What causes seizures, and how can we treat them? - Christopher E. Gaw

Translator: lavin Azwar omar Reviewer: Daban Q. Jaff

Nearly three millennia ago,

نزیکەی سێ هەزار ساڵ لەوبەر،

a Babylonian tablet described a curious illness called miqtu.

تاشە بەردینە مێژوویەکانی بابلیەکان باسی نەخۆشیەکیان کردووە کە پێ وتراوە میکتا

Said to cause symptoms ranging from facial twitching to full body convulsions,

گووتراوە ک نیشانەکانی بریتی بۆتن لە گرژبوونی ڕووخسار و ماسولکەکانی جەستە،

the Babylonians believed those afflicted were possessed by evil spirits,

بابلیەکان بڕوایان وا بووە کە جنۆکەکان هۆکاری ئەم ئازار و نارەحەتیە بۆتن،

and the only treatment was divine intervention.

لەم سەردەمەدا تاکە چارەسەر بریتی بووە لە ڕێوڕەسمە ئاینیەکان.

Today, we know the symptoms of miqtu by another name,

ئەمڕۆ، نیشانەکانی (میکتا) بە ناوێکی تر ناسراون،

and modern medicine has developed numerous treatments

تاقیگەی پزیشکی نوێ چەندەها چارەسەریان دۆزیوەتەوە

for those experiencing seizures.

بۆ ئەوانەی تووشی نەخۆشییە نۆڕە هاتوون.

But these ancient afflictions still hold a surprising number of secrets.

بەڵام ئەو بیروباوڕە کۆنانەش ڕاستی زۆر سەرسوڕهێنەر لە خۆدەگرن.

Doctors define a seizure as any set of symptoms

دکتۆرەکان پێناسەی نۆڕەیان کردووە بەو کۆمەڵە نیشانانەی

resulting from excess electrical activity in the brain.

کە لە ئەنجامی زیادبوونی چالاکییە کارەباییەکانەوە لە مێشکدا ڕوودەدات.

Outside this shared feature, there is a massive range of seizure symptoms,

بێجگە لەو ڕاستیە زاندراوە، نۆڕە ،ژمارەیەکی بێ شوماری نیشانە هەیە

and researchers have identified a variety of different seizure types.

ڵێکۆلەرەوەکان چەندین جۆڕی جیاوازی نۆڕەیان دەست نیشانکردووە.

But regardless of the underlying conditions that cause them,

لەگەڵ ئەوەشدا کە هۆکاری سەرهەڵدانەکەشیان دیاریکردووە،

every seizure begins here.

هەموو نۆڕەیەک ڵێرەوە دەست پێ دەکات.

Hippocrates identified the brain as the source of seizures around 400 BCE.

(هیپۆکرات) لە دەوروبەری ٤٠٠ پێش زاینی دەست نیشانی کردووە کە مێشک تاکە هۆکاری نۆرەیە.

However, this insight didn't immediately lead to better treatments.

هەرچەندە، ئەم ڕوونکردنوە نەبووە هۆی دۆزینەوەی چارەسەرێکی باش.

Generally, ancient Greeks prescribed medicinal herbs and alterations in diet.

بە گشتی، یۆنانیەکان دەرمانی گیایی و ئارام کراوەیان بۆ نەخۆشەکانیان بەکارهێناوە.

If they believed the seizure was caused by bleeding in the skull,

ئەگەر بیانزانیابە نۆڕە بە هۆی خوێن بەربوون لە مێشکدا دروست بووە،

they sometimes employed a technique called trepanation.

ئەوە هەندێجار ڕێگایەکیان بەکاردەهێنا کە پێ دەوترا (تراپنەیشن).

This early surgery involved drilling a hole in the skull to let blood escape

لەو نەشتەرگەرییە سەرەتاییەش کونێکیان لە کەلەسەر دەکرد بۆئەوەی خوێنەکە بێتە دەرەوە

and relieve pressure on the brain.

و تا ئەو پەستانەی کەوتۆتە سەر مێشک کەمبێتەوە.

Trepanation had... sizable risks.

(تراپنەیشن) زۆڕ مەترسیدار بوو.

But it wasn’t until the 19th century that scientists would make

بەڵام ئەوە هەتا سەدەی ١٩ بوو کە زاناکان

the next leap forward in seizure treatment.

توانیان ڕێگا چارەیەکی تر بدۆزنەوە بۆ چارەسەرکردنی نۆڕە.

In 1870, two German researchers discovered that using electricity

لە ساڵی ١٨٧٠ دوو ڵێکۆلەرەوەی ئەڵمانی ئەوەیان دۆزیەوە کە لە ڕێگەی

to stimulate specific areas of a dog’s brain could move parts of its body.

هاندانی کارەباییەوە بۆ مێشکی سەگ ئاماژە بۆ بەشەکانی تری جستەشی ڕۆشتووە.

Around the same time, other scientists discovered the brain and nervous system

هەر لەم سەردەمەدا، زاناکانی تر ئەوەیان دۆزیەوە کە مێشک و کۆئەندامی دەمار

were connected via a network of cells called neurons

بەیەکەوە بەستراون لەڕێگەی کۆمەڵێک خانەوە کە پێیان دەوترێ دەمارەکان

that transmitted electrical signals throughout the body.

کە ئاماژە کارەباییەکان دەگەێنە هەموو بەشەکانی جەستە.

This established the brain as the control center for nerve impulses

کە بەمەش مێشک دەبێتە ناوەندی فەرمانە دەمارییەکان

that determine our thoughts and movement.

کە دەست دەکڕێت بەسەر هەست و جووڵەکانمان.

Better yet, this model made it clear that seizures were due to errors

ئەو بیردۆزەش ئەوەی ڕوونکردەوە کە نۆڕە لە ئەنجامی هەڵە

in that control center,

لە مێشکدا ڕوودەدات،

such as misfiring neurons or excess electrical activity.

وەکو لە کارکەوتنی دەمارەکان لە کارەکانیان یا زیادبوونی چالاکییە کارەباییەکانیان.

Early experiments even suggested that different patterns of misfiring

تاقیکردنەوە سەرەتاییەکان ئەوەیان دۆزیوەتەوە کە لە کارکەوتنە دەمارییەکان

could account for different seizure types and symptoms.

هۆکارێکن بۆ جۆڕە جیاوەزەکانی نۆڕە و نیشانەکانی.

So if seizures were due to neurons misfiring,

ئەگەر نۆڕە بە هۆی لەکارکەوتنی دەمار لە گەیاندنەوە ڕوویداوە،

how could doctors stop this from happening?

ئەوە چۆن دکتۆرەکان توانیویانە ڕێگری لەو نەخۆشییە بکەن؟

Physicians like Sir Charles Locock hypothesized that sedative drugs

دکتۆرەکانی وەکو ( سێر چارلیس لۆکۆک) ئەوەی دۆزیوەتەوە کە دەرمانە سڕکەرەکان

might calm overactive brain activity,

دەتوانن ببنە زۆربوونی چالاکییەکانی مێشک،

a theory he confirmed by treating seizures

ئەو چارەسەری نۆڕەی کردووە بەم بیردۆزە

with a medication called potassium bromide.

بە بەکارهێنانی دەرمانێک کە پێ دەوترێ (پۆتاسیۆم بڕۆماید).

Others like Sir Victor Horsley

دکتۆرەکانی تری وەکو (سێر ڤیکتۆر هۆرسلی)

suspected that removing damaged parts of the brain might stop a patient's seizures.

پێ وابووە کە لابردنی بەشە زیاندارەکەی مێشک دەبێتە هۆی وەستاندنی نۆڕەی نەخۆشەکە.

In 1886, he performed a craniotomy,

لە ساڵی ١٨٨٦ دا، نەشتەرگەری کاسەی سەری ئەنجامداوە،

temporarily removing part of a patient's skull to extract scarred brain tissue.

کە بەشێک لە کەلەسەری نەخۆشەکە لادەبات بۆ لابردنی بەشە زیان ڵێکەوتووەکەی مێشک.

Not only did his patient survive, but his seizures improved,

نەک تەنها نەخۆشەکە ڕزگاری بوو بەڵکو نۆڕەکەش چارەسەر بوو،

launching further research in surgical treatments.

ئەوەش بووە هۆی ئەنجامدانی ڵێکۆلینەوەی زیاتر لەسەر چارەسەری پزیشکی.

Over the next two centuries, seizure treatments advanced rapidly.

لە ماوەی ئەو دوو سەدەی ڕابردوودا چارەسەری نوڕە بە شێوەیەکی خێڕا گەشەی سەندووە،

And today, there are dozens of available seizure medications

ئەمڕۆ، بڕێکی زۆڕ لە دەرمان هەن بۆ چارەسەرکردنی نۆڕە

that work with unprecedented specificity.

کە توانای چارەسەرکردنیان زۆر بێ وێنە و ناوازەیە.

Some newer medications are able to focus on specific proteins

هەندێک لە دەرمانە نوێیەکان توانیویانە کار لە پڕۆتیەنەکان بکەن

in the neuron to help manage electrical activity.

لە دەمارەکاندا بەمەش یارمەتیان دەدات لە بەڕێوەبردنی چالاکییە کارەباییەکانیان.

And advanced brain imaging techniques can sometimes allow doctors to pinpoint

لە ڕێگەی تیشکی مێشکەوە دکتۆڕەکان توانیویانە ئەوە دیاری بکەن

exactly what parts of the brain are causing an individual's seizures.

کە چ بەشێکی مێشک بۆتە هۆکاری ئەم نۆڕەیە.

Surgeons then use this information to perform targeted surgeries.

دکتۆره نەشتەرگەرکارەکان لە ڕێگەی ئەوە توانیویانە نەشتەرگەری ئەنجام بدەن.

These various treatments help doctors manage the majority of seizure cases,

بە هۆی هەبوونی چارەسەری جیاوازەوە دکتۆرەک- ان توانیویانە حاڵەتەکانی نوڕە چارەسەر بکەن

allowing most people with seizures to live healthy and comfortable lives.

ئەمەش ڕێگەی بەو کەسانە داوە کە تووشی نۆڕە بۆتن بۆئەوەی ژیانێکی تەندروست و ئارام بژین

But the underlying pathology of many seizures remains elusive.

بەڵام هەندێک جۆری نۆڕە نەتواندراون شیکردنەوەی تەواویان بۆ بکڕێت.

In cases without clear brain damage or certain types of pre-existing conditions,

لە حاڵەتێکدا ئەگەر بەشە زیاندارەکەی مێشک نادیار بێت یان حاڵەتەتێکی دەگمەن بێت،

it's incredibly difficult to determine what causes neurons to misfire.

ئەوە زؤڕ ئەستەمە بزاندرێت چ شتێک بۆتە هۆی لە کارکەوتنی دەمارەکە لە چالاکیەکانی.

It's also not always clear why some treatments are effective.

لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە نەزاندراوە کە ئایا بۆچی هەندێک چارەسەر کاریگەرترن.

And even more mysterious are cases where seizures are resistant

لەوەش ئاڵۆزتر ئەوەیە لە هەندێک حاڵەتدا نۆڕە بەرگڕی دەکات

to existing treatments that work on similar seizure types.

بەرامبەر ئەو چارەسەری کە بۆتە هۆی چارەسەرکردنی هەمان جۆڕی نۆڕە.

Scientists are still working on these questions,

زاناکان ئێستاش هەر بە دوای وەڵامێکی ورد دادەگەڕێن بۆ ئەم پرسیارانە،

but there are clear answers for what to do

بەڵام وەڵامی ڕاست ئەوەیە

if you encounter someone experiencing a seizure.

ئەگەر تۆ کەسێک دەناسی کە تووشی نۆڕە بووە.

You should never hold a seizing person down,

پێویست نەهێڵیت کەسە هاوسەنگی تێک بچێت،

put objects in their mouth, or perform CPR.

شتێک بخەرە ناو دەمیانەوە یان فریاگوزاری خێڕایی بۆ ئەنجام بدە.

Instead, try to keep the person safe from falling or bumping their head,

لە جیاتی ئەوە، مەهێڵە سەری بەر زەوی یان بەر شتێک بکەوێت،

shift them onto their side to keep airways open,

بیخە سەر لا تەنیشت بۆئەوەی بۆڕی هەناسەی کراوە بێت و هەناسە وەربگڕێت،

and stay with them until medical help arrives.

لەگەڵی بمێنەوە هەتا فریاگوزاری پزیشکی دەگاتە جێ.