Your words may predict your future mental health | Mariano Sigman

Translator: Sharon Nguyen Reviewer: Binh Ton-That

We have historical records that allow us to know how the ancient Greeks dressed,

Thông qua lịch sử, ta hiểu được cách ăn mặc của người Hy Lạp cổ,

how they lived,

đời sống sinh hoạt của họ,

how they fought ...

cách họ đấu tranh...

but how did they think?

nhưng còn cách nghĩ của họ thì sao?

One natural idea is that the deepest aspects of human thought --

Trong suy nghĩ thuần túy của chúng ta, những ý niệm sâu sắc nhất của con người

our ability to imagine,

khả năng tưởng tượng,

to be conscious,

nhận thức,

to dream --

ước mơ,

have always been the same.

từ xưa tới nay đều giống nhau.

Another possibility

Một khả năng khác nữa là

is that the social transformations that have shaped our culture

có lẽ những biến đổi xã hội định hình nền văn hóa

may have also changed the structural columns of human thought.

đã thay đổi bản chất tư duy của con người.

We may all have different opinions about this.

Có thể ý kiến của chúng ta mỗi người mỗi khác.

Actually, it's a long-standing philosophical debate.

Thật ra nó là vấn đề tranh cãi thuộc về triết học đã có từ lâu.

But is this question even amenable to science?

Nhưng liệu khoa học có trả lời được câu hỏi này không?

Here I'd like to propose

Ở đây, tôi muốn nói

that in the same way we can reconstruct how the ancient Greek cities looked

nếu chúng ta có thể tái hiện kiến trúc của một thành phố Hy Lạp cổ đại

just based on a few bricks,

chỉ bằng vài viên gạch,

that the writings of a culture are the archaeological records,

thì những ghi chép về văn hóa cũng có bản chất như tài liệu khảo cổ,

the fossils, of human thought.

như hóa thạch về tư duy con người.

And in fact,

Và thật ra,

doing some form of psychological analysis

khi tiến hành phân tích tâm lý

of some of the most ancient books of human culture,

và ngôn ngữ trong vài cuốn sách cổ xưa nhất,

Julian Jaynes came up in the '70s with a very wild and radical hypothesis:

vào thập niên 70, Julian Jaynes đã đề xuất một giả thuyết rất táo bạo và cấp tiến:

that only 3,000 years ago,

khi nhìn những người sống cách đây chỉ 3000 năm,

humans were what today we would call schizophrenics.

chúng ta thời nay sẽ gọi họ là bệnh nhân tâm thần phân liệt.

And he made this claim

Tuyên bố này được ông dựa trên sự thật:

based on the fact that the first humans described in these books

thế hệ người đầu tiên được tả lại trong những cuốn sách này

behaved consistently,

đều cư xử một cách nhất quán,

in different traditions and in different places of the world,

dù điều kiện văn hóa và địa lý khác nhau,

as if they were hearing and obeying voices

cứ như họ đang lắng nghe và làm theo

that they perceived as coming from the Gods,

lời nói của ai đó mà họ tin là Chúa,

or from the muses ...

hay các vị thần...

what today we would call hallucinations.

mà ngày nay chúng ta gọi là ảo giác.

And only then, as time went on,

Và phải bẵng đi một thời gian,

they began to recognize that they were the creators,

họ mới hiểu ra chính bản thân họ là người tạo ra,

the owners of these inner voices.

cũng như sở hữu những giọng nói phát ra từ bên trong này.

And with this, they gained introspection:

Và nhờ phát hiện này, họ có được sự chiêm nghiệm:

the ability to think about their own thoughts.

là khả năng nghĩ về chính ý nghĩ của mình.

So Jaynes's theory is that consciousness,

Giả thuyết của Jaynes chính là, trạng thái có ý thức,

at least in the way we perceive it today,

theo cách hiểu đơn giản nhất của ta ngày nay,

where we feel that we are the pilots of our own existence --

tại thời điểm chúng ta thấy mình làm chủ sự tồn tại của mình,

is a quite recent cultural development.

là một tiến trình văn hóa còn khá mới.

And this theory is quite spectacular,

Học thuyết này khá tuyệt vời,

but it has an obvious problem

nhưng lại có một vấn đề lớn

which is that it's built on just a few and very specific examples.

nó được xây dựng chỉ trên vài thí nghiệm nhất định.

So the question is whether the theory

Vậy câu hỏi đặt ra là: giả thuyết cho rằng

that introspection built up in human history only about 3,000 years ago

sự suy nghiệm hình thành mới được 3000 trong lịch sử nhân loại này

can be examined in a quantitative and objective manner.

có thể được kiểm chứng một cách đa dạng và khách quan hay không.

And the problem of how to go about this is quite obvious.

Và để giải quyết được câu hỏi này là cả một vấn đề.

It's not like Plato woke up one day and then he wrote,

Không chỉ đơn giản theo kiểu vào một ngày đẹp trời Plato đã viết,

"Hello, I'm Plato,

"Chào, tôi là Plato đây,

and as of today, I have a fully introspective consciousness."

từ nay trở đi, tôi hoàn toàn sở hữu được ý thức nội quan."

(Laughter)

(Cười)

And this tells us actually what is the essence of the problem.

Và chính điều này cho ta thấy bản chất của vấn đề là gì.

We need to find the emergence of a concept that's never said.

Chúng ta cần thấy được bề nổi của một khái niệm chưa từng nói tới.

The word introspection does not appear a single time

Bản thân từ "chiêm nghiệm" không xuất hiện một lần nào

in the books we want to analyze.

trong những quyển sách chúng tôi muốn phân tích.

So our way to solve this is to build the space of words.

Nên cách giải quyết chúng tôi nghĩ ra chính là tạo ra không gian từ.

This is a huge space that contains all words

Đây là một không gian rất lớn chứa đựng mọi từ ngữ

in such a way that the distance between any two of them

mà khoảng cách giữa hai từ khác nhau bất kỳ trong đó

is indicative of how closely related they are.

cũng thể hiện được mức độ giống nhau giữa chúng.

So for instance,

Lấy ví dụ thế này,

you want the words "dog" and "cat" to be very close together,

bạn sẽ thấy khoảng cách giữa "chó" và "mèo" là rất gần,

but the words "grapefruit" and "logarithm" to be very far away.

nhưng cặp từ "bưởi" và "logarit" lại vô cùng xa nhau.

And this has to be true for any two words within the space.

Và điều này chắc chắn đúng với mọi cặp từ trong không gian đó.

And there are different ways that we can construct the space of words.

Và chúng ta có nhiều cách xây dựng không gian từ khác nhau.

One is just asking the experts,

Cách trên cần tìm người có chuyên môn,

a bit like we do with dictionaries.

cũng hơi giống với dò từ điển.

Another possibility

Còn cách khác nữa,

is following the simple assumption that when two words are related,

là tin vào một quan niệm đơn giản, nếu hai từ có liên quan nhau,

they tend to appear in the same sentences,

chúng sẽ thường xuất hiện trong cùng một câu,

in the same paragraphs,

cùng một đoạn văn,

in the same documents,

cùng một loại tài liệu,

more often than would be expected just by pure chance.

và chúng thường đứng chung một cách có chủ ý thay vì tình cờ.

And this simple hypothesis,

Và giả thuyết cơ bản này,

this simple method,

phương pháp đơn giản này,

with some computational tricks

khi sử dụng vài thủ thuật điện toán

that have to do with the fact

để "trị" một sự thật hóc búa:

that this is a very complex and high-dimensional space,

không gian của từ ngữ vô cùng phức tạp và đa chiều,

turns out to be quite effective.

cho kết quả khá hiệu quả.

And just to give you a flavor of how well this works,

Và để cho bạn thấy sự hiệu quả của phương pháp này,

this is the result we get when we analyze this for some familiar words.

đây là kết quả khi chúng tôi áp dụng nó để phân tích vài từ quen thuộc.

And you can see first

Điều đầu tiên ta thấy

that words automatically organize into semantic neighborhoods.

chính là các từ tự động sắp xếp trên quan hệ ngữ nghĩa.

So you get the fruits, the body parts,

Ở đây có họ từ trái cây, cơ quan trong cơ thể,

the computer parts, the scientific terms and so on.

bộ phận của máy vi tính, thuật ngữ khoa học, v.v...

The algorithm also identifies that we organize concepts in a hierarchy.

Thuật toán cũng nhận ra chúng tôi xếp từ theo thứ tự khái niệm.

So for instance,

Ví dụ,

you can see that the scientific terms break down into two subcategories

nhóm từ thuật ngữ khoa học chia làm hai loại nhỏ

of the astronomic and the physics terms.

là thuật ngữ thiên văn và thuật ngữ vật lý.

And then there are very fine things.

Và có những thứ phân loại rất kĩ lưỡng.

For instance, the word astronomy,

Ví dụ, từ "thiên văn học",

which seems a bit bizarre where it is,

hơi kì lạ khi nó nằm ở đó,

is actually exactly where it should be,

nhưng đó mới là vị trí chính xác của nó:

between what it is,

vừa thuộc nhóm từ khoa học,

an actual science,

chỉ bản chất của nó,

and between what it describes,

và bản thân nó lại vừa chứa đựng

the astronomical terms.

những thuật ngữ thiên văn khác.

And we could go on and on with this.

Và chúng ta có thể phân tích sâu hơn nữa.

Actually, if you stare at this for a while,

Thật ra, nếu nhìn vào đống từ này một lúc lâu,

and you just build random trajectories,

và vẽ ra đường đi ngẫu nhiên cho chúng,

you will see that it actually feels a bit like doing poetry.

bạn sẽ cảm thấy như mình đang làm thơ vậy.

And this is because, in a way,

Và cảm giác này một phần là do

walking in this space is like walking in the mind.

đi vào không gian từ này cũng như đi vào trường tư duy.

And the last thing

Và điều cuối cùng

is that this algorithm also identifies what are our intuitions,

thuật toán này cũng giúp trực giác của chúng ta biết được

of which words should lead in the neighborhood of introspection.

những từ và nhóm từ nào nên được chiêm nghiệm trước tiên.

So for instance,

Ví dụ,

words such as "self," "guilt," "reason," "emotion,"

những từ như "bản ngã", "tội lỗi", "lí do", "cảm xúc",

are very close to "introspection,"

quan hệ rất gần với "suy niệm",

but other words,

trong khi những từ khác

such as "red," "football," "candle," "banana,"

chẳng hạn "đỏ", "bóng đá", "nến", "chuối",

are just very far away.

chúng cách xa nhau vô cùng.

And so once we've built the space,

Một khi chúng ta đã dựng được không gian

the question of the history of introspection,

thì câu hỏi về lịch sử của quá trình suy niệm,

or of the history of any concept

hay lịch sử của bất cứ khái niệm nào

which before could seem abstract and somehow vague,

những vấn đề trước đây có phần trừu tượng, mơ hồ

becomes concrete --

giờ đây sẽ trở nên sáng tỏ,

becomes amenable to quantitative science.

và khoa học định lượng sẽ có cơ hội đóng góp hơn.

All that we have to do is take the books,

Chúng tôi chỉ việc lấy những gì được ghi lại trong sách,

we digitize them,

phân tích chúng bằng thuật toán,

and we take this stream of words as a trajectory

đem toàn bộ những từ này xếp theo quỹ đạo

and project them into the space,

và chiếu chúng vào không gian,

and then we ask whether this trajectory spends significant time

sau đó chúng tôi tự hỏi liệu có phải mất rất lâu để quỹ đạo này

circling closely to the concept of introspection.

trở nên giống với khái niệm "suy niệm" của chúng ta hay không.

And with this,

Và nếu trả lời được,

we could analyze the history of introspection

ta sẽ phân tích được lịch sử của suy niệm

in the ancient Greek tradition,

theo lối sống của Hy Lạp cổ đại,

for which we have the best available written record.

vì hiện giờ đó là tài liệu đáng tin nhất mà chúng tôi có.

So what we did is we took all the books --

Vậy là chúng tôi lấy hết sách ra,

we just ordered them by time --

xếp theo thứ tự thời gian

for each book we take the words

và lấy những từ được dùng trong mỗi quyển

and we project them to the space,

chiếu vào không gian,

and then we ask for each word how close it is to introspection,

rồi chúng tôi hỏi: mỗi từ trong đó ở gần dòng suy niệm tới đâu,

and we just average that.

và tính trung bình ra.

And then we ask whether, as time goes on and on,

Rồi chúng tôi tự hỏi có phải, càng về sau này

these books get closer, and closer and closer

thì những cuốn sách này có quan hệ càng gần

to the concept of introspection.

với sự suy niệm hay không.

And this is exactly what happens in the ancient Greek tradition.

Và đây đúng thật là cách sống của người Hy Lạp cổ.

So you can see that for the oldest books in the Homeric tradition,

Nên bạn thấy đó, những quyển sách cổ nhất viết theo phong cách Homer

there is a small increase with books getting closer to introspection.

rất ít tương đồng với những quyển mà chúng ta hiểu được.

But about four centuries before Christ,

Nhưng chỉ bốn trăm năm TCN,

this starts ramping up very rapidly to an almost five-fold increase

sự tương đồng tăng lên rất nhanh và có khi lên tới năm lần

of books getting closer, and closer and closer

đối với những quyển có niên đại gần với thời điểm

to the concept of introspection.

mà khái niệm "suy niệm" ra đời.

And one of the nice things about this

Và một trong những chuyện hay nhất

is that now we can ask

chính là giờ đây, ta có thể hỏi

whether this is also true in a different, independent tradition.

liệu những điều này có còn đúng với những nền văn hóa khác.

So we just ran this same analysis on the Judeo-Christian tradition,

Và chúng tôi kiểm tra tương tự với văn hóa Judeo-Christian,

and we got virtually the same pattern.

và được kết quả gần giống vậy.

Again, you see a small increase for the oldest books in the Old Testament,

Một lần nữa, cuốn Cựu Ước có rất ít sự tương đồng

and then it increases much more rapidly

và sau đó sự tương đồng lại tăng nhanh

in the new books of the New Testament.

trong cuốn Tân Ước.

And then we get the peak of introspection

Và gần nhất trong sự suy niệm của chúng ta

in "The Confessions of Saint Augustine,"

là cuốn "Sách Tự Thú của Thánh Augustine",

about four centuries after Christ.

khoảng 400 năm sau khi Chúa ra đời.

And this was very important,

Và điều này rất quan trọng

because Saint Augustine had been recognized by scholars,

vì thánh Augustine được công nhận bởi các học giả,

philologists, historians,

nhà ngữ văn học, các sử gia,

as one of the founders of introspection.

là một trong những người đặt nền móng cho "suy niệm".

Actually, some believe him to be the father of modern psychology.

Thật ra, có người còn cho rằng ông là cha đẻ của tâm lý học hiện đại.

So our algorithm,

Cho nên, thuật toán của chúng tôi,

which has the virtue of being quantitative,

có đặc tính đa dạng,

of being objective,

khách quan,

and of course of being extremely fast --

và tất nhiên, cực kỳ nhạy:

it just runs in a fraction of a second --

chỉ mất chưa tới một giây

can capture some of the most important conclusions

để đưa ra những kết luận quan trọng nhất

of this long tradition of investigation.

cho tiến trình nghiên cứu lâu đời này.

And this is in a way one of the beauties of science,

Và một phần nào đó, vẻ đẹp của khoa học

which is that now this idea can be translated

giờ đây có thể được diễn giải

and generalized to a whole lot of different domains.

và khái quát thông qua nhiều lĩnh vực khác nhau.

So in the same way that we asked about the past of human consciousness,

Và tương tự, chúng tôi tự hỏi con người biết ý thức từ bao giờ,

maybe the most challenging question we can pose to ourselves

có lẽ đó là câu hỏi khó nhất chúng ta có thể hỏi mình

is whether this can tell us something about the future of our own consciousness.

và không biết chừng nó sẽ đoán được phần nào tương lai của ta.

To put it more precisely,

Nói đúng hơn,

whether the words we say today

liệu những gì ta nói hôm nay

can tell us something of where our minds will be in a few days,

có thể là ngụ ý cho những gì ta sẽ nghĩ đến mấy ngày sau,

in a few months

mấy tháng sau,

or a few years from now.

thậm chí vài năm sau này.

And in the same way many of us are now wearing sensors

Cũng như việc nhiều người trong chúng ta đeo máy cảm biến

that detect our heart rate,

để đếm nhịp tim,

our respiration,

nhịp thở,

our genes,

gen,

on the hopes that this may help us prevent diseases,

với hy vọng sẽ phòng được bệnh tật,

we can ask whether monitoring and analyzing the words we speak,

chúng ta cũng có thể tự hỏi, liệu việc phân tích và theo dõi lời nói,

we tweet, we email, we write,

những gì ta viết trên mạng xã hội như twitter, email,

can tell us ahead of time whether something may go wrong with our minds.

có thể đoán trước những vấn đề sẽ xảy ra trong tư duy chúng ta.

And with Guillermo Cecchi,

Và cùng với Guillermo Cecchi,

who has been my brother in this adventure,

người anh em chung nhóm dự án,

we took on this task.

chúng tôi đã tìm hiểu việc này.

And we did so by analyzing the recorded speech of 34 young people

Chúng tôi đã phân tích đoạn ghi âm đoạn nói chuyện của 34 người

who were at a high risk of developing schizophrenia.

những người có nguy cơ mắc chứng tâm thần phân liệt cao.

And so what we did is, we measured speech at day one,

Thế này, vào ngày thứ nhất, chúng tôi phân tích đoạn nói chuyện,

and then we asked whether the properties of the speech could predict,

sau đó chúng tôi xem thử đoạn nói chuyện đó có thể đoán được gì

within a window of almost three years,

trong vòng ba năm tới,

the future development of psychosis.

về khả năng người đó bị bệnh tâm thần.

But despite our hopes,

Nhưng dù đã hy vọng rất nhiều,

we got failure after failure.

chúng tôi vẫn thất bại liên tục.

There was just not enough information in semantics

Vì ngữ nghĩa học không cung cấp đủ thông tin

to predict the future organization of the mind.

để thấy trước trật tự của tư duy trong tương lai.

It was good enough

Nhưng như thế cũng được rồi,

to distinguish between a group of schizophrenics and a control group,

vì chúng tôi đã phân biệt được nhóm phân liệt và nhóm xuất chúng,

a bit like we had done for the ancient texts,

đại loại như cách chúng tôi đã phân tích những văn bản cổ,

but not to predict the future onset of psychosis.

nhưng không phải để đoán khả năng bệnh tâm thần nhé.

But then we realized

Nhưng rồi chúng tôi phát hiện

that maybe the most important thing was not so much what they were saying,

có lẽ điều quan trọng nhất không phải là họ nói cái gì,

but how they were saying it.

mà là cách họ diễn đạt.

More specifically,

Cụ thể hơn,

it was not in which semantic neighborhoods the words were,

vấn đề không phải là từ vựng được sử dụng thuộc nhóm nào,

but how far and fast they jumped

mà chính là khoảng cách và tốc độ "nhảy" nghĩa

from one semantic neighborhood to the other one.

giữa hai nhóm từ khác nhau.

And so we came up with this measure,

Và thế là chúng tôi nghĩ ra

which we termed semantic coherence,

một giải pháp gọi là "tính mạch lạc về nghĩa",

which essentially measures the persistence of speech within one semantic topic,

nó đánh giá độ nhất quán của bài nói về mặt chủ đề chung,

within one semantic category.

và loại nghĩa của từng nhóm từ.

And it turned out to be that for this group of 34 people,

Và kết quả là, trong 34 người này,

the algorithm based on semantic coherence could predict,

thuật toán đánh giá độ mạch lạc về ngữ nghĩa có thể dự đoán

with 100 percent accuracy,

chính xác tới 100%

who developed psychosis and who will not.

ai sẽ mắc bệnh tâm thần, và ai không.

And this was something that could not be achieved --

Và đây chính là thứ không bao giờ đạt được

not even close --

hay thậm chí là gần được

with all the other existing clinical measures.

khi sử dụng mọi thiết bị có trong phòng khám hiện giờ.

And I remember vividly, while I was working on this,

Tôi cũng nhớ rất rõ ràng, trong lúc tôi thực hiện dự án này,

I was sitting at my computer

lúc tôi ngồi trước máy tính,

and I saw a bunch of tweets by Polo --

tôi thấy rất nhiều dòng trạng thái của Polo trên Twitter.

Polo had been my first student back in Buenos Aires,

Cậu ấy là học trò đầu tiên của tôi hồi còn dạy ở Buenos Aires,

and at the time he was living in New York.

khi đó cậu ấy đang sống ở New York.

And there was something in this tweets --

Và tôi thấy gì đó trong mấy dòng Tweet của cậu ấy.

I could not tell exactly what because nothing was said explicitly --

Tôi không nói chính xác ra được, vì không có gì tường minh hết,

but I got this strong hunch,

nhưng tôi có linh cảm rõ rệt,

this strong intuition, that something was going wrong.

một dự cảm mạnh mẽ nói rằng có gì không ổn rồi.

So I picked up the phone, and I called Polo,

Và khi tôi gọi ngay cho Polo,

and in fact he was not feeling well.

thì sự thật là, cậu ấy bị ốm.

And this simple fact,

Và chính sự thật giản đơn này:

that reading in between the lines,

thông qua việc cảm nhận ngôn từ,

I could sense, through words, his feelings,

tôi có thể "đánh hơi" được cảm giác của cậu ấy.

was a simple, but very effective way to help.

Dù rất đơn giản, nhưng cách này lại giúp ích rất nhiều.

What I tell you today

Điều tôi nói với bạn hôm nay

is that we're getting close to understanding

chính là chúng ta càng ngày càng hiểu được

how we can convert this intuition that we all have,

làm thế nào để chuyển dự cảm, cái mà ai cũng có,

that we all share,

cái mà chúng ta hay bàn tới,

into an algorithm.

thành một dạng thuật toán.

And in doing so,

Một khi làm điều này,

we may be seeing in the future a very different form of mental health,

ta có thể thấy trước tinh thần của mình ở một trạng thái rất khác,

based on objective, quantitative and automated analysis

dựa trên những phân tích khách quan, đa dạng và tự động

of the words we write,

về những điều mà chúng ta viết,

of the words we say.

những lời mà chúng ta nói.

Gracias.

Cám ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)