The twins who tricked the Maya gods of death - Ilan Stavans

Translator: swmaya salim Reviewer: Daban Q. Jaff

Day after day, the twin brothers, Jun and Wuqub,

ڕۆژ لەدوای ڕۆژ برا دووانەکە، جۆن و وقوب ،

ran back and forth playing ball.

ڕایان کرد بۆ دواوە و پێشەوە یاری تۆپ دەکەن.

One day, their vigorous game disturbed the lords of the underworld,

ڕۆژێک، یاریە چالاکەکەیان گەورەی جیهانی ژێرەوەی هەراسانکرد،

who challenged the twins to a match.

کە بەرەنگاری دووانەکان بوونەوە بۆ یاریەک.

But when the brothers arrived, the lords trapped and killed them,

بەڵام کاتێک براکان گەیشتن، سەرۆکەکان پلانیان بۆ دانان و کوشتیانن،

hanging Jun’s head from a tree as a trophy.

هەڵواسینی سەری جۆن لە دارێکەوە وەک خەڵاتێکی سەرکەوتن.

The tree soon sprouted massive fruit,

درەختەکە زوو میوەی گەورەی گرت،

which caught the attention of one of the lords’ daughters.

کە سەرنجی یەکێک لە کچەکانی لۆردێکی ڕاکێشا.

When she reached for it, the skull of Jun spat on her hand

کاتێک دەستی پێی گەیشت، کەلە سەری جۆن تفی کردە سەر دەستی

and impregnated her.

و ئەوی دووگیان کرد.

Fleeing of her father’s wrath,

لەترسی توڕەیی باوکی،

she sought refuge with her mother-in-law and gave birth to twin sons:

بوو بە پەنابەر لەگەڵ خەسووی و دووانەیەکی بوو:

Junajpu and Ixb’alanke.

جوناجپۆ و ئێکس بالانک.

The second generation of twins discovered their father’s ballgame equipment,

نەوەی دووەمی دووانەکان کەل و پەلی یاری تۆپی باوکیان دۆزییەوە.

which their grandmother had hidden, and began to play.

کە داپیرەکەیان شاردبوویەوە، و دەستان کرد بە یاریکردن.

Soon enough, the messengers from the underworld

بەزوویی، پەیامبەران لە جیهانی ژێرەوە

arrived to issue another challenge.

گەیشتن بۆ ئەنجامدانی بەرەنگارییەکی تر.

Knowing what had happened to their fathers,

دەیانزانی چی بەسەر باوکیان داهاتبوو،

the twins nevertheless answered the call,

سەرەڕای ئەوەش دووانەکە وەڵامی داواکەیان دایەوە،

trekking through deep caverns

ڕۆیشتن بەناو ئەشکەوتە قوڵەکان

and across rivers filled with scorpions, blood, and pus,

وە بە درێژایی ڕووبارەکان پڕکرابوون لە دووپشک, خوێن, چڵک،

until they reached the great city

تا گەیشتنە شارە مەزنەکە

from which the lords of the underworld controlled every aspect of nature

کە لەلایەن گەورەی جیهانی ژێرەوە کۆنترۆڵی هەموو لایەنەکانی سروشت کرابوو

and caused suffering for humans.

ببووە هۆکاری ئازار بۆ مڕۆڤەکان.

The twins pressed on, searching for the lords who had challenged them.

دووانەکان هەوڵیاندەدا، بەدوای لۆردەکان دەگەڕان کە بەرەنگاریان دەکردن.

The lords had hidden among statues of themselves to confuse their guests,

لۆردەکان لەناو پەیکەرەکان خۆیان شاردبۆوە بۆ سەرلێشێواندنی میوانەکانیان.

but the brothers sent a mosquito ahead of them.

بەڵام براکان مێشوولەیەکیان نارد لە پێشیانەوە.

When it stung the figures, the lords cried out, revealing themselves.

کاتێک بە کەسایەتیەکانی وەدا، گەورەکان هاواریان لێ هەڵستا، خۆیان ئاشکرا کرد.

They forced the twins to spend the night in the House of Darkness.

دووانەکانیان ناچار کرد شەوێک لە تاریکی ماڵەکە بەسەر بەرن.

They gave them a torch, but warned they must return it unburnt or face death.

مەشخەڵیان پێدان، بەڵام ئاگاداریان کردنەوە کە بە نەسووتاوی یان نەشکاوی بیهێننەوە.

As the darkness closed in,

کاتێک تاریکی نزیک بوو،

the quick-thinking brothers adorned the torch

برایە بیر تیژەکان مەشخەڵەکەیان ڕازاندەوە

with red macaw feathers and fireflies.

بە پەڕی سوری توتی و گوڵە ئەستێرەکان.

Come morning, the lords were shocked to see the torch lit, but unburnt.

بەیانی هات، لۆردەکان شۆکبوون بینینیان مەشخەڵەکە ڕووناکە، بەڵام نەسووتاوە.

They insisted on playing the game with their own ball.

سووربوون لەسەر یاریکردن بە تۆپەکەی خۆیان.

The twins agreed, only to find that the lords had hidden a weapon

دووانەکە ڕازیبوون، تەنیا بۆ زانینی ئەوەی لۆردەکان چەکێکیان شاردبێتەوە

inside the ball,

لەناو تۆپەکە،

which chased them around the court, trying to kill them.

کە بەدەوری دادگاکە ڕاوی دەنان، هەوڵی دەدا بیان کوژێت.

The twins survived that first round,

دووانەکە لە خولی یەکەم ڕزگاریان بوو،

but by now they were sure this would be no ordinary match.

بەڵام ئێستا دڵنیا بوون ئەوە یاریەکی ئاسایی نابێت.

They played many more rounds,

چەندین خولی تریان کرد،

and each time the twins scored no better than a tie,

و هەر جارێک دووانەکان باشتر لە یەکسانیان تۆمار نەدەکرد،

leaving them to face whatever supernatural trial

بەجێهێشتنیان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەر تاقیکردنەوەیەکی نادیار

the lords set for them before picking up the game again.

گەورەکان بۆیان دانان پێش ئەوەی یاریەکە دووبارە دەست پێ بکاتەوە.

They survived the House of Cold by lighting a fire,

لە ماڵی سارد ڕزگاریان بوو بە داگیرساندنی ئاگرێک،

and the House of Jaguars by feeding bones to the beasts.

و لە ماڵی پڵنگەکان بە پێدانی ئێسک بە گیانەوەرەکان.

But in the House of Bats, a bat bit off Junajpu’s head.

بەڵام لە ماڵی شەمشەمەکوێرەکان شەمشەمەیەکوێرەیەک سەری جوناجپوی لێکردەووە.

Certain they now had the advantage,

بێگومان ئێستا ئەوان سوودیان هەبوو،

the lords called for another round of the ballgame,

لۆردەکان داوای خولێکی تری یاری تۆپەکەیان کرد،

hanging Junajpu’s head over the court.

سەری جوناجپوش بەسەر دادگا هەڵواسرا.

The quick-thinking Ixb’alanke called the animals to him.

ئێکس بالانکی بیر تیژ بانگی ئاژەڵەکانی کرد بۆ لای خۆی.

A turtle brought him a chilacayote squash,

کیسەڵێک کولەکەیەکی بۆ هێنا،

and he carved it into the likeness of a head.

و هاوشێوەی سەر نەخشاندی.

While the lords chased the ball, he swapped it with the head.

کاتێک لۆردەکان شوێن تۆپەکە کەوتبوون، ئەو بەسەری هەڵیگەڕاندەوە.

With Junajpu’s head back on his body, the twins played harder than ever.

کاتێک سەری جوناجپو گەڕایەوە بۆ لاشەکەی، دووانەکە زیاتر یاریان دەکرد.

Finally, they won the game,

لەکۆتایدا، یاریەکەیان بردەووە،

hitting the hanging squash so it shattered on the ground.

لە کولەکە هەڵواسراوەکەیان دا تا لەت و پەت بوو لەسەر زەوی.

The twins knew their treacherous hosts would not take the loss well.

دووانەکە زانیان خانەخوێیە خراپەکان بەباشی زیانیان پێناگات.

To protect themselves, they enlisted a pair of seers.

بۆ پاراستنی خۆیان، پشتیان بە جووتێک پێشبینیکەر بەست.

Sure enough, the lords burned the brothers in an oven,

بێگومان، لۆردەکان برایەکانیان لە فڕن سووتاند،

but the seers made sure their remains were thrown in the river,

بەڵام پێشبینیکەران دڵنیا بوون لە پاشماوەکانیان فڕێدرایە ناو ڕووبارەکەوە،

which restored them to life.

کە ئەوانیان گەڕاندەوە بۆ ژیان.

The brothers then came before the lords disguised as two disheveled children

دواتر براکان پێش گەورەکان هاتن خۆیان وەک دوو منداڵی شێواو گۆڕیبوو

and began to dance and perform miracles.

دەستیان بە سەماکردن و نمایشکردنی موحجیزە کرد.

For their final trick, Ixb’alanke pretended to kill Junajpu,

بۆ کۆتا فێڵیان، ئێکس باڵانک وای نیشاندا کە جوناجپو دەکوژێت،

then resurrect him.

پاشان زیندووی دەکاتەوە.

The lords were so delighted that they demanded the same trick

گەورەکان زۆر دڵخۆش بوون بەوەی داوای هەمان فێڵیان کرد

be performed on them.

لەسەریان جێبەجێ بکرێت.

Still in disguise, the brothers were only too happy to oblige,

هێشتا خۆیان گۆڕیبوو، براکان تەنیا زۆر دڵخۆش بوون بە ناچاری،

and began killing the lords one by one.

و دەستیانکرد بە کوشتنی لۆردەکان یەک بە یەک.

As the surviving lords realized who stood before them

گەورە ڕزگاربووەکان هەر کە زانیان کێ لەبەر دەمیان وەستایە

and that no resurrection was forthcoming,

و هیچ ژیانەوەیەک ڕووینەداوە،

they begged for mercy, and the twins spoke their curse.

بۆ بەزەیی پاڕانەوە، و دووانەکان نەفرەتی خۆیان ووت.

Henceforth, the lords would have no sacrifices

لە ئێستاوە، لۆردەکان هیچ قوربانییەکیان نابێت

and no power over the surface world.

و هیچ هێزێک لەسەر ڕووی زەوی.

Their days of terrorizing humans were over.

ڕۆژەکانی تیرۆرکردنی مڕۆڤەکان کۆتایی هات.