Why is meningitis so dangerous? - Melvin Sanicas

Translator: Shawgar Mikaeel Reviewer: Daban Q. Jaff

In 1987, tens of thousands of people

لە ساڵی ١٩٦٧، بە دەیان ھەزاران خەڵک

gathered in Saudi Arabia for the annual Hajj pilgrimage.

لە سعودییە کۆبوونەوە بە مەبەستی ڕێوڕەسمی ساڵانەی حەج کردن.

But what started out as a celebration led to a health crisis:

بەڵام ئەوەی وەک ئاھەنگێک دەستی پێکرد بووە ھۆی درووست بوونی تەنگەژەی تەندرووستی:

just a few days after the pilgrimage,

تەنھا چەند ڕۆژێک دوای حەج کردنەکەK

more than 2,000 cases of meningitis broke out

زیاتر لە ٢٠٠٠ حاڵەت لە ھەوکردنی پەردە تۆمار کرا

spreading across Saudi Arabia and the rest of the world.

بڵاو بویەوە لە سعودییە و تەواوی جیھان.

The outbreak was so fierce

بڵاو بوونەوەی نەخۆشییەکە زۆر سەخت بوو

that it was believed to have sparked a wave of deadly meningitis epidemics

وا باوەڕ کرا کە شەپۆلێکی پەتای کوشندەی ھەوکردنی پەردە بێت

that ultimately infected tens of thousands of people worldwide.

کە لە کۆتاییدا دەگوازرێتەوە بۆ دەیان ھەزاران خەڵک لە جیھاندا.

Meningitis is the inflammation of the meninges,

ھەوکردنی پەردە بریتییە لە ھەوکردنی پەردەکان،

three tissue layers responsible for protecting the brain and spinal cord.

سێ چینەکەی شانە بەرپرسن لە پاراستنی مێشک و دڕکە پەتک.

What makes meningitis so dangerous compared to other diseases

ئەوەی وا دەکات ھەوکردنی پەردە مەترسیدار بێت بە بەراورد بە نەخۆشییەکانی تر

is the sheer speed with which it invades a person’s body.

خێرایی بڵاو بوونەوەیەتی کە لەشی مرۆڤ داگیری دەکات.

In the worst cases, it causes death within a day.

لە خراپترین باروودۆخدا، دەبێتە ھۆی مردن لە ڕۆژێکدا.

Fortunately, that’s rare for patients who receive early medical treatment.

بەخۆشحاڵییەوە، ئەمە دەگمەنە بۆ ئەوانەی دەرمانی چارەسەر بەزوویی وەردەگرن.

The disease primarily comes in three forms:

بەشێوەیەکی سەرەکی نەخۆشی لە سێ شێوە پێک دێت:

fungal, viral, and bacterial-- the last being the most deadly by far,

قارچکی، ڤایرۆسی، و بەکتریایی-- کۆتا دانەیان کوشندەترینە بە دووری،

and what we’ll focus on.

ئەوە ئەو شتەیە سەرنجی دەخەینە سەر.

People usually contract bacterial meningitis by breathing in

خەڵک زۆربەی کات تووشی بەکتریای پەردەکان دەبن بە ھەناسەدان بە

tiny particles of mucus and saliva that spray into the air

تەنۆلکەی چڵمی زۆر بچووک و لیک کە لە ھەوا پڕژاوە

when an infected person sneezes or coughs.

کاتێک کەسی تووشبوو دەپژمێت یان دەکۆکێت.

It can also be transmitted through kissing,

ھەروەھا دەتوانرێت بگوازرێتەوە لە ڕێگەی ماچکردن،

or sharing cigarettes, toothbrushes or utensils.

یان پێدانی جگەرە، فڵچەی ددان یان قاپ و قاچاخ.

Some people can be infected and carry the disease

ھەندێک خەڵک دەتوانن تووشبوو بن و ھەڵگری نەخۆشییەکە بن

without showing symptoms or getting sick,

بەبێ دەرخستنی نیشانە یان نەخۆش کەوتن،

which helps the disease spread quickly to others.

کە یارمەتی نەخۆشییەکە دەدات بە خێرایی بڵاو بێتەوە بۆ ئەوانی تر.

Once the bacteria enter the nose, mouth, and throat,

کە بەکتریا بچێتە ناو لووت، دەم، و گەروو

they cross the surrounding membranes and enter the bloodstream.

دەورووبەری پەردەی ھەناو و جۆگەی خوێن دەبڕن.

From there, bacteria have rapid access to the body’s tissues

لەوێوە، بەکتریا بە خێرایی دەچێتە شانەکانی لەش

--including a membrane called the blood-brain barrier.

--لەوانە پەردە کە پێی دەوترێت بەربەستی خوێنی مێشک.

This is made of a tight mesh of cells which separate blood vessels from the brain,

ئەمە درووست دەبێت لە توندی تۆڕی خانەکان کە دەماری خوێن لە مێشک جیا دەکاتەوە،

and block everything except for a specific set of particles,

و ڕێگری لە ھەموو شتێک دەکات جگە لە کۆمەڵەیەکی دیاری کراو لە تەنۆلکە،

including water molecules and some gases.

لەوانە گەردی ئاو و ھەندێک گاز.

But in ways that scientists are still trying to understand,

بەڵام بەم ڕێگەیەی زاناکان تا ئێستا لە ھەوڵدان دان بۆ تێگەیشتن،

meningitis bacteria can trick the barrier into letting them through.

ئەو فێڵەی بەکتریاکان دەیکەن لە بەربەستەکە بۆ تێپەڕین و چوونە ژوورەوە.

Inside the brain, the bacteria swiftly infect the meninges.

لەناوەوەی مێشک، بەکتریاکە بە خێرایی دەگوازرێتەوە بۆ پەردەکان.

This triggers inflammation as the body’s immune response kicks into overdrive,

ئەم ھەوکردنە وەک بەرگەگری جەستەی لێدانی وەڵامدانەوە بۆ خێرایی زۆر،

bringing on fever and intense headaches.

بە ھەبوونی تا و سەرئێشەی تووند.

As swelling in the meninges worsens, the neck begins to stiffen.

وەک ئاوسان لە خراپ بوونی پەردەکان، مل دەست دەکات بە ڕەق بوون.

Swelling in the brain disrupts its normal function--

ئاوسان لە پارچەکانی مێشک ئەوە کارێکی ئاساییە

causing symptoms like hearing loss and extreme light sensitivity.

دەبێتە ھۆی نیشانەی لەدەست دانی بیستن و ھەستیاری تووندی ڕووناکی.

As pressure increases in the cranium, it may also make the person confused--

لەگەڵ زۆری پەستان لە کەلەی سەر، و لەوانەیە کەسەکە سەر لێشێواو بکات--

one of the hallmarks of the disease.

یەکێکە لە نیشانەکانی ئەم نەخۆشییە.

A few hours in, the rapidly multiplying bacteria start to release toxins,

دوای چەند کاتژمێرێک، خێرا دووھێندبوونی بەکتریا دەست دەکات بە دەردانی ژەھر،

leading to septicemia, also known as blood poisoning.

ڕابەرییان دەکات بۆ خوێنی بۆگەن، ھەروەھا ناسراوە بە خوێنی ژەھراوی.

This breaks down blood vessels,

ئەمە دەماری خوێن لەکار دەخات،

letting blood seep out and form what starts out looking like a rash,

بھێڵیت خوێنەکە دزە بکات و وەک لیر دەردەکەوێت،

and evolves into big discoloured blots beneath the skin.

و گەشە دەکات بۆ پەڵەی ڕەنگ گۆڕاوی گەورە لەژێر پێست.

At the same time, these toxins burn through oxygen in the blood,

لەھەمان کاتدا، ئەم ژەھرانە دەسوتێن بەھۆی ئۆکسجین لە خوێندا،

reducing the amount that gets to major organs like the lungs and kidneys.

گرتنەوەی ئەو بڕەی ئەندامە سەرەکییەکان وەری دەگرن وەک سی و گورچیلەکان.

That increases the chance of organ shut down

ئەمە ھەلی لەکارکەوتنی ئەندام زیاتر دەکات

--and alongside spreading septicemia, threatens death.

--و لەگەڵ ئەوەشدابڵاوبوونەوەی خوێنە بۆگەنەکە، ترسی مردن.

That all sounds scary, but doctors are so good at treating meningitis

ھەموویان ترسناک دیارن، بەڵام پزیشکەکان زۆر باشن لە چارەسەر کردنی ھەوکردنی پەردە

that a visit to the hospital can drastically reduce an adult’s risk of dying from it.

کە سەردانی کردنی نەخۆشخانە بە توندی ترسی مردنی کەسێک بەھۆیەوە کەم دەکاتەوە.

The longer it’s left untreated, though,

ھەرچەندە، زیاتر مایتەوە بەبێ چارەسەر،

the more likely it will lead to lasting damage.

زیاتر ڕابەرایەتی دەکات بۆ تێکشکانی بەردەوام.

If declining oxygen levels cause cell death in extreme parts of the body

ئەگەر ئاستی پوکانەوەی ئۆکسجین ببێتە ھۆی مردنی خانە لە ئەوپەڕی بەشەکانی جەستە

--like fingers, toes, arms and legs-- the risk of amputation goes up.

--وەک پەنجەکان، پەنجەی پێ، قۆڵەکان و قاچ-- مەترسی بڕینەوە زیاتر دەکات.

And if bacterial toxins accumulate in the brain and trigger cell death,

و ئەگەر ژەھری بەکتریا کۆببێتەوە لە مێشک و خانەی مردوو بتەقێت،

meningitis could also cause long-term brain damage and memory loss.

ھەوکردنی پەڕە دەتوانێت ھۆکاری درێژ بێت بۆ تێکشکانی مێشک و لەدەستدانی بیرەوەری.

So fast treatment, or better yet, prevention, is critical.

کەواتە چارەسەری خێرا، یان باشتر، نەھێشتن، ترسناکە.

That's why most countries have vaccines that defend against the disease

لەبەر ئەوە زۆربەی وڵاتەکان کوتاویان ھەیە دژ بەم نەخۆشییە

in its deadliest forms.

لە مەترسیدارترین شێوەکانی.

Those are usually given to the people who are most at risk--like young children,

ئەمە زیاتر دەدرێت بەم خەڵکانەی کە زیاتر لە مەترسیدان-- وەک منداڵی بچووک،

people with weak immune systems, or people who gather in large groups

خەڵک لەگەڵ سیستەمی بەرگەگری لاواز،

where an outbreak of meningitis could potentially happen.

کە دەرچوون لە ھەوکردنی پەڕەکان لەوانەیە ڕووبدات.

In addition to those gatherings,

لەڕاستیدا بۆ ئەم کۆبوونەوەیە،

meningitis is most common in a region called the meningitis belt

ھەوکردنی پەردە زۆر باوە لە ھەرێمێک ناونراوە پشتێنی ھەوکردنی پەردە

that stretches across Africa, though cases do happen all over the world.

کەندێک بە درێژایی ئەفریقا، ھەرچەندە ئەم باروودۆخانە لە ھەموو جیھاندا ڕوودەدات.

If you’re concerned that you or someone you know may have meningitis,

ئەگەر نیگەرانیت لە خۆت یان کەسێک دەیناسیت کە لەوانەیە ھەوکردنی پەردەی ھەبێت،

get to the doctor as soon as possible;

بە زووترین کات بڕۆ بۆ لای پزیشک؛

quick action could save your life.

جوڵەی خێرا ژیانت دەپارێزێت.