How do vaccines work? - Kelwalin Dhanasarnsombut

Çeviri: Figen Ergürbüz Gözden geçirme: berat güven

In 1796, the scientist Edward Jenner

1796 yılında, bilim insanı Edward Jenner

injected material from a cowpox virus into an eight-year-old boy

ineklerde görülen çiçek hastalığı virüsünden elde ettiği bir maddeyi

with a hunch that this would provide the protection needed

çiçek hastalığı virüsü kaynaklı ölümcül salgınlara karşı

to save people from deadly outbreaks of the related smallpox virus.

gerekli korumayı sağlayacağı önsezisi ile 8 yaşındaki bir çocuğa enjekte etti

It was a success.

ve bu başarılı oldu.

The eight-year-old was inoculated against the disease

Sekiz yaşındaki çocuk hastalığa karşı bağışıklık kazandı

and this became the first ever vaccine.

ve bu bilinen ilk aşı oldu.

But why did it work?

Ancak bu nasıl oldu?

To understand how vaccines function,

Aşıların nasıl işlediğini anlamak için

we need to know how the immune system defends us against contagious diseases

önce, bağışıklık sisteminin bulaşıcı hastalıklara karşı bizi nasıl

in the first place.

koruduğunu anlamak gerekir.

When foreign microbes invade us,

Yabancı mikroplar vücudumuza girdiğinde,

the immune system triggers a series of responses

bağışıklık sistemi bunları tanımlayıp vücudumuzdan atmak için

in an attempt to identify and remove them from our bodies.

bir dizi tepki verir.

The signs that this immune response is working

Bağışıklık sisteminin çalışıp tepki vermesinin belirtilerini

are the coughing, sneezing, inflammation and fever we experience,

öksürük, hapşırık, kızarıklık ve yüksek ateş olarak yaşarız,

which work to trap, deter and rid the body of threatening things, like bacteria.

sistem, bakteri gibi tehditleri kıstırmak durdurmak ve defetmek için çalışıyordur.

These innate immune responses also trigger our second line of defense,

Bu doğal bağışıklık tepkileri, adaptif bağışıklık denen

called adaptive immunity.

ikinci savunma hattımızı da harekete geçirir.

Special cells called B cells and T cells are recruited to fight microbes,

Görevleri mikroplarla savaşmak ve saldırganların özellikleri ve onlarla

and also record information about them,

en iyi nasıl savaşılacağı konusunda

creating a memory of what the invaders look like,

bilgi toplamak olan, özel B ve T hücreleri

and how best to fight them.

devreye girer.

Bu bilgiler, aynı patojen (mikrop) vücuda tekrar

This know-how becomes handy

if the same pathogen invades the body again.

saldırdığında çok işe yarar.

But despite this smart response, there's still a risk involved.

Vücudumuzun gösterdiği bu akıllıca tepkiye rağmen hâlâ risk vardır.

The body takes time to learn how to respond to pathogens

Vücudun patojenlere nasıl tepki göstereceğini öğrenmesi

and to build up these defenses.

ve savunma geliştirmesi zaman alır.

And even then,

Ama bazen de,

if a body is too weak or young to fight back when it's invaded,

eğer vücut patojenlerle savaşamayacak kadar güçsüz veya gençse (bebek),

it might face very serious risk if the pathogen is particularly severe.

güçlü patojenler (mikroplar) vücut için çok tehlikeli olabilir.

But what if we could prepare the body's immune response,

Peki ya vücudun bağışıklık tepkisini, kişi hasta olmadan önce

readying it before someone even got ill?

hazır hâle getirsek nasıl olur?

This is where vaccines come in.

İşte aşılar bunun içindir.

Using the same principles that the body uses to defend itself,

Vücudun kendini savunmak için kullandığı yöntemlerden yola çıkarak

scientists use vaccines to trigger the body's adaptive immune system,

doktorlar aşıları kullanarak, insanları hastalığa tamamen maruz bırakmadan,

without exposing humans to the full strength disease.

vücudun adaptif bağışıklık sistemini harekete geçirirler.

This has resulted in many vaccines, which each work uniquely,

Bunun sonucu olarak, birçok farklı tipe ayrılan ve her biri

separated into many different types.

farklı bir hastalık için kullanılan birçok aşı tipi ortaya çıkmıştır.

First, we have live attenuated vaccines.

Birincisi, canlı (atenüe) aşılarımız var.

These are made of the pathogen itself but a much weaker and tamer version.

Bunlar patojenin (mikrobun) zayıflatılmış, zararsız bir biçimidir.

Next, we have inactive vaccines, in which the pathogens have been killed.

İkincisi inaktif (ölü) aşılarımız var. Bu aşılarda patojenler ölüdür.

The weakening and inactivation in both types of vaccine

Bu iki aşı tipinde de, zayıflatılmış ya da etkisiz hâle getirilmiş patojen

ensures that pathogens don't develop into the full blown disease.

tam bir hastalığa yol açamaz

But just like a disease, they trigger an immune response,

ama tıpkı bir hastalık gibi, bağışıklık sistemini uyarıp harekete geçirir

teaching the body to recognize an attack

ve böylece patojenlerin bir profilini oluşturarak

by making a profile of pathogens in preparation.

vücuda bir saldırıyı tanımayı öğretir.

The downside is that live attenuated vaccines can be difficult to make,

Canlı (atenüe) aşıların olumsuz yanı üretimlerinin zor olmasıdır

and because they're live and quite powerful,

ve ayrıca canlı ve az da olsa güçlü oldukları için

people with weaker immune systems can't have them,

bağışıklık sistemi zayıf kişiler bu aşıları yaptıramazlar.

while inactive vaccines don't create long-lasting immunity.

İnaktif aşıların olumsuz yanı ise uzun süreli bir bağışıklık sağlamamalarıdır.

Another type, the subunit vaccine,

Bir başka tip ise subunit aşıdır,

is only made from one part of the pathogen, called an antigen,

patojenin yalnızca antijen adı verilen kısmından yapılırlar

the ingredient that actually triggers the immune response.

çünkü bağışıklık sistemini asıl tetikleyen bu maddedir.

By even further isolating specific components of antigens,

Antijenlerin, protein ve polisakkarit gibi sadece belirli bileşenlerinin

like proteins or polysaccharides,

ayrıştırılmasıyla elde edilen

these vaccines can prompt specific responses.

bu aşılar belirli tepkileri harekete geçirebilirler.

Scientists are now building a whole new range of vaccines

Bilim insanları şimdi, DNA aşısı adı verilen tamamen yeni

called DNA vaccines.

aşı tipleri üzerinde çalışıyor.

For this variety, they isolate the very genes that make the specific antigens

Bu aşı tipinde, vücudun belirli patojenlere karşı bağışıklık tepkisini

the body needs to trigger its immune response to specific pathogens.

tetiklemede ihtiyaç duyduğu belirli antijenleri üreten genler ayrıştırılmıştır.

When injected into the human body,

Bu genler İnsan vücuduna enjekte edildiğinde,

those genes instruct cells in the body to make the antigens.

vücuttaki hücrelere antijen üretme komutu verir.

This causes a stronger immune response,

Bu daha güçlü bir bağışıklık tepkisi sağlar

and prepares the body for any future threats,

ve vücudu gelecekteki tehditlere karşı hazırlar.

and because the vaccine only includes specific genetic material,

Ayrıca aşı sadece belirli bir genetik materyal içerdiği için

it doesn't contain any other ingredients from the rest of the pathogen

patojenin içeriğinde bulunan ve hastalığa sebep olup hastaya zarar

that could develop into the disease and harm the patient.

verebilecek diğer maddeleri içermez.

If these vaccines become a success,

Eğer bu aşılar başarılı olursa

we might be able to build more effective treatments

önümüzdeki yıllarda saldırgan patojenlere karşı

for invasive pathogens in years to come.

daha etkili tedaviler geliştirebiliriz.

Just like Edward Jenner's amazing discovery

Edward Jenner'ın bu olağanüstü buluşunun

spurred on modern medicine all those decades ago,

uzun yıllar boyunca modern tıbbı teşvik etmesi gibi,

continuing the development of vaccines

devam eden aşı geliştirme çalışmaları da

might even allow us to treat diseases like HIV,

belki de bize bir gün, HIV ,

malaria,

sıtma,

or Ebola, one day.

veya Ebola gibi hastalıkları bile tedavi edebilme imkanı sağlayabilir.