What do all languages have in common? - Cameron Morin

Translator: Rebar Atta Reviewer: Daban Q. Jaff

Language is endlessly variable.

جیاوازیەکانی زمان لە بن نایەت.

Each of us can come up with an infinite number of sentences

هەر یەک لە ئێمە دەتوانین بێ شومار ڕستە درووست بکەین لە زمانی دایکماندا،

in our native language,

and we’re able to do so from an early age—

و دەتوانین ئەمە بکەین لە تەمەنێکی کەمدا—

almost as soon as we start to communicate in sentences.

هەر لەوکاتەوەی دەست دەکەین بە گفتوگۆ کردن بە ڕستە.

How is this possible?

ئەمە چۆن ڕێی تێ دەچێت؟

In the early 1950s, Noam Chomsky proposed a theory

لە سەرەتاکانی ١٩٥٠، نوام چۆمسکی بیردۆزێکی خستە ڕوو

based on the observation that the key to this versatility seems to be grammar:

لەسەر ئەو بنەمایەی کلیلی ئەم خۆگونجاندنە پێ دەچێت ڕێزمان بێت:

the familiar grammatical structure of an unfamiliar sentence

پێکهاتەیی ڕێزمانی باوی ڕستەی نا باو

points us toward its meaning.

دەمان بات بەرەو ماناکەی.

He suggested that there are grammatical rules

ئەو وتی کە هەندێک یاسای ڕێزمانی هەن

that apply to all languages, and that the rules are innate—

کە بەسەر هەموو زمانێکدا جێ بەجێ دەبێت، و ئەو یاسایانە زگماکین—

the human brain is hardwired to process language according to these rules.

مێشکی مرۆڤ بە ئاڵۆزی و بۆ ئەم پڕۆسەیە درووست بووە.

He labelled this faculty universal grammar,

چۆمسکی بەم توانستە دەڵێت ڕێزمانی جیهانی،

and it launched lines of inquiry that shaped both the field of linguistics

و ئەم قسانەی چۆمسکی پرسیارگەلێکی زۆری دروست کرد، و نەخشە ڕێگەی هەردوو بواری

and the emerging field of cognitive science for decades to come.

زمانناسی و مەعریفی دەیان ساڵی دواتری کێشا.

Chomsky and other researchers set out to investigate

چۆمسکی و توێژەرەکانی تر دەستیان کرد بە لێکۆڵینەوە

the two main components of universal grammar:

لە دوو پێکهاتە سەرەکیەکەی ڕێزمانی جیهانی:

first, whether there are, in fact, grammar rules

یەکەم، ئایا هەر بە ڕاستی، یاسای ڕێزمانی هەن

that are universal to all languages,

کە هەموو زمانەکان تیایدا هاوبەش بن،

and, second, whether these rules are hardwired in the brain.

و دووەم، ئایا ئەم یاسایانە ڕەگیان داکوتاوە لە مێشکدا.

In attempts to establish the universal rules of grammar,

لە میانەی هەوڵی دامەزراندنی ڕێزمانی جیهانی،

Chomsky developed an analytical tool known as generative syntax,

چۆمسکی ئامڕازێکی شیکاری گەشە پێدا کە ناسرابوو بە "ڕێزمانی زگماکی"،

which represents the order of words in a sentence in hierarchical syntax trees

کە شێوەی ڕیز بوونی ووشەکان دەخاتە ڕوو بە هێلکاری درەختی

that show what structures are possible.

کە پێكهاتە ڕستەییە گونجاوەکان دەخاتە ڕوو.

Based on this tree, we could suggest a grammar rule

لەسەر بنەمای ئەم درەختە دەتوانین، یاسایەکی ڕێزمانی پێشنیار بکەین

that adverbs must occur in verb phrases.

کە ئاوەلکردار دەبێت لە ناو VERB PHRASE دا هەبێت.

But with more data, it quickly becomes clear

بەڵام بە بوونی زانیاری زیاتر، خێراتر ڕوون دەبێتەوە

that adverbs can appear outside of verb phrases.

کە ئاوەڵکردار دەکرێت لە دەرەوەی VERB PHRASE یشدا بوونی هەبێت.

This simplified example illustrates a major problem:

ئەم نموونە سادەیە کێشەیەکی گەورە ڕوون دەکاتەوە:

it takes a lot of data from each individual language

کە پێویستە زانیارییەکی یەکجار زۆر هەبێت لە سەر هەر زمانێک

to establish the rules for that language,

بۆ ئەوەی یاسا بۆ ئەو زمانە دابندرێت،

before we can even begin to determine

ئەمە پێش ئەوەی بڕیار بەین

which rules all languages might have in common.

کام یاسایەیە کە هاوبەشە لە نێو هەموو زمانەکاندا.

When Chomsky proposed universal grammar,

کاتێک چۆمسکی ڕێزمانی جیهانی خستە ڕوو،

many languages lacked the volume of recorded samples

زۆرێک لە زمانەکان کەمتەرخەمیان هەبوو لە بوونی زانیاریی پێویست

necessary to analyze them using generative syntax.

بۆ شیکردنەوەی زمانەکان بە بەکارهێنانی ڕێزمانی زگماگی.

Even with lots of data,

تەنانەت بە بوونی زانیاری زۆریش،

نەخشە کردنی پێکهاتەی زمانێک زۆر قورسە.

mapping the structure of a language is incredibly complex.

After 50 years of analysis, we still haven’t completely figured out English.

پاش ٥٠ ساڵ لە شیکردنەوەی، هێشتا بە تەواوی پێکهاتەی ڕێزمانی ئینگلیزیمان نەدۆزیوەتەوە.

As more linguist data was gathered and analyzed,

هەتا زانیاریی زمانەوانی زیاتر کۆ بکەینەوەو شی بکەینەوە،

it became clear that languages around the world differ widely,

بۆمان دەردەکەوێت زمانەکانی جیهان زۆر لە یەکتر جودان،

challenging the theory that there were universal grammar rules.

کە ئەمە ئاڵەنگاری هەبوونی ڕێزمانی جیهانی دەکات.

In the 1980s, Chomsky revised his theory

لە ١٩٨٠ اکاندا، چۆمسکی بە بیردۆزەکەیدا چویەوە

in an attempt to accommodate this variation.

لە هەوڵێکدا بۆ گونجاندنی ئەم جیاوازیانە.

According to his new hypothesis of principles and parameters,

بەپێی گریمانە نوێیەکانی لەسەر بنەما و پێوەرەکان،

all languages shared certain grammatical principles,

هەموو زمانەکان بنەمایەکی ڕێزمانی هاوبەشیان هەیە،

but could vary in their parameters, or the application of these principles.

بەڵام دەکرێت لە شێوازدا جیاوازبن، یان لە جێبەجێ کردنی یاسا هاوبەشەکاندا جیاوازبن.

For example, a principle is “every sentence must have a subject,"

بۆ نموونە، بنەمایەک بریتییە لەوەی " هەموو ڕستەیەک پێویستە بکەرێکی هەبێت،"

but the parameter of whether the subject must be explicitly stated

بەڵام شێوازی ئەوەی کە پێویستە ئەو بکەرە لە ڕستەکەدا بە ئاشکرا بوترێت یان نا

could vary between languages.

دەکرێت جیاواز بێت لە نێوان زمانەکان.

The hypothesis of principles and parameters

بیردۆزی بنەما و شێواز هێشتا نەیتوانیوە

still didn’t answer the question of which grammatical principles are universal.

وەڵامی ئەوە بداتەوە کە کام یاسا ڕێزمانیانە جیهانیین.

In the early 2000s, Chomsky suggested that there’s just one shared principle,

لە سەرەتاکانی ٢٠٠٠، چۆمسکی ووتی کە تەنها یەک یاسای هاوبەش بوونی هەیە،

called recursion, which means structures can be nested inside each other.

بە ناوی چەند بارەبوونەوە، کە واتا پێکهاتەکان دەکرێت لە ناو دڵی یەکتردا هەبن.

Take this sentence,

ئەم ڕستەیە بە نموونە وەر بگرە،

which embeds a sentence within a sentence within a sentence.

کە ڕستەیەکی خستۆتە ناو ڕستەیەکی تر کە لە ناو ڕستەیەکی تردایە.

Or this sentence, which embeds a noun phrase in a noun phrase

یان ئەم ڕستەیە کە دەستەواژەیەکی ناوییە خراوەتە نێو دەستەواژەیەکی ناویی

in a noun phrase.

لە ناو دەستەواژەیەکی تری ناویی.

Recursion was a good candidate for a universal grammar rule

چەندبارەبوونەوە پاڵێوراوێکی باش بوو بۆ یاسایەکی هاوبەشی جیهانیی

because it can take many forms.

لەبەر ئەوەی دەتوانێت چەندین شێواز وەربگرێت.

However, in 2005 linguists published findings

هەرچۆنێک بێت، لە ٢٠٠٥ زمان ناسەکان دۆزینەوەیەکییان بڵاو کردەوە

on an Amazonian language called Piraha,

لە سەر زمانی ئەمازۆنیی 'پیراها'،

which doesn’t appear to have any recursive structures.

کە وا دەردەکەوت هیچ پێکهاتەیەکیی ڕستەیی دوبارەیی نەبێت.

So what about the other part of Chomsky’s theory,

کەواتە چی دەربارەی بەشەکەی تریی بیردۆزەکەی چۆمسکی،

that our language faculty is innate?

کە دەڵێت توانای زمانمان زگماکییە؟

When he first proposed universal grammar,

کاتێک بۆ یەکەمجار ڕێزمانی جیهانیی پێشنیار کرد،

the idea that there was a genetically determined aspect of language acquisition

بیرۆکەی وەرگرتنی زمان بە بۆماوەییانە

had a profound, revolutionary impact.

کاریگەریەکی گرنگ و بنچینەیی هەبوو.

It challenged the dominant paradigm, called behaviorism.

ئەمە ئاڵەنگاری ئەو پارادایمەی دەکرد، کە پێی دەوترا ڕەوشتگەرایی.

Behaviorists argued that all animal and human behaviors, including language,

ڕەوشتگەراکان بانگەشەی ئەوەیان دەکرد کە هەموو ڕەفتارەکانی مرۆڤ، لە ناویاندا زمان،

were acquired from the outside by the mind,

لە چوار دەورەوە وەرگیراون لە لایەن مێشکەوە،

which starts out as a blank slate.

کە لەسەرەتادا وەک پەڕەیەکی سپی وابووە.

Today, scientists agree that behaviorism was wrong,

ئەمڕۆ زاناکان کۆکن لەسەر ئەوەی ڕەوشتگەراکان هەڵە بوون،

and there is underlying, genetically encoded biological machinery

و بنچینەیەک هەیە لە جەستەماندا وەک مەکینەیەکی بۆ ماوەیی

for language learning.

بۆ فێربوونی زمان.

Many think the same biology responsible for language

زۆرێک پێیان وایە هەمان ئەو مەکینە جەستەیەی کە بەرپرسە لە زمان

is also responsible for other aspects of cognition.

بەرپرسیشە لە ڕوخسارە جیاوازەکانی تری زانین یان هەستپێکردن.

کەوایە ئەوان ناکۆکن لەگەڵ بۆچوونەکەی چۆمسکی

So they disagree with Chomsky’s idea

that there is a specific, isolated, innate language faculty in the brain.

کە دەڵێت توانستێکی زگماگی هەیە لە مێشكدا تەنها بۆ زمان.

بیردۆزی گراممەری جیهانی بووە هۆی بە دۆکیومێن کردن و توێژینەوە کردن

The theory of universal grammar prompted the documentation and study

of many languages that hadn’t been studied before.

لەسەر زۆرێک زمان کە پێشتر توێژینەوەیان لەسەر نەکرا بوو.

It also caused an old idea to be reevaluated and eventually overthrown

و هەروەها بووە هۆی ئەوەی بیرۆکەیەکی کۆن سەرلەنوێ هەڵبسەنگێندرێتەوەو پوچەڵ بکرێتەوە

to make room for our growing understanding of the human brain.

بۆ ئەوەی ڕێ خۆش بکات بۆ تێگەشتنە گەشە کردووەکانمان لەسەر مێشكی مرۆڤ.