How to choose your news - Damon Brown

Унших мэдээгээ зөв сонгох арга - Дэймон Браун

Translator: Indra Ganzorig Reviewer: Nomindari Bayaraa

How do you know what's happening in your world?

Таны гараг ертөнцөд юу болж байгааг яаж мэдэх вэ?

The amount of information just a click away

Ганцхан товчлуураар л гаргаад ирэх

may be limitless,

мэдээллийн хэмжээ хязгааргүй мэт боловч

but the time and energy we have

үүнийг тунгаан бодож

to absorb and evaluate it is not.

үнэлэх цаг хугацаа хязгаартай.

All the information in the world won't be very useful

Мэдээг хэрхэн уншихаа мэдэхгүй бол

дэлхий дээрх бүх мэдээлэл тийм ч хэрэгтэй биш.

unless you know how to read the news.

To your grandparents, parents,

Чиний өвөө эмээ, эцэг эх,

or even older siblings,

бүр ах эгчид чинь

this idea would have sounded strange.

энэ хачин сонсогдож магадгүй.

Only a few decades ago, news was broad-based.

Хэдхэн арван жилийн өмнө л мэдээ өргөн хүрээний байсан.

Your choices were limited

Олон нийтэд зориулсан хэдхэн сонин сэтгүүл,

to a couple of general interest magazines

and newspaper of record,

орой болгон тогтмол нэг цагт

and three or four TV networks

итгэмжит сэтгүүлчид мэдээ уншдаг

where trusted newscasters delivered the day's news

зурагтын гурав дөрөвхөн сувгаар

at the same reliable time every evening.

сонголт чинь хязгаарлагдаж байсан.

But the problems with this system soon became apparent

Олон нийтийн хэвлэл мэдээлэл өргөжих тусам

энэхүү системийн доголдол нь илт болж ирсэн.

as mass media spread.

While it was known that authoritarian countries

Авторитар орнууд л мэдээллийг

controlled and censored information,

хянан шүүдэг гэсэн ойлголттой байсан бол

a series of scandals showed that

ардчилсан засаглалууд ч хэвлэл мэдээллийнхэнтэй хамтарч

democratic governments were also misleading the public,

олныг хуурч байсан гэдгийг

often with media cooperation.

хэд хэдэн үйл явдлаас харж болно.

Revelations of covert wars, secret assassinations,

Нуугдмал дайн зөрчил, улс төрийн нууц аллага,

and political corruption

улс төрийн авилгын тухай дэлгэсэн нь

undermined public faith in official narratives

зонхилогч эх сурвалжуудаар цацагддаг албан ёсны мэдээ

presented by mainstream sources.

олон нийтийн итгэлийг алдахад хүргэсэн.

This breakdown of trust in media gatekeepers

Ийнхүү мэдээний сахиулуудад итгэх итгэл үгүй болсноор

lead to alternative newspapers, radio shows, and cable news

бусад сонин, радио нэвтрүүлэг болон кабелийн сувгийн мэдээ

competing with the major outlets and covering events

томоохон эх сурвалжуудтай өрсөлдөж

үйл явдлыг өөр өнцгөөс хүргэх болжээ.

from various perspectives.

More recently, the Internet has multiplied the amount

Саяхнаас интернет дахь олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл,

of information and viewpoints,

блог, онлайн дүрс бичлэг нь

with social media, blogs, and online video

мэдээлэл болон үзэл бодлын цар хүрээг нэмэгдүүлж

turning every citizen into a potential reporter.

иргэн бүрийг ирээдүйн сэтгүүлч болгосон.

But if everyone is a reporter, nobody is,

Гэхдээ хүн бүр сэтгүүлч болчихвол хэн ч сэтгүүлч биш.

and different sources may disagree,

Өөр өөр эх сурвалжууд үзэл бодол гэлтгүй

not only opinions, but on the facts themselves.

аливаа баримтан дээр ч санаа нийлэхгүй байж болно.

So how do you get the truth, or something close?

Тэгвэл үнэнг, эсвэл үнэнд ойрхоныг нь яаж олох вэ?

One of the best ways is to get the original news

Хамгийн сайн аргуудын нэг бол анхдагч мэдээг

unfiltered by middlemen.

дундын оролцоогүйгээр олж авах.

Instead of articles interpreting a scientific study

Шинжлэх ухааны судалгаа, улс төрийн илтгэлийг

or a politician's speech,

тайлбарласан нийтлэлийг уншихын оронд

you can often find the actual material and judge for yourself.

уг анхдагч материалыг нь олж өөрөө дүгнэх хэрэгтэй.

For current events, follow reporters on social media.

Болж буй үйл явдлын хувьд сэтгүүлчдийг олон нийтийн цахим хуудсаар нь дага.

During major events, such as the Arab Spring

Томоохон үйл явдлын үеэр, жишээ нь Арабын Хавар,

or the Ukrainian protests,

эсвэл Украйн дахь бослогын үеэр

newscasters and bloggers have posted updates and recordings

сэтгүүлчид болон блогчид үймээн самууны дундаас

сүүлийн үеийн мэдээ, бичлэг хүргэж байсан.

from the midst of the chaos.

Though many of these later appear in articles or broadcasts,

Дараа нь эдгээр нь нийтлэл, мэдээнд дурдагддаг ч

keep in mind that these polished versions

танд зассан хувилбар нь хүрдэг гэдгийг мартуузай.

often combine the voice of the person who was there

Ихэнх тохиолдолд газар дээр нь байсан хүний дуу хоолойг

with the input of editors who weren't.

тэнд байгаагүй сэтгүүлчийнхтэй хамтад нь хүргэдэг.

At the same time, the more chaotic the story,

Мөн тухайн мэдээ адармаатай байх тусам,

the less you should try to follow it in real time.

үйл явдлыг цаг алдалгүй дагах гэсний хэрэггүй.

In events like terrorist attacks and natural disasters,

Террорист халдлага эсвэл байгалийн гамшигт үзэгдлийн үеэр

today's media attempts continuous coverage

өнөөгийн мэдээний хэрэгслүүд найдвартай, шинэ мэдээлэл байхгүй ч

even when no reliable new information is available,

тасралтгүй сурвалжлах гэж хичээдэг нь

sometimes leading to incorrect information

заримдаа буруу мэдээлэл

эсвэл гэм буруугүй хүний тухай худал мэдүүлэгт хүргэдэг.

or false accusations of innocent people.

It's easy to be anxious in such events,

Ийм үйл явдлын үеэр санаа зовох нь ойлгомжтой ч

but try checking for the latest information

сүүлийн үеийн мэдээллийг минут тутамд биш,

at several points in the day,

өдрийн тодорхой хэдэн цагт шалгах гээд үзээрэй.

rather than every few minutes,

allowing time for complete details to emerge

Ингэснээрээ худал мэдээллийг няцаах,

and false reports to be refuted.

мэдээг илүү гүйцэд болгоход цаг гаргаж өгч байгаа юм.

While good journalism aims for objectivity,

Хэдий сайн сэтгүүл зүй обьектив байхыг хичээдэг ч

media bias is often unavoidable.

нэг талыг барьсан хандлагаас зугтах аргагүй юм.

When you can't get the direct story,

Үндсэн эх сурвалжийг олж чадахгүй бол

read coverage in multiple outlets

өөр сэтгүүлч болон мэргэжилтний үзэл бодлыг тусгасан

which employ different reporters and interview different experts.

хэд хэдэн мэдээний эх сурвалжийг уншаарай.

Tuning in to various sources and noting the differences

Олон эх сурвалжийг ажиглаж харьцуулах нь

lets you put the pieces together

хэсэг хэсгээр нь нийлүүлж

for a more complete picture.

үйл явдлын дүр зургийг томоор нь харахад тусална.

It's also crucial to separate fact from opinion.

Мөн бодит баримтыг үзэл бодлоос салгаж авч үзэх нь чухал.

Words like think, likely, or probably

"Бодож байна, таамаглаж байна, магадгүй" гэх мэт үг тааралдвал

mean that the outlet is being careful

тухайн эх сурвалж болгоомжилж,

or, worse, taking a guess.

эсвэл бүр дор, зүгээр л тааж байна гэсэн үг.

And watch out for reports that rely on anonymous sources.

Бас нэр усгүй эх сурвалж ашигладаг сэтгүүлчдээс болгоомжил.

These could be people who have little connection to the story,

Эдгээр нь тухайн мэдээнд бараг холбоогүй эсвэл

or have an interest in influencing coverage,

дамжуулалтанд нөлөөлөхийн тулд нэрээ нууцалж

their anonymity making them unaccountable

дараа нь өгсөн мэдээллээс гарах үүрэг хариуцлагаас

for the information they provide.

зугтаасан хүмүүс байх вий.

Finally, and most importantly,

Эцэст нь хамгийн чухал зөвлөгөө:

try to verify news before spreading it.

мэдээг бусдад хүргэхээсээ өмнө шалгаж үз.

While social media has enabled the truth

Олон нийтийн цахим хэрэгсэл нь үнэнг илүү хурдан хүргэдэг болсон ч

to reach us faster,

it's also allowed rumors to spread

энэ нь цуурхал, худал мэдээг

before they can be verified

шалгаж амжихаас нь өмнө тарааж,

and falsehoods to survive

худал гэдгийг нь баталчихаад байхад ч

long after they've been refuted.

цааш түгээсээр байдаг.

So, before you share that unbelievable

Тэгэхээр та тэр нэг үнэмшилгүй эсвэл

or outrageous news item,

арай дэндүү мэдээг хуваалцахаасаа өмнө

do a web search to find any additional

таны мэдэхгүй нэмэлт мэдээлэл байгаа эсэхийг хайж үзэн

information or context you might have missed

and what others are saying about it.

бусад энэ талаар юу гэж байгааг судалж үзээрэй.

Today, we are more free than ever

Өнөөдөр бид мэдээний урсгалыг хянадаг байсан сахиулуудаас ангижирч

from the old media gatekeepers

who used to control the flow of information.

өмнө нь байгаагүйгээрээ эрх чөлөөтэй болсон.

But with freedom comes responsibility:

Гэвч эрх чөлөөг дагаж хариуцлага нэмэгддэг.

the responsibility to curate our own experience

Өөрийн туршлагыг өөрөө бий болгож,

and ensure that this flow does not become a flood,

энэхүү мэдээний урсгалыг

биднийг бүр огт мэдээлэлгүй болгох аюултай

leaving us less informed than before we took the plunge.

үер болгочихгүй байх нь бидний үүрэг.