Does time exist? - Andrew Zimmerman Jones

Translator: Sanda Aung Reviewer: Myo Aung

The earliest time measurements were

အချိန်ဆိုင်ရာ အစောဆုံး တိုင်းတာမှုတွေက

observations of cycles of the natural world,

သဘာဝ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ စက်ဝန်းဆိုင်ရာ နေ့မှညသို့

using patterns of changes from day to night

ရာသီ တစ်ခုမှ နောက်ရာသီသို့ ပြောင်းလဲမှုတွေကို လေ့လာလျက်

and season to season to build calendars.

ပြက္ခဒိန်တွေကို ပြုစုရန် အတွက် ဖြစ်ခဲ့တယ်။

More precise time-keeping, like sundials

နေနာရီ နဲ့ စက်ပါတဲ့ နာရီလို ပိုတိကျတဲ့

and mechanical clocks, eventually came along

အချိန်တိုင်းတာမှုကျတော့ တဖြည်းဖြည်းချင်း

to put time in more convenient boxes.

ပေါ်လာကြကာ အချိန်ကို အဆင်​ပြေတဲ့ ပုံစံဖြင့် ထည့်သွင်းလာခဲ့ကြတယ်။

But what exactly is it that we’re measuring?

ဒါပေမဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ အဲဒီလို တိုင်းတာက တကယ်တမ်းတွင် ဘာများလဲ။

Is time something that physically exists,

အချိန်ဆိုတာ ရုပ်ပိုင်းအရ တကယ်ရှိတဲ့ အရာလား၊

or is it just in our heads?

ဒါမှမဟုတ် ကျွန်ုပ်တို့ ဦးနှောက်ထဲက အရာများလား။

At first the answer seems obvious—

စစချင်း အဖြေဟာ ရှင်းနေသလိုပါပဲ-

of course time exists;

အချိန်ဟာ ရှိနေတာ အမှန်ပါပဲ၊

it constantly unfolds all around us,

၎င်းဟာ ကျွန်ုပ်တို့ကို တချိန်လုံး ဝိုင်းပတ်ထားပြီး၊

and it’s hard to imagine the universe without it.

အချိန်ဆိုတာ မရှိတဲ့ စကြာဝဠာကို စိတ်ကူးကြည့်ရန် မလွယ်ပါ။

ဒါပေမဲ့ အိုင်းစတိုင်းရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့် ကျွန်ုပ်တို့ အချိန်တိုင်းတာမှု နားလည်ပုံ

But our understanding of time started

getting complicated thanks to Einstein.

ပိုလို့ကို ရှုပ်ထွေးလာခဲ့ပါတယ်။

His theory of relativity tells us that time

သူရဲ့ အနုမာနယူဆချက်နှင့်အညီ အချိန်ကို လူတိုင်း

passes for everyone, but doesn’t always pass

ဖြတ်ကျော်ရပေမဲ့၊ အခြေအနေ အမျိုးမျိုးမှာ၊

at the same rate for people in different situations,

ဥပမာ၊ အလင်းရဲ့ အမြန်နှုန်းနီးနီးနဲ့ ပျံသန်းနေသူတွေ၊

like those travelling close to the speed of light

ဒါမှမဟုတ် ထုထည်ဧရာမကြီးတဲ့ တွင်းနက်ကို ပတ်နေသူ တို့လို သူများအတွက်

or orbiting a supermassive black hole.

အချိန်ရဲ့နှုန်းဟာ မတူကွဲပြားပါတယ်။

Einstein resolved the malleability of time

အိုင်းစတိုင်းဟာ အချိန်ရဲ့ ပြောင်းလဲလွယ်မှုကို

by combining it with space to define space-time,

၎င်းကို အာကာသနဲ့ ပူးတွဲလျက် အာကာသ-အချိန်ဆိုပြီး သတ်မှတ်ပေးလိုက်လို့၊

which can bend, but behaves in consistent, predictable ways.

အဲဒါကို ကွေးနိုင်၊ တသမတ်တည်ရှိကာ ကြိုတင် ခန့်မှန်နိုင်တဲ့ နည်းလမ်းဖြင့် ပြုမူပါတယ်။

Einstein’s theory seemed to confirm that time

အိုင်းစတိုင်းရဲ့ သီအိုရီက အချိန်ဟာ စကြာဝဠာရဲ့

is woven into the very fabric of the universe.

အထည်ထဲမှာကို ယက်ပေးထားသလိုပါလို့ ဆိုပါတယ်။

But there’s a big question it didn’t fully resolve:

ဒါပေမဲ့ ၎င်းက အပြည့်အဝဖြေရှင်းမပေးနိုင်တဲ့ မေးခွန်ကျန်နေသေးတယ်-

why is it we can move through space in any direction,

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ အာကာသထဲ ဘယ်ဆီကိုမဆို သွားလာနိုင်ပေမဲ့

but through time in only one?

အချိန်ကျတော့ တစ်ဖက်တည်းကိုသာ သွားနိုင်တာ ဘာကြောင့်လဲ။

No matter what we do, the past is always,

ကျွန်ုပ်တို့ ဘာဘဲလုပ်လုပ် အတိတ်ဟာ အစဉ်ဆိုသလို

stubbornly, behind us.

နောက်မှာသာ ကျန်ရစ်နေတတ်ပါတယ်။

This is called the arrow of time.

အဲဒါကို အချိန်ရဲ့ မြှားလို့ ခေါ်ကြပါတယ်။

When a drop of food coloring is

အစားအစာကို အရောင်ဆိုးပေးတဲ့ ဆေးတစ်စက်ကို

dropped into a glass of water,

ရေပြည့်နေတဲ့ ဖန်ခွက်ထဲ ချပေးလိုက်ရင်၊

we instinctively know that the coloring

အဲဒီအရောင်ဟာ အစက်ကလေးထဲကနေပြီး

will drift out from the drop,

ဖန်ခွက်တစ်ခွက်လုံးဆီသို့

eventually filling the glass.

နောက်ဆုံးမှာ ပျံ့နှံ့သွားမှာကို သိကြပါတယ်။

Imagine watching the opposite happen.

အဲဒါရဲ့ ပြောင်းပြန် ဖြစ်နိုင်တာကို စိတ်ကူးကြည့်ပါ။

Here, we’d recognize time as unfolding backwards.

အခုတော့ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ အချိန်ဆိုတာ နောက်မှာ ကျန်ရစ်ခဲ့တယ်လို့ သိထားကြတယ်၊

We live in a universe where the food coloring

ကျွန်ုပ်တို့ နေထိုင်နေကြတဲ့ စကြာဝဠာထဲတွင် အစာဆိုးဆေးဟာ

spreads out in the water,

ရေထဲမှာ ပျံ့နှံ့သွားတတ်ပေမဲ့၊

not a universe where it collects together.

၎င်းတို့ စုစည်းမိကြတဲ့ စကြာဝဠာမျိုး မဟုတ်ပါ။

In physics, this is described by

ရူပဗေဒထဲမှာ အဲဒါကို

the Second Law of Thermodynamics,

အပူစွမ်းအင်လှုပ်ရှားမှုရဲ့ ဒုတိယဥပဒေသထဲ ဖေါ်ပြထားပြီး

which says that systems will gain disorder,

စနစ်များအဟာ အချိန်ကြာလာတာနဲ့ ဖရိုဖရဲ ဖြစ်လာမယ်၊

or entropy, over time.

တနည်း entropy ဖြစ်လာပါမယ်။

Systems in our universe move from order to disorder,

ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ စကြာဝဠာထဲမှာ စနစ်တွေဟာ စနစ်ရှိမှုမှ စနစ်ပျက်ပယ်မှုသို့ ဦးတည်တယ်၊

and it is that property of the universe

ပြီးတော့ စကြာဝဠာရဲ့ အဲဒီလက္ခဏာကမှ

that defines the direction of time’s arrow.

အချိန်မြှားရဲ့ ဦးတည်ချက်ကို ဆုံးဖြတ်ပေးပါတယ်။

So if time is such a fundamental property,

အချိန်ဟာ အဲဒီလို အခြေခံကျတဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှု တစ်ခုဖြစ်တယ် ဆိုရင်၊

it should be in our most fundamental equations

၎င်းဟာ စကြာဝဠာကို ဖေါ်ပြကြတဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ အခြေခံအကျဆုံး

describing the universe, right?

ညီမျှခြင်းတွေထဲမှာ ပါသင့်တယ် မဟုတ်ပါလား။

We currently have two sets of

လောလောဆယ်တွင် ကျွန်ုပ်တို့ထံမှာ ရူပဗေဒကို ပြဋ္ဌာန်းပေးကြတဲ့

equations that govern physics.

General relativity describes the

ညီမျှခြင် နှစ်စုံ ရှိပါတယ်။

အထွေထွေ အနုမာနက ကြီးမားတဲ့ အရာတွေ

behavior of very large things,

ပြုမူပုံကို ဖေါ်ပြပေးသလို

while quantum physics explains the very small.

ကွမ်တမ်ရူပဗေဒ ကျတော့ သိပ်ကို သေးငယ်တဲ့ အရာတွေကို ရှင်းပြတယ်။

ရူပဗေဒဆိုင်ရာ သီအိုရီများအတွက် လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ငါးဆယ်အတွင်းမှာ

One of the biggest goals in theoretical physics

over the last half century has been reconciling

အကြီးမားဆုံး ပန်းတိုင် တစ်ခုမှာ အဲဒီနှစ်ခုကို

the two into one fundamental “theory of everything."

အခြေခံ "အရာရာတိုင်းရဲ့ သီအိုရီ"ရဲ့ တစ်ခုတည်းအဖြစ် ပေါင်းစည်းပေးရန်ပါ။

There have been many attempts

အဲဒီလို ကြိုးပမ်းမှုတွေ အများကြီးပါ။

—none yet proven—

-တစ်ခုကိုမှ သက်သေထူ မရသေးပါ-

၎င်းတို့ဟာ အချိန်ကို ကိုင်တွယ်ကြပုံ ကွဲပြားပါတယ်။

and they treat time in different ways.

Oddly enough, one contender called the Wheeler-DeWitt

ထူးထူးဆန်းဆန်း၊ Wheeler-DeWitt လို့ ခေါ်တဲ့ ညီမျှခြင်းထဲမှာဆို

equation, doesn’t include time at all.

အချိန်ဆိုတာ လုံးဝကို မပါပါဘူး။

Like all current theories of everything,

အရာရာတိုင်း ဆိုင်ရာ လောလောဆယ် သီအိုရီ အားလုံးလိုပဲ၊

that equation is speculative.

အဲဒီညီမျှခြင်ဟာလည်း မှန်းဆမှုပါ။

စိတ်ကူးလို့ရနိုင်တဲ့ စမ်းသပ်မှုဆိုပါစို့၊

But as a thought experiment,

if it or a similarly time-starved equation

အဲဒါ ဒါမှမဟုတ် အလားတူ အချိန်မပါဝင်တဲ့ ညီမျှခြင်း တစ်ခုခုဟာ

မှန်ကန်​ကြောင်း ထင်ရှားလာခဲ့ရင်၊ အချိန်ဟာ အခြေခံအကျဆုံး အဆင့်မှာ

turned out to be true, would that mean

that time doesn’t exist, at the most fundamental level?

မရှိတာကို ဆိုလိုခြင်းများ ဖြစ်လာမလား။ည်း

Could time just be some sort of illusion generated

အချိန်ဆိုတဲ့ အရာဟာ စကြာဝဠာကို ကျွန်ုပ်တို့ ခံယူနားလည်ကြမှုရဲ့

by the limitations of the way

ကန့်သတ်ချက်တွေကြောင့်

we perceive the universe?

ပေါ်လာတဲ့ ထင်ယောင်မှုများလား။

ကျွန်ုပ်တို့ အခုနေ မသိကြပေမဲ့၊ အဲဒီလို တွေးခေါ်မှုဟာ

We don’t yet know, but maybe that’s

the wrong way of thinking about it.

အဲဒီအကြောင်း မှားနေတဲ့ စဉ်းစားတွေးခေါ်ပုံ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

Instead of asking if time exists as a fundamental property,

အချိန်ဟာ အ​ခြေခံအချက်အဖြစ် ရပ်တည်နေတယ်လို့ ယူဆကြမယ့်အစား

maybe it could exist as an emergent one.

၎င်းဟာ ပေါ်လွင်လာတတ်တဲ့ အရာများလား။

Emergent properties are things that don’t exist

ပေါ်လွင်လာတတ်တဲ့ လက္ခဏာများဆိုတာ

in individual pieces of a system,

စနစ်တစ်ခုထဲက အရာတိုင်းထဲမှာ မရှိပေမဲ့

but do exist for the system as a whole.

စနစ် တစ်ရပ်လုံးအတွက် ရှိတတ်ပါတယ်။

Each individual water molecule doesn’t have a tide,

ရေမော်လီကျူးတစ်ခုစီဟာ ဒီရေ မဖြစ်နိုင်ပါ၊

but the whole ocean does.

ဒါပေမဲ့ ပင်လယ် တစ်ရပ်လုံမှာ ဒီရေဆိုတာ ရှိတယ်။

A movie creates change through time by using

ရုပ်ရှင်ကားဟာလည်း ရုပ်ငြိမ်တွေကို ဆက်တိုက် ပြပေးခြင်းဖြင့်

a series of still images that appear to have a fluid,

ရေစီးကြောင်းလို ခံစားရပြီး ပုံတွေဟာ

continuous change between them.

တချိန်လုံး ပြောင်းလဲလျက် ရှိနေကြတယ်။

Flipping through the images fast enough,

အဲဒီပုံတွေကို အတော်ကလေး မြန်ဆန်စွာ ကြည့်သွားခြင်းဖြင့်

our brains perceive the passage of time

ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ ဦးနှောက်ဟာ ရုပ်ငြိမ် များရဲ့ ဖြတ်ပြေးမှုမှနေပြီး

from the sequence of still images.

အချိန်အခါရဲ့ ဖြတ်သန်းမှုကို ခံစားနိုင်တယ်။

No individual frame of the movie changes

အဲဒီ ရုပ်ရှင်ထဲက ဘယ်ပုံထဲမှာမှ အပြောင်းလဲတွေ မပါဘူး

or contains the passage of time,

ဒါမှမဟုတ် အချိန်ကာလရဲ့ ဖြတ်စီးနေပုံ မပါရှိပေမဲ့၊

ဒါပေမဲ့ အဲဒီပုံတွေကို ပေါင်းစပ်ပြီး အဲဒီလို ပြပေးလိုက်လို့

but it’s a property that comes out of how

the pieces are strung together.

ပေါ်လွင်လာတဲ့ အချင်းလက္ခဏာပါ။

The movement is real, yet also an illusion.

အဲဒီ လှုပ်ရှားမှုဟာ တကယ်ဟုတ်မှန်ပေမဲ့၊ ထင်ယောင်မှု တစ်ခုမျှပါ။

Could the physics of time somehow be a similar illusion?

အချိန်ရဲ့ ရူပဗေဒကကော အလားတူ ထင်ယောင်မှုများ ဖြစ်နေသလား။

Physicists are still exploring these and other questions,

ရူပဗေဒပညာရှင်တွေဟာ အဲဒီလို မျိုးစုံလှတဲ့ မေးခွန်းတွေကို စူးစမ်းနေကြရတဲပါ၊

so we’re far from a complete explanation.

ပြည့်ပြီးဆုံးတဲ့ အဖြေရဖို့ ဝေးလှတုန်းပါ။

At least for the moment.

အနည်းဆုံး ဒီနေ့အထိ အဲဒီလိုပါ။