The accident that changed the world - Allison Ramsey and Mary Staicu

Translator: Reviewer: Daban Q. Jaff

London, 1928: a group of mold spores surf a breeze through a lab.

لەندەن، ١٩٢٨: کۆمەڵێک تۆوی کەڕوو بە شنە بایەک چوونە ناو تاقیگەیەکەوە.

They drift onto a petri dish, and when they land,

کەوتنە سەر قاپێکی گەشەکردنی بەکتریا، و کاتێک نیشتنەوە لەسەری،

they germinate a medical revolution.

شۆڕشێکی پزیشکیان بەرپا کرد.

This lab belongs to Alexander Fleming, a Scottish scientist

ئەم تاقیگەیە هی ئەلێکساندەر فلێمینگە، زانایەکی سکۆتلەندی

investigating the properties of infectious bacteria.

لە تایبەتمەندییەکانی بەکتریا درمەکانی کۆڵیوەتەوە.

At this time, Fleming is away on vacation.

لەم کاتەدا، فلێمینگ لە گەشتێک بووە.

When he returns, he finds a colony of mold growing on a petri dish

کە گەڕاوەتەوە، بینیوێتی کۆمەڵێک کەڕوو لەسەر قاپی گەشەکردنی بەکتریاکە گەشەیان کردووە

he’d forgotten to place in his incubator.

بیری چووبوو بیخاتە ناو ئینکیوبەیتەرەکە.

And around this colony of mold is a zone

بە چواردەوری ئەم کۆمەڵە کەڕوەشەوە شوێنێک بووە

completely and unexpectedly clear of bacteria.

بە تەواوەتی و بەشێوەیەکی چاوەڕوان نەکراو بەکتریای تیا نەبووە.

In studying this mysterious phenomenon,

لە توێژینەوە لەسەر ئەم دیاردە نامۆیە،

Fleming came to realize that the mold was secreting some kind of compound

فلێمینگ گەشتە درک کردن بەوەی کەڕوو جۆرە ماددەیەک ئەڕێژێک

that was killing the bacteria.

کە بەکتریاکان ئەکوژێت.

The mold was a species in the Penicillium genus,

کەڕووەکە جۆرێک بووە لە ڕەگەزی پێنیسیلیەم،

so Fleming dubbed the antibacterial compound “penicillin.”

بۆیە فلێمینگ گومانی کرد لە دژە بەکتریایی پێکهاتەی “پەنسیلین.”

What Fleming stumbled upon was a microbial defense system.

ئەوەی فلێمینگ پێی گەشت سیستمێکی بەرگری مایکرۆبی بوو.

The penicillium mold constantly produces penicillin

کەڕووی پەنیسیلین بە بەردەوامی پەنسیلینی درووست ئەکرد

in order to defend itself from threats,

بۆ ئەوەی بەرگری لەخۆی بکات دژی مەترسییەکان،

such as nearby bacterial colonies that might consume its resources.

وەک کۆمەڵە بەکتریاکانی ئەو نزیکانە کە ئەکرا خۆراکەکانی ئەو بخوات.

Penicillin destroys many types of bacteria

پەنسیلین چەندین جۆری بەکتریا لەناو ئەبات

by disrupting synthesis of their cell walls.

بە تێکدانی درووستکردنی دیواری خانەکانی.

These walls get their strength from a thick, protective mesh of sugars

ئەم دیوارانە هێزی خۆیان لە چینێکی ئەستوری پارێزەری شەکر و

and amino acids,

ترشی ئەمینی وەر ئەگرن،

بە بەردەوامی تێک ئەشکێندرێن و بنیات ئەنرێنەوانێ.

that are constantly being broken down and rebuilt.

Penicillin binds to one of the compounds that weaves this mesh together

پەنسیلین خۆی ئەبەستێتەوە بە یەکێک لەم پێکهاتانەوە کە ئەم چینە پێکەوە گرێ ئەیات و

ڕێگە ئەگرێت لە درووستبوونی دیوارەکە لە خاڵێکی هەستیاردا.

and prevents the wall from being reconstructed at a critical phase.

Meanwhile, penicillin stimulates the release of highly reactive molecules

لە هەمان کاتدا، پەنسیلین ئەبێتە بزواندنی تەنەکانی خێرا کارلێک ئەکەن و

that cause additional damage.

زیانی زیاتر ئەگەیەنن.

Eventually, the cell’s structure breaks down completely.

دەرئەنجام، پێکهاتەی خانەکە بە تەواوەتی تێکئەشکێت.

This two-pronged attack is lethal to a wide range of bacteria,

ئەم هێرشە دوو چنگاڵییە کووشندەیە بۆ زۆر بەکتریا،

whether in petri-dishes, our bodies, or elsewhere.

ئەگەر لەسەر قاپی گەشەپێکردن بێت، لەسەر لەشمان، یان لە هەرشوێنێک.

It’s not, however, harmful to our own cells,

بەڵام، زیان ناگەیەنێت بە لەشی خۆمان،

because those don’t have cell walls.

چونکە خانەکانی ئێمە دیواری خانەیان نییە.

For a decade or so after Fleming’s discovery,

ماوەی دە ساڵ و زیاتر دوای دۆزینەوەکەی فلێمینگ،

penicillin remained a laboratory curiosity.

پەنسیلین بە پێکهاتەیەکی پڕ نهێنی ناو تاقیگە مایەوە.

But during World War II,

بەڵام لە ماوەی جەنگی جیهانی دووەمدا،

researchers figured out how to isolate the active compound

توێژەرەوەکان توانیان بزانن چۆن پێکهاتە چالاکەکە جیا بکەنەوە و

and grow the mold in larger quantities.

گەشە بە بڕی زۆر لە کەڕووەکە بەن.

They then went on to win the Nobel Prize for their work.

بەهۆی ئەوەوە توانیان خەڵاتی نۆبڵ بەرنەوە بۆ کارەکەیان.

تیمەکانی ئۆکسفۆرد و چەندین کۆمپانیای دەرمانی ئەمریکا بەردەوامبوون لە پەرەپێدان، و

Teams at Oxford and several American drug companies continued development,

and within a few years it was commercially available.

لە ماوەی چەند ساڵێکدا بەردەست بوو بۆ فرۆشتن.

Penicillin and similar compounds quickly transformed the treatment of infections.

پەنسیلین و ماددە هاوشێوەکانی تری خێرا چارەسەری هەوکردنی بەکتریاییان گۆڕی.

For the time being,

هەتا ئێستاش،

they remain some of the most important, life-saving antibiotics used in medicine.

هەندێکن لە گرنگترین دژە بەکتریا ڕزگارکەرەکان کە بەکاردێن لە بواری پزیشکیا.

However, the more we use any antibiotic, the more bacteria evolve resistance to it.

بەڵام، هەتا زیاتر دژە بەکتریا بەکاربێنین زیاتر بەکتریاکە بەرگری پەیدا ئەکات لەدژی.

In the case of penicillin,

بۆ پەنسیلین،

some bacteria produce compounds that can break down the key structure

هەندێک بەکتریا پێکهاتەی وا دەر ئەیەن کە ئەبنە تێکشکانی پێکهاتە گرنگەکەی

that interferes with cell wall synthesis.

ناهێڵێت دیواری خانەکەی درووستبێت.

لەگەڵ زۆربوونی بەکارهێنانی دژە بەکتریا،

As antibiotic use has increased,

more and more bacteria have evolved this defense,

بەکتریای زیاتر و زیاتر پەرەیان بەم بەرگرییە یاوە،

making these antibiotics ineffective

وایکردووە ئەم دژە بەکتریایە کاریگەری خۆی لەدەست بات

against a growing number of bacterial infections.

دژی چەندین جۆری هەوکردنی بەکتریایی.

This means it’s essential that doctors not overprescribe the drug.

واتای ئەوەیە زۆر گرنگە پزیشکەکان زیاد لە پێویست دەرمانەکە نەنووسن.

Meanwhile, 5 to 15% of patients in developed countries

لەهەمان کاتدا، لەسەدا ٥ بۆ ١٥ی نەخۆشەکانی وڵاتە پێشکەوتووەکان

self-identify as allergic to penicillin,

بەدەمی خۆیان دەڵێن هەستیاریان هەیە بۆ پەنسیلین،

making it the most commonly reported drug allergy.

بەوەش دەرمانێکە هەڵگری زۆرترین هەستیارییە.

However, the vast majority— over 90%— of people

بەڵام، زۆرینە -- زیاتر لە لەسەدا ٩٠--ی خەڵک

who think they’re allergic to penicillin actually are not.

کە پێیان وایە هەستیارییان هەیە بۆ پەنسیلین لە ڕاستییا نییانە.

Why the misperception?

ئەم هەڵە تێگەشتنە بۆ؟

زۆر نەخۆش بە منداڵی وا دائەنرێن هەستیاریان هەبێت،

Many patients acquire the allergy label as children,

when a rash appears after they’re treated for an infection with penicillin

کاتێک تووشی سوربونەوە ئەبن دوای ئەوەی بۆ هەوکردنەکەیان بە پەنسیلین

or closely related drugs.

یان دەرمانێکی هاوشێوە چارەسەر ئەکرێن.

The rash is often blamed on penicillin,

زۆرکات پەنسیلین بە هۆکاری سوربوونەوەکە دائەنرێت،

while the more likely culprit is the original infection,

لەکاتێکدا تاوانبارە ڕاستەقینەکە هەوکردنە سەرەکییەکەیە،

or a reaction between the infection and the antibiotic.

یان کارلێکە لەنێوان هەوکردنەکە و دژە بەکتریاکەیا.

However, genuine penicillin allergies,

بەڵام، هەستیاری ڕاستەقینە بۆ پەنسیلین

where our immune systems mistake penicillin for an attacker,

کە سیستمی بەرگریمان پەنسیلینی لێ تێک ئەچێت لەگەڵ تەنێک،

do occur rarely and can be very dangerous.

بە دەگمەن ڕووئەیات و ئەکرێت زۆر مەترسیدار بێت.

So if you think you’re allergic but don’t know for sure,

بۆیە ئەگەر پێتوایە هەستیاریت هەبێت بەڵام دڵنیا نیت لێی،

your best bet is to visit an allergist.

باشترین شت بیکەیت سەردانکردنی پزیشکی پسپۆڕی هەستیارییە.

They’ll complete an evaluation that’ll confirm

هەڵسەنگاندنێک تەواو ئەکەن دووپاتی ئەکاتەوە

whether or not you have the allergy.

ئایا هەستیارییەکەت هەیە یان نا.

Even if you do have a penicillin allergy,

تەنانەت ئەگەر هەستیاریشت هەبێت بۆ پەنسیلین،

your immune cells that react to the drug may lose their ability to recognize it.

خانەکانی بەرگریت کە کارلێک ئەکەن بۆ دەرمانەکە لەوانەیە توانای ناسینەوە لەدەست بەن.

In fact, about 80% of people who are allergic to penicillin

ڕاستییەکەی، نزیکەی لەسەدا ٨٠ی خەڵک کە هەستیارییان هەیە بۆ پەنسیلین

outgrow their allergy within ten years.

لە ماوەی دە ساڵدا هەستیارییەکەیان نامێنێت.

This is great news for people who currently identify

ئەمە هەواڵێکی باشە بۆ خەڵک کە لە ئێستایا پێیان وایە

as allergic to penicillin;

هەستیارییان هەیە بۆ پەنسیلین؛

the drug may one day save their lives, as it has done for so many others.

لەوانەیە ڕۆژێک بێت دەرمانەکە ژیانیان ڕزگار بکات، هەر وەک چەندینی تری پێش ئەوان.