What's invisible? More than you think - John Lloyd

Thế nào là vô hình? Nhiều hơn bạn tưởng - John Lloyd

Translator: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Ly Nguyễn Reviewer: Dieu Dang NguyenTran

(Circus music)

(Nhạc rạp xiếc)

[Ted N' Ed's Carnival]

[Lễ hội Ted và Edl]

[John Lloyd's Inventory of the Invisible]

[Phát minh về sự vô hình của John Lloyd]

[Dựa trên TEDTalk của John Lloyd năm 2009]

[Adapted from a TEDTalk given by John Lloyd in 2009]

June Cohen: Diễn giả tiếp theo đã dành toàn bộ cuộc đời mình

June Cohen: Our next speaker has spent his whole career

tìm ra điều tuyệt vời đó.

eliciting that sense of wonder.

Xin chào đón John Lloyd.

Please welcome John Lloyd.

(Applause)

(vỗ tay)

[Hall of Mirrors]

[Hội trường gương]

The question is, "What is invisible?"

Câu hỏi được đặt ra: "Thế nào là vô hình?"

There's more of it than you think, actually.

Thật sự có nhiều điều vô hình hơn chúng ta nghĩ.

Everything, I would say -- everything that matters --

Mọi thứ tôi nói, mọi thứ có nghĩa

Except every thing, and except matter.

Ngoại trừ mọi thứ, và ngoại trừ vật chất.

We can see matter

Chúng ta thấy được vấn đề

but we can't see what's the matter.

nhưng không thấy "chuyện gì đang xảy ra?".

We can see the stars and the planets but we can't see what holds them apart,

Ta có thể nhìn thấy các hành tinh nhưng ta không thể thấy cái tách chúng ra.

or what draws them together.

hay cái gì đã gắn kết chúng lại.

With matter as with people, we see only the skin of things,

Với vật chất hay con người, chúng ta chỉ thấy bề nổi của nó.

we can't see into the engine room, we can't see what makes people tick,

Ta không thể xem bên trong , ta không thấy bên trong con người,

at least not without difficulty,

ít nhất là không dễ dàng.

and the closer we look at anything, the more it disappears.

Chúng ta càng nhìn gần, mọi thứ lại càng biến mất.

In fact, if you look really closely at stuff,

Thực tế là, nếu bạn nhìn thật gần vào một vật,

if you look at the basic substructure of matter,

nếu bạn quan sát kĩ kết cấu cơ bản của vật chất,

there isn't anything there.

thực sự chả có gì ở đó cả.

Electrons disappear in a kind of fuzz, and there is only energy.

Electron biến mất trong chớp nhoáng, và chỉ còn lại năng lượng.

One of the interesting things about invisibility is,

Một điều thú vị về sự vô hình chính là,

the things that we can's see, we also can't understand.

điều gì ta không thấy thì không thể hiểu được.

Gravity is one thing that we can't see, and which we don't understand.

Trọng lực là thứ chúng ta không thể thấy, và cũng không thể hiểu.

It's the least understood of all the four fundamental forces,

Trọng lực là thứ khó hiểu nhất trong bốn lực cơ bản,

and the weakest, and nobody really knows what it is or why it's there.

và là lực yếu nhất

không ai thực sự biết nó là gì hay tại sao nó tồn tại.

For what it's worth, Sir Isaac Newton, the greatest scientist who ever lived,

Để giải thích giá trị của trọng lực, Issac Newton - nhà khoa học vĩ đại nhất,

he thought Jesus came to Earth specifically

ông ấy đã nghĩ rằng Chúa đã đến Trái Đất

to operate the levers of gravity.

để vận hành các đòn bẩy của lực hấp dẫn

That's what he thought he was there for.

Đó là cách ông ấy nghĩ về sứ mệnh của Ngài.

So, bright guy, could be wrong on that one, I don't know.

Vậy, người sáng dạ cũng có thể sai về nó, tôi đoán thế.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Consciousness. I see all your faces; I've no idea what any of you are thinking.

Nhận thức. Tôi thấy mặt của bạn nhưng không biết bạn đang nghĩ gì.

Isn't that amazing?

Nó không tuyệt sao?

Isn't it incredible that we can't read each other's minds,

Thật tuyệt diệu khi ta không thể đọc suy nghĩ của nhau

when we can touch each other, taste each other,

khi chúng ta chạm vào nhau, ngửi hay liếm nhau

perhaps, if we get close enough, but we can't read each other's minds.

nếu ta đủ thân,

nhưng ta vẫn không thể nào đọc được ý nghĩ đối phương.

I find that quite astonishing.

Tôi lấy đó làm lạ.

In the Sufi faith, this great Middle Eastern religion

Trong tín ngưỡng Sufi, một tôn giáo tuyệt vời vùng Trung Đông

which some claim is the root of all religions,

được cho là nguồn gốc của mọi tôn giáo,

Sufi masters are all telepaths, so they say,

các bậc thầy Sufi đều là nhà ngoại cảm, họ nói vậy,

but their main exercise of telepathy

nhưng bài tập luyện cách cảm chính của họ

is to send out powerful signals to the rest of us that it doesn't exist.

là gửi đi những tín hiệu mạnh mẽ mà những người khác không cảm được.

So that's why we don't think it exists; the Sufi masters working on us.

Vậy nên ta không nghĩ nó tồn tại; các bậc thầy Sufi đang áp dụng lên ta.

In the question of consciousness and artificial intelligence,

Nhân tiện bàn về ý thức và trí thông minh nhân tạo,

artificial intelligence has really, like the study of consciousness,

trí thông minh nhân tạo giống như nghiên cứu về ý thức,

gotten nowhere, we have no idea how consciousness works.

chẳng đi tới đâu, chúng ta không biết nguyên lý của nó.

Not only have they not created artificial intelligence,

Họ chưa tạo ra được trí thông minh nhân tạo,

they haven't yet created artificial stupidity.

thậm chí còn chưa tạo được sự ngu si nhân tạo nữa.

(Laughter)

(cười)

The laws of physics: invisible, eternal, omnipresent, all powerful.

Các định luật vật lý: vô hình, bất diệt, toàn tại, toàn năng.

Remind you of anyone?

Có gợi nhớ bạn đến người nào không?

Interesting.

Thú vị.

I'm, as you can guess, not a materialist, I'm an immaterialist.

Tôi không phải người duy vật, tôi là người theo thuyết phi vật chất.

And I've found a very useful new word -- ignostic.

Tôi phát hiện ra một từ mới rất hữu dụng - thuyết vô thần

Okay? I'm an ignostic.

Đúng chứ? Tôi là kẻ bất ngộ đạo.

[God?]

I refuse to be drawn on the question on whether God exists

[Chúa?]

Tôi từ chối trả lời câu hỏi Chúa có tồn tại hay không

until somebody properly defines the terms.

đến khi những thuật ngữ ấy được giải thích rõ ràng.

Another thing we can't see is the human genome.

Một thứ mà ta không thấy được nữa là bộ gen người.

And this is increasingly peculiar, because about 20 years ago

Và điều này trở nên khác thường hơn,

vì khoảng 20 năm trước khi người ta bắt đầu nghiên cứu kỹ gen,

when they started delving into the genome, they thought it would probably contain

người ta nghĩ rằng có khoảng

around 100 thousand genes.

khoảng 100,000 gien.

Every year since, it's been revised downwards.

Kể từ đó, mỗi năm, con số này lại giảm đi.

We now think there are likely to be just over 20 thousand genes

Bây giờ chúng ta chỉ nghĩ có khoảng 20,000 gen trong bộ gen người.

in the human genome.

This is extraordinary, because rice -- get this --

Thật lạ vì

lúa được biết có đến 38,000 gen.

rice is known to have 38 thousand genes.

Potatoes have 48 chromosomes, two more than people,

Khoai tây có 48 nhiễm sắc thể, nhiều hơn người 2 cái

and the same as a gorilla.

và bằng số nhiễm sắc thể của khỉ đột.

(Laughter)

(cười)

You can't see these things, but they are very strange.

Bạn không thể thấy những thứ này, nhưng chúng lại rất kỳ lạ.

The stars by day, I always think that's fascinating.

Những vì sao xuất hiện ban ngày, tôi luôn nghĩ nó thật tuyệt.

The universe disappears.

Vũ trụ biến mất.

The more light there is, the less you can see.

Càng sáng thì bạn thấy càng ít.

Time. Nobody can see time.

Thời gian. Không ai thấy được thời gian.

I don't know if you know this.

Tôi không rõ các bạn biết không.

There's a big movement in modern physics

Một phong trào lớn trong vật lý hiện đại

to decide that time doesn't really exist,

cho rằng thời gian không tồn tại,

because it's too inconvenient for the figures.

bởi nó quá bất tiện để tính toán số liệu.

It's much easier if it's not really there.

Sẽ dễ hơn rất nhiều nếu nó không tồn tại.

You can't see the future, obviously,

Rõ ràng bạn không thể thấy trước tương lai,

and you can't see the past, except in your memory.

và bạn cũng không thể thấy quá khứ, trừ những hồi ức.

One of the interesting things about the past

Một điều thú vị về quá khứ

is you particularly can't see --

là bạn không thể nào thấy được.

my son asked me this the other day,

Vài ngày trước, con trai tôi hỏi,

"Dad, can you remember what I was like when I was two?

"Bố ơi! Bố nhớ con thế nào hồi hai tuổi không?"

And I said, "Yes." He said, "Why can't I?"

"Có"

Nhóc hỏi: "Sao con không?"

Isn't that extraordinary?

Rất phi thường, nhỉ?

You cannot remember what happened to you earlier than the age of two or three.

Bạn không thể nhớ được điều gì đã xảy ra trước khi bạn 2,3 tuổi.

Which is great news for psychoanalysts, because otherwise they'd be out of a job.

Đó là tin tốt cho những nhà tâm lý học, vì lẽ bạn nhớ thì họ sẽ thất nghiệp mất!

Because that's where all the stuff happens

Đó là nơi tất cả mọi điều xảy ra

(Laughter)

(cười)

that makes you who you are.

đã tạo nên con người bạn.

Another thing you can't see is the grid on which we hang.

Một điều nữa ta không thấy là cái chúng ta đang bám lấy.

This is fascinating.

Thật hấp dẫn.

You probably know, some of you, that cells are continually renewed.

Có thể một vài người đã biết, rằng các tế bào liên tục thay mới.

Skin flakes off, hairs grow, nails, that kind of stuff --

Da bong tróc, tóc mọc dài, cả móng tay, đại loại vậy

but every cell in your body is replaced at some point.

nhưng tất cả tế bào trong cơ thể đều thay mới ở thời điểm nào đó.

Taste buds, every ten days or so.

Vị giác - khoảng chục ngày một lần.

Livers and internal organs take a bit longer.

Gan và các nội tạng thì lâu hơn một chút.

Spine takes several years.

Cột sống thì mất một vài năm.

But at the end of seven years, not one cell in your body

Nhưng qua bảy năm, không còn một tế bào nào trong cơ thể bạn

remains from what was there seven years ago.

vẫn còn ở đó từ bảy năm trước.

The question is: who then are we? What are we?

Câu hỏi đặt ra: Chúng ta là ai? Chúng ta là cái gì?

What is this thing that we hang on?

Chúng ta bám lấy cái gì?

That is actually us?

Cái gì mới thực sự là "ta"?

Atoms, can't see them. Nobody ever will.

Nguyên tử, không thể thấy. Sẽ không ai có thể thấy.

They're smaller than the wavelength of light.

Chúng nhỏ hơn cả bước sóng ánh sáng.

Gas, can't see that.

Khí ga, không thể thấy nó.

Interesting, somebody mentioned 1600 recently.

Lý thú. Vừa có người nhắc tới năm 1600.

Gas was invented in 1600 by a Dutch chemist called van Helmont.

Ga được phát kiến vào năm 1600 bởi một nhà hóa học tên Van Helmont.

It's said to be the most successful ever invention of a word by a known individual.

Nó được cho là cái tên hay nhất được đặt.

Quite good. He also invented a word called "blas," meaning astral radiation.

Khá là hay. Ông ấy còn sáng tạo ra từ "blas", nghĩa là bức xạ thiên thể.

Didn't catch on, unfortunately.

Đáng tiếc là không đi tới đâu.

(Laughter)

(cười)

But well done, him.

Nhưng thế là tốt rồi.

Light -- you can't see light.

Ánh sáng, bạn không thể thấy ánh sáng.

When it's dark, in a vacuum,

Khi trời tối, trong chân không.

if a person shines a beam of light

Nếu một người chiếu một tia sáng

straight across your eyes, you won't see it.

ngang qua bạn, bạn sẽ không thấy nó.

Slightly technical, some physicists will disagree with this.

Hơi chuyên môn, một số nhà vật lý sẽ bất đồng với điều này.

But it's odd that you can't see the beam of light,

Kì lạ rằng bạn không thấy tia sáng,

you can only see what it hits.

chỉ thấy được vật chúng chiếu.

Electricity, can't see that.

Điện, không thể thấy chúng.

Don't let anyone tell you they understand electricity, they don't.

Đừng nghe ai nói họ hiểu hết điện, họ không biết đâu.

Nobody knows what it is.

Không ai biết nó là cái gì.

(Laughter)

(Tiếng cười)

You probably think the electrons in an electric wire move instantaneously

Bạn có lẽ cho rằng các electron trong dây điện di chuyển tức khắc

down a wire, don't you, at the speed of light,

trong dây dẫn, với vận tốc ánh sáng, đúng không,

when you turn the light on, they don't.

Khi bạn bật đèn lên, không phải như vậy.

Electrons bumble down the wire,

Electron va chạm trong dây dẫn,

about the speed of spreading honey, they say.

với tốc độ phết mật ong, họ nói vậy.

Galaxies -- hundred billion of them,

Thiên hà -- có tới hàng trăm triệu

estimated in the universe. Hundred billion.

được ước tính trong vũ trụ. Hàng trăm triệu.

How many can we see?

Ta có thể thấy bao nhiêu?

Five. Five, out of a hundred billion galaxies, with the naked eye.

Năm. Năm trong tổng số hàng trăm triệu thiên hà, với mắt thường.

And one of them is quite difficult to see, unless you've got very good eyesight.

Và một trong số đó khá khó để thấy, trừ khi mắt bạn rất tốt.

Radio waves. There's another thing.

Sóng vô tuyến. Lại thêm một cái nữa.

Heinrich Hertz, when he discovered radio waves, in 1887,

Heinrich Hertz, khi ông tìm ra sóng vô tuyến, vào năm 1887,

he called them radio waves because they radiated.

Ông gọi nó là sóng radio vì chúng phát ra bức xạ.

Somebody said to him, "What's the point of these, Heinrich?

Có người nói với ông, "Chúng để làm gì hả Heinrich?

What's the point of these radio waves that you've found?"

Cái sóng radio mà ông tìm ra có tác dụng gì chứ?"

And he said, "Well, I've no idea,

Và ông nói, "Thì, tôi không rõ,

but I guess somebody will find a use for them someday.

nhưng có lẽ sau này ai đó sẽ tìm ra cách dùng."

The biggest thing that's invisible to us is what we don't know.

Thứ vô hình lớn nhất là cái ta chưa biết.

It is incredible how little we know.

Không tưởng tượng được chúng ta lại biết ít tới vậy.

Thomas Edison once said,

Thomas Edison từng nói,

"We don't know one percent of one millionth about anything."

"Chúng ta còn không biết tới một phần triệu của mọi thứ."

And I've come to the conclusion --

Và tôi đã đưa ra kết luận --

because you ask this other question: "What's another thing we can't see?"

bởi bạn sẽ hỏi một câu khác: "Vậy còn gì ta không thấy nữa?"

The point, most of us. What's the point?

Vấn đề, hầu hết ta đều vậy. Vấn đề là gì?

The point -- what I've got it down to

Kết luận những gì tôi rút ra

is there are only two questions really worth asking.

là hai câu thực sự đáng hỏi.

"Why are we here?",

"Vì sao ta tồn tại?",

and "What should we do about it while we are?"

và "Chúng ta nên làm gì khi còn tồn tại?"

To help you, I've got two things to leave you with, from two great philosophers,

Để giúp bạn trả lời, tôi sẽ để lại đây lời từ hai nhà triết học vĩ đại,

perhaps two of the greatest philosopher thinkers of the 20th century.

có lẽ là hai người vĩ đại nhất của thế kỉ 20.

One a mathematician and engineer, and the other a poet.

Một là nhà toán học kiêm kỹ sư, và một là nhà thơ.

The first is Ludwig Wittgenstein,

Người đầu tiên là Ludwig Wittgenstein,

who said, "I don't know why we are here,

đã nói, "Tôi cũng không rõ sao ta tồn tại,

but I am pretty sure it's not in order to enjoy ourselves."

nhưng tôi chắc chắn rằng không phải để chúng ta tận hưởng."

(Laughter)

(cười)

He was a cheerful bastard, wasn't he?

Một lão khốn nạn yêu đời, nhỉ?

(Laughter)

(cười)

And secondly, and lastly, W.H. Auden, one of my favorite poets,

Thứ hai và cũng là cuối cùng, W.H. Auden, một trong số nhà thơ tôi mến,

who said, "We are here on Earth to help others.

đã nói, "Chúng ta có mặt trên Trái Đất để giúp đỡ mọi người.

What the others are here for, I've no idea."

Còn mọi người tồn tại vì cái gì, tôi cũng không rõ."

(Laughter)

(cười)

(Applause)

(vỗ tay)

(Circus music)

(Nhạc rạp xiếc)

[Get your souvenir photo here!]

[Lấy ảnh lưu niệm tại đây!]

[Continue your journey into the unknown!]

[Hành trình về miền chưa biết!]

(Circus music)

(Nhạc rạp xiếc)