Why is meningitis so dangerous? - Melvin Sanicas

Translator: Rastbêjê Çalî Reviewer: Daban Q. Jaff

In 1987, tens of thousands of people

Sala1987-an, bi deh hezaran mirov

gathered in Saudi Arabia for the annual Hajj pilgrimage.

li Erebistana Saudî ji bo ‏hec a salane civiyan.

But what started out as a celebration led to a health crisis:

‏lê ya ku wekî pîrozîyek ê dest pê kir ‏bû sedema krîzek tenduristiyê:

just a few days after the pilgrimage,

çend rojan piştî hecê,

more than 2,000 cases of meningitis broke out

zêdeyî 2000 bûyerên menenjîtê ( mejûtevn) derketin

spreading across Saudi Arabia and the rest of the world.

li seranserê Erebistana Saûdî ‏û yên dinê belav bû.

The outbreak was so fierce

Epîdemî ( peta) pir dijwar bû

that it was believed to have sparked a wave of deadly meningitis epidemics

ku dihat bawer kirin ku çirûskek a pêla epîdemiyên meningîta kujer e

that ultimately infected tens of thousands of people worldwide.

ku di dawîyê de bi dehan vegirtî bi hezaran mirovên cîhanê.

Meningitis is the inflammation of the meninges,

Meningitis alyana meninge ye,

three tissue layers responsible for protecting the brain and spinal cord.

sê tebeqên tevnê ku berpirsiyar in li parastin a mejî û mejîyê pişt ê.

What makes meningitis so dangerous compared to other diseases

Ya ku menenjîtê li gorî nexweşiyên din ew qas metirsîdar dike

is the sheer speed with which it invades a person’s body.

leza berçav e ku ew laşê kesan dagîr dike.

In the worst cases, it causes death within a day.

Di rewşa herî xirab de, dibe sedema mirinê di rojê de.

Fortunately, that’s rare for patients who receive early medical treatment.

Bi kêfxweşî, ew ji bo nexweşên ku zû dermankirin a bijîşkî digirin kêm e.

The disease primarily comes in three forms:

Nexweşî di destpêkê de bi sê awayan tê:

fungal, viral, and bacterial-- the last being the most deadly by far,

kuvarik, vîrusî, û bakteriyalî - ya herî dawî ya herî mirinê heya niha,

and what we’ll focus on.

û em ê li ser çi bisekinin.

People usually contract bacterial meningitis by breathing in

Mirov bi gelemperî bi nefes girtinê bi menenjîta bakterî dikevin

tiny particles of mucus and saliva that spray into the air

piçikên piçûk ên kilîz ê û devûyê ku li hewa diherikin

when an infected person sneezes or coughs.

Demê kesê nesax Di bêhnije yan di kuxe.

It can also be transmitted through kissing,

Herwiha di hête vexguhastin Bi rêya maçkirinê,

or sharing cigarettes, toothbrushes or utensils.

an hevbeşkirina cigaran, Firçên didan şûştinê an alavan,

Some people can be infected and carry the disease

dibe ku hindek kes nesaxbibin û bibin helgirê nesaxîyê

without showing symptoms or getting sick,

Bê nîşandan a berjengan anku nesaxketin ê,

which helps the disease spread quickly to others.

ku dibe alîkar ku nexweşî bilez li yên din belav bibe.

Once the bacteria enter the nose, mouth, and throat,

Carek bakterî dikevin poz, dev û qirik,

they cross the surrounding membranes and enter the bloodstream.

ew derdor a çermikî derbas dikin û dikevin nav xwînê.

From there, bacteria have rapid access to the body’s tissues

li wir, bakterî zû di gihîjin şaneyên laş

--including a membrane called the blood-brain barrier.

- tê de mebesta ku jê re astengiya xwîn-mejî tê gotin.

This is made of a tight mesh of cells which separate blood vessels from the brain,

ev ji tevnek teng a şaneyên ku rehên xwînê ji mejî veqetînin,

and block everything except for a specific set of particles,

û ji bilî komek perçeyên taybet, her tiştî asteng bikin,

including water molecules and some gases.

Piçikên avê û hindek gaz jî tê de.

But in ways that scientists are still trying to understand,

Lê bi awayên ku zanyar hîn jî hewl didin fam bikin,

meningitis bacteria can trick the barrier into letting them through.

Bakteriyên meningîtê dikarin astengiyê derxînin da ku ew derbas bibin.

Inside the brain, the bacteria swiftly infect the meninges.

dinav mejî de, Bektirya bilez menenjîtê ( mejûtevn) nesax dike.

This triggers inflammation as the body’s immune response kicks into overdrive,

Ev wekî laş iîltihaba di arîne bersiva parastn ê dikeve nav westandinê de.

bringing on fever and intense headaches.

ta û serêşên dijwar tînin.

As swelling in the meninges worsens, the neck begins to stiffen.

her ku werimandin a di mênteng ê de xirab dibe, stu dest bi hişkbûnê dike.

Swelling in the brain disrupts its normal function--

di mejî de werimandin karê wîyê asayî têk dide-

causing symptoms like hearing loss and extreme light sensitivity.

dibe sedema nîşanên mîna bihîstinê û hestiyariya ronahiya giran.

As pressure increases in the cranium, it may also make the person confused--

Her ku di kiloxî de zext zêde dibe, dibe ku ew mirovî tevlihev jî bike-

one of the hallmarks of the disease.

Yek ji nîşanên vê nesaxîyê.

A few hours in, the rapidly multiplying bacteria start to release toxins,

Çend demjimêr di, bakteriyên bi lez zêde dibin dest bi berdana toksînan dikin,

leading to septicemia, also known as blood poisoning.

dibe sedema septicemia, wekî jehrîna xwînê jî tê zanîn.

This breaks down blood vessels,

ev rihên xwînê xirab dike,

letting blood seep out and form what starts out looking like a rash,

bila xwîn derkeve û tiştê ku dest pê dike mîna xirpûkek çêbike,

and evolves into big discoloured blots beneath the skin.

û li binê çerm de pelikên mezin ên ‏bêreng pêş dikevin.

At the same time, these toxins burn through oxygen in the blood,

Di heman demê de, ev jehr bi oksîjena xwînê dişewitin,

reducing the amount that gets to major organs like the lungs and kidneys.

kêm kirina jimarên ku digihîjin organên sereke mîna pişik û gurçikan.

That increases the chance of organ shut down

Ew şansê girtina organê zêde dike

--and alongside spreading septicemia, threatens death.

- û digel belavkirina jehrîbûn a xwînê, gefên mirinê dike.

That all sounds scary, but doctors are so good at treating meningitis

Ew hemî tirsnak xuya dike, lê bijîşk di derman kirina meningîtê de ew qas jêhatî ne

that a visit to the hospital can drastically reduce an adult’s risk of dying from it.

ku serdana nexweşxaneyê dikare talûke ya mirinê li mezinan bi tundî kêm bike.

The longer it’s left untreated, though,

Çiqas dirêjtir bibe nayê dermankirin, tevî ku,

the more likely it will lead to lasting damage.

bi pêkaneke mezin ew ê bibe sedema zirarek mayînde.

If declining oxygen levels cause cell death in extreme parts of the body

Ger kêmbûna asta oksîjenê dibe sedema mirina şaneyên li deverên tund ên laş

--like fingers, toes, arms and legs-- the risk of amputation goes up.

mîna tilîyên desta, tilîyên pê, dest û ling - metirsiya jêkirinê zêde dibe.

And if bacterial toxins accumulate in the brain and trigger cell death,

û heke jehrên bakteriyel di mejî de kom bibin û mirina xaneyê pêk bînin,

meningitis could also cause long-term brain damage and memory loss.

menenjît dikare di heman demê de bibe sedema

xisara mêjî ya demdirêj û windakirina bîrewerîyan.

So fast treatment, or better yet, prevention, is critical.

Ji ber vê yekê dermankirina bilez, an hê çêtir, pêşîlêgirtin, girîng e.

That's why most countries have vaccines that defend against the disease

Loma li piraniya welatan derziyên ku li dijî nexweşîyê diparêzin hene

in its deadliest forms.

di teşeyên xweyên kujer de.

Those are usually given to the people who are most at risk--like young children,

Ew bi gelemperî ji mirovên ku herî zêde di xetereyê de ne têne dayîn, mîna: zarokên piçûk,

people with weak immune systems, or people who gather in large groups

mirovên xwedan pergalên parastinê yên lawaz, an kesên ku di komên mezin de kom dibin

where an outbreak of meningitis could potentially happen.

li ku dibe ku şewba kulbûna ‏perdeya mejîyî pêk were.

In addition to those gatherings,

Ji bilî wan kom bûnan,

meningitis is most common in a region called the meningitis belt

menenjît herî zêde li herêmek ku jê re qayişa menenjît tê gotin

that stretches across Africa, though cases do happen all over the world.

ku li seranserê Afrîkayê dirêj dibe, her çend rewş li her devera cîhanê diqewimin.

If you’re concerned that you or someone you know may have meningitis,

Heke hûn xemgîn in ku hûn an kesek hûn dizanin ku dibe ku menenjît hebe,

get to the doctor as soon as possible;

Bilez xwe bigehînin doktor gava çêbibît;

quick action could save your life.

çalakiyeke bilez dikare jiyana we rizgar bike.