How to choose your news - Damon Brown

Аудармашы: Assylai Seitenova Редактор: Bakytgul Salykhova

Әлемде не болып жатқанын қайдан оқисыз?

How do you know what's happening in your world?

Интернетте ақпараттың саны

The amount of information just a click away

may be limitless,

шексіз болғанымен,

оны оқуға және қорытуға арналған

but the time and energy we have

энергия мен уақыт санаулы-ақ.

to absorb and evaluate it is not.

Жаңалықты дұрыс оқи алмасаңыз,

All the information in the world won't be very useful

қолдағы бар ақпараттың пайдасы жоқ.

unless you know how to read the news.

To your grandparents, parents,

Бұл сөздер ата-әжеңізге, әке-шешеңізге, тіпті аға-әпкеңізге

or even older siblings,

this idea would have sounded strange.

оғаш естілуі мүмкін.

Only a few decades ago, news was broad-based.

Бұрындары жаңалықтар бір жерден таралатын.

Your choices were limited

Ол кезде таңдау бірнеше

to a couple of general interest magazines

қоғамдық газет-журналдар мен

and newspaper of record,

тексерілген ақпаратты

and three or four TV networks

бір уақытта жеткізетін

where trusted newscasters delivered the day's news

үш-төрт телевизиялық желімен

at the same reliable time every evening.

шектелінетін.

But the problems with this system soon became apparent

Бірақ ақпараттың көзі көбейген сайын

as mass media spread.

жүйедегі проблема анық көрінді.

While it was known that authoritarian countries

Авторитарлы үкімет ақпаратты

controlled and censored information,

бақылап, шектейтіні белгілі болғанымен,

a series of scandals showed that

демократиялық үкіметтердің де медиа

democratic governments were also misleading the public,

компаниялармен бірлесіп ақпаратты құрал ретінде

often with media cooperation.

қолданатынын бірқатар жанжалдар көрсетті.

Revelations of covert wars, secret assassinations,

Құпия соғыс, кісі өлтіру және

and political corruption

саяси сыбайлас жемқорлыққа

undermined public faith in official narratives

қатысты жаңалықтар халықтың ресми ақпарат

presented by mainstream sources.

көздеріне деген сенімді жойды.

This breakdown of trust in media gatekeepers

Басты ақпарат көздеріне деген сенімнің құлдырауы

lead to alternative newspapers, radio shows, and cable news

өзге балама газет, журнал және арналарға

competing with the major outlets and covering events

жаңалықты өзге қырдан

from various perspectives.

көрсетуге мүмкіндік берді.

More recently, the Internet has multiplied the amount

Интернет ақпарат көзін көбейтіп,

of information and viewpoints,

әр адамға репортер ретінде

with social media, blogs, and online video

жаңалықты әлеуметтік желілер, блог,

turning every citizen into a potential reporter.

видео арқылы таратуға мүмкіндік берді.

But if everyone is a reporter, nobody is,

Бірақ сан көбейгеннен сапа жақсармайды.

and different sources may disagree,

Әрбір “репортер” ұқсас пікір мен

not only opinions, but on the facts themselves.

бірдей ақпаратты таратпайды.

So how do you get the truth, or something close?

Сонда біз шындыққа қалай қол жеткіземіз?

One of the best ways is to get the original news

Ең жақсы тәсілдердің бірі —

unfiltered by middlemen.

жаңалықтың түпнұсқасын табу.

Instead of articles interpreting a scientific study

Өзге тұлға баяндап берген ғылыми, не

ресми ақпаратты оқығанша,

or a politician's speech,

you can often find the actual material and judge for yourself.

сол ақпараттың түпнұсқасын оқыған абзал.

For current events, follow reporters on social media.

Болатын іс-шаралар жайлы ақпаратты әлеуметтік желіде іздеңіз.

During major events, such as the Arab Spring

Араб көктемі, не Украинадағы протестер

секілді ірі оқиғалар туралы

or the Ukrainian protests,

newscasters and bloggers have posted updates and recordings

сол жерде болған блогерлер

from the midst of the chaos.

мен репортерлер жазады.

Though many of these later appear in articles or broadcasts,

Әрине, кейін оқиға жайлы ірі ақпарат көздері де жазады.

keep in mind that these polished versions

Алайда, ол жазбалардың сапасына көбінесе

often combine the voice of the person who was there

өзі қатыспаған үшінші тарап әсер етуі

with the input of editors who weren't.

мүмкін екенін есте сақтаңыз.

At the same time, the more chaotic the story,

Бірақ оқиға шиелінісіп кетсе,

the less you should try to follow it in real time.

келген ақпаратты бірден оқымаған абзал.

In events like terrorist attacks and natural disasters,

Террористік шабуыл, не табиғи апат сияқты оқиғалар барысында,

today's media attempts continuous coverage

расталған ақпараттың болмағанына қарамай

even when no reliable new information is available,

ірі медиа өкілдері қолда бар ақпаратты дұрыс тексермей

sometimes leading to incorrect information

жалған, не кінәсі жоқ адамды айыптайтын

or false accusations of innocent people.

ақпаратты таратып қоюы мүмкін.

It's easy to be anxious in such events,

Апат болған кезде сабыр сақтау өте қиын.

but try checking for the latest information

Сонда да, әрбір жаңалықты лезде оқығанша,

at several points in the day,

оның тексеруден өткенін күтіп,

rather than every few minutes,

қатесі түзелгеннен кейін ғана

allowing time for complete details to emerge

бір рет асықпай

and false reports to be refuted.

оқып шығыңыз.

While good journalism aims for objectivity,

Журналистиканың жақсысы бейтарап болғанымен,

media bias is often unavoidable.

медиа көбінесе біржақты болады.

When you can't get the direct story,

Ақпараттың түпнұсқасы болмаса,

read coverage in multiple outlets

әртүрлі сарапшылардың пікірі жазылған,

which employ different reporters and interview different experts.

авторлары және басылымдары бөлек мақалаларды оқыңыз.

Tuning in to various sources and noting the differences

Әртүрлі ақпарат көздерін салыстыру арқылы

lets you put the pieces together

сіз оқиға тізбегін құдды пазл

for a more complete picture.

сияқты құрастыра аласыз.

It's also crucial to separate fact from opinion.

Фактілерді пікірден ажырата білу де өте маңызды.

Words like think, likely, or probably

Жаңалықта “мүмкін“, “сияқты” деген сөздер болса,

mean that the outlet is being careful

мақала авторы сақтық танытқан немесе

or, worse, taking a guess.

жай болжам жасай салған деп айтуға болады.

And watch out for reports that rely on anonymous sources.

Анонимді дереккөзге сүйенген жаңалықты сақтықпен оқыңыз.

These could be people who have little connection to the story,

Мұндай жаңалықтың шын мәніңде оқиғаға қатысы жоқ,

or have an interest in influencing coverage,

не жаңалықтың сапасына жауап бермейтін,

their anonymity making them unaccountable

және жеке мүддесі үшін ақпаратты

for the information they provide.

таратып жүрген адамдар тұруы мүмкін.

Finally, and most importantly,

Ең бастысы, жаңалықты

try to verify news before spreading it.

таратпас бұрын, оны тексеріп алыңыз.

While social media has enabled the truth

Әлеуметтік желілер шындықты тез

to reach us faster,

таратуға мүмкіндік береді.

it's also allowed rumors to spread

Алайда шындықпен қоса, ол жақта

before they can be verified

тексерістен өтпеген жалған ақпарат та

and falsehoods to survive

тез таратылып,

long after they've been refuted.

ары қарай өрши береді.

So, before you share that unbelievable

Соңдықтан, интернетте көрген

or outrageous news item,

шок-жаңалықты таратпас бұрын,

do a web search to find any additional

жаңалыққа қатысты қосымша ақпарат іздеп,

information or context you might have missed

өзгелердің пікірін оқып,

and what others are saying about it.

ақпаратты бір тексеріп алыңыз.

Today, we are more free than ever

Бүгінде ақпартты бақылауда ұстайтын

from the old media gatekeepers

дәстүрлі ақпарат көздерінен

who used to control the flow of information.

барынша тәуелсізбіз.

But with freedom comes responsibility:

Бірақ тәуілсіздіктің өз ережелері бар.

the responsibility to curate our own experience

Қолдағы бар ақпаратты қолдана білү үшін

and ensure that this flow does not become a flood,

және жаңалықтар толқынында батып кетпес үшін,

leaving us less informed than before we took the plunge.

адам әрбір ісіне жауапкершілікпен қарауы тиіс.