What's invisible? More than you think - John Lloyd

Translator: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

(Circus music)

[Ted N' Ed's Carnival]

Карневалот на ТЕД и Ед Отворено преку цел ден

[John Lloyd's Inventory of the Invisible]

Измислување на невидливото од Џон Лојд

[Adapted from a TEDTalk given by John Lloyd in 2009]

Адаптирано од ТЕД говорот на Џон Лојд во 2009

June Cohen: Our next speaker has spent his whole career

И сега нашиот следен говорник кој ја потрошил целата своја кариера слушајќи ја смислата на чудото...

eliciting that sense of wonder.

Please welcome John Lloyd.

Ве молиме да добредојдете Џон Лојд

(Applause)

[Hall of Mirrors]

Сала на огледала

The question is, "What is invisible?"

Прашањето е: Што е невидливо?

There's more of it than you think, actually.

Всушност, повеќе отколку што мислете.

Everything, I would say -- everything that matters --

Сé, би рекол јас, сé што е важно/содржајно, освен сé и освен содржината.

Except every thing, and except matter.

We can see matter

Ние можеме да ја видеме материјата, но не можеме да видеме што е содржината?

but we can't see what's the matter.

We can see the stars and the planets but we can't see what holds them apart,

Можеме да ги видеме ѕвездите и планетите, но не можеме да видеме што ги одделува, или што ги поврзува

or what draws them together.

With matter as with people, we see only the skin of things,

Со материјата, како и со луѓето, ние ја гледаме само кожата на нештата, не можеме да видеме внатре во моторот

we can't see into the engine room, we can't see what makes people tick,

Не можеме да видеме што е она што прави луѓето да размислуваат, или барем не без големи тешкотии, и што поблиску гледаме во нештата, што повеќе тие исчезнуваат.

at least not without difficulty,

and the closer we look at anything, the more it disappears.

Всушност, ако гледате преблиску до нештата, и ја гледате базичната субструктура на материјата. Нема ништо таму. Електроните исчезнуваат во некоја магливост каде останува само енергија.

In fact, if you look really closely at stuff,

if you look at the basic substructure of matter,

there isn't anything there.

Electrons disappear in a kind of fuzz, and there is only energy.

One of the interesting things about invisibility is,

Една од интересните нешта за невидливоста е дека она што не можеме да го видиме, не можеме ни да го разбереме. Гравитацијата е едно нешто што не можеме да го видиме, ни да ги разбереме.

the things that we can's see, we also can't understand.

Gravity is one thing that we can't see, and which we don't understand.

It's the least understood of all the four fundamental forces,

Таа е најмалку разбраната од сите основни сили, и најслабата, и никој не знае што е, ни зошто е таму.

and the weakest, and nobody really knows what it is or why it's there.

For what it's worth, Sir Isaac Newton, the greatest scientist who ever lived,

Сер Исак Њутн, најголемиот научник кој некогаш постоел, тој мислел дека Исус дошол специјално да ги управува лидерите на гравитацијата.

he thought Jesus came to Earth specifically

to operate the levers of gravity.

That's what he thought he was there for.

Тој мислел дека постои за таа цел. Умен дечко, но можеби греши за ова, не знам јас.

So, bright guy, could be wrong on that one, I don't know.

(Laughter)

Consciousness. I see all your faces; I've no idea what any of you are thinking.

Свест. Јас ги гледам сите Ваши лица, и немам поим за тоа што секој од Вас размислува, нели е тоа неверојатно?

Isn't that amazing?

Isn't it incredible that we can't read each other's minds,

Неверојатно е дека не можеме да си ги читаме мислите, а можеме да се допреме, да се вкусиме можеби ако доволно се доближиме,

when we can touch each other, taste each other,

perhaps, if we get close enough, but we can't read each other's minds.

но, не можеме да си ги читаме мислите, за мене тоа е мoшне зачудувачки.

I find that quite astonishing.

In the Sufi faith, this great Middle Eastern religion

Во Суфи вербата, големата средноисточна религија, некои велат дека таа е патоказаот на сите религии, суфи мастерите се сите телепати,

which some claim is the root of all religions,

Sufi masters are all telepaths, so they say,

but their main exercise of telepathy

барем така велат, но нивната најважна телепатска дејност е да ни праќаат моќни сигнали што не постојат, па затоа и не мислиме дека Суфи мајсторите работат на нас.

is to send out powerful signals to the rest of us that it doesn't exist.

So that's why we don't think it exists; the Sufi masters working on us.

In the question of consciousness and artificial intelligence,

Во прашањето за свеста и вештачка интелегенција; вештачката интелегенција, исто како и студирањето на свеста, не се стигнати далеку,

artificial intelligence has really, like the study of consciousness,

gotten nowhere, we have no idea how consciousness works.

ниe немаме поим како работи свеста.

Not only have they not created artificial intelligence,

Тие не само што не создале до сега вештачка интелегенција, тие се уште не создале вештачка глупост.

they haven't yet created artificial stupidity.

Законите на физиката: невидливо, вечно, сéприсутно, сéмоќно. Се сеќава ли некој?

(Laughter)

The laws of physics: invisible, eternal, omnipresent, all powerful.

Remind you of anyone?

Interesting.

Интересно.

I'm, as you can guess, not a materialist, I'm an immaterialist.

Јас сум, како што и можете да претпоставите, не сум материјалист, јас сум не-материјалист, и најдов еден ,ногу корисен нов збор-игностичен. Јас сум игностичен,

And I've found a very useful new word -- ignostic.

Okay? I'm an ignostic.

јас одбивам да бидам прашуван за тоа дали мислам дека Господ постои, се додека некој потполно не ги објасни поимите.

[God?]

I refuse to be drawn on the question on whether God exists

until somebody properly defines the terms.

Another thing we can't see is the human genome.

Друго нешто кое не можеме да го видиме е човечкиот геном.

И ова е зачудувачки чудно бидејќи отприлика пред дваесетина години, кога тие се нурнаа во геномот, тие мислеа дека тој би содржел околу 100 000 гени.

And this is increasingly peculiar, because about 20 years ago

when they started delving into the genome, they thought it would probably contain

around 100 thousand genes.

Every year since, it's been revised downwards.

Оттогаш, секоја година тој е прегледан и намален. Ние денес мислиме дека има отприлика 20 000 гени во човечкиот геном.

We now think there are likely to be just over 20 thousand genes

in the human genome.

This is extraordinary, because rice -- get this --

Ова е неверојатно.

Бидејќи оризот - запомнете - оризот е познат дека има 38 000 гени.

rice is known to have 38 thousand genes.

Potatoes have 48 chromosomes, two more than people,

Компирите имаат 48 хромозоми- за два повеќе од луѓето. Исто како и горилите.

and the same as a gorilla.

(Laughter)

You can't see these things, but they are very strange.

Не можеме да ги видиме овие нешта, но сето ова е многу чудно.

The stars by day, I always think that's fascinating.

Ѕвездите преку ден. Јас секогаш мислам дека тоа е фасцинантно. Универзумот исчезнува. Што повеќе светлина, толку помалку гледате.

The universe disappears.

The more light there is, the less you can see.

Time. Nobody can see time.

Време, никој не може да го види времето.

I don't know if you know this.

Не знам дали го знаете ова, голем подвиг во модерната физика е одлуката дека времето воопшто и не постои,

There's a big movement in modern physics

to decide that time doesn't really exist,

because it's too inconvenient for the figures.

It's much easier if it's not really there.

бидејќи е премногу неповолно за фигурите, па би било многу полесно ако тоа воопшто и не е таму. Не можеме да ја видиме иднината, очигледно, па не можете да го видите ни минатото, освен во Вашите спомени.

You can't see the future, obviously,

and you can't see the past, except in your memory.

One of the interesting things about the past

Една од интересните нешта за минатото е, Вие особено не можете да видите едно нешто.

Мојот син ме праша неодамна: „Можеш ли да се сетиш каков бев кога имав 2 години?“, и јас реков „Да“. А тој рече: „А зошто јас не можам?“

is you particularly can't see --

my son asked me this the other day,

"Dad, can you remember what I was like when I was two?

And I said, "Yes." He said, "Why can't I?"

Isn't that extraordinary?

Нели е тоа необично?

You cannot remember what happened to you earlier than the age of two or three.

Вие не можете да се сетите што Ви се случило на 2-3 години,

што е одлична вест за психоанализаторите. Инаку тие би биле без работа.

Which is great news for psychoanalysts, because otherwise they'd be out of a job.

Because that's where all the stuff happens

Бидејќи баш токму тогаш сé се случува.

(Laughter)

that makes you who you are.

Тоа те прави она што си.

Another thing you can't see is the grid on which we hang.

Друго што не можеме да видиме е мрежата на која висиме. Ова е фасцинатно.

This is fascinating.

You probably know, some of you, that cells are continually renewed.

Можеби некои од Вас, знаете дека клетките постојано се обновуваат.

Skin flakes off, hairs grow, nails, that kind of stuff --

Кожата ги губи лузните, косата расте, ноктите и слично,

but every cell in your body is replaced at some point.

но секоја клетка во Вашето тело е некогаш заменета со нова. Клетките за вкус се менуват на некои си десетина дена. Црниот дроб и внатречните органи можат да земат повеќе време,

Taste buds, every ten days or so.

Livers and internal organs take a bit longer.

'рбетот се обновува за неколку години, но на крајот на секои седум години, ниедна клетка од вашето тело не останува од она што било таму пред 7 години.

Spine takes several years.

But at the end of seven years, not one cell in your body

remains from what was there seven years ago.

Прашањето е: Кои сме тогаш ние? Што сме? Што е она нешто на кое што висиме што е всушност „ние“?

The question is: who then are we? What are we?

What is this thing that we hang on?

That is actually us?

Atoms, can't see them. Nobody ever will.

Атомите, не можеме да ги видиме. Никој никогаш нема ни да може. Помали се од брановата должина на светлината.

They're smaller than the wavelength of light.

Gas, can't see that.

Гас, не можеме да го видиме. Интересно, има околу 1600 различни. Тој бил измислен во 1600 од еден холандски хемичар Ван Хелмонт.

Interesting, somebody mentioned 1600 recently.

Gas was invented in 1600 by a Dutch chemist called van Helmont.

It's said to be the most successful ever invention of a word by a known individual.

Тоа е сметано за најуспешниот изум на збор, од позната личност. Прилично добро.

Quite good. He also invented a word called "blas," meaning astral radiation.

Тој исто така го измислил и зборот „блас“ со значење на астрорадијација, но за зал, неуспешно.

Didn't catch on, unfortunately.

(Laughter)

But well done, him.

Light -- you can't see light.

Светлина. Не можете да ја видите. Кога е темно, во вакуум, ако некој запали светлина право низ Вашите очи, Вие нема да ја видите,

When it's dark, in a vacuum,

if a person shines a beam of light

straight across your eyes, you won't see it.

Slightly technical, some physicists will disagree with this.

Мошне технички всушниост, иако некои физичари не се согласуваат со ова.

But it's odd that you can't see the beam of light,

Но, чудно е како не можете да го зракот светлина, туку само онаму каде што застанува.

you can only see what it hits.

Electricity, can't see that.

Don't let anyone tell you they understand electricity, they don't.

Електрицитет-не можеме да го видиме. Нели Ви имаат кажано дека се разбираат од струја?

Nobody knows what it is.

Всушност, не ја разбираат. Никој не знае што е. Вие веројатно мислите дека електроните во струјата се движат истовремено низ жицата со брзина на светлината.

(Laughter)

You probably think the electrons in an electric wire move instantaneously

down a wire, don't you, at the speed of light,

when you turn the light on, they don't.

Но, не. Електроните лазат низ жицата со брзина како на мед кој се шири, велат.

Electrons bumble down the wire,

about the speed of spreading honey, they say.

Галаксии- по проценка, стотици биолони од нив во Универзумот, 100 биолиони. Колку од нив можеме да видиме?

Galaxies -- hundred billion of them,

estimated in the universe. Hundred billion.

How many can we see?

Пет.

Five. Five, out of a hundred billion galaxies, with the naked eye.

Пет од стоте биолиони галаксии, со голо око и една од нив е мошне тешко да се види, освен ако имате многу добар вид!

And one of them is quite difficult to see, unless you've got very good eyesight.

Radio waves. There's another thing.

Радио зраци. Еве и друго нешто.

Heinrich Hertz, when he discovered radio waves, in 1887,

Хајнрих Херц, кога ги открил радио зраците во 1887-ма, ги нарекол радио зраци, бидејќи зрачеле.

he called them radio waves because they radiated.

Некој му рекол: „Па, што е поентата со овие зраци што си ги отркил?'

Somebody said to him, "What's the point of these, Heinrich?

What's the point of these radio waves that you've found?"

And he said, "Well, I've no idea,

А тој рекол: „Па, јас немам поим, но претпоставувам дека Еден ден, некој ќе им најде некоја корист.“

but I guess somebody will find a use for them someday.

Најголемото нешто што ни е невидливо, е она што не го знаеме.

The biggest thing that's invisible to us is what we don't know.

It is incredible how little we know.

Неверојатно е, колку само малку знаеме. Томас Едисон еднам рекол: „Ние не знаеме 1% од еден милион од СЕ.“

Thomas Edison once said,

"We don't know one percent of one millionth about anything."

And I've come to the conclusion --

И јас дојдов до заклучокот-бидејќи има и едно друго прашање: „Што друго не можеме да видиме?“ Целта, за многумина од нас. Што е целта?

because you ask this other question: "What's another thing we can't see?"

The point, most of us. What's the point?

The point -- what I've got it down to

Целта, кога јас сакам да ја дофатам, дали има само две прашања навистина вредни за да бидат прашани?

is there are only two questions really worth asking.

"Why are we here?",

„Зошто сме тука?“ и „Што би требало да направиме додека сме тука?“

and "What should we do about it while we are?"

To help you, I've got two things to leave you with, from two great philosophers,

За да Ви помогнам, имам две нешта со кои ќе Ве оставам, двајца одлични филозофи, веројатно двајцата најголеми филозофи и размислувачи на 20-иот век.

perhaps two of the greatest philosopher thinkers of the 20th century.

One a mathematician and engineer, and the other a poet.

Еден-математичар и инженер, другиот-поет.

The first is Ludwig Wittgenstein,

Првиот е Лудвиг Витгенштајн, кој рекол: „ Јас не знам зошто сме овде, но сум прилично сигурен дека не е заради забава!“

who said, "I don't know why we are here,

but I am pretty sure it's not in order to enjoy ourselves."

(Laughter)

He was a cheerful bastard, wasn't he?

Тој бил едно весело копиле, нели?

(Laughter)

And secondly, and lastly, W.H. Auden, one of my favorite poets,

Како второ, и последно, В.Х. Ауден, еден од моите омилени поети, кој рекол:

who said, "We are here on Earth to help others.

„ Ние сме овде на Земјата, за да им помагаме на другите. А зошто другите се тука - немам појма! “

What the others are here for, I've no idea."

(Laughter)

(Applause)

Видео: ТЕД Ед. Превод: Цветанка Филипова

(Circus music)

[Get your souvenir photo here!]

[Continue your journey into the unknown!]

(Circus music)

TEDEd Лекции што вредат да бидат распространети