How good are you at calculating risk? - Gerd Gigerenzer

Translator: Sanda Aung Reviewer: Myo Aung

A new drug reduces the risk of heart attacks by 40%.

ဆေးအသစ် တစ်ခုဟာ နှလုံးရောဂါ ဖြစ်နိုင်ခြေကို ၄၀% လျော့နည်းစေပါတယ်။

Shark attacks are up by a factor of two.

ငါးမန်းတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်ခံရမှုဟာ ၂ ဆ တိုးလာခဲ့ပါပြီ။

Drinking a liter of soda per day doubles your chance of developing cancer.

ဆိုဒါရည်ကို နေ့စဉ်တလီတာ သောက်ရင် သင့်ဆီမှာ ကင်ဆာဖြစ်နိုင်ခြေကို ၂ ဆ တိုးလာစေမယ်။

These are all examples of relative risk,

ဒါတွေဟာ ရှိနိုင်ကြတဲ့ အန္တရာယ်တွေရဲ့ ဥပမာတွေပါ၊

a common way risk is presented in news articles.

သတင်းဆောင်းပါးများထဲမှာ အန္တရာယ်ကို ဖေါ်ပြဖို့ သာမန်နည်းလမ်းပါ။

Risk evaluation is a complicated tangle of statistical thinking

အန္တရာယ်ကို အကဲဖြတ်မှုဟာ စာရင်းအင်းဆိုင်ရာ အချက်အလက်တွေနဲ့

ပုဂ္ဂိုလ်ရေး ဦးစားပေးချက်တွေ ပါဝင်တဲ့ ရှုပ်ထွေးခက်ခဲတဲ့ တာဝန်ပါ။

and personal preference.

One common stumbling block is the difference between

အများစု တိုက်မိနိုင်တဲ့ ခလုတ်က ခုနကလို ဖြစ်နိုင်ခြေရှိတဲ့ အန္တရာယ်များနဲ့

relative risks like these and what are called absolute risks.

အကြွင်းမဲ့ အန္တရာယ်များလို့ ခေါ်ကြတဲ့ဟာတွေ အကြားက ခြားနားချက်ကြီးပါပဲ။

Risk is the likelihood that an event will occur.

အန္တရာယ် ဆိုတာက အဖြစ်အပျက် တစ်ခု ဖြစ်နိုင်ခြေ ရှိတယ် သဘောပါ။

It can be expressed as either a percentage—

အဲဒါကို ရာခိုင်နှုန်း အဖြစ် --

for example, that heart attacks occur in 11% of men

ဥပမာ၊ နှလုံးရောဂါပြဿနာဟာ အသက် ၆၀ နဲ့ ၇၉ နှစ်ကြားရှိ

between the ages of 60 and 79—

အမျိုးသား ၁၁% တွင်ဖြစ်ပွားနိုင်တယ် --

or as a rate— that one in two million divers along Australia’s western coast

ဒါမှမဟုတ် -- ဩစေတြေးလျရဲ့ အနောက် ကမ်းခြေ တစ်လျှောက်မှာ ရေငုပ်ကြတဲ့

will suffer a fatal shark bite each year.

ရေငုပ်သမား နှစ်သန်းမှာ တစ်ဦး ငါးမန်း တိုက် ခိုက်ခံရလို့ သေနိုင်မှုနှုန်း ပြနိုင်တယ်။

These numbers express the absolute risk of heart attacks

အဲဒီကိန်းဂဏန်းတွေဟာ အကြွင်းမဲ့ နှလုံးရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေနဲ့

အဲဒီအုပ်စုတွေ အကြား ငါးမန်းရဲ့ တိုက်ခိုက် မှုခံရမယ့် အရေအတွက် ပြပါတယ်။

and shark attacks in these groups.

Changes in risk can be expressed in relative or absolute terms.

အန္တရာယ် ပြောင်းလဲမှုကို နှိုင်းယှဉ်ပြီး ဒါမှမဟုတ် ဂဏန်းဖြင့် ဖြစ်စေ ပြသနိုင်ပါတယ်။

For example, a review in 2009 found that mammography screenings

ဥပမာ၊ ၂၀၀၉ ခုတုန်းက ဆန်းစစ်ချက် တစ်ခုအရ mammography ဓာတ်မှန် ရိုက်ခံမှုက

reduced the number of breast cancer deaths from five women in one thousand to four.

ရင်သားကင်ဆာ သေဆုံးမှုနှုန်းကို အမျိုးသမီး တထောင်မှာ ငါးဦးမှ တဦး လျှော့ချနိုင်ခဲ့တယ်။

The absolute risk reduction was about .1%.

အကြွင်းမဲ့ အန္တရာယ် လျော့နည်းလာမှုဟာ ၀.၁% ခန့် ရှိခဲ့ပါတယ်။

But the relative risk reduction from 5 cases of cancer mortality to four

ဒါပေမဲ့ ယှဉ်ပြောရပါက ကင်ဆာကြောင့် သေဆုံး မှု ၅ ဦးမှနေပြီး ၄ ဦးသို့ ကျဆင်းသွားတော့

is 20%.

၂၀% ဖြစ်ပါတယ်။

Based on reports of this higher number,

အဲဒီလို မြင့်မားနဲ့ ဂဏန်းကို အခြေခံပြီး

people overestimated the impact of screening.

လူတွေဟာ ဓာတ်မှန်ရိုက်မှုရဲ့ အကျိုးသက်ရောက် မှုကို လွန်ကဲစွာ မျှော်မှန်းလာခဲ့ကြတယ်။

To see why the difference between the two ways of expressing risk matters,

အဲဒီအန္တရာယ်ဆိုင်ရာ ဖေါ်ပြနည်း နှစ်မျိုး အကြား ခြားနားချက် အရေးပါတာ သိမြင်ဖို့၊

let’s consider the hypothetical example of a drug

နှလုံးရောဂါ ဖြစ်နိုင်တဲ့ အန္တရာယ်ကို ၄၀% လျှော့ချပေးနိုင်တဲ့

that reduces heart attack risk by 40%.

ဆေးတစ်ခု ရှိတယ်လို့ ခံယူပြီး စဉ်းစားကြည့်ကြပါစို့။

ဆက်ပြီး အဲဒီဆေးကို မသောက်ခဲ့ကြတဲ့ လူ ၁၀၀၀ တို့အကြားမှာ

Imagine that out of a group of 1,000 people

who didn’t take the new drug, 10 would have heart attacks.

၁၀ ဦးတို့ဆီမှာ နှလုံးရောဂါ ဖြစ်လာခဲ့ ကြောင်း စိတ်ကူးကြည့်ကြပါ။

The absolute risk is 10 out of 1,000, or 1%.

ကျိန်းသေ အန္တရာယ်ဟာ ၁၀၀၀ မှာ ၁ဝ ဆိုတော့ ၁% ဖြစ်ပါတယ်။

If a similar group of 1,000 people did take the drug,

အလားတူပဲ လူ ၁၀၀၀ ပါတဲ့ အုပ်စုက ဆေးကို သောက်ခဲ့ပါက

the number of heart attacks would be six.

နှလုံးရောဂါ ဖြစ်တဲ့ အရေအတွက်ဟာ ခြောက်ဦး ဖြစ်လိမ့်မယ်။

In other words, the drug could prevent four out of ten heart attacks—

တစ်နည်းပြောရလျှင် ဆေးဟာ နှလုံးရောဂါဖြစ်မှု ဆယ်ခုထဲက လေးခုကို ဟန့်တားနိုင်ခဲ့မယ်။

a relative risk reduction of 40%.

ယှဉ်ပြောရလျှင် အန္တရာယ် ကို ၄၀ % လျော့နည်းစေမှုပါ။

Meanwhile, the absolute risk only dropped from 1% to 0.6%—

အဲဒီအတောအတွင်းမှာ ကျိန်းသေ အန္တရာယ်ကျတော့ ၁% မှ ၀.၆% သို့သာ ကျဆင်းခဲ့တာပါ--

but the 40% relative risk decrease sounds a lot more significant.

ဒါပေမဲ့ အထက်မှာပြောခဲ့တဲ့ ယှဉ်ကြည့်လျှင် အန္တရာယ် ၄၀% ကျဆင်းသွားမှုက ပိုသိသာသလိုပဲ။

Surely preventing even a handful of heart attacks,

နှလုံးရောဂါတွေကို ဒါမှမဟုတ် အခြားဆိုးတဲ့ ရလဒ်ကိုနည်းနည်းလေးပဲ ဖြစ်ဖြစ်

or any other negative outcome, is worthwhile— isn’t it?

ဟန့်တားပေးနိုင်ပါက ပြုလုပ်ပေးထိုက်တာ အမှန်ပါပဲ။

Not necessarily.

အဲဒီလို ဟုတ်ချင်မှ ဟုတ်မှာပါ။

The problem is that choices that reduce some risks

ပြဿနာက အန္တရာယ် တချို့ကို လျှော့ချပေးတဲ့ ရွေးလိုက်တဲ့ နည်းလမ်းက

can put you in the path of others.

ကျုပ်တို့ကို အခြားရောဂါတွေဆီကို တွန်းပို့ပေးနို​င်လို့ပါ။

Suppose the heart-attack drug caused cancer in one half of 1% of patients.

ခုက နှလုံးရောဂါဆေးက လူနာ ၁% ထဲက တစ်ဝက် ဆီမှာ ကင်ဆာရောဂါကို ဖြစ်စေတယ် ဆိုပါစို့။

In our group of 1,000 people,

ကျုပ်တို့ရဲ့ လူ ၁၀၀၀ ပါတဲ့ အုပ်စုထဲတွင်

four heart attacks would be prevented by taking the drug,

ဆေးကို သောက်လိုက်ခြင်းဖြင့် နှလုံးရောဂါ ဖြစ်ပွားမှု လေးခုကို ဟန့်တားနိုင်ခဲ့ပေမဲ့၊

but there would be five new cases of cancer.

ကင်ဆာရောဂါ ဖြစ်ပွားမှု အသစ် ငါးခု ရှိလာပါမယ်။

နှလုံးရောဂါ ဖြစ်နိုင်ခြေ အန္တရာယ်ကို ယှဉ် ပြောရလျှင် သိသာစွာ နှိမ့်ချနိုင်ချိန်မှာ

The relative reduction in heart attack risk sounds substantial

and the absolute risk of cancer sounds small,

ကင်ဆာရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေ ကျိန်းသေ ဂဏန်းက သေးသလို ထင်ရပေမဲ့၊

but they work out to about the same number of cases.

နှစ်ခုပေါင်းကြည့်ရင် ရောဂါဖြစ်မှု အရေအတွက် ဟာအတူတူ လောက်ပဲ ရှိပါလိမ့်မယ်။

In real life,

လက်တွေ့ ဘဝထဲတွင်၊

everyone’s individual evaluation of risk will vary

လူတစ်ဦးချင်းရဲ့ အန္တရာယ်အား အကဲခတ်မှုဟာ

depending on their personal circumstances.

ထိုသူရဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ရေး အခြေအနေကို လိုက်ပြီး ကွဲပြားမှာပါ။

ကိုယ့်မျိုးရိုးထဲမှာ နှလုံးရောဂါ ဖြစ်ခဲ့ ဘူးတာကို သိထားရင်

If you know you have a family history of heart disease

you might be more strongly motivated to take a medication

ကျိန်းသေ ဂဏန်းအရ နှလုံးရောဂါ ဖြစ်မှုကို နည်းနည်း လျှော့ချနိုင်တာ သိထားတောင်

that would lower your heart-attack risk,

နှလုံးရောဂါ ဖြစ်နိုင်ခြေကို လျှော့ချနိုင်မယ့်

even knowing it provided only a small reduction in absolute risk.

ဆေးကို သောက်ဖြစ်ဖို့ လှုံ့ဆော်အား ကောင်းဖို့ များပါတယ်။

Sometimes, we have to decide between exposing ourselves to risks

မကြာခဏဆိုသလို၊ ကျုပ်တို့ တိုက်ရိုက်နှိုင်း ယှဉ်ကြည့် မရနိုင်တဲ့ အန္တရာယ်တွေ အကြားမှာ

that aren’t directly comparable.

ဖြတ်သန်းရေးကို ဆုံးဖြတ်ဖို့ လိုအပ်တတ်ပါတယ်။

If, for example, the heart attack drug carried a higher risk

ဥပမာအားဖြင့်၊ နှလုံးရောဂါ ဆေးထဲတွင် အသက်ကို ခြိမ်းချောက်တာ မဟုတ်ပေမဲ့

of a debilitating, but not life-threatening,

အားအင်ကုန်ခမ်းစေမယ့် အန္တရာယ်မြင့်မားမယ်၊

side effect like migraines rather than cancer,

ကင်ဆာ မဟုတ်ဘဲ ခေါင်းတစ်ခြမ်းကိုက်တဲ့ ဦးယဉ်းနာလို ဘေးထွက်ဆိုးကျိုး ရှိပါက၊

our evaluation of whether that risk is worth taking might change.

အဲဒီအန္တရာယ်ကို ယူသင့်သလားဆိုင်ရာ ကျုပ် တို့ရဲ့ အကဲဖြတ်မှု ပြောင်းလဲသွားနိုင်တယ်။

And sometimes there isn’t necessarily a correct choice:

ရံဖန်ရံခါဆိုရင် မှန်ကန်စွာ ရွေးလို့ ရနိုင် တဲ့ ရွေးချယ်မှု ရှိချင်မှရှိနိုင်ပါတယ်-

some might say even a minuscule risk of shark attack is worth avoiding,

အချို့က ငါးမန်း တိုက်ခိုက်နိုင်တဲ့ အင်မတန် မှ သေးတဲ့ အန္တရာယ်ကိုတောင် ရှောင်ကြမယ်၊

because all you’d miss out on is an ocean swim,

ယုတ်စွအဆုံး ရေမကူးပဲ နေရုံပဲ မဟုတ်လား၊

အဲဒီတချိန်တည်းမှာ အခြားသူတွေကျတော့ ငါးမန်းတိုက်ခံခရနိုင်တဲ့ သေးငယ်လှတဲ့

while others wouldn’t even consider skipping a swim

to avoid an objectively tiny risk of shark attack.

အန္တရာယ် ရှောင်ရှားရေးထက် ရေကူး နိုင်ခွင့်ကို လက်လွတ်မခံချင်လိုပါ။

For all these reasons, risk evaluation is tricky at baseline,

အဲဒီလို အကြောင်းရင်းတွေကြောင့် အန္တရာယ် အကဲခတ်ရေး အခြေခံလိုင်းဟာ မရေရာသလို၊

အန္တရာယ်ဆိုင်ရာ အစီရင်ခံစာဟာ မှားရာသို့ တွန်းပို့ပေးနိုင်ပါတယ်၊

and reporting on risk can be misleading,

especially when it shares some numbers in absolute terms

အထူးသဖြင့် ၎င်းထဲမှာ ဂဏန်းအချို့ကို ကိန်းဂဏန်းအဖြစ် ဖေါ်ပြလျက်

and others in relative terms.

ကျန်တာကို ယှဉ်ပြီး ဖေါ်ပြထားလျှင် မလွယ်ပါ။

Understanding how these measures work

ဒီလို တိုင်းထွာဖေါ်ပြမှုတွေ အလုပ်လုပ်ပုံ သိနားလည်ထားလျှင်

will help you cut through some of the confusion

ကျုပ်တို့ဟာ စိတ်ရှုပ်ထွေးမှု တချို့ ကျော်လွှားဖို့ ကူညီပေးနိုင်ပြီး

and better evaluate risk.

အန္တရာယ်ကို ပိုကောင်းမွန်စွာ အကဲဖြတ်ဖို့ ကူပေးမှာပါ။