The dangers of mixing drugs - Céline Valéry

Translator: Razaw S. Bor Reviewer: Daban Q. Jaff

Which of these three people is doing something risky?

کام لەم سێ کەسە شتێکی مەترسیدار دەکەن؟

Is it the one who takes their cholesterol medication with grapefruit juice?

ئەوەی کە دەرمانی کۆڵسترۆڵ بە شەربەتی لیمۆ دەخوات؟

The one who takes Acetaminophen pain relievers

کەسێک کە پرۆفینی وەرگرتوە

for a sore ankle before going out for drinks?

بۆ کەم کردنەوەی ئازار و دواتر دەچێت دەخواتەوە؟

Or the one who’s on a blood-thinning medication

یان کەسیک کە لە چارەسەری لاوازی خوێندایە

and takes an aspirin for a headache?

و ئەسپرین بۆ سەر ئێشە بەکار دەهێنێت؟

Actually, all of them are.

لەڕاستیدا، هەموویان.

Each has inadvertently created a drug interaction that could, in extreme cases,

بێ ئاگایانە کارلێکی دەرمانی دروست دەکەن، کە دەکرێت زۆربەی جار،

lead to kidney failure; liver damage;

ببێتە هۆی وەستانی گورچیلە؛ تێکچوونی جگەر؛

or internal bleeding.

یان خوێنبەربوونی ناوەکی.

Drug interactions happen

کاریگەرییەکانی دەرمان ڕوودەدەن

when the combination of a drug with another substance

کاتێک تێکەڵکردنی دەرمانیک لەگەڵ ماددەیەکی تر

causes different effects than either would individually.

دەبنە هۆی کاریگەری جیاواز بەراورد بە خودی دەرمانەکە بە تەنها.

Foods, herbal supplements, legal drugs, and illicit substances

خواردنەکان، دەرمانی گیاییەکان، دەرمانی یاسایی و نایاساییەکان

can all cause drug interactions.

هەموویان دەتوانن کاریگەری دەرمانیان هەبێت.

Most drug interactions fall into two categories.

کاریگەری زۆربەی دەرمانەکان دەبنە دوو جۆر.

Some take place when two substances’ effects influence each other directly.

هەندێک شوێن دەگرن کاتیک دوو ماددە کاریگەری راستەوخۆیان بەسەریەکەوە دەبێت.

In other cases, one substance effects how the body processes another,

لە حاڵەتەکانی تردا، کاریگەرییەکانی یەک ماددە جەستە چۆنە لە قۆناغەکانی تردا،

like how it is absorbed, metabolized, or transported around the body.

وەک چۆن قوتتدراوە، ڕاچەنین، یان گوازراوەتەوە بە هەموو جەستەدا.

Blood thinners and aspirin, for example,

لاوازی خوێن و ئەسپیرین، بە نمونە،

have similar effects that become dangerous when combined.

هەمان کاریگەریان هەیە بەڵام مەترسیدار دەبیت کاتێک تێکەل بکرێن.

Both prevent blood clots from forming—

هەردووکیان ڕیگری دەکەن لە مەینی خوێن لە شێوەیەک-

blood thinners by preventing the formation of the clotting factors

ئەوانەی لاوازی خوێنیان هەیە بە ڕێگریکردن لە پێکهێنانی هۆیەکانی خوێن مەین

that hold clots together,

بەیەکەوە ڕێ لە مەینی خوێن دەگرن،

and aspirin by preventing blood cells from clumping into groups

و ئەسپیرین بەهۆی ڕێگری کردنی لە خانەکانی خوێن لە کۆمەڵەیەکەوە بۆ کۆمەڵەیەکی تر

that become clots.

کە دەبنە هۆی خوێن مەیین.

Individually, these effects are usually safe,

تاکانە، ئەم کاریگەریانە ئاساییانە سەلامەتن،

but taken together, they can prevent blood clotting to a dangerous extent,

بەڵام بەیەکەوە، دەتوانن ڕێگربن لە مەینی خوێن بۆ بوارێکی مەترسیدار،

possibly causing internal bleeding.

لەوانەیە ببێتە هۆی خوێنبەربوونی ناوەکی.

While blood thinners and aspirin are generally harmless

لە کاتێکدا پاڵاوتەی خوێن و ئەسپیرین بەگشتی بێ ئازارن

when taken individually,

کاتێک تاکانە بەکاردەهێنرێن،

interactions where one substance exacerbates the effects of another

کارلێک کردنەکان کاتێک یەک مادده کاریگەرییەکەی زیاد دەبێت بەسەر یەکێکی ترەوە

can also take place between drugs that are independently harmful.

دەشتوانن جێیەک بگرن لە نێوان دەرمانەکان کە سەربەخۆییانە ئازار بەخشن.

Cocaine and heroin are each dangerous,

کۆکاین و هیرۆین هەردووکیان مەترسیدارن،

and those dangers compound when the two drugs are combined—

و مەترسییەکان ئاڵۆز دەبن کاتێک کە دوو دەرمانەکە تێکەڵ دەکرێن-

even though their behavioral effects may feel like they cancel each other out.

تەنانەت هەرچەندە کاریگەری مامەڵەکەیان لەوانەیە وەک ئەوە بێت کە هەر یەکێکیان یەکتری ڕەتبکەنەوە.

Cocaine is a stimulant, and many of its effects, like increased heart rate,

کۆکاین هاندەرێکە، و زۆرێک لە کاریگەرییەکانی، وەک کەمکردنەوەی تێکڕای دڵ،

cause the body to need more oxygen.

وادەکات جەستە زیاتر پێویستی بە ئۆکسجین بێت.

But heroin, a depressant, slows breathing—

بەڵام هیرۆین، هێمنکەرەوەیە، هەناسەدان هێواش دەکات-

reducing the body’s oxygen supply just when it needs more.

کەمکردنەوەی پێدانی ئۆکسجینی جەستە تەنها کاتێک پێویستی بە زیاتر لەو بڕە بێت.

This combination strains the organs and can cause respiratory failure and death.

ئەم تێکەڵکردنەی ڕەگەزی ئەندامەکان و دەکرێت ببێتە هۆی شکستی هەناسەدان و مردن.

The interaction between grapefruit juice and certain medications

کارلێک کردنەکە لەنێوان شەربەتی ترێ و دەرمانی دڵنیایی

in class of cholesterol-lowering drugs called statins,

لە ڕەگەزەکانی چەوری- کەمکردنەوەی دەرمان ناسراوە بە گروپە دەرمانەکان،

has to do with drug metabolism.

پێویستە بکرێت بە دەرمانی میتاپۆلیت.

The liver produces enzymes, molecules that facilitate the breakdown of substances

جگەر ئەنزیمەکان بەرهەم دێنێت، گەردە کیمیاییەکان شکانی ماددەکان ئاسان دەکەن

that enter the body.

کە دەچنە ناو جەستە.

Enzymes can both activate drugs,

ئەنزیمەکان دەتوانن کار بە هەردوو دەرمانەکە بکەن،

by breaking them down into their therapeutic ingredients

بە شکاندنیان چوونە ناوەی چاکبوونەوەی بەشێک

from more complex molecules, and deactivate them,

لە گەردی کیمیایی ئاڵۆزتر، و پەکخستنیان،

by breaking harmful compounds down into harmless metabolites.

بە شکاندنی تێکەڵە ئازار بەخشەکان بۆ ناو میتابۆلیتی بێ ئازار.

There are many, many different enzymes,

ئەنزیمی زۆر زۆر جیاوازمان هەیە،

each of which has a binding site that fits a specific molecule.

هەریەک لەمانە کە شوێنێک دەگرن کە دەگونجێت لە گەردێکی کیمیایی.

Grapefruit binds to the same enzyme as statins,

شەربەتی لیمۆ بە هەمان ئینزیمەوە دەلکێ وەک گروپە دەرمانەکان،

making less of that enzyme available to break down statins.

کەمتر کردنی ئەو ئینزیمە بەردەستە بۆ شکاندنی گروپە دەرمانە.

So combining the two means that a greater concentration of the drug

تێکەڵکردنی دوو دانە واتە چڕکردنەوەی دەرمانەکە گەورەتر دەبێت

stays in the bloodstream for a longer period of time,

لەناو خوێنی دەمارەکاندا بۆ ماوەیەکی زۆر دەمێنێتەوە،

potentially causing kidney failure.

لەوانەیە ببێتە ھۆی سستی گورچیلە.

Alcohol can also alter the function of the enzyme that breaks down Acetaminophen,

کهولیش دەتوانێت فرمانی ئەنزیم بگۆڕێت بەشێوەیەک بەکارهێنانی پڕوفین ڕادەگرێت،

the active ingredient in pain relievers like Tylenol and paracetamol.

چالاکی بەشێک لە دژە ئازارەکان وەک تلینۆڵ و پاراستیمۆڵ.

When someone takes Acetaminophen, some of it is converted into a toxic substance.

کاتێک کەسێک پڕۆفین وەردەگرێت، هەندێک لەوە دەگۆڕێت بۆ ماددەی ژەهراوی.

At the recommended dose,

لە کاتی پەسەند کردنی،

there isn’t usually enough of this toxic byproduct to cause harm.

ئەمە شتێکی کەم نییە لەم ژەهراویبوونە کە ببێتە ھۆی ئازار.

But heavy drinking can alter enzyme activity

بەڵام خواردنەوەی قورس دەتوانێت چالاکی ئەنزیم بگۆڕێت

so more of that byproduct is produced,

کەواتە زۆر زیاتر دەبێت لەوی کە مێژووی هەیە،

potentially causing liver damage

لەوانەیە ببێتە ھۆی لەناوبردنی جگەر

even with what’s usually a safe dose of acetominophen.

تەنانەت عادەتەن بەشێوەیەکی سەلامەتە ئەوەی کە پڕۆفین دەیکات.

Meanwhile, the herbal remedy Saint John’s Wort increases the liver’s production

لەهەمان کاتدا، دەرمانی گیایی ئاوجۆی ترشاوی سەینت جۆنز بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی جگەر

of a particular enzyme.

لە ئەنزیمێکی تایبەتدا.

That means the drugs this enzyme is responsible for breaking down

ئەمەش واتە دەرمانەکانی ئەم ئەنزیمە بەرپرسن لە شکاندنی

get metabolized faster—

خێراتری میتاپۆلیت-

sometimes too fast, before they can have their therapeutic effects.

هەندێکجار زۆر خێرایە، پێشتر دەتوانن کاریگەری چاکبونەوەیان هەبێت.

In spite of the dizzying number of possible interactions,

لەگەڵ ئەوەشدا ژمارە سەرسوڕهێنەرەکانی کارلێکە شیاوەکان،

most of the dangerous interactions with commonly used drugs are well known.

زۆربەی کارلێکە مەترسیدارەکان بە گشتی بەکارھێنانی دەرمانە ناسراوەکانن.

And new developments in science are helping us keep better track

پێشکەوتنە نوێیەکانی زانست یارمەتیمان دەدەن بۆ پارێزگاری باشتر لە پێشبڕکێی

of drug interactions than ever.

کارلێکی دەرمانەکان لە هەموو حاڵەتێکدا.

Some researchers are developing AI programs that can predict the side effects

هەندێک لە توێژەران پڕۆگرامەکانی AI بەرەوپێش دەبەن کە دەتوانێت پێشبینی لایەنە کاریگەرەکان بکات

of drug interactions before they occur,

لە کارلێکی دەرمانەکە پێش ئەوەی دەربکەون،

using information about the landscape of protein interactions within your body.

بەکارهێنانی زانیاری لەبارەی دیمەنی سرشتی کارلێکردنی پرۆتینەکان لەناو جەستەدا.

For the new drugs that are being developed all the time,

بۆ دەرمانە نوێیەکان کە لەبەرەو پێش چوندابوون بەدرێژایی کات،

supercomputers are being used to find potential interactions

کۆمپیوتەرە زۆر بەهێزەکان بەکاردەهێنران بۆ دۆزینەوەی کارلێکە نادیارەکان

while those drugs are still in development.

لە کاتێکدا ئەم دەرمانانە هێشتا لەبەرەوپێشچوندان.