How do vaccines work? - Kelwalin Dhanasarnsombut

ကာကွယ်ဆေးတွေ ဘယ်လိုအလုပ်လုပ်လဲ။ Kelwalin Dhanasarnsombut

Translator: Nyein Chan Ko Ko Reviewer: sann tint

In 1796, the scientist Edward Jenner

၁၉၇၆ မှာ သိပ္ပံပညာရှင် Edward Jenner က

injected material from a cowpox virus into an eight-year-old boy

နွားကျောက် ဗိုင်းရပ်စ်ဆီက ပစ္စည်းကို ၈နှစ်သားကောင်လေးတစ်ယောက်ကို ထိုးလိုက်တယ်

with a hunch that this would provide the protection needed

သေနိုင်လောက်တဲ့ ရေကျောက်ရောဂါ ဖြစ်ပွားနေတာတွေကနေပြီး

to save people from deadly outbreaks of the related smallpox virus.

လူတွေကိုကယ်တယ်နိုင်လိမ့်မယ်ဆိုတဲ့ အထင်တစ်ခုနဲ့ပေါ့

It was a success.

ဒါဟာအောင်မြင်ခဲ့တယ်

The eight-year-old was inoculated against the disease

၈နှစ်သားကောင်လေးက ရောဂါကနေ လွတ်မြောက်ခဲ့ပြီး

and this became the first ever vaccine.

ဒါကတော့ ပထမဆုံးသော ကာကွယ်ဆေးဖြစ်ခဲ့တယ်

But why did it work?

ဒါဘာကြောင့်များဖြစ်သွားတာလဲ

To understand how vaccines function,

ကာကွယ်ဆေးတွေအလုပ်လုပ်ပုံနားလည်ဖို့ဆိုရင်

we need to know how the immune system defends us against contagious diseases

ကူးစက်တဲ့ရောဂါတွေကို ကျွန်တော်တို့ ခန္ဓာကိုယ်က ဘယ်လို တိုက်ထုတ်လဲ

in the first place.

အရင်ဆုံး သိဖို့တော့လိုတယ်

When foreign microbes invade us,

ပြင်ပအကောင်တွေ ခန္ဓာကိုယ်ထဲဝင်လာရင်

the immune system triggers a series of responses

ကိုယ်ခံအားစနစ်က ရှာဖွေပြီး ဖယ်ရှားပစ်နိုင်ဖို့ အတွက်

in an attempt to identify and remove them from our bodies.

အစဉ်လိုက်တုံ့ပြန်မှုတွေကို အစပျိုးတယ်

The signs that this immune response is working

ဒီလို ကိုယ်ခံအားစနစ် အလုပ်လုပ်နေတာကို ကျွန်ုပ်တို့တွေ့ကြုံရတဲ့

are the coughing, sneezing, inflammation and fever we experience,

ချောင်းဆိုး၊နှာချေ၊ရောင်ယမ်းခြင်းနဲ့ ဖျားနာခြင်းတွေက ဖော်ပြတယ်

which work to trap, deter and rid the body of threatening things, like bacteria.

bacteriaလို ခြိမ်းခြောက်တဲ့အရာတွေကို ဖမ်းယူ၊ ချုပ်နှောင်ပြီး ရှင်းထုတ်ပစ်တယ်

These innate immune responses also trigger our second line of defense,

ဒီလိုပင်ကိုကိုယ်ခံအားက တုံ့ပြန်မှုတွေက လိုက်လျောညီထွေပြင်နိုင်တဲ့ကိုယ်ခံအား

called adaptive immunity.

လို့ခေါ်တဲ့ ဒုတိယခံစစ်ကြောင်းကို လည်း အစပြုပေးတယ်

Special cells called B cells and T cells are recruited to fight microbes,

ပိုးမွှားတွေကိုတိုက်ဖို့ အထူး B cells နဲ့ T cells တွေကိုစုဆောင်းတယ်

and also record information about them,

ပြီးတော့ ကျုးကျော်သူတွေက ဘယ်လိုပုံရှိလဲ၊

creating a memory of what the invaders look like,

ဘယ်လို ကောင်းကောင်းတိုက်ရမလဲဆိုတဲ့ မှတ်ဉာဏ်တွေကိုဖန်တီးပြီး

and how best to fight them.

သူတို့အကြောင်း အချက်အလက် ကိုလည်းမှတ်တမ်းတင်ထားတယ်

This know-how becomes handy

တူညီတဲ့ရောဂါပိုးက ပြန်ဝင်လာရင်တော့

if the same pathogen invades the body again.

ဘယ်လိုလုပ်ရမလဲသိတာက တော်တော် အသုံးတည့်ပါတယ်။

But despite this smart response, there's still a risk involved.

ဒီလိုပါးနပ်တဲ့တုံ့ပြန်ချက်ရှိပေမယ့် အန္တရာယ်ကတော့ပါဝင်ဆဲပါ

The body takes time to learn how to respond to pathogens

ရောဂါပိုးမွှားတွေကို ခန္ဓာကိုယ်က ဘယ်လိုတုံ့ပြန်ရမလဲနဲ့

and to build up these defenses.

ဒီလိုကာကွယ်မှုတွေတည်ဆောက်ဖို့ အချိန်လိုတယ်

And even then,

နောက်ပြီးတော့

if a body is too weak or young to fight back when it's invaded,

ဒီလိုဝင်ရောက်လာတဲ့အခါ ခန္ဓာကိုယ်က ပြန်တိုက်ဖို့ ငယ်လွန်း၊အားနည်းလွန်းရင်

it might face very serious risk if the pathogen is particularly severe.

ရောဂါပိုးက ပြင်းထန်တဲ့အခါ ဆိုးဝါးတဲ့အန္တရာယ်ကြုံရနိုင်တယ်

But what if we could prepare the body's immune response,

ဒီလိုဆို ခန္ဓာကိုယ် ကိုယ်ခံအားစနစ်ကို ဘယ်သူမှမဖျားခင်

readying it before someone even got ill?

အဆင်သင့်ဖြစ်နေအောင် ပြင်ဆင်နိုင်ရင်ကော..

This is where vaccines come in.

ကာကွယ်ဆေးတွေဒီနေရာမှာ ဖြစ်ပေါ်လာတာပါ

Using the same principles that the body uses to defend itself,

ခန္ဓာကိုယ်က သူ့ဘာသာ ခုခံ တိုက်ခိုက်တဲ့ သဘောတရားကို သုံးပြီး

scientists use vaccines to trigger the body's adaptive immune system,

ပညာရှင်တွေက လူသားတွေကို ရောဂါတွေရဲ့ စွမ်းအားပြည့်နဲ့မထိတွေ့စေပဲ ကာကွယ်ဆေးနဲ့

without exposing humans to the full strength disease.

ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့လိုက်လျောညီထွေ ပြင်နိုင်တဲ့ ကိုယ်ခံအား ကိုဖြစ်ပေါ်စေတယ်

This has resulted in many vaccines, which each work uniquely,

ဒီကနေ ကာကွယ်ဆေးမျိုးစုံကို တစ်ခုတစ်မျိုးစီလုပ်ဆောင်တဲ့

separated into many different types.

မတူညီတဲ့အမျိုးအစားတွေအဖြစ် ခွဲလိုက်တယ်

First, we have live attenuated vaccines.

အရင်ဆုံး၊ ကျွန်တော်တို့မှာ Live attenuated vaccine ရှိတယ်

These are made of the pathogen itself but a much weaker and tamer version.

ဒါကို ပိုအားပျော့ပြီး အန္တရာယ်မပြုနိုင် တဲ့ ရောဂါပိုးကိုယ်တိုင်နဲ့လုပ်ထားတယ်

Next, we have inactive vaccines, in which the pathogens have been killed.

နောက်တော့ ကျွန်တော်တို့ဆီမှာ သတ်ထားတဲ့ ပိုးမွှားတွေပါတဲ့inactive vaccine ရှိတယ်

The weakening and inactivation in both types of vaccine

ကာကွယ်ဆေး နှစ်မျိုးလုံးမှာ အားလျှော့ထား အသက်မသွင်းထားတာက

ensures that pathogens don't develop into the full blown disease.

ရောဂါဖြစ်စေတဲ့ပိုးတွေကို လုံးဝရောဂါကြီး မဖြစ်သွားအောင် သေချာစေတယ်

But just like a disease, they trigger an immune response,

ရောဂါဖြစ်ချိန်မှာလိုပဲ သူတို့တွေက ကိုယ်ခံအားတုံ့ပြန်မှုကို အစပြုပေးတယ်

teaching the body to recognize an attack

ပြင်ဆင်နေချိန်မှာ ရောဂါဖြစ်ပစ္စည်းရဲ့

by making a profile of pathogens in preparation.

မှတ်တမ်းပြုလုပ်ပြီး ခန္ဓာကိုယ်ကို တိုက်ခိုက်ပုံမှတ်မိအောင်သင်တယ်

The downside is that live attenuated vaccines can be difficult to make,

မကောင်းတာကတော့ live attenuated vaccine ကပြုလုပ်ရခက်တယ်

and because they're live and quite powerful,

သူတို့က အသက်ရှင်နေသေးပြီး အင်အားရှိနေသေးလို့

people with weaker immune systems can't have them,

ကိုယ်ခံအားနည်းသူတွေက သုံးလို့မရဘူး

while inactive vaccines don't create long-lasting immunity.

inactive vaccines တွေက တော့ သိပ်ကြာကြာမခံဘူး

Another type, the subunit vaccine,

နောက်တစ်ခုကတော့ subunit vaccine ပါ

is only made from one part of the pathogen, called an antigen,

ရောဂါဖြစ်ပစ္စည်းရဲ့ antigen တစ်ခုကနေပဲပြုလုပ်တယ်

the ingredient that actually triggers the immune response.

အဲဒီအစိတ်အပိုင်းကနေပဲ ကိုယ်ခံအားစနစ်ဖြစ်ထွန်းစေတယ်

By even further isolating specific components of antigens,

antigen ရဲ့ အထူးအစိတ်အပိုင်း proteins တို့ polysaccharides တို့ကိုပဲ

like proteins or polysaccharides,

သီးခြားခွဲတာတောင်မှ

these vaccines can prompt specific responses.

ဒီကာကွယ်ဆေးတွေက တုံ့ပြန်မှုတစ်ချို့ ကို အားပေးသေးတယ်

Scientists are now building a whole new range of vaccines

DNA vaccine လို့ခေါ်တဲ့ ကာကွယ်ဆေး အသစ်တစ်မျိုးကို

called DNA vaccines.

ပညာရှင်တွေက တည်ဆောက်နေပါပြီ

For this variety, they isolate the very genes that make the specific antigens

တိကျတဲ့ ရောဂါပိုးအတွက် ကိုယ်ခံအား တုံ့ပြန့်မှုကိုခန္ဓာကိုယ်က ဖန်တီးဖို့

the body needs to trigger its immune response to specific pathogens.

ဒီကာကွယ်ဆေးက တိကျတဲ့ antigen ကိုပြုလုပ်တဲ့ genes ကို သီးသန့်ခွဲထုတ်လိုက်တယ်

When injected into the human body,

လူ့ခန္ဓာကိုယ်ထဲ ကာကွယ်ဆေး ထိုးလိုက်ချိန်မှာပါ

those genes instruct cells in the body to make the antigens.

ဒီ genes တွေက ခန္ဓာကိုယ်ထဲက ဆဲလ်တွေကို antigen ထုတ်ခိုင်းပြီး

This causes a stronger immune response,

ပိုသန်မာတဲ့ ကိုယ်ခံအားတုံ့ပြန်မှုကို ဖြစ်စေတယ်

and prepares the body for any future threats,

နောက်လာတဲ့ ဘယ်လိုခြိမ်းခြောက်မှု အတွက်မဆို ပြင်ဆင်ထားတာပေါ့။

and because the vaccine only includes specific genetic material,

ဒီကာကွယ်ဆေးမှာ တိကျတဲ့ ဗီဇပစ္စည်းပဲ ပါတဲ့အတွက်

it doesn't contain any other ingredients from the rest of the pathogen

ရောဂါအဖြစ် ပြောင်းသွားစေနိုင်ပြီး လူနာကို ထိခိုက်စေနိုင်တဲ့

that could develop into the disease and harm the patient.

ရောဂါဖြစ်စေတဲ့ ပစ္စည်းရဲ့ အခြားသော အစိတ်အပိုင်းဘာမှမပါဝင်ဘူး

If these vaccines become a success,

ဒီကာကွယ်ဆေးသာအောင်မြင်ခဲ့ရင်

we might be able to build more effective treatments

ကျွန်တော်တို့က ထိုးဖောက်ဝင်လာမယ့် ရောဂါပိုးတွေအတွက်

for invasive pathogens in years to come.

ပိုကောင်းတဲ့ ကုသမှုတွေကို တည်ဆောက်နိုင်လိမ့်မယ်

Just like Edward Jenner's amazing discovery

လွန်ခဲ့တဲ့ ဆယ်စုနှစ်တွေကခေတ်သစ် ဆေးပညာကို

spurred on modern medicine all those decades ago,

လှုံ့ဆော်ပေးခဲ့တဲ့ Edward Jennerရဲ့ အံ့သြဖွယ်တွေ့ရှိချက်လိုပေါ့

continuing the development of vaccines

ကာကွယ်ဆေးတွေတည်ဆောက်မှုကို ဆက်လုပ်နေတာက

might even allow us to treat diseases like HIV,

HIV, အီဘိုလာနဲ့ ငှက်ဖျား လို ရောဂါမျိုးတွေကိုတောင်

malaria,

တစ်နေ့မှာ

or Ebola, one day.

ကုသခွင့်ပြုပါလိမ့်မယ်။