

One common stumbling block is the difference between

یەک کۆسپی گشتی بریتییە لە جیاوازی نێوان

relative risks like these and what are called absolute risks.

مەترسی ڕێژەیی وەک ئەمانە و مەترسییە ڕەهاکان.

Risk is the likelihood that an event will occur.

لێکەوتە لەوانەیە ڕووداوێک دێنێتە کایەوە.

It can be expressed as either a percentage—

دەتوانرێت ئاشکرا بکرێن لە شێوەی ڕێژەی سەدی-

for example, that heart attacks occur in 11% of men

بۆ نموونە، سەکتەی دڵ ٪١١ی لە پیاواند ڕوو دەدات

between the ages of 60 and 79—

لە نێوان تەمەنی ٦٠ و ٧٩-

or as a rate— that one in two million divers along Australia’s western coast

یان وەک تێکڕایەک ١ لە ٢ملیۆن مەلەوان بە درێژای کەناری خۆرئاوای ئوسترالیا

will suffer a fatal shark bite each year.

دەبنە خۆراکێکی کەمی بەچکە قرش بۆ هەر ساڵێک.

These numbers express the absolute risk of heart attacks

ئەم ژمارانە لێکەوتەی تەواوی سەکتەی دڵ نیشان دەدەن

and shark attacks in these groups.

و هێرشی قرشەکان لەم گروپانەدا.

Changes in risk can be expressed in relative or absolute terms.

گۆڕانکاری لە لێکەوتە دەتوانرێت لە مەرجە ڕێژەییەکان و تەواوەکان وا نیشان بدرێت.

For example, a review in 2009 found that mammography screenings

بۆ نمونە، لە توێژینەوی ساڵی ۲٠٠۹ کە ئامێری وێنەی تیشکی دۆزییەوە

reduced the number of breast cancer deaths from five women in one thousand to four.

ژمارەی مردنی بەهۆی شیرپەنجەی مەمکی لە ٥ کەسەوە بۆ٤ کەمکردەوە لە هەر ١٠٠٠کەسێکدا.

The absolute risk reduction was about .1%.

کەمرکردنەوەی مەترسی تەواو ٪١ بوو.

But the relative risk reduction from 5 cases of cancer mortality to four

بەڵام کەمکردنەوەی ڕێژەی مەترسی لە ٥ دۆسیەی مردن بە شێرپەنجە بۆ چوار

is 20%.

٪٢٠ تە.

Based on reports of this higher number,

بە پێی ڕاپۆرتەکانی ئەم ژمارە بەرزە،

people overestimated the impact of screening.

خەڵک کاریگەرییەکەی بەرزتر دەخەمڵێنێت.

To see why the difference between the two ways of expressing risk matters,

بۆ بینینی هۆکاری جیاوازی نێوان دوو ڕێگەی ئاشکرا کردنی،

let’s consider the hypothetical example of a drug

با وایدابنێین نمونەی گریمانەی دەرمانێک

that reduces heart attack risk by 40%.

کە لێکەوتەی سەکتەی دڵی بە لە ٪٤٠ کەمکردەوە.

Imagine that out of a group of 1,000 people

وای دابنێ لەدەرەوەی گروپێکی ١٠٠٠ کەسی

who didn’t take the new drug, 10 would have heart attacks.

ناتوانین دەرمانی نوێیان بۆ دابنێین، ١٠ کەسیان سەکتەی دڵیان هەیە.

The absolute risk is 10 out of 1,000, or 1%.

لێکەوتەی تەواو ١٠ کەس لە هەزارە، یان ٪١.

If a similar group of 1,000 people did take the drug,

ئەگەر هەمان گروپ لە ١٠٠٠ کەس دەرمانەکە وەربگرێت،

the number of heart attacks would be six.

ژمارەی سەکتەی دڵ دەبێت بە شەش کەس.

In other words, the drug could prevent four out of ten heart attacks—

بە مانایەکی تر، دەرمانەکە دەتوانێت ڕێگربێت لە ٤ لە ١٠ سەکتەی دڵ-

a relative risk reduction of 40%.

کەمکردنەوەی لێکەوتەی بە ڕێژەی ٪٤٠.

Meanwhile, the absolute risk only dropped from 1% to 0.6%—

لەوانەیە، مەترسی تەواو تەنها لە ٪١ بۆ ٪٠.٦ -

but the 40% relative risk decrease sounds a lot more significant.

بەڵام مەترسی ڕێژەی ٪٤٠ کەمدەبێت ڕاستییەکان گرینگی زیاتر یان دەبێت.

Surely preventing even a handful of heart attacks,

بەدڵنیاییەوە ڕێگەپێنەدان تەنانەت بڕێکی کەم لە سەکتەی دڵ،

or any other negative outcome, is worthwhile— isn’t it?

یان هەر ئەنجامێکی تری نەرێنی، ئەوا بەسوودە- وانییە؟

Not necessarily.

پێویست ناکات.

The problem is that choices that reduce some risks

کێشەکە ئەوەیە ئەو هەڵبژاردانەی هەندێک لە لێکەوتەکان کەم دەکەنەوە

can put you in the path of others.

دەتوانن تۆ لە ڕێڕەوێکی تر دابنێن.

Suppose the heart-attack drug caused cancer in one half of 1% of patients.

وای دابنێ کە دەرمانی سەکتەی دڵ بۆتە ھۆی شێرپەنجە لە یەک و نیو لە ٪١ی نەخۆشەکان.

In our group of 1,000 people,

لەم گرووپە ١٠٠٠ کەسییەی ئێمە،

four heart attacks would be prevented by taking the drug,

چوار سەکتەی دڵ بە دانانی دەرمان ڕێگری لێ دەکرێت،

but there would be five new cases of cancer.

بەڵام دەبێتە هۆی پێنج دۆسیەی نوێ شێرپەنجە.

The relative reduction in heart attack risk sounds substantial

کەمکردنەوەی ڕێژەیی لە سەکتەی دڵ ڕاستی لێکەوتەکان هەست پێکراوەکان

and the absolute risk of cancer sounds small,

و مەترسی تەواوی شێرپەنجە سادە دیارە،

but they work out to about the same number of cases.

بەڵام ئەوان ڕێکەوتن لە بارەی هەمان ژمارەی دۆسیەکان.

In real life,

لە ژیانی راستیدا،

everyone’s individual evaluation of risk will vary

هەموو یەکێک هەڵسەنگاندنی لێکەوتەی تاکەکەسی جیاواز دەبێت

depending on their personal circumstances.

دەکەوێتە سەر بارودۆخی کەسییان.

If you know you have a family history of heart disease

ئەگەر بزانیت تۆ خێزانێکی هەیە مێژووی نەخۆشی دڵیان هەیە

you might be more strongly motivated to take a medication

لەوانەیە بەهێزتر هانیان بدەیت بۆ ئەوەی دەرمان وەربگرن

that would lower your heart-attack risk,

کە لێکەوتەی سەکتەی دڵت نزم دەکاتەوە،

even knowing it provided only a small reduction in absolute risk.

تەنانەت بزانی بەو مەرجەی کەمکردنەوەی کەمێک لە لێکەوتەی تەواو.

Sometimes, we have to decide between exposing ourselves to risks

هەندێکجار، دەبێت ئێمە بڕیار بدەین لە نێوان دەر خستنی خۆمان بۆ مەترسییەکان

that aren’t directly comparable.

کە ناتوانن ڕاستەوخۆ بەراورد بکرێن.

If, for example, the heart attack drug carried a higher risk

بۆ نموونە، ئەگەر دەرمانی سەکتەی دڵ لێکەوتەی زیاتری لەخۆگرت

of a debilitating, but not life-threatening,

لە بێ هێز کردنی، نەک لە کوشتنی،

side effect like migraines rather than cancer,

کاریگەری گشتی وەک ئێشی نیوەی سەر نەک شێرپەنجە،

our evaluation of whether that risk is worth taking might change.

هەڵسەنگاندنی ئێمە لە ئەگەری مەترسی شایەنی ئەوەیە بگۆڕێت.

And sometimes there isn’t necessarily a correct choice:

و هەندێک جار پێویستمان بە هەڵبژاردەی ڕاست نییە:

some might say even a minuscule risk of shark attack is worth avoiding,

لەوانەیە هەندێک بڵێن کەمێک مەترسی لە هێرشی قڕش شایەنی خۆ لێ لادانە،

because all you’d miss out on is an ocean swim,

چونکە هەموو ئەوەی لە دەستت دەچێت مەلەکردنێکی کەنارە،

while others wouldn’t even consider skipping a swim

کاتێک ئەوانی تر تەنانەت سەرنجی پەڕاندنی مەلەکردن نادەن

to avoid an objectively tiny risk of shark attack.

بۆ خۆلادان لە مەترسی کەمی بێ لایەنانەی هێرشی قڕش.

For all these reasons, risk evaluation is tricky at baseline,

بۆ هەموو ئەم هۆکارانە، هەڵسەنگاندنی لێکەوتە ئاڵۆزە لە بنەڕەتدا،

and reporting on risk can be misleading,

و ڕاپۆرت کردن لەسەر مەترسی دەکرێت فریودەربن،

especially when it shares some numbers in absolute terms

بەتایبەتی کاتێک هەندێک لە ژمارەکان دابەش دەکات لە مەرجە تەواوەکان

and others in relative terms.

و ئەوانی تر لە مەرجە ڕێژەیەکان.

Understanding how these measures work

تێگەشتن لەوەی ئەم پێوەرانە چۆن کار دەکەن

will help you cut through some of the confusion

یارمەتیت دەدەین بۆ بڕینی هەندێک لە گێژاوەکان

and better evaluate risk.

و باشتر هەڵسەنگاندنی لێکەوتەکان.