Does time exist? - Andrew Zimmerman Jones

Tłumaczenie: Jagoda Willingham Korekta: Rysia Wand

The earliest time measurements were

Najstarszymi pomiarami czasu

observations of cycles of the natural world,

były obserwacje cyklów natury,

using patterns of changes from day to night

gdzie w oparciu o cykle dobowe

and season to season to build calendars.

i zmiany pór roku budowano kalendarze.

More precise time-keeping, like sundials

Dokładniejsze pomiary czasowe,

jak zegar słoneczny czy mechaniczny,

and mechanical clocks, eventually came along

pozwoliły ująć czas w wygodniejsze ramy.

to put time in more convenient boxes.

But what exactly is it that we’re measuring?

Ale co tak naprawdę mierzymy?

Is time something that physically exists,

Czy czas fizycznie istnieje,

or is it just in our heads?

czy jest tylko w naszych głowach?

At first the answer seems obvious—

Z początku wydaje się to oczywiste,

of course time exists;

rzecz jasna, czas istnieje,

it constantly unfolds all around us,

bezustannie nas otacza

and it’s hard to imagine the universe without it.

i trudno wyobrazić sobie bez niego wszechświat.

But our understanding of time started

Nasze rozumienie czasu skomplikowało się

getting complicated thanks to Einstein.

dzięki Einsteinowi.

His theory of relativity tells us that time

Jego teoria względności mówi,

passes for everyone, but doesn’t always pass

że czas mija dla każdego,

choć nie zawsze w tym samym tempie

at the same rate for people in different situations,

dla osób w różnych sytuacjach,

like those travelling close to the speed of light

jak tych, którzy podróżują z prędkością światła,

or orbiting a supermassive black hole.

czy orbitują wokół masywnej czarnej dziury.

Einstein resolved the malleability of time

Einstein rozwiązał plastyczność czasu,

by combining it with space to define space-time,

wiążąc go z przestrzenią, definiując czasoprzestrzeń,

which can bend, but behaves in consistent, predictable ways.

która może się wyginać, lecz działa w sposób przewidywalny.

Einstein’s theory seemed to confirm that time

Teoria Einsteina potwierdzała,

is woven into the very fabric of the universe.

że czas wpleciony jest w strukturę wszechświata.

But there’s a big question it didn’t fully resolve:

Nie rozwiązała jednak olbrzymiego zagadnienia:

why is it we can move through space in any direction,

dlaczego możemy poruszać się w kosmosie w dowolnym kierunku,

but through time in only one?

lecz w czasie tylko w jednym?

No matter what we do, the past is always,

Żeby nie wiem co, przeszłość jest zawsze

stubbornly, behind us.

uparcie za nami.

This is called the arrow of time.

Nazywamy to strzałką czasu.

When a drop of food coloring is

Na widok kropli barwnika spożywczego

dropped into a glass of water,

wpuszczonej do szklanki z wodą,

we instinctively know that the coloring

instynktownie wiemy, że barwnik rozejdzie się

will drift out from the drop,

eventually filling the glass.

i w końcu wypełni szklankę.

Imagine watching the opposite happen.

Teraz to odwróćmy.

Here, we’d recognize time as unfolding backwards.

Poznalibyśmy, że czas płynie do tyłu.

We live in a universe where the food coloring

W naszym wszechświecie barwnik spożywczy

spreads out in the water,

rozprasza się w wodzie,

not a universe where it collects together.

zamiast się skupiać w całość.

In physics, this is described by

Fizyka opisuje to

the Second Law of Thermodynamics,

w drugiej zasadzie termodynamiki,

which says that systems will gain disorder,

mówiącej, że systemy przejdą w stan nieporządku

or entropy, over time.

lub entropii, w miarę upływu czasu.

Systems in our universe move from order to disorder,

Systemy w naszym wszechświecie przechodzą z porządku w nieporządek.

and it is that property of the universe

To właśnie ta właściwość

that defines the direction of time’s arrow.

definiuje kierunek strzałki czasu.

So if time is such a fundamental property,

Jeżeli czas jest tak istotną właściwością,

it should be in our most fundamental equations

powinien znajdować się w najważniejszych równaniach

describing the universe, right?

opisujących wszechświat, prawda?

We currently have two sets of

Obecnie są dwie grupy równań

equations that govern physics.

rządzących fizyką.

General relativity describes the

Względność ogólna opisuje zachowanie rzeczy wielkich,

behavior of very large things,

while quantum physics explains the very small.

podczas gdy fizyka kwantowa zajmuje się maleńkimi.

One of the biggest goals in theoretical physics

Jednym z najważniejszych celów fizyki teoretycznej

over the last half century has been reconciling

ostatniego półwiecza

jest połączenie tych dwóch

the two into one fundamental “theory of everything."

w jedną "teorię wszystkiego".

There have been many attempts

Dokonano wielu prób

—none yet proven—

- jak dotąd bez potwierdzenia -

and they treat time in different ways.

traktujących czas na różne sposoby.

Oddly enough, one contender called the Wheeler-DeWitt

Co ciekawe, jedna z nich, zwana równaniem Wheelera-DeWitta,

equation, doesn’t include time at all.

wcale nie zawiera czasu.

Like all current theories of everything,

Tak jak wszystkie współczesne teorie wszystkiego,

that equation is speculative.

równanie to jest spekulatywne.

But as a thought experiment,

Gdyby jednak o tym pomyśleć,

if it or a similarly time-starved equation

gdyby to, lub podobne równanie, nie zawierające czasu

turned out to be true, would that mean

okazało się prawdziwe, czy oznaczałoby to,

that time doesn’t exist, at the most fundamental level?

że czas w gruncie rzeczy nie istnieje?

Could time just be some sort of illusion generated

Czy jest on pewną iluzją

by the limitations of the way

stworzoną przez ograniczenia

we perceive the universe?

sposobu, w jaki postrzegamy rzeczywistość?

We don’t yet know, but maybe that’s

Nie wiadomo, choć może jest to

the wrong way of thinking about it.

niewłaściwe podejścia.

Instead of asking if time exists as a fundamental property,

Być może czas nie jest właściwością fundamentalną

maybe it could exist as an emergent one.

tylko emergentną.

Emergent properties are things that don’t exist

Właściwości emergentne to coś,

co nie istnieje w poszczególnych częściach systemu,

in individual pieces of a system,

but do exist for the system as a whole.

lecz istnieje dla systemu jako całości.

Each individual water molecule doesn’t have a tide,

Poszczególne molekuły wody nie mają przypływu,

but the whole ocean does.

ale ocean tak.

A movie creates change through time by using

Film tworzy zmianę w czasie

a series of still images that appear to have a fluid,

przez serię nieruchomych obrazów,

które stale i płynnie się zmieniają.

continuous change between them.

Flipping through the images fast enough,

Rejestrując te obrazy wystarczająco szybko,

our brains perceive the passage of time

mózg postrzega upływ czasu

from the sequence of still images.

w sekwencji nieruchomych obrazów.

No individual frame of the movie changes

Indywidualne kadry filmu nie zmieniają się

or contains the passage of time,

ani nie zawierają upływu czasu.

but it’s a property that comes out of how

Jest to właściwość pochodząca ze sposobu, w jaki części na siebie nachodzą.

the pieces are strung together.

The movement is real, yet also an illusion.

Ten ruch jest prawdziwy, lecz jest też iluzją.

Could the physics of time somehow be a similar illusion?

Czy fizyka czasu może być podobną iluzją?

Physicists are still exploring these and other questions,

Fizycy wciąż zgłębiają te i inne pytania,

so we’re far from a complete explanation.

więc daleko nam od pełnego wyjaśnienia.

At least for the moment.

Przynajmniej na razie.