What's invisible? More than you think - John Lloyd

Görünmez nedir? Düşündüğünüzden daha fazlası - John Lloyd

Translator: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Çeviri: Gözde Zülal Solak Gözden geçirme: Suleyman Cengiz

(Circus music)

(Sirk müziği)

[Ted N' Ed's Carnival]

[Ted N' Ed Karnavalı]

[John Lloyd's Inventory of the Invisible]

[John Lloyd'un Görünmezler Envanteri]

[Adapted from a TEDTalk given by John Lloyd in 2009]

[John Lloyd 2009 TEDTalk konuşmasından uyarlandı]

June Cohen: Our next speaker has spent his whole career

June Cohen: Bir sonraki konuşmacımız, kariyerini

merakı aydınlatmaya adamış birisi.

eliciting that sense of wonder.

Please welcome John Lloyd.

Huzurlarınızda John Lloyd.

(Applause)

(Alkış)

[Hall of Mirrors]

[Aynalı Salon]

The question is, "What is invisible?"

Soru, "Görünmez nedir?"

There's more of it than you think, actually.

Aslında düşündüğünüzden daha fazlası var.

Everything, I would say -- everything that matters --

Her şey, bana kalırsa -- yani önemli olan her şey --

Except every thing, and except matter.

her şey hariç ve madde hariç.

We can see matter

Maddeyi görebiliriz

but we can't see what's the matter.

fakat maddenin ne olduğunu göremeyiz.

We can see the stars and the planets but we can't see what holds them apart,

Yıldızları ve gezegenleri görebiliriz, fakat onları ayrı tutan veya birleştiren

or what draws them together.

şeyi göremeyiz.

With matter as with people, we see only the skin of things,

İnsanlarda olduğu gibi, nesnelerin de sadece derisini görürüz

we can't see into the engine room, we can't see what makes people tick,

makine dairesini göremeyiz, insanları çalıştıran şeyi göremeyiz,

at least not without difficulty,

en azından zorluk olmaksızın

and the closer we look at anything, the more it disappears.

ve bir şeye ne kadar çok yaklaşırsak, o kadar kaybolur.

In fact, if you look really closely at stuff,

Aslında bir şeye gerçekten yakından bakarsanız,

if you look at the basic substructure of matter,

maddenin temel altyapısına bakarsanız,

there isn't anything there.

orada hiçbir şey yoktur.

Elektronlar bir tür tüy yığınında kaybolurlar ve yalnızca enerji kalır.

Electrons disappear in a kind of fuzz, and there is only energy.

One of the interesting things about invisibility is,

Görünmezlikle ilgili en ilginç şeylerden birisi,

the things that we can's see, we also can't understand.

göremediğimiz şeyleri aynı zamanda anlayamıyoruz.

Gravity is one thing that we can't see, and which we don't understand.

Yer çekimi göremediğimiz ve anlayamadığımız şeylerden birisi.

It's the least understood of all the four fundamental forces,

Dört temel güç içerisinde en az anlaşılanı ve en zayıf olanı o

and the weakest, and nobody really knows what it is or why it's there.

ve ne olduğunu, neden var olduğunu kimse bilmiyor.

For what it's worth, Sir Isaac Newton, the greatest scientist who ever lived,

Ne olursa olsun, Isaac Newton, yaşamış en büyük bilim adamı,

he thought Jesus came to Earth specifically

İsa'nın dünyaya özellikle yer çekimi kaldıraçlarını

to operate the levers of gravity.

çalıştırmak için geldiğini düşündü.

That's what he thought he was there for.

Bunun için geldiğini düşünüyordu.

So, bright guy, could be wrong on that one, I don't know.

Zeki çocuk bunda yanılmış olabilir, bilmiyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Consciousness. I see all your faces; I've no idea what any of you are thinking.

Bilinç. Hepinizin yüzünü görüyorum; ne düşündüğünüz hakkında bir fikrim yok.

Isn't that amazing?

Bu muhteşem, değil mi?

Isn't it incredible that we can't read each other's minds,

Birbirimize dokunabiliyor ve birbirimizi tadabiliyorken,

when we can touch each other, taste each other,

birbirimizin zihnini okuyamamız inanılmaz değil mi?

perhaps, if we get close enough, but we can't read each other's minds.

Belki de yeterince yaklaşabiliyoruz, fakat zihinlerimizi okuyamıyoruz.

I find that quite astonishing.

Bunu çok şaşırtıcı buluyorum.

In the Sufi faith, this great Middle Eastern religion

Tüm dinlerin kökeni olduğu iddia edilen Orta Doğu dini

which some claim is the root of all religions,

Sufi inancında, Sufi üstatlarının

Sufi masters are all telepaths, so they say,

telepat oldukları söyleniyor, fakat ana telepati egzersizleri

but their main exercise of telepathy

geri kalan insanların tamamına

is to send out powerful signals to the rest of us that it doesn't exist.

onun var olmadığına dair güçlü sinyaller göndermektir.

So that's why we don't think it exists; the Sufi masters working on us.

Var olmadığını düşünmemizin nedeni, Sufi üstatların bizimle uğraşması.

In the question of consciousness and artificial intelligence,

Bilinçlilik ve yapay zeka meselesine gelirsek, yapay zeka,

artificial intelligence has really, like the study of consciousness,

tıpkı bilinçlilik çalışmasında olduğu gibi, hiçbir yere varamadı,

gotten nowhere, we have no idea how consciousness works.

bilincin nasıl işlediğine dair hiç fikrimiz yok.

Not only have they not created artificial intelligence,

Yaratamadıkları şey yalnızca yapay zeka değil, ayrıca

they haven't yet created artificial stupidity.

yapay aptallığı da yaratamadılar.

(Laughter)

(Kahkahalar)

The laws of physics: invisible, eternal, omnipresent, all powerful.

Fizik kanunları: görünmez, sonsuz, her yerde, tamamen güçlü.

Remind you of anyone?

Birisini anımsattı mı?

Interesting.

İlginç.

I'm, as you can guess, not a materialist, I'm an immaterialist.

Tahmin edersiniz, ben bir materyalist değilim, ona karşıyım.

And I've found a very useful new word -- ignostic.

Ve çok kullanışlı yeni bir kelime buldum -- ignostik.

Okay? I'm an ignostic.

Tamam mı? Ben ignostiğim.

[God?]

[Tanrı?]

I refuse to be drawn on the question on whether God exists

Birisi koşulları düzgünce açıklayana dek, Tanrının varlığı

until somebody properly defines the terms.

konusundaki soruyla karşılaşmak istemiyorum.

Another thing we can't see is the human genome.

Göremediğimiz diğer şey, insan genomudur.

And this is increasingly peculiar, because about 20 years ago

Bu oldukça garip, çünkü yaklaşık 20 yıl önce genomu

when they started delving into the genome, they thought it would probably contain

araştırmaya başladıklarında, muhtemelen yüz bin adet gen

around 100 thousand genes.

barındıracağını düşündüler.

Every year since, it's been revised downwards.

Bu sayı o zamandan beri her yıl aşağıya çekildi.

We now think there are likely to be just over 20 thousand genes

Şimdi insan genomunda yalnızca yaklaşık yirmi bin gen

in the human genome.

bulunduğunu düşünüyoruz.

This is extraordinary, because rice -- get this --

Bu sıra dışı, çünkü pirinçte -- iyice anlayın --

rice is known to have 38 thousand genes.

pirinçte 38 bin gen bulunduğu biliniyor.

Potatoes have 48 chromosomes, two more than people,

Patateste 48 kromozom var, bu gorillerle aynı

and the same as a gorilla.

ve insanlardakinden iki fazla.

(Laughter)

(Kahkahalar)

You can't see these things, but they are very strange.

Bazı şeyleri göremezsiniz, fakat çok ilginçtirler.

The stars by day, I always think that's fascinating.

Gündüzleri yıldızlar, bana hep büyüleyici gelmiştir.

The universe disappears.

Evren kayboluyor.

The more light there is, the less you can see.

Ne kadar çok ışık varsa, o kadar az görünüyor.

Time. Nobody can see time.

Zaman. Kimse zamanı göremez.

I don't know if you know this.

Bilir misiniz bilmiyorum.

There's a big movement in modern physics

Modern fizikte, zamanın gerçekten var olmadığını

to decide that time doesn't really exist,

saptamak için büyük bir hareket var,

because it's too inconvenient for the figures.

çünkü verilerle çok uygun değil.

It's much easier if it's not really there.

Eğer yoksa, işler daha da kolaylaşır.

You can't see the future, obviously,

Geleceği göremiyorsunuz, besbelli

and you can't see the past, except in your memory.

ve geçmişi de göremiyorsunuz, hafızanız hariç.

One of the interesting things about the past

Geçmişle ilgili en ilginç şeylerden birisi,

is you particularly can't see --

ayrıntılı olarak görememenizdir --

my son asked me this the other day,

geçen gün oğlum bana şunu sordu,

"Dad, can you remember what I was like when I was two?

"Baba, iki yaşımdaki halimi hatırlıyor musun?" Evet

And I said, "Yes." He said, "Why can't I?"

dedim, "Ben niye hatırlayamıyorum?" dedi.

Isn't that extraordinary?

Sıra dışı değil mi?

You cannot remember what happened to you earlier than the age of two or three.

İki veya üç yaşınızdan önce yaşadığınız şeyleri hatırlayamıyorsunuz.

Which is great news for psychoanalysts, because otherwise they'd be out of a job.

Bu psikoanalistler için iyi haber, çünkü aksi takdirde işsiz kalırlardı.

Because that's where all the stuff happens

Çünkü her şey burada olup bitiyor,

(Laughter)

(Kahkahalar)

that makes you who you are.

sizi siz yapan şeyler burada.

Another thing you can't see is the grid on which we hang.

Göremediğiniz diğer bir şey ise asılı olduğumuz ipler.

This is fascinating.

Bu büyüleyici.

You probably know, some of you, that cells are continually renewed.

Muhtemelen bazılarınız hücrelerin sürekli yenilendiğini biliyordur.

Skin flakes off, hairs grow, nails, that kind of stuff --

Cilt pullanır, saçlar ve tırnaklar uzar, bu tür şeyler olur,

but every cell in your body is replaced at some point.

fakat vücudunuzdaki her hücre bir noktada yenilenir.

Taste buds, every ten days or so.

Tat alıcıları, on gün civarında bir yenilenir.

Livers and internal organs take a bit longer.

Ciğerler ve iç organlar biraz daha uzun sürer.

Spine takes several years.

Omurga birkaç yıl.

But at the end of seven years, not one cell in your body

Fakat yedi yılın sonunda vücudunuzdaki hiçbir hücre

remains from what was there seven years ago.

yedi yıl önceki haliyle aynı değildir.

The question is: who then are we? What are we?

Soru şu: Öyleyse biz kimiz? Biz neyiz?

What is this thing that we hang on?

Asılı durduğumuz bu şey ne?

That is actually us?

Bu aslında biz miyiz?

Atoms, can't see them. Nobody ever will.

Atomlar, göremeyiz. Hiç kimse de göremeyecek.

They're smaller than the wavelength of light.

Işığın dalga boyundan daha küçükler.

Gas, can't see that.

Gaz, göremeyiz.

Interesting, somebody mentioned 1600 recently.

İlginç, birisi geçenlerde 1600 yılından bahsetti.

Gas was invented in 1600 by a Dutch chemist called van Helmont.

Gaz 1600 yılında van Helmont adlı bir kimyager tarafından icat edildi.

It's said to be the most successful ever invention of a word by a known individual.

Tanınan bir birey tarafından icat edilen en başarılı kelime olduğu söyleniyor.

Quite good. He also invented a word called "blas," meaning astral radiation.

Oldukça iyi. Ayrıca astral radyasyon anlamına gelen "blas"ı da icat etti.

Didn't catch on, unfortunately.

Maalesef popüler olamadı.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But well done, him.

Fakat iyi iş çıkardı.

Light -- you can't see light.

Işık -- ışığı göremezsiniz.

When it's dark, in a vacuum,

Karanlıkken, bir boşlukta,

if a person shines a beam of light

bir insan gözlerinize doğru

straight across your eyes, you won't see it.

bir ışık tutarsa, onu göremezsiniz.

Slightly technical, some physicists will disagree with this.

Nispeten teknik olarak bazı fizikçiler buna katılmayacaklar.

But it's odd that you can't see the beam of light,

Fakat ışık demetini görememeniz, yalnızca çarptığı

you can only see what it hits.

şeyi görmeniz garip.

Electricity, can't see that.

Elektrik, göremezsiniz.

Don't let anyone tell you they understand electricity, they don't.

Elektrikten anladığını söyleyenlere inanmayın, anlamıyorlar.

Nobody knows what it is.

Kimse bilmiyor.

(Laughter)

(Kahkahalar)

You probably think the electrons in an electric wire move instantaneously

Muhtemelen, bir elektrik kablosundaki elektronların kabloda ışık hızında

down a wire, don't you, at the speed of light,

hareket ettiğini düşünüyorsunuz, ışığı açtığınızda

when you turn the light on, they don't.

hareket etmiyorlar.

Electrons bumble down the wire,

Elektronlar kabloda balın

about the speed of spreading honey, they say.

yayılması hızında hareket eder diyorlar.

Galaxies -- hundred billion of them,

Galaksiler -- evrende

estimated in the universe. Hundred billion.

yüz milyarlarcası. Yüz milyarlarca.

How many can we see?

Ne kadarını görebiliyoruz?

Five. Five, out of a hundred billion galaxies, with the naked eye.

Beş. Çıplak gözle, yüz milyarlarca içerisinden beş tane.

And one of them is quite difficult to see, unless you've got very good eyesight.

Çok iyi bir görüşünüz yoksa, bir tanesini görmek oldukça zor.

Radio waves. There's another thing.

Radyo dalgaları. Bir şey daha var.

Heinrich Hertz, when he discovered radio waves, in 1887,

Heinrich Hertz 1887 yılında radyo dalgalarını keşfettiğinde

he called them radio waves because they radiated.

ışık saçtıkları için radyo dalgaları adını verdi.

Somebody said to him, "What's the point of these, Heinrich?

Birisi ona dedi ki, "Bunların amacı ne, Heinrich?

What's the point of these radio waves that you've found?"

Bulduğun radyo dalgalarının amacı ne?"

And he said, "Well, I've no idea,

O da, "Hiçbir fikrim yok, fakat

but I guess somebody will find a use for them someday.

sanırım bir gün birisi faydasını bulacaktır." dedi.

The biggest thing that's invisible to us is what we don't know.

Göremediğimiz en büyük şey, bilmediğimiz şeydir.

It is incredible how little we know.

Çok az şey bilmemiz inanılmaz.

Thomas Edison once said,

Thomas Edison demişti ki,

"We don't know one percent of one millionth about anything."

"Biz hiçbir şeyin milyonda birini bile bilmiyoruz."

And I've come to the conclusion --

Ve sonuca geliyorum,

because you ask this other question: "What's another thing we can't see?"

çünkü şu soruyu da soruyorsunuz: "Göremediğimiz diğer şey nedir?"

The point, most of us. What's the point?

Çoğumuz için, amaç. Amaç nedir?

The point -- what I've got it down to

Amaç -- vardığım nokta,

is there are only two questions really worth asking.

sormaya değer iki sorunun olduğudur.

"Why are we here?",

"Neden buradayız?"

and "What should we do about it while we are?"

ve "Biz hala bizken bu konuda ne yapmalıyız?"

To help you, I've got two things to leave you with, from two great philosophers,

Yardımcı olmak için sizleri 20. yy'ın belki de en iyi iki filozofuna

perhaps two of the greatest philosopher thinkers of the 20th century.

ait iki şeyle baş başa bırakacağım.

One a mathematician and engineer, and the other a poet.

Birisi matematikçi ve mühendis, diğeri ise bir şair.

The first is Ludwig Wittgenstein,

Birincisi Ludwig Wittgenstein,

who said, "I don't know why we are here,

şöyle diyor, "Neden burada olduğumuzu

but I am pretty sure it's not in order to enjoy ourselves."

bilmiyorum, ama eminim keyif çatmak için değildir."

(Laughter)

(Kahkahalar)

He was a cheerful bastard, wasn't he?

Neşeli bir serseri, değil mi?

(Laughter)

(Kahkahalar)

And secondly, and lastly, W.H. Auden, one of my favorite poets,

İkincisi ve son olarak, W.H. Auden, en sevdiğim şairlerden birisi,

who said, "We are here on Earth to help others.

diyor ki, "Diğerlerine yardım etmek için dünyadayız.

What the others are here for, I've no idea."

Diğerleri ne için burada, hiçbir fikrim yok."

(Laughter)

(Kahkahalar)

(Applause)

(Alkış)

(Circus music)

(Sirk müziği)

[Get your souvenir photo here!]

[Hatıra fotoğrafınız buraya!]

[Continue your journey into the unknown!]

[Bilinmezlik yolculuğunuza devam edin!]

(Circus music)

(Sirk müziği)