Does time exist? - Andrew Zimmerman Jones

Çeviri: Selda Yener Gözden geçirme: Eren Gokce

The earliest time measurements were

En eski zaman ölçü birimleri

observations of cycles of the natural world,

doğal dünyanın döngülerini gözlemlemekti,

using patterns of changes from day to night

takvimleri oluşturmak için gündüzden geceye ve

and season to season to build calendars.

mevsimden mevsime oluşan değişimlerin modelleri kullanılırdı.

More precise time-keeping, like sundials

Daha doğru zaman ölçüsü -güneş saati

and mechanical clocks, eventually came along

ve mekanik saatler gibi- nihayetinde

to put time in more convenient boxes.

zamanı daha kullanışlı bölümlere ayırmak için ortaya çıkmıştı.

But what exactly is it that we’re measuring?

Peki ölçtüğümüz şey aslında neydi?

Is time something that physically exists,

Zaman fiziksel olarak var olan

or is it just in our heads?

veya sadece zihnimizde var olan bir şey miydi?

At first the answer seems obvious—

İlk bakışta cevap belli olabilir-

of course time exists;

tabii ki zaman var olan bir şey;

it constantly unfolds all around us,

sürekli etrafımızda gelişiyor

and it’s hard to imagine the universe without it.

ve zamansız bir evren düşünmesi çok zor.

But our understanding of time started

Fakat zaman anlayışımız

getting complicated thanks to Einstein.

Einstein sayesinde karmaşıklaştı.

His theory of relativity tells us that time

İzafiyet teorisi

passes for everyone, but doesn’t always pass

zamanın herkes için ilerlediğini ancak

at the same rate for people in different situations,

farklı durumlardaki insanlar için hep aynı hızda ilerlemediğini söyler,

like those travelling close to the speed of light

tıpkı ışık hızına yakın hızla yol alan

or orbiting a supermassive black hole.

veya süper kütleli bir kara deliğin yörüngesinde dönen cisimler gibi.

Einstein resolved the malleability of time

Einstein zamanın genleşmesini

by combining it with space to define space-time,

uzay-zamanı tanımlamak için bunu uzayla bağdaştırarak çözdü,

which can bend, but behaves in consistent, predictable ways.

uzay-zaman bükülebilirdi ancak sürekli, öngörülebilir yolda hareket ediyordu.

Einstein’s theory seemed to confirm that time

Einstein'ın teorisinin

is woven into the very fabric of the universe.

zamanın evrenin dokusuna örüldüğünü doğruladığı görülüyor.

But there’s a big question it didn’t fully resolve:

Fakat tam olarak çözemediği büyük bir sorun var:

why is it we can move through space in any direction,

Neden uzayda herhangi bir yönde gidebilirken

but through time in only one?

zamanda sadece bir yönde gidebiliyoruz?

No matter what we do, the past is always,

Ne yaparsak yapalım, geçmiş her zaman

stubbornly, behind us.

inatla arkamızda duruyor.

This is called the arrow of time.

Buna "zaman oku" denir.

When a drop of food coloring is

Bir damla gıda boyası

dropped into a glass of water,

bir bardak suya damladığında

we instinctively know that the coloring

içgüdüsel olarak

will drift out from the drop,

boyanın damladan ayrılıp

eventually filling the glass.

sonunda bardağı dolduracağını biliriz.

Imagine watching the opposite happen.

Tam tersini izlediğinizi hayal edin.

Here, we’d recognize time as unfolding backwards.

Burada zamanın geriye doğru işlediğini görüyoruz.

We live in a universe where the food coloring

Gıda boyasının suda yayıldığı bir dünyada

spreads out in the water,

yaşıyoruz,

not a universe where it collects together.

suda birleştiği bir dünyada değil.

In physics, this is described by

Fizikte bu,

the Second Law of Thermodynamics,

Termodinamiğin İkinci Yasası olarak tanımlanır,

which says that systems will gain disorder,

buna göre sistemler zamanla

or entropy, over time.

düzensizlik veya entropi kazanır.

Systems in our universe move from order to disorder,

Evrenimizdeki sistemler düzenden düzensize doğru hareket eder,

and it is that property of the universe

bu ise, zaman okunun yönünü tanımlayan

that defines the direction of time’s arrow.

evrenin özelliğidir.

So if time is such a fundamental property,

O hâlde, zaman bu kadar temel varlıksa,

it should be in our most fundamental equations

aynı şekilde evreni tanımlarken

describing the universe, right?

en temel denklemlerde de olmalı, değil mi?

We currently have two sets of

Şu anda fiziği yönlendiren

equations that govern physics.

iki adet denklem var.

General relativity describes the

Genel izafiyet

behavior of very large things,

çok büyük şeylerin hareketini tanımlarken,

while quantum physics explains the very small.

kuantum fiziği çok küçük şeyleri açıklar.

One of the biggest goals in theoretical physics

Son yarım yüzyıldır,

over the last half century has been reconciling

teorik fizikte en önemli amaç

the two into one fundamental “theory of everything."

bu ikisini "her şeyin teorisi" temelinde bağdaştırmaktır.

There have been many attempts

Birçok deneme yapılmış

—none yet proven—

-henüz hiçbiri kanıtlanmamış-

and they treat time in different ways.

ve zamana farklı açılardan bakmışlardır.

Oddly enough, one contender called the Wheeler-DeWitt

Şaşırtıcı bir şekilde, bir iddia sahibi olan

equation, doesn’t include time at all.

Wheeler-DeWitt denklemi zamanı kapsamaz.

Like all current theories of everything,

Mevcut diğer her şeyin teorileri gibi

that equation is speculative.

bu denklem de şüpheliydi.

But as a thought experiment,

Fakat bir düşünce deneyi olarak

if it or a similarly time-starved equation

bu denklem veya benzeri bir zamandan yoksun denklemin

turned out to be true, would that mean

doğruluğu ortaya çıkarsa bu,

that time doesn’t exist, at the most fundamental level?

zaman en temel düzeyde yok demek mi oluyordu?

Could time just be some sort of illusion generated

Zaman evreni algılama şeklimizin kısıtlamalarıyla oluşan bir çeşit illüzyon

by the limitations of the way

olabilir miydi?

we perceive the universe?

Henüz bilmiyoruz ama belki de

We don’t yet know, but maybe that’s

the wrong way of thinking about it.

yanlış bir düşünce şekli olabilir.

Instead of asking if time exists as a fundamental property,

Zamanın temel varlık olarak var olması dışında

maybe it could exist as an emergent one.

gelişmekte olan özellik olarak da var olabilirdi.

Emergent properties are things that don’t exist

Gelişmekte olan özellikler bir sistemin

in individual pieces of a system,

bağımsız parçalarında olmayan

but do exist for the system as a whole.

ancak sistemde bir bütün olarak var olan şeylerdir.

Each individual water molecule doesn’t have a tide,

Her bağımsız su molekülünde gelgit yoktur

but the whole ocean does.

ama okyanusun bütününde vardır.

A movie creates change through time by using

Bir film, aralarında akıcı, sürekli değişim olan

a series of still images that appear to have a fluid,

bir dizi durağan görüntünün değişimini kullanarak

continuous change between them.

zaman içinde değişim oluşturabilir.

Flipping through the images fast enough,

Görüntüler arasında hızlı geçişle,

our brains perceive the passage of time

beynimiz durağan görüntülerin art arda gelmesinden

from the sequence of still images.

zamanın akışını algılar.

No individual frame of the movie changes

Filmin bağımsız bir bölümü

or contains the passage of time,

zamanın akışını değiştirmez

but it’s a property that comes out of how

veya zamanı kapsamaz;

the pieces are strung together.

ancak parçaların birlikte dizilişiyle ortaya çıkan bir varlıktır.

The movement is real, yet also an illusion.

Hareket gerçektir, fakat bir illüzyondur.

Could the physics of time somehow be a similar illusion?

Zaman fiziği de benzeri bir illüzyon olabilir mi?

Physicists are still exploring these and other questions,

Fizikçiler hâlâ bu ve benzeri soruları araştırıyor,

so we’re far from a complete explanation.

dolayısıyla tam bir açıklamaya uzağız.

At least for the moment.

En azından şimdilik.