Why we make bad decisions | Dan Gilbert

Dan Gilbert nói về những kỳ vọng sai lầm của con người.

Translator: Ha Tran Reviewer: Hoa Nguyen

We all make decisions every day; we want to know

Hàng ngày tất cả chúng ta phải đưa ra các quyết định, chúng ta muốn biết

what the right thing is to do -- in domains from the financial

cái gì là đúng và nên làm -- trong các lĩnh vực từ tài chính

to the gastronomic to the professional to the romantic.

, ẩm thực, nghề nghiệp cho tới chuyện tình cảm.

And surely, if somebody could really tell us how to do

Và chắc chắn, nếu ai đó sẵn sàng chỉ cho chúng ta làm điều

exactly the right thing at all possible times,

đúng đắn vào đúng thời điểm,

that would be a tremendous gift.

thì đó sẽ là món quà quý giá.

It turns out that, in fact, the world was given this gift in 1738

Thực tế thì hóa ra thế giới đã nhận được món quà này vào năm 1738

by a Dutch polymath named Daniel Bernoulli.

bởi 1 học giả người Hà Lan tên Daniel Bernoulli.

And what I want to talk to you about today is what that gift is,

Và hôm nay tôi muốn nói với bạn về món quà đó

and I also want to explain to you why it is

và tôi cũng muốn giải thích tại sao nó

that it hasn't made a damn bit of difference.

chẳng làm nên sự khác biệt gì cả.

Now, this is Bernoulli's gift. This is a direct quote.

Vâng, đây là món quà của Bernoulli. Đây là đoạn trích trực tiếp.

And if it looks like Greek to you, it's because, well, it's Greek.

Và nếu bạn thấy nó giống tiếng Hy Lạp thì đúng thế, đó là tiếng Hy Lạp

But the simple English translation -- much less precise,

Nhưng bản dịch tiếng Anh đơn giản -- ít chính xác hơn

but it captures the gist of what Bernoulli had to say -- was this:

nhưng nó bao quát được ý chính của Bernoulli -- là như thế này:

The expected value of any of our actions --

Giá trị trông đợi của bất cứ hành động nào của con người

that is, the goodness that we can count on getting --

là sự tốt đẹp chúng ta có thể dựa vào--

is the product of two simple things:

là sản phẩm của 2 thứ giản đơn:

the odds that this action will allow us to gain something,

số khả năng mà hành động cho phép chúng ta đạt được thứ gì đó,

and the value of that gain to us.

và giá trị chúng ta đạt được.

In a sense, what Bernoulli was saying is,

Theo lập luận, điều Bernoulli đã nói là,

if we can estimate and multiply these two things,

nếu chúng ta có thể ước đoán và nhân 2 yếu tố này lên

we will always know precisely how we should behave.

chúng ta sẽ luôn biết chính xác chúng ta nên cư xử thế nào.

Now, this simple equation, even for those of you

Đây là 1 biểu thức đơn giản, thậm chí cho những người

who don't like equations, is something that you're quite used to.

không thích các biểu thức, nó khá quen thuộc

Here's an example: if I were to tell you, let's play

Đây là 1 ví dụ: nếu tôi nói với bạn, hãy chơi

a little coin toss game, and I'm going to flip a coin,

1 trò tung đồng xu, và tôi sẽ tung 1 đồng xu,

and if it comes up heads, I'm going to pay you 10 dollars,

nếu ngửa, tôi sẽ trả bạn 10$,

but you have to pay four dollars for the privilege of playing with me,

nhưng bạn sẽ phải trả 4$ vì để có cơ hội chơi với tôi,

most of you would say, sure, I'll take that bet. Because you know

hầu hết các bạn sẽ nói, đồng ý, tôi sẽ chơi. Vì bạn biết

that the odds of you winning are one half, the gain if you do is 10 dollars,

cơ hội bạn thắng là 50-50, nếu bạn thắng bạn sẽ kiếm được 10$,

that multiplies to five, and that's more

số đó nhân với 5, số tiền sẽ

than I'm charging you to play. So, the answer is, yes.

nhiều hơn số tiền tôi đòi bạn trả để chơi với tôi. Vậy, câu trả lời là " đồng ý".

This is what statisticians technically call a damn fine bet.

Đây là điều các nhà thống kê gọi đó là 1 vụ cá cược hời.

Now, the idea is simple when we're applying it to coin tosses,

Nào, ý tưởng thật đơn giản khi chúng ta gắn nó với việc tung đồng xu,

but in fact, it's not very simple in everyday life.

nhưng thực tế, trong cuộc sống hàng ngày nó không hề đơn giản.

People are horrible at estimating both of these things,

Mọi người rất kém trong việc ước lượng 2 yếu tố này,

and that's what I want to talk to you about today.

và đó là vấn đề tôi muốn nói ngày hôm nay.

There are two kinds of errors people make when trying to decide

Có 2 loại lỗi khi mọi người cố gắng quyết định

what the right thing is to do, and those are

điều gì là đúng nên làm, và đó là

errors in estimating the odds that they're going to succeed,

những lỗi sai trong tính toán số cơ hội họ sẽ thành công,

and errors in estimating the value of their own success.

và các lỗi sai trong tính toán giá trị của thành công của riêng mình.

Now, let me talk about the first one first.

Bây giờ tôi xin nói về yếu tố đầu tiên.

Calculating odds would seem to be something rather easy:

Tính toán khả năng thành công có vẻ khá dễ dàng:

there are six sides to a die, two sides to a coin, 52 cards in a deck.

1 viên súc sắc có 6 mặt, 1 đồng xu có 2 mặt, 1 bộ bài có 52 quân.

You all know what the likelihood is of pulling the ace of spades

Bạn biết khả năng rút ra quân át bích

or of flipping a heads.

hay tung mặt ngửa là bao nhiêu.

But as it turns out, this is not a very easy idea to apply

Nhưng hóa ra để áp dụng ý tưởng này

in everyday life. That's why Americans spend more --

vào thực tế không dễ tí nào. Nó lý giải tại sao người Mỹ dành nhiều--

I should say, lose more -- gambling

tôi nên nói là, thua nhiều--ván cược

than on all other forms of entertainment combined.

hơn tất cả các loại hình giải trí cộng lại.

The reason is, this isn't how people do odds.

Lý do là, đó không phải là mọi người ước đoán cơ hội thành công như thế nào

The way people figure odds

Cách mọi người tính toán cơ hội

requires that we first talk a bit about pigs.

yêu cầu chúng ta nên nói về những con heo trước hết.

Now, the question I'm going to put to you is whether you think

Câu hỏi tôi đưa ra cho các bạn là liệu bạn có nghĩ

there are more dogs or pigs on leashes

có nhiều chó hoặc lợn đeo xích

observed in any particular day in Oxford.

được quan sát trong 1 ngày nhất định ở Oxford.

And of course, you all know that the answer is dogs.

và tất nhiên bạn đều biết câu trả lời là chó.

And the way that you know that the answer is dogs is

và bạn biết câu trả lời là chó vì

you quickly reviewed in memory the times

bạn nhanh chóng kiểm tra trí nhớ những lần

you've seen dogs and pigs on leashes.

bạn trông thấy những con chó và lợn đeo xích.

It was very easy to remember seeing dogs,

Thật dễ để nhớ ra là đã thấy những con chó,

not so easy to remember pigs. And each one of you assumed

còn lợn thì chẳng mấy khi. Và mỗi bạn đều cho rằng

that if dogs on leashes came more quickly to your mind,

nếu số chó đeo xích khiến bạn nhớ đến nhanh hơn,

then dogs on leashes are more probable.

thì số chó đeo xích sẽ có khả năng hơn.

That's not a bad rule of thumb, except when it is.

Đó không phải quy luật vận dụng tồi, ngoại trừ đôi lúc.

So, for example, here's a word puzzle.

Ví dụ, đây là 1 trò giải ô chữ.

Are there more four-letter English words

Số từ tiếng Anh 4 âm tiết có chữ R ở vị trí thứ 3 có nhiều hơn số từ có

with R in the third place or R in the first place?

chữ R ở vị trí số 1?

Well, you check memory very briefly, make a quick scan,

Bạn kiểm tra trí nhớ, quét rất nhanh

and it's awfully easy to say to yourself, Ring, Rang, Rung,

và thật dễ để nhớ ra, Ring, Rang, Rung,

and very hard to say to yourself, Pare, Park: they come more slowly.

và rất khó để nghĩ ra, Pare, Park: Chúng đến chậm hơn.

But in fact, there are many more words in the English language

Nhưng thực ra có nhiều từ trong tiếng Anh

with R in the third than the first place.

có chữ R ở vị trí thứ 3 hơn thứ nhất.

The reason words with R in the third place come slowly to your mind

Lý do những từ với chữ R ở vị trí thứ 3 mà bạn nhớ ra chậm hơn

isn't because they're improbable, unlikely or infrequent.

không phải vì chúng ít dùng.

It's because the mind recalls words by their first letter.

Đó là vì bộ nhớ khơi gợi lại những từ ngữ bởi chữ cái đầu.

You kind of shout out the sound, S -- and the word comes.

Bạn nói ra âm S- và bạn sẽ nhớ ra từ vựng.

It's like the dictionary;

Nó giống 1 cuốn từ điển;

it's hard to look things up by the third letter.

rất khó để tra với chữ cái thứ 3

So, this is an example of how this idea that

Vây, đây là ví dụ về

the quickness with which things come to mind

sự nhang chóng với những thứ bạn nhớ ra

can give you a sense of their probability --

có thể cho bạn biết về độ xác suất của chúng--

how this idea could lead you astray. It's not just puzzles, though.

và làm sao ý tưởng này có thể khiến bạn lạc đường. Nó không chỉ là câu đố.

For example, when Americans are asked to estimate the odds

Ví dụ, khi người Mỹ được hỏi để ước đoán khả năng

that they will die in a variety of interesting ways --

họ sẽ chết theo các cách thú vị khác nhau--

these are estimates of number of deaths per year

đây là ước lượng số lượng tử vong hàng năm

per 200 million U.S. citizens.

trong 200 triệu công dân Mỹ.

And these are just ordinary people like yourselves who are asked

Và đây chỉ là những người bình thường như chính bản thân bạn được phognr vấn.

to guess how many people die from tornado, fireworks, asthma, drowning, etc.

để đoán xem có bao nhiêu người chết vì vòi rồng, pháo hoa, hen suyễn, chết đuối...

Compare these to the actual numbers.

Hãy so sánh với số liệu thực.

Now, you see a very interesting pattern here, which is first of all,

Nào bạn thấy 1 mẫu rất thú vị ở đây, trước hết,

two things are vastly over-estimated, namely tornadoes and fireworks.

2 thứ được ước lượng quá mức khủng khiếp, cụ thể là vòi rồng và pháo hoa;

Two things are vastly underestimated:

2 thứ bị đánh giá thấp nhất:

dying by drowning and dying by asthma. Why?

chết đuối và chết vì hen suyễn. Tại sao vây?

When was the last time that you picked up a newspaper

Lần gần nhất bạn đọc báo

and the headline was, "Boy dies of Asthma?"

với tiêu đề " Cậu bé chết vì hen suyễn?" là khi nào?

It's not interesting because it's so common.

Nội dung bài báo đó không hay vì nó quá bình thường.

It's very easy for all of us to bring to mind instances

Chúng ta rất dễ dàng nhớ ra những ví dụ

of news stories or newsreels where we've seen

của các câu chuyện mới hoặc phim thời sự, chúng ta thấy

tornadoes devastating cities, or some poor schmuck

vòi rồng tàn phá các thành phố hay 1 tay ngốc nào đó

who's blown his hands off with a firework on the Fourth of July.

mất tay vì nghịch pháo hoa ngày 4/7.

Drownings and asthma deaths don't get much coverage.

Chết đuối và hen suyễn không được đưa tin nhiều.

They don't come quickly to mind, and as a result,

Chúng ta không nhanh chóng nhớ ra và kết quả là

we vastly underestimate them.

phần lớn chúng ta đánh giá thấp chúng.

Indeed, this is kind of like the Sesame Street game

Thực vậy, điều này giống trò chơi Sesame Street

of "Which thing doesn't belong?" And you're right to say

" Cái gì không thuộc về?" Và bạn đúng khi nói

it's the swimming pool that doesn't belong, because the swimming pool

cái bể bơi không thuộc về, vì nó

is the only thing on this slide that's actually very dangerous.

là cái duy nhất trên slide thực sự nguy hiểm.

The way that more of you are likely to die than the combination

Đó là nguyên nhân dẫn đến nhiều cái chết hơn

of all three of the others that you see on the slide.

cả 3 cái còn lại trên slide cộng lại

The lottery is an excellent example, of course -- an excellent test-case

Xổ số là 1 ví dụ hay, dĩ nhiên -- 1 tình huống kiểm tra hoàn hảo

of people's ability to compute probabilities.

về khả năng tính toán xác suất của mọi người.

And economists -- forgive me, for those of you who play the lottery --

Và các nhà kinh tế học -- thứ lỗi cho tôi, những bạn chơi xổ số--

but economists, at least among themselves, refer to the lottery

trừ các nhà kinh tế, ít nhất trong số họ, cho trò xổ số

as a stupidity tax, because the odds of getting any payoff

là đóng thuế ngu vì khả năng lấy lại vốn

by investing your money in a lottery ticket

bằng cách đầu tư tiền vào vé số

are approximately equivalent to flushing the money

tương đương với xả tiền

directly down the toilet -- which, by the way,

vào toilet-- điều mà

doesn't require that you actually go to the store and buy anything.

không đòi hỏi rằng bạn thực sự đến cửa hàng và mua bất cứ thứ gì.

Why in the world would anybody ever play the lottery?

Tại sao trên thế giới mọi người vẫn chơi xổ số?

Well, there are many answers, but one answer surely is,

Có rất nhiều câu trả lời, nhưng , 1 câu trả lời chắc chắn là

we see a lot of winners. Right? When this couple wins the lottery,

chúng ta thấy rất nhiều người thắng. Đúng không? Khi 2 người này thắng xổ số

or Ed McMahon shows up at your door with this giant check --

hoặc Ed McMahon đứng trước cả nhà bạn với 1 tấm séc bự chảng--

how the hell do you cash things that size, I don't know.

làm thế nào mà bạn đổi được nó sang tiền mặt, tôi không biết.

We see this on TV; we read about it in the paper.

Chúng ta thấy trên TV, chúng ta đọc trên báo.

When was the last time that you saw extensive interviews

Lần gần đây nhất bạn xem 1 cuộc phỏng vấn mở rộng

with everybody who lost?

với người thua cuộc là khi nào?

Indeed, if we required that television stations run

Thực vậy, nếu chúng ta yêu cầu đài truyền hình cho phát

a 30-second interview with each loser

cuộc phỏng vấn 30 giây với mỗi người thua cuộc

every time they interview a winner, the 100 million losers

xen kẽ với cuộc phỏng vấn người thắng cuộc, thì 100 người thua

in the last lottery would require nine-and-a-half years

trong đợt xổ số gần nhất sẽ có 9 năm rưỡi

of your undivided attention just to watch them say,

để bạn chỉ chú ý xem họ nói câu,

"Me? I lost." "Me? I lost."

" Tôi á? tôi thua." " Tôi á? Tôi thua."

Now, if you watch nine-and-a-half years of television --

Nếu bạn xem TV 9,5 năm --

no sleep, no potty breaks -- and you saw loss after loss after loss,

không ngủ, không nghỉ--và bạn xem hết người thua này đến người thua khác

and then at the end there's 30 seconds of, "and I won,"

và cuối cùng có 30 giây của , " và tôi đã thắng,"

the likelihood that you would play the lottery is very small.

thì khả năng bạn sẽ chơi xổ số sẽ rất nhỏ.

Look, I can prove this to you: here's a little lottery.

nhìn này, tôi có thể chứng minh điều này cho bạn: đây là 1 trò xổ số nhỏ

There's 10 tickets in this lottery.

Có 10 vé số.

Nine of them have been sold to these individuals.

9 cái đã bán cho những người này.

It costs you a dollar to buy the ticket and, if you win,

Giá mỗi vé là 1$ và nếu thắng,

you get 20 bucks. Is this a good bet?

bạn có 20$. Một cuộc cá cược hời phải không?

Well, Bernoulli tells us it is.

Bernoulli nói với chúng ta:

The expected value of this lottery is two dollars;

giá trị trông đợi cả trò xổ số này là 2$;

this is a lottery in which you should invest your money.

đây là trò xổ số bạn nên đầu tư tiền.

And most people say, "OK, I'll play."

và hầu hết mọi người nói, " Ok, tôi sẽ trả."

Now, a slightly different version of this lottery:

Một kiểu khác đôi chút với trò xổ số này:

imagine that the nine tickets are all owned

Hãy tưởng tượng 9 vé đều được mua

by one fat guy named Leroy.

bởi 1 anh mập tên Leroy.

Leroy has nine tickets; there's one left.

Leroy có 9 vé; chỉ 1 vé còn lại.

Do you want it? Most people won't play this lottery.

Bạn có muốn mua nó không? Đa số không ai mua hết.

Now, you can see the odds of winning haven't changed,

Bạn có thể thấy khả năng chiến thắng không thay đổi,

but it's now fantastically easy to imagine who's going to win.

nhưng bây giờ thật quá dễ để đoán ai sẽ thắng.

It's easy to see Leroy getting the check, right?

Chẳng phải Leroy sẽ có tấm séc sao?

You can't say to yourself, "I'm as likely to win as anybody,"

Bạn không thể nói, " Tôi có thể trúng số như mọi người khác,"

because you're not as likely to win as Leroy.

vì bạn không thể thắng như Leroy.

The fact that all those tickets are owned by one guy

Sự thật là tất cả các vé bán cho 1 người

changes your decision to play,

thay đổi quyết định chơi của bạn,

even though it does nothing whatsoever to the odds.

kể cả nó không ảnh hưởng gì đến cơ hội thắng.

Now, estimating odds, as difficult as it may seem, is a piece of cake

Khó như ước lượng khả năng mà còn dễ như ăn kẹo

compared to trying to estimate value:

so với ước lượng giá trị:

trying to say what something is worth, how much we'll enjoy it,

cố gắng đoán giá trị của cái gì đó, chúng ta hưởng lợi gì từ nó,

how much pleasure it will give us.

chúng ta vui bao nhiêu nếu có nó.

I want to talk now about errors in value.

Tôi muốn nói về lỗi sai trong giá trị.

How much is this Big Mac worth? Is it worth 25 dollars?

Chiếc hamburger Big Mac này đáng giá bao nhiêu? 25 $?

Most of you have the intuition that it's not --

Đa số các bạn có trực giác mách bảo là không phải--

you wouldn't pay that for it.

và bạn sẽ không mua với cái giá đó.

But in fact, to decide whether a Big Mac is worth 25 dollars requires

Nhưng để quyết định liệu 1 chiếc burger Big Mac đáng giá 25$ hay không đòi hỏi

that you ask one, and only one question, which is:

bạn đặt ra 1 câu hỏi duy nhất, và chỉ một câu, đó là :

What else can I do with 25 dollars?

Tôi có thể làm gì khác với 25$?

If you've ever gotten on one of those long-haul flights to Australia

Nếu bạn từng ngồi trên 1 chuyến bay dài tới Úc

and realized that they're not going to serve you any food,

và nhận ra họ không phục vụ thức ăn,

but somebody in the row in front of you has just opened

nhưng ai đó ở hàng ghế trước đang mở

the McDonald's bag, and the smell of golden arches

1 gói McDonald, và mùi thơm của biểu tượng vòm cong vàng

is wafting over the seat, you think,

đang lan tỏa khắp ghế, bạn nghĩ,

I can't do anything else with this 25 dollars for 16 hours.

bạn chẳng thể làm gì khác với 25$ trong suốt 16 tiếng.

I can't even set it on fire -- they took my cigarette lighter!

Tôi chẳng thể đốt nó nữa-- họ đa thu cái bật lửa rồi còn đâu.

Suddenly, 25 dollars for a Big Mac might be a good deal.

Đột nhiên, 25$ cho 1 chiếc Big Mac là 1 món hời.

On the other hand, if you're visiting an underdeveloped country,

Mặt khác, nếu bạn đang thăm 1 nước chưa phát triển,

and 25 dollars buys you a gourmet meal, it's exorbitant for a Big Mac.

và với 25 $ bạn mua 1 bữa ăn ngon, thì thật cắt cổ nếu chỉ mua 1 chiếc burger Big Mac.

Why were you all sure that the answer to the question was no,

Tại sao tất cả các bạn đã chắc chắn câu trả lời là không,

before I'd even told you anything about the context?

trước khi tôi nói với bạn về tình huống?

Because most of you compared the price of this Big Mac

Vì hầu hết đều so sánh giá chiếc burger Big Mac này

to the price you're used to paying. Rather than asking,

với giá bạn thường trả. Chứ bạn không hỏi,

"What else can I do with my money," comparing this investment

" Tôi có thể làm gì khác với số tiền đó." so sánh sự đầu tư này

to other possible investments, you compared to the past.

với các vụ đầu tư khác, bạn so sánh với quá khứ.

And this is a systematic error people make.

Và đây là 1 lỗi hệ thống mọi người hay mắc.

What you knew is, you paid three dollars in the past; 25 is outrageous.

Những gì bạn biết là bạn đã trả 3$ trong quá khứ, nên 25$ thì không chấp nhận được.

This is an error, and I can prove it to you by showing

Đây là 1 lỗi và tôi có thể chứng minh với bạn bằng cách thể hiện

the kinds of irrationalities to which it leads.

các loại phi lý nó dẫn đến.

For example, this is, of course,

Ví dụ, đây là

one of the most delicious tricks in marketing,

1 trong những gian lận phổ biến trong ngành marketing,

is to say something used to be higher,

nói sản phẩm trước đó luôn có giá cao hơn

and suddenly it seems like a very good deal.

và đương nhiên nó trở thành 1 món hời.

When people are asked about these two different jobs:

Khi mọi người được hỏi về 2 công việc khác nhau này:

a job where you make 60K, then 50K, then 40K,

1 công việc bạn kiếm 60K, sau đó 50K, sau đó 40K,

a job where you're getting a salary cut each year,

1 công việc mà bạn sẽ bị cắt lương mỗi năm,

and one in which you're getting a salary increase,

và 1 công việc bạn được tăng lương mỗi năm,

people like the second job better than the first, despite the fact

mọi người thích công việc thứ 2 hơn thứ 1 bất kể việc

they're all told they make much less money. Why?

họ được biết sẽ kiếm được ít tiền hơn. Tại sao vậy?

Because they had the sense that declining wages are worse

Vì họ cảm giác giảm lương tệ hơn

than rising wages, even when the total amount of wages is higher

tăng lương, thậm chí khi tổng số lương cao hơn

in the declining period. Here's another nice example.

trong thời gian giảm. Đây là 1 ví dụ khác.

Here's a $2,000 Hawaiian vacation package; it's now on sale for 1,600.

Đây là 1 chuyến du lịch trọn gói Hawai 2,000$; bây giờ nó có giá 1,600.

Assuming you wanted to go to Hawaii, would you buy this package?

Giả sử bạn đã muốn đi Hawaii, bạn sẽ mua chuyến đi này chứ?

Most people say they would. Here's a slightly different story:

Hầu hết mọi người sẽ nói có. Đây là 1 câu chuyện khác 1 chút:

$2,000 Hawaiian vacation package is now on sale for 700 dollars,

1 chuyến du lịch Hawaii trọn gói giá 2,000$ bây giờ chỉ còn 700$,

so you decide to mull it over for a week.

vậy bạn quyết định suy nghĩ kỹ trong 1 tuần

By the time you get to the ticket agency, the best fares are gone --

Trước khi bạn đến nơi bán vé, giá rẻ nhất đã không còn--

the package now costs 1,500. Would you buy it? Most people say, no.

chuyến đi trọn gói bây giờ giá 1,500$. Bạn sẽ mua chứ? Đa số sẽ nói, không.

Why? Because it used to cost 700, and there's no way I'm paying 1,500

Tại sao? Vì trước đây nó có giá 700$, thế nên tôi chẳng dại mà trả 1,500$

for something that was 700 last week.

cho cái có giá 700$ tuần trước.

This tendency to compare to the past

Xu hướng so sánh với quá khứ

is causing people to pass up the better deal. In other words,

khiến mọi người lỡ mất món hời hơn. Nói cách khác,

a good deal that used to be a great deal is not nearly as good

một vụ hời trước đó từng rất béo bở thì không tốt

as an awful deal that was once a horrible deal.

bằng 1 vụ chẳng ra gì mà đã từng tệ hơn.

Here's another example of how comparing to the past

Đây là 1 ví dụ khác về làm thế nào mà so sánh với quá khứ

can befuddle our decisions.

có thể làm hỏng quyết định của chúng ta.

Imagine that you're going to the theater.

Hãy tưởng tượng bạn đang tới rạp hát.

You're on your way to the theater.

Bạn đang trên đường đi.

In your wallet you have a ticket, for which you paid 20 dollars.

Trong ví có 1 vé xem mà bạn đã trả 20$.

You also have a 20-dollar bill.

Bạn cũng có 1 đồng 20$ nữa.

When you arrive at the theater,

Khi đến rạp hát,

you discover that somewhere along the way you've lost the ticket.

Bạn phát hiện ra trên đường đi bạn đã đánh rơi cái vé.

Would you spend your remaining money on replacing it?

Bạn có tiêu số tiền đang có để mua vé khác không?

Most people answer, no.

Đa số sẽ trả lời, không.

Now, let's just change one thing in this scenario.

Nào, hãy thay đổi 1 thứ trong kịch bản này.

You're on your way to the theater,

Bạn đang trên đường tới rạp hát

and in your wallet you have two 20-dollar bills.

và trong ví có 2 tờ 20$.

When you arrive you discover you've lost one of them.

Khi đến nơi bạn phát hiện ra là đã đánh rơi 1 tờ.

Would you spend your remaining 20 dollars on a ticket?

Bạn có lấy 20$ còn lại để mua vé không?

Well, of course, I went to the theater to see the play.

Dĩ nhiên: Tôi đến rạp hát để xem kịch cơ mà.

What does the loss of 20 dollars along the way have to do?

Vậy việc mất tờ 20$ dọc dường phải làm sao?

Now, just in case you're not getting it,

Nào, đề phòng trường hợp bạn không hiểu,

here's a schematic of what happened, OK?

đây là 1 kế hoạch cho diễn biến,OK?

(Laughter)

(Tiếng cười)

Along the way, you lost something.

Dọc đường, bạn đánh rơi cái gì đó.

In both cases, it was a piece of paper.

Trong cả 2 tình huống, nó là 1 mẩu giấy.

In one case, it had a U.S. president on it; in the other case it didn't.

Trong 1 tình huống, nó có hình tổng thống Mỹ trên đó, tình huống còn lại thì không.

What the hell difference should it make?

Vậy điểm khác biệt là gì?

The difference is that when you lost the ticket you say to yourself,

Khác ở chỗ khi bạn đánh mất chiếc vé bạn tự nhủ,

I'm not paying twice for the same thing.

Tôi sẽ không trả 2 lần tiền cho cùng 1 thứ.

You compare the cost of the play now -- 40 dollars --

Bạn so sánh giá của vở kịch--40$--

to the cost that it used to have -- 20 dollars -- and you say it's a bad deal.

để trả cho cái trước đó giá 20$--và bạn nói đó là ý tệ hại.

Comparing with the past causes many of the problems

So sánh với quá khứ gây ra nhiều vấn đề

that behavioral economists and psychologists identify

mà các nhà kinh tế hành vi và nhà tâm lý học ghi nhận

in people's attempts to assign value.

trong nỗ lực của con người để xác định giá trị.

But even when we compare with the possible, instead of the past,

Nhưng thậm chí khi chúng ta so sánh với khả năng, thay vì quá khứ,

we still make certain kinds of mistakes.

chúng ta vẫn mắc 1 số lỗi nhất định.

And I'm going to show you one or two of them.

Và tôi sẽ cho bạn thấy 1 hoặc 2 lỗi trong số đó.

One of the things we know about comparison:

Một là chúng ta biết về phép so sánh:

that when we compare one thing to the other, it changes its value.

rằng khi chúng ta so sánh thứ này với thứ khác, nó thay đổi giá trị.

So in 1992, this fellow, George Bush, for those of us who were

Năm 1992, anh bạn này, George Bush, đối với những người

kind of on the liberal side of the political spectrum,

ủng hộ đảng Tự do

didn't seem like such a great guy.

thì không khoái anh chàng lỗi lạc này lắm.

Suddenly, we're almost longing for him to return.

Bỗng dưng chúng ta lại muốn Bush quay lại.

(Laughter)

(Tiếng cười)

The comparison changes how we evaluate him.

Sự so sánh thay đổi cách chúng ta đánh giá anh ta.

Now, retailers knew this long before anybody else did, of course,

Các nhà bán lẻ biết rõ điều này rất lâu trước khi người khác biết, tất nhiên rồi.

and they use this wisdom to help you --

Và họ dùng sự thông thái này để giúp bạn--

spare you the undue burden of money.

chia sẻ với bạn gánh nặng tiền bạc.

And so a retailer, if you were to go into a wine shop

Và thế là 1 nhà bán lẻ, nếu bạn đi vào 1 cửa hàng rượu

and you had to buy a bottle of wine,

và bạn phải mua 1 chai

and you see them here for eight, 27 and 33 dollars, what would you do?

và bạn thấy có loại 8,27 và 33$, bạn sẽ làm gì?

Most people don't want the most expensive,

Hầu hết mọi người không muốn loại đắt nhất,

they don't want the least expensive.

và cũng không muốn loại rẻ nhất.

So, they will opt for the item in the middle.

Nên họ sẽ chọn mặt hàng ở giữa.

If you're a smart retailer, then, you will put a very expensive item

Nếu bạn là 1 nhà bán lẻ nhỏ, bạn sẽ đặt loại thật đắt tiền

that nobody will ever buy on the shelf,

mà chẳng ai dám mua lên giá,

because suddenly the $33 wine doesn't look as expensive in comparison.

vì tự nhiên chai rượu 33$ trông không đắt nếu so với chai kia.

So I'm telling you something you already knew:

Vậy tôi sẽ nói với bạn điều mà bạn đã biết rồi:

namely, that comparison changes the value of things.

cụ thể là, việc so sánh đó thay đổi giá trị mọi thứ.

Here's why that's a problem:

Đây là lý do tại sao đó lại là vấn đề:

the problem is that when you get that $33 bottle of wine home,

Vấn đề là khi bạn mang chai rượu 33$ về nhà,

it won't matter what it used to be sitting on the shelf next to.

Việc trước đây nó nằm trên cái giá bên cạnh thì chẳng ảnh hưởng gì.

The comparisons we make when we are appraising value,

Những so sánh chúng ta tạo ra khi định giá,

where we're trying to estimate how much we'll like things,

nơi chúng ta cố gắng ước lượng chúng ta sẽ thích chúng đến cỡ nào,

are not the same comparisons we'll be making when we consume them.

không tương tự như so sánh khi chúng ta dùng chúng.

This problem of shifting comparisons can bedevil

Vấn đề chuyển đổi so sánh có thể làm xấu

our attempts to make rational decisions.

nỗ lực của chúng ta để đưa ra quyết định đúng đắn.

Let me just give you an example.

Tôi sẽ đưa ra 1 ví dụ .

I have to show you something from my own lab, so let me sneak this in.

Tôi phải cho bạn thấy 1 thứ từ phòng thí nghiệm của tôi, vậy hãy vào và khám phá.

These are subjects coming to an experiment to be asked

Đây là các đối tượng trong cuộc thí nghiệm được hỏi

the simplest of all questions:

những câu hỏi đơn giản nhất:

How much will you enjoy eating potato chips one minute from now?

Bạn thích ăn khoai tây chiên trong 1 phút từ lúc này đến mức nào?

They're sitting in a room with potato chips in front of them.

Họ đang ngồi trong phòng với khoai tây chiên trước mặt.

For some of the subjects, sitting in the far corner of a room

Một số người, ngồi trong 1 góc xa của căn phòng

is a box of Godiva chocolates, and for others is a can of Spam.

là 1 hộp sô-cô-la Godiva, và những người khác là 1 lon Spam.

In fact, these items that are sitting in the room change

Thực tế, những thứ trong phòng thay đổi

how much the subjects think they're going to enjoy the potato chips.

các đối tượng nghĩ họ sẽ khoái ăn khoai tây chiên đến cỡ nào.

Namely, those who are looking at Spam

Cụ thể, những người nhìn thấy lon Spam

think potato chips are going to be quite tasty;

nghĩ khoai tây chiên sẽ khá ngon;

those who are looking at Godiva chocolate

những người nhìn vào sô-cô-la Godiva

think they won't be nearly so tasty.

nghĩ nó sẽ kém ngon.

Of course, what happens when they eat the potato chips?

Dĩ nhiên, chuyện gì sẽ xảy ra khi họ ăn khoai tây chiên?

Well, look, you didn't need a psychologist to tell you that

Hãy nhìn xem, bạn không cần 1 nhà tâm ký học nói cho mình biết rằng

when you have a mouthful of greasy, salty, crispy, delicious snacks,

khi bạn đầy 1 mồm snack béo ngậy, mặn, giòn tan ngon lành,

what's sitting in the corner of the room

thì cái đặt trong góc phòng

makes not a damn bit of difference to your gustatory experience.

chẳng ảnh hưởng quái gì đến sự khoái khẩu của bạn cả.

Nonetheless, their predictions are perverted by a comparison

Tuy nhiên, sự tiên đoán của họ bị ảnh hưởng bởi so sánh

that then does not carry through and change their experience.

nhưng không thay đổi trải nghiệm của họ.

You've all experienced this yourself, even if you've never come

Bạn đã tự trải nghiệm thí nghiệm này thậm chí bạn chưa bao giờ

into our lab to eat potato chips. So here's a question:

đến phòng thí nghiệm của chúng tôi để ăn khoai tây chiên, vậy đây là câu hỏi:

You want to buy a car stereo.

Bạn muốn mua 1 giàn âm thanh trên ô tô.

The dealer near your house sells this particular stereo for 200 dollars,

Người bán gần nhà bán với giá 200$,

but if you drive across town, you can get it for 100 bucks.

nhưng nếu bạn lái xe tới thị trấn, bạn có thể mua với giá 100$.

So would you drive to get 50 percent off, saving 100 dollars?

Vậy bạn sẽ lái xe để bớt 50% , tiết kiệm được 100$?

Most people say they would.

Đa số sẽ nói, có.

They can't imagine buying it for twice the price

Họ không thể tưởng tượng phải mua nó với giá gấp đôi

when, with one trip across town, they can get it for half off.

khi chỉ cần lái xe đến thị trấn, họ sẽ mua được với giá rẻ hơn 1 nửa.

Now, let's imagine instead you wanted to buy a car that had a stereo,

Bây giờ hãy tưởng tượng thay vì bạn muốn mua 1 xe ô tô có giàn âm thanh,

and the dealer near your house had it for 31,000.

và người bán gần nhà bán với giá 31,000$

But if you drove across town, you could get it for 30,900.

Nhưng nếu bạn lái xe đến thị trấn, bạn có thể mua với giá 30,900.

Would you drive to get it? At this point, 0.003 savings -- the 100 dollars.

Bạn sẽ đi chứ? Trong tình huống này, tiết kiệm 0.3% --100$.

Most people say, no, I'm going to schlep across town

Đa số sẽ nói, không. Tôi sẽ lái xe khắp thị trấn

to save 100 bucks on the purchase of a car?

chỉ để tiết kiêm 100$ khi mua 1 chiếc xe ư?

This kind of thinking drives economists crazy, and it should.

Những kiểu thế này khiến các nhà kinh tế phát điên.

Because this 100 dollars that you save -- hello! --

Vì 100$ bạn tiết kiệm-- xin chào!--

doesn't know where it came from.

không biết nó đến từ đâu.

It doesn't know what you saved it on.

Nó không biết bạn tiết kiệm được nó nhờ cái gì.

When you go to buy groceries with it, it doesn't go,

Khi bạn đi mua thực phẩm với nói, nó không mất đi,

I'm the money saved on the car stereo, or,

Tôi là số tiền tiết kiệm ở cái stereo ô tô, hay,

I'm the dumb money saved on the car. It's money.

Tôi là số tiền ngu ngốc tiết kiệm khi mua ô tô. Nó là tiền.

And if a drive across town is worth 100 bucks, it's worth 100 bucks

Và nếu lái xe đến thị trấn trị giá 100$, nó đáng giá 100$

no matter what you're saving it on. People don't think that way.

chẳng kể bạn tiết kiệm được nó khi mua gì. Mọi người thì không nghĩ thế.

That's why they don't know whether their mutual fund manager

Đó là lý do tại sao họ không biết người quản lý quỹ trung gian của mình

is taking 0.1 percent or 0.15 percent of their investment,

đang lấy 0.1% hay 0.15% trong số đầu tư của họ,

but they clip coupons to save one dollar off of toothpaste.

nhưng họ lấy phiếu giảm giá để tiết kiệm 1$ cho kem đánh răng.

Now, you can see, this is the problem of shifting comparisons,

Bạn có thể thấy, đây là vấn đề chuyển đổi so sánh

because what you're doing is, you're comparing the 100 bucks

vì bạn đang so sánh 100$

to the purchase that you're making,

với món hàng bạn đang mua.

but when you go to spend that money you won't be making that comparison.

Nhưng khi bạn tiêu số tiền đó, bạn sẽ không so sánh.

You've all had this experience.

Tất cả mọi người đều trải qua việc này rồi.

If you're an American, for example, you've probably traveled in France.

Nếu bạn là 1 người Mỹ, giả sử bạn du lịch tới Pháp.

And at some point you may have met a couple

Có thể bạn gặp 1 cặp vợ chồng

from your own hometown, and you thought,

từ quê nhà và bạn nghĩ,

"Oh, my God, these people are so warm. They're so nice to me.

" Ôi, Chúa ơi, những người này thật đáng yêu. Họ thật tử tế với mình."

I mean, compared to all these people who hate me

Ý tôi là, so với những người ghét tôi

when I try to speak their language and hate me more when I don't,

khi tôi thử nói ngôn ngữ của họ và ghét tôi hơn khi tôi không làm thế,

these people are just wonderful." And so you tour France with them,

thì những người này thật tuyệt vời." Và thế là bạn đi du lịch Pháp với họ,

and then you get home and you invite them over for dinner,

và khi về nhà bạn mời họ đến ăn tối,

and what do you find?

bạn sẽ thấy gì?

Compared to your regular friends,

So với những người bạn thân thiết của mình,

they are boring and dull, right? Because in this new context,

họ thật tẻ nhạt và chán ngắt, đúng không? Vì trong bối cảnh mới này,

the comparison is very, very different. In fact, you find yourself

phép so sánh rất, rất khác. Thực tế, bạn thấy bản thân

disliking them enough almost to qualify for French citizenship.

không thích họ đủ để thấy họ còn hơn người Pháp.

Now, you have exactly the same problem when you shop for a stereo.

Bạn có vấn đề giống hệt thế khi đi mua cái giàn âm thanh.

You go to the stereo store, you see two sets of speakers --

Bạn đến cửa hàng âm thanh, thấy 2 loại bộ phát thanh --

these big, boxy, monoliths, and these little, sleek speakers,

1 loại thì nguyên khối, trong như cái hộp, to bự và 1 loại nhỏ nhắn, kiểu dáng đẹp,

and you play them, and you go, you know, I do hear a difference:

bạn thử nghe và thấy 1 điểm khác biệt:

the big ones sound a little better.

cái to chất lượng âm thanh tốt hơn 1 chút.

And so you buy them, and you bring them home,

Thế là bạn mua và mang chúng về nhà,

and you entirely violate the décor of your house.

bạn hoàn toàn phá hỏng nội thất trong nhà.

And the problem, of course, is that this comparison you made in the store

Vấn đề là phép so sánh bạn đưa ra trong cửa hàng

is a comparison you'll never make again.

là phép so sánh bạn sẽ không bao giờ so sánh nữa.

What are the odds that years later you'll turn on the stereo and go,

Khả năng nào bạn bật cái stereo lên những năm sau đó và thầm nghĩ,

"Sounds so much better than those little ones,"

" Nghe tốt hơn nhiều cái nhỏ,"

which you can't even remember hearing.

cái mà bạn không nhớ là đã nghe.

The problem of shifting comparisons is even more difficult

Vấn đề chuyển đổi phép so sánh thậm chí còn khó hơn

when these choices are arrayed over time.

khi các chọn lựa xếp hàng theo thời gian.

People have a lot of trouble making decisions

Mọi người gặp khó khăn khi đưa ra quyết định

about things that will happen at different points in time.

về những điều sẽ xảy ra ở những thời điểm khác nhau.

And what psychologists and behavioral economists have discovered

Và các nhà tâm lý và kinh tế hành vi đã phát hiện ra

is that by and large people use two simple rules.

là mọi người sử dụng 1 quy luật đơn giản:

So let me give you one very easy problem, a second very easy problem

Hãy để tôi cho bạn thấy 1 vấn đề rất dễ dàng, cái thứ 2 cũng dễ dàng

and then a third, hard, problem.

và vấn đề thứ 3 rất khó khăn.

Here's the first easy problem:

Đây là vấn đề dễ đầu tiên:

You can have 60 dollars now or 50 dollars now. Which would you prefer?

Bạn có 60$ hay 50$. Bạn thích cái nào hơn?

This is what we call a one-item IQ test, OK?

Đây là bài kiểm tra IQ 1đáp án, OK?

All of us, I hope, prefer more money, and the reason is,

Tất cả chúng ta, tôi nghĩ, sẽ thích nhiều tiền hơn, và lý do là

we believe more is better than less.

vì chúng ta tin nhiều hơn là tốt hơn.

Here's the second problem:

Vấn đề thứ 2 là:

You can have 60 dollars today or 60 dollars in a month. Which would you prefer?

Bạn có 60 $ hôm nay hay 60$ trong 1 tháng. Bạn thích cái nào hơn?

Again, an easy decision,

Lại 1 lần nữa, 1 quyết định dễ dàng

because we all know that now is better than later.

vì chúng ta đều biết ngay lập tức thì tốt hơn là trì hoãn.

What's hard in our decision-making is when these two rules conflict.

Cái khó khi chúng ta quyết định là khi 2 quy luật này xung đột.

For example, when you're offered 50 dollars now or 60 dollars in a month.

Ví dụ, khi ai đó đưa bạn 50$ ngay bây giờ hoặc 60$ trong 1 tháng nữa.

This typifies a lot of situations in life in which you will gain

Ví dụ này điển hình hóa tất cả các tình huống trong cuộc sống bạn sẽ thu được

by waiting, but you have to be patient.

bằng cách chờ đợi nhưng phải kiên nhẫn.

What do we know? What do people do in these kinds of situations?

Chúng ta biết được gì? Mọi người sẽ làm gì trong những tình huống như vậy?

Well, by and large people are enormously impatient.

Hầu hết mọi người thiếu kiên nhẫn khủng khiếp.

That is, they require interest rates in the hundred

Họ đòi tỉ lệ lãi suất hàng trăm

or thousands of percents in order to delay gratification

hoặc hàng nghìn phần trăm để hoãn tiền thù lao

and wait until next month for the extra 10 dollars.

và đợi đến tháng sau để có thêm 10$

Maybe that isn't so remarkable, but what is remarkable is

Có thể điều đó không đáng chú ý nhưng điều nổi bật là

how easy it is to make this impatience go away by simply changing

thật dễ làm sao để làm mất tính thiếu kiên nhẫn bằng cách thay đổi

when the delivery of these monetary units will happen.

thời điểm giao tiền.

Imagine that you can have 50 dollars in a year -- that's 12 months --

Hãy tưởng tượng bạn có 50$ trong 1 năm-- 12 tháng--

or 60 dollars in 13 months.

hoặc 60$ trong 13 tháng.

What do we find now?

Chúng ta thấy gì nào?

People are gladly willing to wait: as long as they're waiting 12,

Mọi người vui vẻ sẵn lòng đợi, miễn là họ đợi được 12 tháng,

they might as well wait 13.

thì 13 tháng đã nhằm nhò gì.

What makes this dynamic inconsistency happen?

Do đâu mà có sự thiếu nhất quán tích cực này?

Comparison. Troubling comparison. Let me show you.

Sự so sánh. Sự so sánh rối ren . Tôi sẽ chỉ cho bạn.

This is just a graph showing the results that I just suggested

Đây là 1 đồ thị biểu diễn các kết quả tôi đã gợi ý

you would show if I gave you time to respond, which is,

là bạn sẽ thể hiện nếu bạn có thời gian để phản ứng,

people find that the subjective value of 50 is higher

mọi người thấy rằng giá trị chủ quan của 50 cao hơn

than the subjective value of 60 when they'll be delivered in now

của 60 khi chúng được trả ngay bây giờ

or one month, respectively -- a 30-day delay --

hoặc trong 1 tháng--30 ngày trì hoãn--

but they show the reverse pattern when you push the entire decision

nhưng chúng thể hiện 1 mẫu đảo ngược khi bạn tăng quyết định

off into the future a year.

lên 1 năm nữa.

Now, why in the world do you get this pattern of results?

Nào, tại sao bạn có mẫu kết quả như thế này?

These guys can tell us.

Những người này có thể trả lời.

What you see here are two lads,

Bạn đang thấy 2 người đàn ông,

one of them larger than the other: the fireman and the fiddler.

1 người to lớn hơn người kia-- anh lính cứu hỏa và người chơi violon.

They are going to recede towards the vanishing point in the horizon,

Họ lùi xa tới điểm mờ phía chân trời,

and I want you to notice two things.

và tôi muốn bạn ghi nhận 2 điều.

At no point will the fireman look taller than the fiddler. No point.

Không đời nào người lính cứu hỏa cao hơn tay nhạc công. Không bao giờ.

However, the difference between them seems to be getting smaller.

Tuy nhiên, sự khác nhau giữa họ dường như nhỏ dần.

First it's an inch in your view, then it's a quarter-inch,

Đầu tiên trong tầm nhìn bạn thấy khoảng 1 inch sau đó còn ¼ inch

then a half-inch, and then finally they go off the edge of the earth.

sau đó còn ½ và cuối cùng chúng biến mất.

Here are the results of what I just showed you.

Đây là kết quả của ví dụ các bạn vừa xem.

This is the subjective height --

Đây là chiều cao chủ quan--

the height you saw of these guys at various points.

chiều cao của 2 người bạn đã thấy tại nhiều điểm.

And I want you to see that two things are true.

Và tôi muốn bạn thấy 2 điều đúng.

One, the farther away they are, the smaller they look;

Một, họ càng ở xa thì trông họ càng nhỏ;

and two, the fireman is always bigger than the fiddler.

và hai là, người lính cứu hỏa luôn trông lớn hơn tay nhạc công.

But watch what happens when we make some of them disappear. Right.

Nhưng hãy xem điều gì xảy ra khi chúng ta làm mất đi 1 phần nào đó. Đúng vậy.

At a very close distance, the fiddler looks taller than the fireman,

Ở 1 khoảng cách rất gần, tay chơi đàn trông cao hơn người lính cứu hỏa,

but at a far distance

nhưng ở khoảng cách xa

their normal, their true, relations are preserved.

mối liên hệ bình thường và chính xác giữa họ được giữ nguyên.

As Plato said, what space is to size, time is to value.

Như Plato từng nói, không gian là đo lường, thời gian là đánh giá.

These are the results of the hard problem I gave you:

Đó là các kết quả của vấn đề khó khăn tôi đã đưa ra:

60 now or 50 in a month?

60$ bây giờ hay 50$ trong 1 tháng nữa?

And these are subjective values,

Và đó là các giá trị chủ quan,

and what you can see is, our two rules are preserved.

và những gì bạn thấy là 2 quy luật của chúng ta được bảo toàn.

People always think more is better than less:

Mọi người luôn nghĩ nhiều hơn tốt hơn ít hơn:

60 is always better than 50,

60 luôn tốt hơn 50;

and they always think now is better than later:

và họ luôn nghĩ ngay lập tức tốt hơn phải đợi chờ:

the bars on this side are higher than the bars on this side.

các thanh ở phía này cao hơn phía này.

Watch what happens when we drop some out.

Hãy xem điều gì xảy ra khi chúng ta bỏ đi 1 vài thứ.

Suddenly we have the dynamic inconsistency that puzzled us.

Đột nhiên chúng ta có sự mâu thuẫn tích cực khiến chúng ta hoang mang.

We have the tendency for people to go for 50 dollars now

Xu hướng mọi người lấy 50$ bây giờ

over waiting a month, but not if that decision is far in the future.

chứ không đợi 1 tháng, nhưng quyết định đó không đúng đắn trong tương lai.

Notice something interesting that this implies -- namely, that

Nhận thấy có 1 điều thú vị rút ra từ ví dụ trên-- cụ thể là--

when people get to the future, they will change their minds.

khi mọi người chạm đến tương lai, họ sẽ thay đổi ý kiến

That is, as that month 12 approaches, you will say,

Khi tiến đến 12 tháng, bạn sẽ nói,

what was I thinking, waiting an extra month for 60 dollars?

mình đang nghĩ gì vậy, đợi thêm 1 tháng nữa để lấy 60$ á?

I'll take the 50 dollars now.

Tôi sẽ lấy 50$ bây giờ.

Well, the question with which I'd like to end is this:

Câu hỏi tôi muốn kết thúc là:

If we're so damn stupid, how did we get to the moon?

Nếu chúng ta ngốc ngếch như thế, làm thế nào mà con người lên mặt trăng được?

Because I could go on for about two hours with evidence

Vì tôi có thể tiếp tục khoảng 2 tiếng với bằng chứng

of people's inability to estimate odds and inability to estimate value.

về việc thiếu khả năng ước lượng cơ hội và tính toán giá trị của mọi người.

The answer to this question, I think, is an answer you've already heard

Câu trả lời theo tôi các bạn đã nghe nói

in some of the talks, and I dare say you will hear again:

trong 1 số buổi diễn thuyết rồi, và e là các bạn sẽ phải nghe lại:

namely, that our brains were evolved for a very different world

cụ thể là, não của con người tiến hóa trong 1 thế giới rất khác

than the one in which we are living.

chứ không phải trong thế giới chúng ta đang sống.

They were evolved for a world

Chúng tiến hóa tới 1 thế giới

in which people lived in very small groups,

nơi mọi người sống theo nhóm nhỏ,

rarely met anybody who was terribly different from themselves,

hiếm khi gặp ai đó cực kỳ khác so với mình,

had rather short lives in which there were few choices

có tuổi thọ ngắn, cuộc sống ít lựa chọn

and the highest priority was to eat and mate today.

và ưu tiên số 1 là ăn và quan hệ.

Bernoulli's gift, Bernoulli's little formula, allows us, it tells us

Món quà của Bernoulli, công thức của ông cho phép chúng ta, nó cho chúng ta biết

how we should think in a world for which nature never designed us.

chúng ta nên nghĩ sao trong 1 thế giới thiên nhiên không bao giờ tác động đến chúng ta.

That explains why we are so bad at using it, but it also explains

Nó giải thích tại sao chúng ta không biết sử dụng nó, nó cũng giải thích

why it is so terribly important that we become good, fast.

tại sao chúng ta cần trở nên nhanh nhẹn và giỏi giang.

We are the only species on this planet

Chúng ta là loài duy nhất trên hành tinh này

that has ever held its own fate in its hands.

tự định đoạt số mệnh.

We have no significant predators,

Chúng ta không có kẻ thù ăn thịt nào đáng kể,

we're the masters of our physical environment;

chúng ta kiểm soát được môi trường vật lý;

the things that normally cause species to become extinct

những yếu tố luôn đẩy các loài tới nguy cơ tuyệt chủng

are no longer any threat to us.

nay không còn đe dọa loài người được nữa.

The only thing -- the only thing -- that can destroy us and doom us

Điều duy nhất--điều duy nhất có thể hủy diệt loài người tới ngày tận thế

are our own decisions.

là quyết định của riêng chúng ta.

If we're not here in 10,000 years, it's going to be because

Nếu chúng ta không ở trên trái đất trong 10,000 năm nữa, và sẽ bởi vì

we could not take advantage of the gift given to us

chúng ta không thể tận dụng món quà được tặng

by a young Dutch fellow in 1738,

bởi 1 học giả trẻ người Hà Lan năm 1738,

because we underestimated the odds of our future pains

vì chúng ta đánh giá thấp khả năng xảy ra của nỗi đau tương lai

and overestimated the value of our present pleasures.

và đánh giá quá cao giá trị niềm vui hiện tại của mình.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)

Chris Anderson: That was remarkable.

Chris Anderson: Bài diễn thuyết rất hay.

We have time for some questions for Dan Gilbert. One and two.

Chúng ta còn thời gian để hỏi Dan Gilbert 2 câu.

Bill Lyell: Would you say that this mechanism

Bill Lyell: Theo anh có phải cơ chế này

is in part how terrorism actually works to frighten us,

liên quan đến mức độ khủng bố thực sự khiến chúng ta lo sợ

and is there some way that we could counteract that?

và có cách gì để đối phó với việc đó?

Dan Gilbert: I actually was consulting recently

Dan Gilbert: Gần đây tôi đang tham khảo

with the Department of Homeland Security, which generally believes

khoa An Ninh Tổ Quốc, nó tin rằng

that American security dollars should go to making borders safer.

an ninh đồng đô la nên tạo các biên giới an toàn hơn.

I tried to point out to them that terrorism was a name

Tôi cố gắng chỉ rõ với họ rằng chủ nghĩa khủng bố là 1 cái tên

based on people's psychological reaction to a set of events,

dựa trên phản ứng tâm lý của mọi người với 1 chuỗi các sự kiện,

and that if they were concerned about terrorism they might ask

và nếu họ lo lắng về khủng bố họ có thể hỏi

what causes terror and how can we stop people from being terrified,

nguyên nhân gây ra sợ hãi và làm thế nào để ngăn mọi người khỏi hoảng loạn,

rather than -- not rather than, but in addition to

chứ không phải là--nhưng bên cạnh

stopping the atrocities that we're all concerned about.

việc ngăn chặn sự hung bạo khiến chúng ta luôn lo lắng

Surely the kinds of play that at least American media give to --

Chắc chắn loại kịch mà ít nhất ngành truyền thông Mỹ mang đến--

and forgive me, but in raw numbers these are very tiny accidents.

và thứ lỗi cho tôi, nhưng trong số liệu thô, có các tai nạn nhỏ xíu.

We already know, for example, in the United States,

Chúng ta đã biết, ví dụ, ở Mỹ,

more people have died as a result of not taking airplanes --

Thêm nhiều người chết do không đi máy bay--

because they were scared -- and driving on highways,

vì họ sợ--và lái xe trên đường cao tốc,

than were killed in 9/11. OK?

hơn là bị giết như trong vụ 11/9. Ok?

If I told you that there was a plague

Nếu tôi nói với bạn có 1 đợt dịch hạch

that was going to kill 15,000 Americans next year,

sẽ giết 15,000 người Mỹ năm tới,

you might be alarmed if you didn't find out it was the flu.

bạn sẽ hốt hoảng nếu bạn không phát hiện ra đó là bệnh cúm.

These are small-scale accidents, and we should be wondering

Đây là các vụ tai nạn quy mô nhỏ, chúng ta nên phân vân

whether they should get the kind of play,

liệu họ nên đưa lên truyền hình,

the kind of coverage, that they do.

lên mặt báo hay không.

Surely that causes people to overestimate the likelihood

Chắc chắn điều đó khiến mọi người đánh giá quá cao khả năng

that they'll be hurt in these various ways,

họ sẽ bị thương theo các kiểu khác nhau,

and gives power to the very people who want to frighten us.

và mang sức mạng cho những kẻ muốn làm chúng ta lo sợ.

CA: Dan, I'd like to hear more on this. So, you're saying

CA: Dan, tôi muốn nghe thêm về vấn đề này. Vậy, anh đang nói

that our response to terror is, I mean, it's a form of mental bug?

rằng phản ứng của chúng ta với sự sợ hãi, ý tôi là, nó là 1 hình thức lỗi tâm lý?

Talk more about it.

Anh hãy giải thích thêm.

DG: It's out-sized. I mean, look.

DG: Nó quá khổ, ý tôi là ,

If Australia disappears tomorrow,

nếu ngày mai nước Úc biến mất

terror is probably the right response.

sợ hãi sẽ là phản ứng đúng đắn.

That's an awful large lot of very nice people. On the other hand,

Rất nhiều người sẽ phản ứng như vậy. Mặt khác,

when a bus blows up and 30 people are killed,

khi 1 xe bus bị nổ làm 30 người thiệt mạng,

more people than that were killed

nhiều người hơn số đó đã thiệt mạng

by not using their seatbelts in the same country.

do không đeo dây thắt an toàn trong cùng 1 nước đó.

Is terror the right response?

Sợ hãi liệu có phải phản ứng đúng?

CA: What causes the bug? Is it the drama of the event --

CA: Nguyên nhân gây ra lỗi đó là gì? Tính kinh hoàng của sự kiện

that it's so spectacular?

thật khủng khiếp?

Is it the fact that it's an intentional attack by, quote, outsiders?

Đó có phải vì đó là 1 vụ tấn công quốc tế, do người nước khác?

What is it?

Nó là gì?

DG: Yes. It's a number of things, and you hit on several of them.

DG: Vâng, rất nhiều yếu tố và bạn đã đề cập đến 1 vài trong số đó.

First, it's a human agent trying to kill us --

Trước hết, chính là tác nhân con người cố gắng tiêu diệt chúng ta--

it's not a tree falling on us by accident.

không phải 1 cái cây tự dưng đổ xuống người.

Second, these are enemies who may want to strike and hurt us again.

Thứ 2, có những kẻ thù muốn hại chúng ta lần nữa.

People are being killed for no reason instead of good reason --

Mọi người bị giết không đâu vào đâu thay vì lý do chính đáng--

as if there's good reason, but sometimes people think there are.

như thế có lý do chính đáng nhưng đôi khi mọi người nghĩ là có.

So there are a number of things that together

Vậy có những yếu tố kết hợp với nhau

make this seem like a fantastic event, but let's not play down

khiến điều này trông có vẻ 1 sự kiện tuyệt vời nhưng hãy đừng xem nhẹ

the fact that newspapers sell when people see something in it

việc các tờ báo đăng các bài thu hút

they want to read. So there's a large role here played by the media,

độc giả. Thế nên truyền thông đóng 1 vai trò lớn ở đây,

who want these things to be

nó muốn những thứ đó

as spectacular as they possibly can.

càng hoành tráng càng tốt.

CA: I mean, what would it take to persuade our culture to downplay it?

CA: ý tôi là, sẽ cần gì để thuyết phục văn hóa của chúng ta xem nhẹ nó?

DG: Well, go to Israel. You know,

DG: Hãy tới Israel. Bạn biết đấy

go to Israel. And a mall blows up,

hãy tới Israel. Và 1 cái chợ nổ tung

and then everybody's unhappy about it, and an hour-and-a-half later --

sau đó thì mọi người buồn bã vì nó, và 1 tiếng rưỡi sau đó--

at least when I was there, and I was 150 feet from the mall

ít nhất khi tôi ở đó, tôi đứng cách 150 feet với cái chợ

when it blew up -- I went back to my hotel

khi nó nổ -- khi tôi trở lại khách sạn

and the wedding that was planned was still going on.

đám cưới theo dự định vẫn được cử hành.

And as the Israeli mother said,

Và như người mẹ Israel nói,

she said, "We never let them win by stopping weddings."

" Chúng tôi không bao giờ để chúng thắng bằng cách phải dừng đám cưới."

I mean, this is a society that has learned --

Ý tôi là, xã hội này đã học được--

and there are others too -- that has learned to live

và những người khác nữa -- đã học được cách sống

with a certain amount of terrorism and not be quite as upset by it,

với chủ nghĩa khủng bố mà không e sợ về nó,

shall I say, as those of us who have not had many terror attacks.

trong khi chúng ta chẳng mấy khi bị khủng bố tấn công.

CA: But is there a rational fear that actually,

CA: Nhưng đó là nỗi sợ hãi chính đáng,

the reason we're frightened about this is because we think that

lý do chúng ta lo sợ là vì chúng ta nghĩ rằng

the Big One is to come?

Big One sẽ đến?

DG: Yes, of course. So, if we knew that this was the worst attack

DG: vâng, tất nhiên rồi. Vậy nếu chúng ta biết đây là cuộc tấn công kinh hoàng nhất

there would ever be, there might be more and more buses of 30 people --

từng xảy ra, có thể sẽ có thêm nhiều vụ xe bus gây thiệt mạng 30 người--

we would probably not be nearly so frightened.

và chúng ta sẽ không hoảng sợ đến thế.

I don't want to say -- please, I'm going to get quoted somewhere

Tôi không muốn nói -- Tôi sẽ trích dẫn ở đâu đó

as saying, "Terrorism is fine and we shouldn't be so distressed."

đã nói rằng, " Khủng bố cũng tốt và chúng ta không nên đau buồn thế."

That's not my point at all.

Đó hoàn toàn không phải ý của tôi.

What I'm saying is that, surely, rationally,

Những gì tôi đang nói là

our distress about things that happen, about threats,

sự lo buồn của chúng ta về những điều xảy ra, về sự đe dọa,

should be roughly proportional to the size of those threats

nên tương ứng với mức độ các đe dọa đó

and threats to come.

và các đe dọa sẽ xảy ra.

I think in the case of terrorism, it isn't.

Tôi nghĩ trong trường hợp của khủng bố, thì không.

And many of the things we've heard about from our speakers today --

Và nhiều thứ các nhà diễn thuyết nói ngày hôm nay--

how many people do you know got up and said,

bao nhiêu người bạn biết đứng lên và nói,

Poverty! I can't believe what poverty is doing to us.

Nghèo đói ! Tôi không thể tin nghèo đói sẽ làm gì được chúng ta.

People get up in the morning; they don't care about poverty.

Mọi người thức dậy vào buổi sáng, họ chẳng màng đến đói nghèo nữa.

It's not making headlines, it's not making news, it's not flashy.

Nó không phải tiêu điểm, không được đưa tin trên TV, nó không thu hút.

There are no guns going off.

Không có súng đạn gì hết.

I mean, if you had to solve one of these problems, Chris,

Ý tôi là, nếu bạn phải giải quyết 1 trong các vấn đề đó, Chúa ơi,

which would you solve? Terrorism or poverty?

bạn sẽ giải quyết cái nào? Nạn khủng bố hay đói nghèo?

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

That's a tough one.

1 câu hỏi khó.

CA: There's no question.

CA: Đó không phải là câu hỏi.

Poverty, by an order of magnitude, a huge order of magnitude,

Nghèo đói, mang tầm vĩ mô,

unless someone can show that there's, you know,

trừ khi ai đó có thể thể hiện rằng

terrorists with a nuke are really likely to come.

có những tên khủng bố mang vũ khí hạt nhân thực sự sắp đến.

The latest I've read, seen, thought

Theo những gì mới đây nhất tôi đã đọc, xem và suy nghĩ

is that it's incredibly hard for them to do that.

thì điều đó gần như không thế.

If that turns out to be wrong, we all look silly,

Nếu chẳng may nó hóa ra sai hết, chúng ta sẽ trông rất thộn

but with poverty it's a bit --

nhưng với nghèo đói, nó hơi --

DG: Even if that were true, still more people die from poverty.

DG: Kể cả nếu điều đó là đúng, vẫn có thêm người chết vì nghèo đói.

CA: We've evolved to get all excited

CA: Chúng ta tiến tới quan tâm hơn

about these dramatic attacks. Is that because in the past,

tới các vụ tấn công kinh hoàng. Có phải vì trong quá khứ,

in the ancient past, we just didn't understand things like disease

trong thời cổ xưa, chúng ta không hiểu biết những thứ như bệnh dịch

and systems that cause poverty and so forth,

và các hệ thống gây ra nghèo đói và tương tự,

and so it made no sense for us as a species to put any energy

và vì thế chúng ta không hiểu khi dồn năng lượng

into worrying about those things?

vào việc lo lắng các thứ đó?

People died; so be it.

Mọi người chết. Nó là như vậy.

But if you got attacked, that was something you could do something about.

Nhưng nếu bạn bị tấn công, lo lắng là điều bạn có thể làm.

And so we evolved these responses.

và thế là chúng ta phát sinh các phản ứng đó.

Is that what happened?

Đó có phải những gì xảy ra không?

DG: Well, you know, the people who are most skeptical

DG: Những người nghi ngờ nhất

about leaping to evolutionary explanations for everything

về nhảy vọt tới những giải thích tiến hóa cho mọi thứ

are the evolutionary psychologists themselves.

chính là các nhà tâm lý học cải cách.

My guess is that there's nothing quite that specific

Tôi đoán là không có gì khá cụ thể

in our evolutionary past. But rather, if you're looking for

trong quá khứ tiến hóa của chúng ta. Nhưng nếu bạn đang tìm kiếm

an evolutionary explanation, you might say

1 lời giải thích tiến hóa, bạn có thể nói rằng

that most organisms are neo-phobic -- that is, they're a little scared

hầu hết các sinh vật đều mắc chứng sợ cái mới-- họ sợ

of stuff that's new and different.

những thứ mới và khác.

And there's a good reason to be,

Và lý do chính đáng là

because old stuff didn't eat you. Right?

vì đồ cũ đã không ăn thịt bạn. Đúng không?

Any animal you see that you've seen before is less likely

Bất cứ loài động vật nào bạn thấy trước đây ít khi

to be a predator than one that you've never seen before.

là loài săn mồi bạn chưa từng thấy trước đó.

So, you know, when a school bus is blown up and we've never seen this before,

Nên, khi 1 xe bus đưa đón học sinh bị nổ và chúng ta chưa từng thấy trước đây,

our general tendency is to orient towards

xu hướng chung của chúng ta là định hướng

that which is new and novel is activated.

tới cái mới và cái mới được kích hoạt.

I don't think it's quite as specific a mechanism

Tôi không nghĩ nó là 1 cơ chế cụ thể

as the one you alluded to, but maybe a more fundamental one underlying it.

như cái anh ám chỉ nhưng có lẽ nó cơ bản hơn.

Jay Walker: You know, economists love to talk about

Jay Walker: Anh biết đấy, các nhà kinh tế thích nói về

the stupidity of people who buy lottery tickets. But I suspect

sự ngu ngốc của những người chơi xổ số. Nhưng tôi ngờ rằng

you're making the exact same error you're accusing those people of,

anh đang mắc 1 lỗi tương tự khi anh buộc tội những người đó

which is the error of value.

là 1 lỗi của giá trị.

I know, because I've interviewed

Tôi biết, vì tôi đã phỏng vấn

about 1,000 lottery buyers over the years.

khoảng 1,000 người chơi xổ số nhiều năm.

It turns out that the value of buying a lottery ticket is not winning.

Hóa ra giá trị khi mua 1 vé số không phải là thắng hay thua.

That's what you think it is. All right?

Đó là những gì anh nghĩ đúng không?

The average lottery buyer buys about 150 tickets a year,

Những người mua vé số trung bình 150 vé mỗi năm,

so the buyer knows full well that he or she is going to lose,

nên người mua thừa biết họ sẽ thua

and yet she buys 150 tickets a year. Why is that?

tuy nhiên vẫn mua 150 vé 1 năm. Tại sao vậy?

It's not because she is stupid or he is stupid.

Không phải vì họ cà rốt

It's because the anticipation of possibly winning

mà vì sự suy tính về khả năng thắng

releases serotonin in the brain, and actually provides a good feeling

giải phóng serotonin trong não, tạo cảm giác hưng phấn

until the drawing indicates you've lost.

cho đến khi có kết quả họ thua.

Or, to put it another way, for the dollar investment,

Hoặc nói cách khác, trong đầu tư đô la

you can have a much better feeling than flushing the money

bạn có cảm giác khoan khoái hơn là vứt tiền vào toilet

down the toilet, which you cannot have a good feeling from.

rõ là không sung sướng gì.

Now, economists tend to --

Các nhà kinh tế có vẻ --

(Applause)

( Vỗ tay)

-- economists tend to view the world

-- các nhà kinh tế có vẻ nhìn thế giới

through their own lenses, which is:

qua lăng kính riêng, chỉ thấy:

this is just a bunch of stupid people.

toàn 1 lũ dốt nát.

And as a result, many people look at economists as stupid people.

Theo lẽ tự nhiên, nhiều người thấy mấy cha kinh tế đúng là ngu.

And so fundamentally, the reason we got to the moon is,

Và cơ bản là, lý do chúng ta lên mặt trăng

we didn't listen to the economists. Thank you very much.

là do chúng ta không lắng nghe các nhà kinh tế. Cảm ơn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)

DG: Well, no, it's a great point. It remains to be seen

DG: 1 luận điểm rất hay. Liệu

whether the joy of anticipation is exactly equaled

niềm vui suy tính chính xác tương đương

by the amount of disappointment after the lottery. Because remember,

với sự thất vọng sau khi chơi xổ số. Vì hãy nhớ rằng,

people who didn't buy tickets don't feel awful the next day either,

những người không mua vé số không cảm thấy chán nản vào ngày tiếp theo

even though they don't feel great during the drawing.

mặc dù họ không cảm thấy khoan khoái sau khi rút số.

I would disagree that people know they're not going to win.

Tôi không đồng ý rằng những người biết họ sẽ không thắng

I think they think it's unlikely, but it could happen,

Theo tôi họ nghĩ rằng nó là điều không thể, nhưng nó có thể xảy ra,

which is why they prefer that to the flushing.

đó là lý do tại sao họ thích thế hơn là ném tiền vào toilet

But certainly I see your point: that there can be

Nhưng chắc chắn tôi hiểu ý anh: rằng có thể

some utility to buying a lottery ticket other than winning.

1 số thích mua vé số không chỉ vì thắng thua.

Now, I think there's many good reasons not to listen to economists.

Tôi nghĩ có nhiều lý do chính đáng để không nghe theo các nhà kinh tế.

That isn't one of them, for me, but there's many others.

Theo tôi đây không phải 1 trong số đó, nhưng còn nhiều lý do khác.

CA: Last question.

CA: Câu hỏi cuối cùng.

Aubrey de Grey: My name's Aubrey de Grey, from Cambridge.

Aubrey de Grey: Tên tôi là Aubrey de Grey từ Cambridge.

I work on the thing that kills more people than anything else kills --

Tôi nghiên cứu thứ giết nhiều người nhất.

I work on aging -- and I'm interested in doing something about it,

Tôi nghiên cứu về lão hóa và tôi thích làm điều gì đó để ngăn chặn nó,

as we'll all hear tomorrow.

như chúng ta sẽ nghe đến ngày mai.

I very much resonate with what you're saying,

Tôi rất hiểu những gì mọi người đang nói

because it seems to me that the problem

vì dường như vấn đề

with getting people interested in doing anything about aging

khiến mọi người quan tâm đến cách giải quyết vấn đề lão hóa

is that by the time aging is about to kill you it looks like cancer

là trước khi bạn chết vì lão hóa, nó sẽ là ung thư

or heart disease or whatever. Do you have any advice?

hay bệnh tim hay bất cứ cái gì... Anh có lời khuyên gì không?

(Laughter)

(Tiếng cười)

DG: For you or for them?

DG: Cho anh hay cho họ?

AdG: In persuading them.

AdG: để thuyết phục họ.

DG: Ah, for you in persuading them.

DG: à, cho anh để thuyết phục họ.

Well, it's notoriously difficult to get people to be farsighted.

Thật rất khó để khiến mọi người nhìn xa trông rộng

But one thing that psychologists have tried that seems to work

Nhưng 1 thứ mà các nhà tâm lý học đã thử dường như có tác dụng

is to get people to imagine the future more vividly.

là khiến mọi người tưởng tượng về tương lai sống động hơn.

One of the problems with making decisions about the far future

Một trong các vấn đề với việc quyết định về tương lai xa

and the near future is that we imagine the near future

và tương lai gần là chúng ta tưởng tượng tương lai gần

much more vividly than the far future.

sinh động hơn nhiều tương lai xa.

To the extent that you can equalize the amount of detail

Tới mức độ bạn có thể cân bằng lượng chi tiết

that people put into the mental representations

mọi người đặt vào tái hiện tâm trí

of near and far future, people begin to make decisions

về tương lai gần và xa, mọi người bắt đầu quyết định

about the two in the same way.

về 2 cái giống nhau.

So, would you like to have an extra 100,000 dollars when you're 65

Vậy bạn có muốn có thêm 100,000$ khi bạn 65 tuổi

is a question that's very different than,

là 1 câu hỏi rất khác,

imagine who you'll be when you're 65: will you be living,

hãy tưởng tượng bạn sẽ là ai khi 65 tuổi, bạn còn sống không,

what will you look like, how much hair will you have,

trông nhăn nheo đến đâu, còn mấy cọng tóc,

who will you be living with.

sẽ sống với ai.

Once we have all the details of that imaginary scenario,

Một khi chúng ta có tất cả chi tiết về kịch bản tượng tượng

suddenly we feel like it might be important to save

bỗng nhiên chúng ta thấy tiết kiệm rất chi là quan trọng

so that that guy has a little retirement money.

để có chút tiền khi về hưu.

But these are tricks around the margins.

Nhưng điều oái ăm luôn xảy ra.

I think in general you're battling a very fundamental human tendency,

Theo tôi anh đang đấu tranh với xu hướng con người cơ bản,

which is to say, "I'm here today,

để nói," Hôm nay tôi ở đây,

and so now is more important than later."

cho nên hiện tại quan trọng hơn tương lai rất nhiều."

CA: Dan, thank you. Members of the audience,

CA: Cảm ơn anh, Dan. Và những khán giả

that was a fantastic session. Thank you.

hôm nay rất tuyệt vời. Xin cám ơn các bạn.

(Applause)

(Võ tay)