What do all languages have in common? - Cameron Morin

Tłumaczenie: Gabriela Kurczab Korekta: Rysia Wand

Language is endlessly variable.

Język stale się zmienia.

Each of us can come up with an infinite number of sentences

Każdy umie tworzyć nieskończenie wiele zdań

in our native language,

w ojczystym języku

and we’re able to do so from an early age—

i to już od najmłodszych lat,

almost as soon as we start to communicate in sentences.

odkąd tylko zaczynamy używać zdań.

How is this possible?

Jak to możliwe?

In the early 1950s, Noam Chomsky proposed a theory

Na początku lat 50. XX wieku Noam Chomsky wysunął teorię,

based on the observation that the key to this versatility seems to be grammar:

według której odpowiedzią na to pytanie jest gramatyka:

the familiar grammatical structure of an unfamiliar sentence

znajoma struktura gramatyczna niezrozumiałego zdania

points us toward its meaning.

sugeruje jego znaczenie.

He suggested that there are grammatical rules

Według niego istnieją wrodzone zasady gramatyki,

that apply to all languages, and that the rules are innate—

które są takie same dla wszystkich języków,

the human brain is hardwired to process language according to these rules.

a ludzki mózg jest zaprogramowany do przetwarzania języka według tych zasad.

He labelled this faculty universal grammar,

Nazwał tę zdolność uniwersalną gramatyką,

and it launched lines of inquiry that shaped both the field of linguistics

co wywołało lawinę pytań, które na wiele lat ukształtowały

zarówno dziedzinę lingwistyki, jak i nowo powstałą kognitywistykę.

and the emerging field of cognitive science for decades to come.

Chomsky and other researchers set out to investigate

Chomsky i inni naukowcy badali

the two main components of universal grammar:

dwa najważniejsze elementy uniwersalnej gramatyki:

first, whether there are, in fact, grammar rules

czy uniwersalne zasady dla wszystkich języków

that are universal to all languages,

naprawdę istnieją,

and, second, whether these rules are hardwired in the brain.

oraz czy nasz mózg jest na nie zaprogramowany.

In attempts to establish the universal rules of grammar,

Próbując ustalić uniwersalne zasady gramatyki,

Chomsky developed an analytical tool known as generative syntax,

Chomsky stworzył narzędzie analityczne, znane jako składnia generatywna,

which represents the order of words in a sentence in hierarchical syntax trees

które pozwala rozpisać kolejność słów według hierarchii drzewa składniowego,

that show what structures are possible.

które prezentuje możliwe konstrukcje.

Based on this tree, we could suggest a grammar rule

Takie drzewko pozwala na przykład zaproponować zasadę gramatyczną,

that adverbs must occur in verb phrases.

że przysłówki występują tylko we frazach czasownikowych.

But with more data, it quickly becomes clear

Jednak kolejne badania dowiodły,

that adverbs can appear outside of verb phrases.

że przysłówki pojawiają się też w innych miejscach.

This simplified example illustrates a major problem:

Ten prosty przykład pokazuje spory problem:

it takes a lot of data from each individual language

potrzeba mnóstwo danych o każdym języku,

to establish the rules for that language,

aby ustalić jego zasady,

before we can even begin to determine

zanim można się nawet zacząć zastanawiać

which rules all languages might have in common.

nad wspólnymi regułami wszystkich języków.

When Chomsky proposed universal grammar,

Gdy Chomsky zaproponował uniwersalną gramatykę,

many languages lacked the volume of recorded samples

wiele języków miało za mało zapisanych przykładów,

necessary to analyze them using generative syntax.

by zanalizować je za pomocą składni generatywnej.

Even with lots of data,

Nawet przy odpowiedniej ilości danych,

mapping the structure of a language is incredibly complex.

opracowanie struktur językowych jest wyjątkowo skomplikowane.

After 50 years of analysis, we still haven’t completely figured out English.

Po 50 latach badań część angielskiego wciąż pozostaje zagadką.

As more linguist data was gathered and analyzed,

Im więcej danych analizowano,

it became clear that languages around the world differ widely,

tym wyraźniejsze stawały się różnice między językami,

challenging the theory that there were universal grammar rules.

co podważało teorię o wspólnych zasadach gramatyki.

In the 1980s, Chomsky revised his theory

W latach 80. Chomsky poprawił swoją teorię,

in an attempt to accommodate this variation.

próbując wpasować w nią tę zmienną.

According to his new hypothesis of principles and parameters,

Według nowej hipotezy zasad i parametrów

all languages shared certain grammatical principles,

wszystkie języki mają wspólne zasady gramatyczne,

but could vary in their parameters, or the application of these principles.

ale różne parametry lub zastosowanie.

For example, a principle is “every sentence must have a subject,"

Zasadą jest: "każde zdanie musi mieć podmiot",

but the parameter of whether the subject must be explicitly stated

ale to, czy podmiot trzeba bezpośrednio określić,

could vary between languages.

zależy od języka.

The hypothesis of principles and parameters

Hipoteza zasad i parametrów

still didn’t answer the question of which grammatical principles are universal.

nie dała odpowiedzi na pytanie, które z zasad są uniwersalne.

In the early 2000s, Chomsky suggested that there’s just one shared principle,

Na początku XXI wieku Chomsky stwierdził, że jest tylko jedna wspólna reguła,

called recursion, which means structures can be nested inside each other.

zwana rekurencją, według której zdania mogą być wielokrotnie złożone.

Take this sentence,

Na przykład to zdanie,

which embeds a sentence within a sentence within a sentence.

które zawiera zdanie, w zdaniu, w zdaniu.

Or this sentence, which embeds a noun phrase in a noun phrase

Albo to, w którym fraza rzeczownikowa jest w kolejnej takiej frazie

in a noun phrase.

i w jeszcze jednej.

Recursion was a good candidate for a universal grammar rule

Rekurencja nadawała się na uniwersalną zasadę gramatyczną,

because it can take many forms.

bo może przyjmować różne formy.

However, in 2005 linguists published findings

Jednak w 2005 roku grupa lingwistów opublikowała badania

on an Amazonian language called Piraha,

nad amazońskim językiem piraha,

which doesn’t appear to have any recursive structures.

który nie ma żadnych zdań złożonych.

So what about the other part of Chomsky’s theory,

A co z drugą częścią teorii Chomsky'ego,

that our language faculty is innate?

według której zdolność nauki języka jest wrodzona?

When he first proposed universal grammar,

Jego uniwersalna gramatyka,

the idea that there was a genetically determined aspect of language acquisition

teoria wrodzonej umiejętności nauki języka

had a profound, revolutionary impact.

spowodowała rewolucję,

It challenged the dominant paradigm, called behaviorism.

bo podważyła panujący nurt, jakim był behawioryzm.

Behaviorists argued that all animal and human behaviors, including language,

Według behawiorystów wszelkie zachowania ludzi i zwierząt, w tym również język,

were acquired from the outside by the mind,

umysł nabywa z zewnątrz,

which starts out as a blank slate.

bo rodzimy się jako niezapisana karta.

Today, scientists agree that behaviorism was wrong,

Dziś wiadomo, że behawioryści byli w błędzie,

and there is underlying, genetically encoded biological machinery

i że istnieje genetycznie zaprogramowana maszyneria

for language learning.

odpowiedzialna za naukę języka.

Many think the same biology responsible for language

Wielu sądzi, że procesy odpowiedzialne za język

is also responsible for other aspects of cognition.

zajmują się też innymi aspektami poznania.

So they disagree with Chomsky’s idea

Odrzucają więc ideę Chomsky'ego,

that there is a specific, isolated, innate language faculty in the brain.

że wrodzona zdolność językowa mózgu jest wyjątkowa i odizolowana.

The theory of universal grammar prompted the documentation and study

Teoria gramatyki uniwersalnej zapoczątkowała liczne badania

of many languages that hadn’t been studied before.

i udokumentowanie wielu języków, których dotąd nie badano.

It also caused an old idea to be reevaluated and eventually overthrown

Również dzięki niej zweryfikowano i odrzucono stare pojęcia

to make room for our growing understanding of the human brain.

na rzecz rosnącego zrozumienia ludzkiego mózgu.