How good are you at calculating risk? - Gerd Gigerenzer

Translator: Thịnh Phạm Reviewer: Ngoc Nguyen

A new drug reduces the risk of heart attacks by 40%.

Một loại thuốc mới giảm 40% nguy cơ bị nhồi máu cơ tim.

Shark attacks are up by a factor of two.

Các cuộc tấn công của cá mập tăng gấp đôi.

Drinking a liter of soda per day doubles your chance of developing cancer.

Uống một lít soda mỗi ngày làm tăng gấp đôi nguy cơ mắc bệnh ung thư.

These are all examples of relative risk,

Chúng đều là ví dụ của rủi ro tương đối,

a common way risk is presented in news articles.

cách thường dùng để trình bày rủi ro trên mặt báo.

Risk evaluation is a complicated tangle of statistical thinking

Đánh giá rủi ro là sự kết hợp giữa tư duy thông kê phức tạp

and personal preference.

và ưu tiên cá nhân.

One common stumbling block is the difference between

Khó khăn phổ biến khi đánh giá

nằm ở sự khác nhau giữa rủi ro tương đối và rủi ro tuyệt đối.

relative risks like these and what are called absolute risks.

Risk is the likelihood that an event will occur.

Rủi ro là khả năng một việc có thể xảy ra,

It can be expressed as either a percentage—

được biểu diễn bằng phần trăm;

for example, that heart attacks occur in 11% of men

ví dụ, 11% nam giới ở độ tuổi từ 60 đến 79 bị nhồi máu cơ tim;

between the ages of 60 and 79—

or as a rate— that one in two million divers along Australia’s western coast

hoặc bằng tỷ lệ, một trên hai triệu thợ lặn ở Tây Úc

will suffer a fatal shark bite each year.

bị cá mập cắn chết mỗi năm.

These numbers express the absolute risk of heart attacks

Những con số này thể hiện rủi ro tuyệt đối của nhồi máu cơ tim,

và cá mập tấn công của các nhóm trên.

and shark attacks in these groups.

Changes in risk can be expressed in relative or absolute terms.

Số liệu thay đổi

khi rủi ro được trình bày bằng các hình thức khác nhau.

For example, a review in 2009 found that mammography screenings

Ví dụ, một báo cáo năm 2009 phát hiện chụp X quang tuyến vú

reduced the number of breast cancer deaths from five women in one thousand to four.

giảm số ca tử vong từ năm xuống bốn trên một nghìn phụ nữ mắc ung thư vú.

The absolute risk reduction was about .1%.

Rủi ro tuyệt đối giảm khoảng 0.1%

But the relative risk reduction from 5 cases of cancer mortality to four

Nhưng rủi ro tương đối giảm từ năm xuống bốn ca tử vong,

is 20%.

tức là 20%.

Based on reports of this higher number,

Vì số liệu báo cáo quá cao,

people overestimated the impact of screening.

nên người ta đánh giá quá cao hiệu quả của sàng lọc.

To see why the difference between the two ways of expressing risk matters,

Để xem vì sao khác biệt giữa hai cách trình bày rủi ro lại quan trọng đến vậy,

let’s consider the hypothetical example of a drug

hãy cùng xem xét một loại thuốc giả định,

that reduces heart attack risk by 40%.

làm giảm nguy cơ bị nhồi máu cơ tim tới 40%.

Imagine that out of a group of 1,000 people

Hãy tưởng tượng một nhóm 1.000 người

who didn’t take the new drug, 10 would have heart attacks.

không sử dụng loại thuốc này, có 10 người bị nhồi máu cơ tim.

The absolute risk is 10 out of 1,000, or 1%.

Rủi ro tuyệt đối là 10 trên 1.000, hay 1%.

If a similar group of 1,000 people did take the drug,

Một nhóm khác, cũng 1.000 người có dùng thuốc,

the number of heart attacks would be six.

chỉ có 6 người bị nhồi máu cơ tim.

In other words, the drug could prevent four out of ten heart attacks—

Nói cách khác, thuốc ngăn ngừa bốn trên mười ca nhồi máu cơ tim,

a relative risk reduction of 40%.

rủi ro tương đối giảm 40%.

Meanwhile, the absolute risk only dropped from 1% to 0.6%—

Như vậy, dù rủi ro tuyệt đối chỉ giảm từ 1% xuống 0.6%,

but the 40% relative risk decrease sounds a lot more significant.

nhưng rủi ro tương đối lại giảm đến 40%, nghe có vẻ khá nhiều.

Surely preventing even a handful of heart attacks,

Khả năng ngăn ngừa vài ca nhồi máu cơ tim,

or any other negative outcome, is worthwhile— isn’t it?

hay các nguy cơ khác đáng để thử phải không?

Not necessarily.

Không hẳn vậy.

The problem is that choices that reduce some risks

Vấn đề ở chỗ làm giảm một số rủi ro

can put you in the path of others.

có thể khiến bạn gặp những rủi ro khác.

Suppose the heart-attack drug caused cancer in one half of 1% of patients.

Giả sử thuốc ngừa nhồi máu cơ tim khiến 0.5% người dùng mắc ung thư.

In our group of 1,000 people,

Trong nhóm 1.000 người,

four heart attacks would be prevented by taking the drug,

dùng thuốc, giúp giảm bốn ca nhồi máu cơ tim,

but there would be five new cases of cancer.

nhưng tăng năm ca bệnh ung thư.

The relative reduction in heart attack risk sounds substantial

Rủi ro nhồi máu cơ tim tương đối giảm có vẻ nhiều,

and the absolute risk of cancer sounds small,

và rủi ro ung thư tuyệt đối tăng có vẻ ít,

but they work out to about the same number of cases.

nhưng số ca lại xấp xỉ nhau.

In real life,

Trong thực tế,

everyone’s individual evaluation of risk will vary

đánh giá rủ ro cá nhân thay đổi

depending on their personal circumstances.

tùy thuộc vào hoàn cảnh mỗi người.

If you know you have a family history of heart disease

Nêu bạn biết gia đình có tiền sử bệnh tim

you might be more strongly motivated to take a medication

động lực dùng thuốc của bạn có thể sẽ lớn

that would lower your heart-attack risk,

vì nó giúp giảm nguy cơ bị nhồi máu cơ tim,

even knowing it provided only a small reduction in absolute risk.

thậm chí biết rằng rủi ro tuyệt đối chỉ giảm tỉ lệ nhỏ.

Sometimes, we have to decide between exposing ourselves to risks

Đôi khi, ta phải chấp nhận rủi ro nhỏ hơn.

that aren’t directly comparable.

If, for example, the heart attack drug carried a higher risk

Giả sử như thuốc nhồi máu cơ tim

có khả năng gây suy nhược nhưng không ảnh hưởng tới tính mạng,

of a debilitating, but not life-threatening,

side effect like migraines rather than cancer,

và tác dụng phụ là đau nửa đầu chứ không phải ung thư,

our evaluation of whether that risk is worth taking might change.

đánh giá của ta về rủi ro đó có thể thay đổi.

And sometimes there isn’t necessarily a correct choice:

Và đôi khi, không nhất thiết phải có lựa chọn chuẩn xác:

some might say even a minuscule risk of shark attack is worth avoiding,

vài người bảo dù khả năng bị cá mập tấn công rất nhỏ

nhưng vẫn nên tránh,

because all you’d miss out on is an ocean swim,

vì bạn chỉ bỏ lỡ một buổi tắm biển;

while others wouldn’t even consider skipping a swim

cũng có người không chịu bỏ một buổi tắm biển nào

to avoid an objectively tiny risk of shark attack.

chỉ vì tránh những rủi ro hiếm có như bị cá mập tấn công.

For all these reasons, risk evaluation is tricky at baseline,

Vì những lý do trên, về cơ bản, đánh giá rủi ro rất phức tạp.

and reporting on risk can be misleading,

Báo cáo có thể gây hiểu nhầm,

especially when it shares some numbers in absolute terms

đặc biệt, đôi lúc, nó trình bày rủi ro dưới dạng tuyệt đối;

and others in relative terms.

đôi lúc, lại viết rủi ro dưới dạng tương đối.

Understanding how these measures work

Hiểu được các cách trình bày này,

will help you cut through some of the confusion

giúp tránh nhầm lẫn

and better evaluate risk.

và đánh giá rủi ro tốt hơn.