The left brain vs. right brain myth - Elizabeth Waters

Translator: Narmin Osman Reviewer: Daban Q Jaff

Behold the human brain,

بینینی مێشکی مرۆڤ،

it's lumpy landscape visibly split into a left and right side.

شێوەیەکی گەورە و فراوان و ڕوونە لە لای ڕاست و چەپ.

This structure has inspired one of the most pervasive ideas about the brain,

ئەم پێکهاتەیە پێک دێت لە خێراترین بیرۆکە دەربارەی مێشک،

that the left side controls logic

ئەوەیە لای چەپ دەست بەسەر ژیریدا دەگرێت

and the right, creativity.

و لای ڕاست، بەهرەمەندی.

And yet, this is a myth unsupported by scientific evidence.

تا ئێستا، ئەوە ئەفسانەیەکە کە بە بەڵگەی زانستی پشتگیری نەکراوە.

So how did this misleading idea come about,

کەواتە چۆن ئەو بیرۆکە سەر لێشێوێنانە دێن،

and what does it get wrong?

و چی هەڵەی تێدایە؟

It's true that the brain has a right and a left side.

ئەوە ڕاستە کە مێشک لای ڕاست و لای چەپی هەیە.

This is most apparent with the outer layer, or the cortex.

ئەوەی کە زۆر دیارە لە چینی دەرەوە، یان توێژی سەرەوە،

Internal regions, like the striatum,

ناوچەکانی ناوەوە، وەک وێنەکێشانی جەستە،

hypothalamus,

هایپۆتەلەمەس،

thalamus,

تەلەمەس،

and brain stem

و ڕەگی مێشک

appear to be made from continuous tissue,

وا دەردەکەوێت لە شانەی بەردەوام دروست بووبێت،

but in fact, they're also organized with left and right sides.

بەڵام لە ڕاستیدا، ئەوان هەروەها ڕێکخراون لەگەڵ لای ڕاست و چەپ.

The left and the right sides of the brain do control different body functions,

لای ڕاست و چەپی مێشک دەست بەسەر فەرمانە جیاوازەکانی لەش دادەگرن،

such as movement and sight.

وەک جوڵە و بینین.

The brain's right side controls the motion of the left arm and leg and vice versa.

لای ڕاستی مێشک دەست بەسەر جوڵەی دەست ولاقی چەپدا دەگرێت وە بەپێچەوانەشەوە.

سیستەمی بینین هەر چەندە زۆر ئالۆزە.

The visual system is even more complex.

Each eye has a left and right visual field.

هەر چاوێک بەشی ڕاست و چەپی بینینی هەیە.

Both left visual fields are sent to the right side of the brain,

هەر دووک بەشی بینینی چەپ دەنێردرێن بۆ لای ڕاستی مێشک،

and both right fields are sent to the left side.

و هەردووک بەشی ڕاست دەنێردرێن بۆ لای چەپی مێشک.

So the brain uses both sides to make a complete image of the world.

کەواتە مێشک هەر دوولایەکان بەکار دەهێنێت بۆ تەواو کردنی وێنەی جیهان.

Scientists don't know for sure why we have that crossing over.

زاناکان دڵنیا نین بۆچی ئەو شێوازە پەڕینەوەمان هەیە.

One theory is it began soon after animals developed more complex nervous systems

بیردۆزێک دەڵێت پاش گەشەی سیستەمی دەماری گەشە دەکات ئەمە درووست دەبێت

because it gave the survival advantage of quicker reflexes.

لەبەر ئەوەی یارمەتی مانەوە دەدات..

If an animal sees a predator coming from its left side,

ئەگەر گیاندارێک ببینێت دڕندەیەک لەلای چەپیەوە دێت،

it's best off escaping to the right.

باشترین ئەوەیە لەلای ڕاستەوە هەڵبێت.

So we can say that vision and movement control are two systems

کەواتە دەتوانین بڵێین دەست بەسەر داگرتنی بینین و جوڵە کردن دوو سیستەمن

that rely on this left-right structure,

کە پشت بە پێکهاتەی چەپ-ڕاست دەبەستێت،

but problems arise when we over-extend that idea to logic and creativity.

بەڵام کێشەیەک درووست دەبێت کاتێک ئەو بیرۆ- کەیە زۆر درێژ دەکەینەوە بۆ ژیری و داهێنان

This misconception began in the mid-1800s

ئەو هەڵە تێگەیشتنە لە ناوەڕاستی ساڵی ١٨٠٠ دەستی پێ کرد

when two neurologists, Broca and Wernicke,

کاتێک دوو پزیشکەکانی دەمار، برۆکا و وێرنیک،

examined patients who had problems communicating due to injuries.

تاقی کردنەوەیەکیان لەسەر ئەو نەخۆشانە کرد کێشەی پەیوەندیان هەبوو بە هۆی برینداری.

The researchers found damage to the patients' left temporal lobes,

توێژەرەکان دۆزیانەوە کە لاجانگی چەپی نەخۆشەکان زیانی پێگەیشتووە،

so they suggested that language is controlled by the left side of the brain.

دواتر بڕیاریاندا کە زمان لە لایەن بەشی چەپی مێشکەوە کۆنتڕۆڵ دەکرێت.

کە ئەندێشە باوەکان دەگرێت.

That captured the popular imagination.

Author Robert Louis Stevenson

نووسەر ڕۆبێرت لویس ستیڤنسۆن

then introduced the idea of a logical left hemisphere

دواتر بیرۆکەی نیوەگۆی چەپی ژیری ناساند

competing with an emotional right hemisphere

بەراورد بە نیوەگۆی ڕاستی سۆزداری

represented by his characters Dr. Jekyll and Mr. Hyde.

نوێنەرایەتی کراوە لە لایەن کەسایەتیەکانی دکتۆر جێکیڵ و بەڕێز هاید.

But this idea didn't hold up when doctors and scientists

بەڵام ئەم بیرۆکەیە وەرنەگیرا کاتێک دکتۆرەکان و زاناکان

examined patients who were missing a hemisphere

تاقیکردنەوەیان لەسەر ئەو نەخۆشانە کرد کە نیوەگۆیان لە دەستدا بوو

or had their two hemispheres separated.

یان هەردووک نیوەگۆی مێشکیان جیا ببۆوە.

These patients showed a complete range of behaviors,

ئەو نەخۆشانە ڕەفتاری تەواو ئاساییان پیشاندا،

both logical and creative.

لە هەردووک بەشی ژیری و داهێنان.

Later research showed that one side of the brain is more active than the other

دواتر توێژینەوەکان دەریانخست یەک لای مێشک زۆر چالاکترە لە لایەکەی تری

for some functions.

بۆ هەندێک لە فەرمانەکان.

Language is more localized to the left

زمان زیاتر کەوتۆتە لای چەپ

and attention to the right.

و وردبوونەوە لە لای ڕاست.

So one side of the brain may do more work,

کەواتە لایەکی مێشک زیاتر کار دەکات،

but this varies by system rather than by person.

بەڵام ئەم جیاوازیە بە پێی سیستەمە نەوەک کەسەکان.

There isn't any evidence to suggest

هیچ بەڵگەیەک نییە کە پێشنیار بکات

that individuals have dominant sides of the brain,

ئەو کەسە لایەکی مێشکی زاڵترە،

or to support the idea of a left-right split

یاخود پشتگیری بیرۆکەی دوو پەلی چەپ-ڕاست بکات

between logic and creativity.

لە نێوان ژیری و بەهرەمەندی.

Some people may be particularly logical or creative,

هەندێک کەس ڕەنگە بە تایبەت ژیر و بەهرەمەند بن،

but that has nothing to do with the sides of their brains.

بەڵام هیچ شتێک نییە کە کرابێت لە لایەکانی مێشکیان.

And even the idea of logic and creativity being at odds with each other

و هەر بیرۆکەی ژیری و بەهرەمەندی زۆر نامۆ دەبێت بۆ هەریەکێکیان

doesn't hold up well.

بە باشی پاڵپشتی نەکراوە.

Solving complex math problems requires inspired creativity

چارەسەر کردنی کێشە ئاڵۆزە بیرکاریەکان پێویستی بە بەهرەمەندیەکی ئیلهامبەخش هەیە

and many vibrant works of art have intricate logical frameworks.

و زۆربەی کارە هونەریە چالاکەکان پێکهاتەیەکی ئاڵۆزی ژیریان هەیە.

Almost every feat of creativity and logic

بە زۆری هەر کاراماییەکی ژیری و بەهرەمەندی

carries the mark of the whole brain functioning as one.

نیشانەی هەموو فەرمانەکانی مێشک وەک یەکێک دەگەیەنێت.