Why we make bad decisions | Dan Gilbert

Translator: Gohar Khachatryan Reviewer: Armenuhy Hovakimyan

We all make decisions every day; we want to know

Յուրաքանչյուր օր մենք բոլորս որոշումներ ենք կայացնում։ Մենք ցանկանում ենք իմանալ

what the right thing is to do -- in domains from the financial

որն է ճիշտ քայլը, սկսած ֆինանսական հարցերից

to the gastronomic to the professional to the romantic.

մինչև գաստրոնոմիկ, մասնագիտական և ռոմանտիկ հարցեր։

And surely, if somebody could really tell us how to do

Եվ անշուշտ, եթե ինչ-որ մեկը կարողանար ասել մեզ թե ինչպես

exactly the right thing at all possible times,

միշտ ճիշտ որոշում կայացնել

that would be a tremendous gift.

դա մի հսկայական նվեր կլիներ։

It turns out that, in fact, the world was given this gift in 1738

Պարզվում է, որ այդ նվերն արվել է աշխարհին 1738թ․-ին

by a Dutch polymath named Daniel Bernoulli.

Դանիել Բերնոուլի անունով հոլանդացի մի գիտնականի կողմից։

And what I want to talk to you about today is what that gift is,

Եվ այսօր ես ուզում եմ խոսել այդ նվերի մասին

and I also want to explain to you why it is

ինչպես նաև ուզում եմ բացատրել թե ինչու

that it hasn't made a damn bit of difference.

այն նույնիսկ որևէ չնչին ազդեցություն չի ունեցել։

Now, this is Bernoulli's gift. This is a direct quote.

Ահա, Բերնոուլիի նվերը։ Սա ուղղակի մեջբերում է։

And if it looks like Greek to you, it's because, well, it's Greek.

Եթե այն անհասկանալի է, պատճառն այն է, որ այն հունարեն է։

But the simple English translation -- much less precise,

Պարզ և շատ ավելի պակաս ճշգրիտ անգլերեն թարգմանությունը,

but it captures the gist of what Bernoulli had to say -- was this:

որը փոխանցում է Բերնոուլիի պնդման էությունը, հետևյալն է․

The expected value of any of our actions --

մեր յուրաքանչյուր գործողությունից սպասվելիք արժեքը,

that is, the goodness that we can count on getting --

այլ կերպ ասած, այն բարիքը, որ մենք նախատեսում ենք ստանալ

is the product of two simple things:

երկու պարզ բաների արտադրյալ է․

the odds that this action will allow us to gain something,

հավանականության, որ մենք այդ գործողությունից որևէ բան կստանանք

and the value of that gain to us.

և ակնկալվող ստացվելիք արժեքի։

In a sense, what Bernoulli was saying is,

Ինչ-որ իմաստով, Բերնուլին ասում էր.

if we can estimate and multiply these two things,

եթե մենք մոտարկենք և բազմապատկենք այդ երկու արժեքները,

we will always know precisely how we should behave.

մենք միշտ ճշգրտորեն կիմանանք թե ինչպես է պետք գործել։

Now, this simple equation, even for those of you

Այսպիսով, այս պարզ հավասարումը, նույնիսկ ձեզանից նրանց համար,

who don't like equations, is something that you're quite used to.

ով չի սիրում հավասարումներ, մի բան է, որին դուք բավականին սովոր եք:

Here's an example: if I were to tell you, let's play

Այսպես օրինակ, եթե ես ձեզ ասեի եկեք այսպիսի մի խաղ խաղանք ․

a little coin toss game, and I'm going to flip a coin,

ես պատրաստվում եմ մետաղադրամ օդ նետել

and if it comes up heads, I'm going to pay you 10 dollars,

և եթե վայր ընկնի հակառակ կողմով, ես կվճարեմ ձեզ 10 դոլար,

but you have to pay four dollars for the privilege of playing with me,

բայց դուք պետք է վճարեք չորս դոլար ինձ հետ խաղալու իրավունքի համար,

most of you would say, sure, I'll take that bet. Because you know

ձեզնից մեծ մասը կասի, իհարկե, ես համաձայն եմ, քանի որ դուք գիտեք,

that the odds of you winning are one half, the gain if you do is 10 dollars,

որ ձեր հաղթելու հավանականությունը մեկ երկրորդ է, իսկ հաղթանակի դեպքում ձեռքբերածի արժեքը՝ 10 դոլար,

that multiplies to five, and that's more

և դրանց արտադրյալը հինգ է, իսկ դա ավելի շատ է

than I'm charging you to play. So, the answer is, yes.

քան այն գումարը, որը ես ձեզանից գանձում եմ խաղալու համար։ Եվ, այդ իսկ պատճառով պատասխանն է "այո"։

This is what statisticians technically call a damn fine bet.

Վիճակագիրները սա անվանում են շատ շահավետ գործարք։

Now, the idea is simple when we're applying it to coin tosses,

Այս գաղափարը պարզ է, երբ այն կիրառում ենք մետաղադրամ նետելու դեպքում

but in fact, it's not very simple in everyday life.

բայց իրականում, այն այնքան էլ պարզ չէ ամենօրյա կյանքում:

People are horrible at estimating both of these things,

Մարդիկ հիմնականում սխալվում են այդ երկու արժեքները գնահատելու հարցում,

and that's what I want to talk to you about today.

և ես ուզում եմ այսօր խոսել հենց դրա մասին:

There are two kinds of errors people make when trying to decide

Գոյություն ունեն երկու տեսակի սխալներ, որոնք մարդիկ գործում են

what the right thing is to do, and those are

ճիշտ գործողություն որոշելիս : Դրանք են

errors in estimating the odds that they're going to succeed,

հաջողության հասնելու հավանականության գնահատման սխալներ

and errors in estimating the value of their own success.

և սեփական հաջողության արժեքի գնահատման սխալներ:

Now, let me talk about the first one first.

Սկզբում թույլ տվեք խոսել առաջին տեսակի մասին:

Calculating odds would seem to be something rather easy:

Հավանականություն հաշվարկելը թվում է բավականին դյուրին.

there are six sides to a die, two sides to a coin, 52 cards in a deck.

խաղաքարն ունի վեց կողմ, մետաղադրամը՝ երկու, խաղատուփի մեջ կա 52 խաղաքարտ:

You all know what the likelihood is of pulling the ace of spades

Մենք բոլորս գիտենք, որքան է ագռավի մեկանոց հանելու

or of flipping a heads.

կամ մետաղադրամի հակառակ կողմով ընկնելու հավանականությունը:

But as it turns out, this is not a very easy idea to apply

Այնուամենայնիվ, պարզվում է, սա այնքան էլ դյուրին գաղափար չէ

in everyday life. That's why Americans spend more --

ամենօրյա կյանքում կիրառելու համար: Այդ իսկ պատճառով ամերիկացիները ծախսում են,

I should say, lose more -- gambling

ավելի ճիշտ, կորցնում են ավելի շատ դրամախաղի

than on all other forms of entertainment combined.

քան ժամանցի մնացած բոլոր այլ տեսակների վրա:

The reason is, this isn't how people do odds.

Պատճառն այն է, որ մարդիկ այլ կերպ են հաշվարկում հավանականությունը:

The way people figure odds

Հասկանալու համար թե ինչպես են մարդիկ հաշվարկում հավանականությունը

requires that we first talk a bit about pigs.

եկենք մի փոքր զրուցենք խոզերի մասին:

Now, the question I'm going to put to you is whether you think

Եվ այն հարցը, որ ես պատրաստվում եմ ուղղել ձեզ հետևյալն է. արդյոք

there are more dogs or pigs on leashes

ավելի շատ շուն, թե՞ խոզ

observed in any particular day in Oxford.

կարելի է դիտարկել թոկով կապված մեկ օրվա ընթացքում Օքսֆորդում:

And of course, you all know that the answer is dogs.

Եվ իհարկե, դուք բոլորդ գիտեք, որ պատասխանը շունն է:

And the way that you know that the answer is dogs is

Եվ ահա թե ինչպես դուք գիտեք, որ պատասխանը շունն է.

you quickly reviewed in memory the times

դուք շատ արագ վերհիշեցիք, թե քանի անգամ և

you've seen dogs and pigs on leashes.

երբ եք տեսել շներ և խոզեր թոկով կապած:

It was very easy to remember seeing dogs,

Շատ հեշտ էր հիշել այն բոլոր դեպքերը, երբ տեսել եք շներ,

not so easy to remember pigs. And each one of you assumed

իսկ խոզեր՝ այնքան էլ չէ: Եվ ձեզանից յուրաքանչյուրն ենթադրեց,

that if dogs on leashes came more quickly to your mind,

որ եթե դուք ավելի հեշտությամբ մտաբերեցիք թոկով կապված շներին,

then dogs on leashes are more probable.

ապա թոկով կապված շների գոյությունն ավելի հավանական է:

That's not a bad rule of thumb, except when it is.

Սա վատ սկզբունք չէ, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այն չի գործում։

So, for example, here's a word puzzle.

Այսպես օրինակ, ահա մի բառահանելուկ:

Are there more four-letter English words

Անգլերենում չորս-տառանոց ո՞ր բառերից ավելի շատ կա, նրանցից

with R in the third place or R in the first place?

որոնցում R-ն երրորդ տեղում է, թե՞ առաջին տեղում։

Well, you check memory very briefly, make a quick scan,

Դուք շատ արագ որոնում եք ձեր հիշողության մեջ, կատարում տվյալների մտովի ընթերցում

and it's awfully easy to say to yourself, Ring, Rang, Rung,

և պարզում, որ հեշտությամբ կարող եք մտաբերել, Ring, Rang, Rung,

and very hard to say to yourself, Pare, Park: they come more slowly.

և շատ դժվարությամբ՝ Pare, Park․ այս բառերն հիշելն ավելի դանդաղ է ստացվում

But in fact, there are many more words in the English language

Իրականում, սակայն, անգլերենում կան ավելի շատ բառեր

with R in the third than the first place.

որոնցում R-ն երրորդ տեղում է և ոչ թե առաջին։

The reason words with R in the third place come slowly to your mind

R-ն երրորդ տեղում բառերի դժվարությամբ հիշելու պատճառն այն չէ, որ

isn't because they're improbable, unlikely or infrequent.

դրանք անհավանական են կամ հազվադեպ հանդիպող։

It's because the mind recalls words by their first letter.

Պատճառն այն է, որ ուղեղը վերհիշում է բառերն առաջին տառի միջոցով։

You kind of shout out the sound, S -- and the word comes.

Դուք արտասանում եք առաջին հնչյունը, S -- և բառը կարծես ինքնաբերաբար առաջանում է։

It's like the dictionary;

Բառարանում որոնում կատարելու

it's hard to look things up by the third letter.

սկզբունքին է նման․ դժվար է բառեր գտնել երրորդ տառով։

So, this is an example of how this idea that

Ահա, սա մի օրինակ էր այն բանի թե ինչպես

the quickness with which things come to mind

որևէ բան մտաբերելու արագությունը

can give you a sense of their probability --

կարող է ձեզ հավանականության պատրանք հաղորդել

how this idea could lead you astray. It's not just puzzles, though.

և ինչպես այս գաղափարը կարող է շեղել ձեզ ճիշտ ճանապարհից։ Այնուամենայնիվ, սա միայն բառախաղերին չի վերաբերվում։

For example, when Americans are asked to estimate the odds

Այսպես օրինակ, երբ ամերիկացիներին խնդրում են գնահատել

that they will die in a variety of interesting ways --

իրենց մահվան տարբեր հետաքրքիր տարբերակների հավանականությունները,

these are estimates of number of deaths per year

սրանք մահվան գնահատականներն են տարեկան կտրվածքով

per 200 million U.S. citizens.

200 մլն․ ԱՄՆ քաղաքացիների համար։

And these are just ordinary people like yourselves who are asked

Եվ սրանք ձեր նման հասարակ մարդիկ են, որոնց խնդրել են

to guess how many people die from tornado, fireworks, asthma, drowning, etc.

գնահատել, թե որքան մարդ է մահանում փոթորիկներից, հրավառություններից, ասթմայից, ջրահեղձ լինելուց, և այլն․

Compare these to the actual numbers.

Համեմատեք սրանք իրական թվերի հետ։

Now, you see a very interesting pattern here, which is first of all,

Այստեղ դուք մի շատ հետաքրքրական պատկեր եք տեսնում․

two things are vastly over-estimated, namely tornadoes and fireworks.

երկու բան մեծապես գերագնահատված են, դրանք են փոթորիկները և հրավառությունները,

Two things are vastly underestimated:

և երկու բան մեծապես թերագնահատված են

dying by drowning and dying by asthma. Why?

ասթմայից և ջրահեղձ լինելուց մահանալը։ Ինչու՞։

When was the last time that you picked up a newspaper

Երբ եք վերջին անգամ ձեռքներդ թերթ վերցրել

and the headline was, "Boy dies of Asthma?"

և նման վերնագիր կարդացել․ «Պատանին մահացել է ասթմայից»

It's not interesting because it's so common.

Դա հետաքրքիր չէ, քանի որ շատ տարածված է։

It's very easy for all of us to bring to mind instances

Մեր բոլորի համար շատ հեշտ է մտաբերել

of news stories or newsreels where we've seen

պատմություններ, որոնք մենք տեսել ենք նորություններում

tornadoes devastating cities, or some poor schmuck

երբ փոթորիկները քաղաքներ են ավիրում, կամ որևէ «քաջ»

who's blown his hands off with a firework on the Fourth of July.

հուլիսի 4-ի հրավառության ժամանակ իր ձեռքն է պայթացնում։

Drownings and asthma deaths don't get much coverage.

Մինչդեռ ասթմայից կամ ջրահեղձ լինելուց մահերին լրատվությունը չի անդրադառնում:

They don't come quickly to mind, and as a result,

Դրանք դժվար է մտաբերել, ինչի հետևանքով,

we vastly underestimate them.

մենք դրանք մեծապես թերագնահատում ենք:

Indeed, this is kind of like the Sesame Street game

Իրոք, սա նման է Սեսամի Սթրիթի «Ո՞րն է ավելորդ» խաղին,

of "Which thing doesn't belong?" And you're right to say

և դուք ճիշտ կլինեք, եթե ասեք,

it's the swimming pool that doesn't belong, because the swimming pool

որ լողավազանն է ավելորդ, քանի որ լողավազանը

is the only thing on this slide that's actually very dangerous.

միակն է այս ցուցակի մեջ, որն իրականում շատ վտանգավոր է։

The way that more of you are likely to die than the combination

Լողավազանում ջրահեղձ լինելու հավանականությունը երեք անգամ ավելի շատ է

of all three of the others that you see on the slide.

քան մնացած պատճառներով մահվան հավանականությունները միասին վերցրած։

The lottery is an excellent example, of course -- an excellent test-case

Վիճակախաղը մարդկանց հավանականություն հաշվարկելու

of people's ability to compute probabilities.

ունակության գերազանց օրինակ է։

And economists -- forgive me, for those of you who play the lottery --

Տնտեսագետները, թող ներեն ինձ ձեզանից վիճակախաղ խաղացողները,

but economists, at least among themselves, refer to the lottery

բայց տնտեսագետները, առնվազն իրար հետ զրուցելիս, վիճակախաղն անվանում են

as a stupidity tax, because the odds of getting any payoff

հիմարության հարկ, քանի որ վիճակախաղի տոմսի մեջ ներդրումից

by investing your money in a lottery ticket

որևէ շահույթ ստանալու հավանականությունը

are approximately equivalent to flushing the money

մոտավորապես համարժեք է ձեր գումարը

directly down the toilet -- which, by the way,

ուղղակի աղբամանի մեջ նետելուն, որն ի դեպ

doesn't require that you actually go to the store and buy anything.

չի պահանջում խանութ հասնել և որևէ բան գնել։

Why in the world would anybody ever play the lottery?

Այդ դեպքում ինչու՞ են մարդիկ վիճակախաղի մասնակցում։

Well, there are many answers, but one answer surely is,

Դե, տարբեր պատասխաններ կան, բայց դրանցից մեկն այն է,

we see a lot of winners. Right? When this couple wins the lottery,

որ մենք շատ շահողներ ենք տեսնում, այդպես չէ՞։ Երբ մի զույգ գումար է շահում

or Ed McMahon shows up at your door with this giant check --

կամ երբ Էդ ՄաքՄահոնը հայտնվում է Ձեր շեմին մի հսկայական չեք ձերքերում,

how the hell do you cash things that size, I don't know.

աստված գիտի, թե ինչպես կարելի է կանխիկացնել այդ չափի չեք,

We see this on TV; we read about it in the paper.

մենք դիտում ենք դա հեռուստատեսությամբ, կարդում ենք դրա մասին թերթերում։

When was the last time that you saw extensive interviews

Ե՞րբ եք վերջին անգամ դիտել հարցազրույց

with everybody who lost?

բոլոր այն մարդկանց հետ, ովքեր տանուլ են տվել։

Indeed, if we required that television stations run

Իրոք, եթե մենք պահանջենք, որ հեռուստաալիքները ցույց տան

a 30-second interview with each loser

30 վայրկյան տևողությամբ հարցազրույցներ բոլոր պարտվածների հետ

every time they interview a winner, the 100 million losers

ամեն անգամ երբ հաղթողի հետ հարցազրույց է արվում, ապա, վերջին վիճակախաղին մասնակցած

in the last lottery would require nine-and-a-half years

100 միլիոն պարտվածներին լսելու համար ձեզանից կպահանջվի համակ ուշադրության

of your undivided attention just to watch them say,

ինն ու կես տարի, պարզապես լսելու թե ինչպես են նրանք ասում․

"Me? I lost." "Me? I lost."

«Ե՞ս։ Ես պարտվել եմ։» «Ե՞ս։ Ես պարտվել եմ։»

Now, if you watch nine-and-a-half years of television --

Այդպիսով, եթե դուք հեռուստատեսություն դիտեք ինն ու կես տարի,

no sleep, no potty breaks -- and you saw loss after loss after loss,

առանց քնի, առանց ընդմիջման, ու դիտեք պարտություն մեկը մյուսի հետևից,

and then at the end there's 30 seconds of, "and I won,"

և միայն ավարտին ցուցադրվի 30 վայրկյան տևողությամբ հոլովակ․ «Իսկ ես շահել եմ»,

the likelihood that you would play the lottery is very small.

այդ դեպքում հավանականությունը, որ դուք վիճակախաղի կմասնակցեք շատ փոքր կլիներ։

Look, I can prove this to you: here's a little lottery.

Տեսեք, ես կարող եմ դա ապացուցել Ձեզ, ահա մի փոքր վիճակախաղ։

There's 10 tickets in this lottery.

Այս վիճակախաղում կա 10 տոմս։

Nine of them have been sold to these individuals.

Դրանցից իննը վաճառվել են այս անձանց։

It costs you a dollar to buy the ticket and, if you win,

Տոմսն արժե մեկ դոլար, և եթե դուք շահեք

you get 20 bucks. Is this a good bet?

կստանաք 20 դոլար։ Շահավետ է, այդպես չէ՞։

Well, Bernoulli tells us it is.

Համենայն դեպս Բերնոուլին ասում է, որ շահավետ է․

The expected value of this lottery is two dollars;

այս վիճակախաղի սպասվելիք արժեքը երկու դոլար է,

this is a lottery in which you should invest your money.

այս վիճակախաղի մեջ արժե գումար ներդնել։

And most people say, "OK, I'll play."

Եվ մարդկանց մեծ մասը կասի, «Լավ, ես կխաղամ»։

Now, a slightly different version of this lottery:

Այժմ, դիտարկենք վիճակախաղի մի փոքր այլ տարբերակ։

imagine that the nine tickets are all owned

Պատկերացրեք, որ բոլոր իննը տոմսերը պատկանում են

by one fat guy named Leroy.

Լերոյ անունով մի չաղլիկ երիտասարդի։

Leroy has nine tickets; there's one left.

Լերոյն ունի իննը տոմս, մնացել է մեկ տոմս։

Do you want it? Most people won't play this lottery.

Ցանկանու՞մ եք այն։ Մարդկանց մեծ մասը չի մասնակցի այս վիճակախաղին։

Now, you can see the odds of winning haven't changed,

Ինչպես տեսնում եք շահելու հավանականությունը չի փոխվել,

but it's now fantastically easy to imagine who's going to win.

բայց այժմ չափազանց հեշտ է պատկերացնել, թե ով է շահելու։

It's easy to see Leroy getting the check, right?

Հեշտությամբ երևում է, որ Լերոյն է գումարը ստանալու, այդպես չէ՞։

You can't say to yourself, "I'm as likely to win as anybody,"

Դուք չեք կարող ինքներդ Ձեզ ասել, "Ես շահելու այնքան հավանականություն ունեմ ինչքան մնացած բոլորը,"

because you're not as likely to win as Leroy.

որովհետև շահելու Ձեր ու Լերոյի հավանականությունները տարբեր են։

The fact that all those tickets are owned by one guy

Այն փաստը, որ այդ բոլոր տոմսերը պատկանում են մեկ երիտասարդի

changes your decision to play,

փոխում է Ձեր խաղալու որոշումը,

even though it does nothing whatsoever to the odds.

չնայած նրան, որ դա որևէ կերպով չի ազդում հավանականության վրա։

Now, estimating odds, as difficult as it may seem, is a piece of cake

Հավանականություն գնահատելը, ինչքան էլ այն դժվար է թվում, շատ հեշտ խնդիր է,

compared to trying to estimate value:

եթե համեմատենք այն արժեքի գնահատման խնդրի հետ․

trying to say what something is worth, how much we'll enjoy it,

այն է՝ փորձել հասկանալ ինչ-որ բանի արժեքը, ինչ չափով մենք այն կվայելենք,

how much pleasure it will give us.

ինչքան հաճույք այն մեզ կպատճառի։

I want to talk now about errors in value.

Ես ուզում եմ խոսել արժեքի գնահատման սխալների մասին։

How much is this Big Mac worth? Is it worth 25 dollars?

Ի՞նչ արժե Բիգ Մաքը։ Արդյո՞ք այն արժե 25 դոլար։

Most of you have the intuition that it's not --

Ձեզանից շատերն ինտուիտիվ որոշման կգան՝ ոչ,

you wouldn't pay that for it.

Դուք չեք վճարի այդքան։

But in fact, to decide whether a Big Mac is worth 25 dollars requires

Բայց իրականում, որոշելու համար, թե արդյոք Բիգ Մաքը արժե 25 դոլար,

that you ask one, and only one question, which is:

անհրաժեշտ է, որ դուք պատասխանեք մեկ և միայն մեկ հարցի, այն է․

What else can I do with 25 dollars?

Ուրիշ ի՞նչ ես կարող եմ անել 25 դոլարի հետ։

If you've ever gotten on one of those long-haul flights to Australia

Եթե Դուք հայտնվել եք ինքնաթիռի վրա, որն երկար թռիչք է կատարում Ավստրալիա

and realized that they're not going to serve you any food,

և գիտակցել, որ Ձեզ սնունդ չեն տալու,

but somebody in the row in front of you has just opened

և Ձեզանից մի շարք առջևում նստած ինչ-որ մեկը բացում է

the McDonald's bag, and the smell of golden arches

ՄաքԴոնալդսի տոպրակ, և ուտելիքի անուշ հոտը

is wafting over the seat, you think,

հասնում է Ձեզ, Դուք մտածում եք այսպես․

I can't do anything else with this 25 dollars for 16 hours.

Ես որևէ բան այս 25 դոլարով անել չեմ կարող մոտակա 16 ժամում։

I can't even set it on fire -- they took my cigarette lighter!

Ես նույնիսկ չեմ կարող այն վառել, քանի որ ինձանից վերցրել են իմ կրակայրիչը։

Suddenly, 25 dollars for a Big Mac might be a good deal.

Անսպասելիորեն, Բիգ Մաքի համար 25 դոլար վճարելը շահավետ է դառնում։

On the other hand, if you're visiting an underdeveloped country,

Մյուս կողմից, եթե Դուք այցելում եք թերզարգացած մի երկիր,

and 25 dollars buys you a gourmet meal, it's exorbitant for a Big Mac.

որտեղ 25 դոլարով կարող եք մի համեղ կերակուր ուտել, ապա այն չափազանց թանկ է դառնում Բիգ Մաքի համար։

Why were you all sure that the answer to the question was no,

Ինչու՞ էիք դուք բոլորդ համոզված, որ պատասխանը ոչ է,

before I'd even told you anything about the context?

մինչև ես նույնիսկ ասեցի որևէ բան ենթատեքստի մասին։

Because most of you compared the price of this Big Mac

Որովհետև ձեզանից շատերը համեմատեցին Բիգ Մաքի գինը

to the price you're used to paying. Rather than asking,

այն գնի հետ, որ Դուք սովոր եք վճարել,

"What else can I do with my money," comparing this investment

"Ուրիշ ինչ ես կարող եմ անել իմ փողի հետ," հարցնելու փոխարեն, համեմատելով այս ներդրումը

to other possible investments, you compared to the past.

այլ հնարավոր ներդրումների հետ, Դուք համեմատեցիք այն անցյալի հետ։

And this is a systematic error people make.

Սա մարդկանց կողմից հաճախ կրկնվող սխալ է։

What you knew is, you paid three dollars in the past; 25 is outrageous.

Քանի որ անցյալում Դուք վճարել եք դրա համար երեք դոլլար, 25-ը կողոպուտ է թվում։

This is an error, and I can prove it to you by showing

Սա սխալ է, և ես կարող եմ ապացուցել դա, ցույց տալով

the kinds of irrationalities to which it leads.

անհեթեթությունը, որին այն բերում է։

For example, this is, of course,

Օրինակ, սա իհարկե

one of the most delicious tricks in marketing,

մարկետինգի մեջ ամենասիրված խորամանկություններից է,

is to say something used to be higher,

այն է, ասել, որ ինչ-որ մի բան ավելի թանկ արժեր,

and suddenly it seems like a very good deal.

և հանկարծ, գործարքը դառնում է շահավետ։

When people are asked about these two different jobs:

Երբ մարդկանց հարցնում են այս երկու տարբեր աշխատանքների մասին

a job where you make 60K, then 50K, then 40K,

աշխատանք, որտեղ դուք ստանում ես 60 հազար, այնուհետև 50 հազար, ապա 40 հազար,

a job where you're getting a salary cut each year,

աշխատանք, որտեղ ձեր աշխատավարձն ամեն տարի կրճատվում է,

and one in which you're getting a salary increase,

և մեկ այլ աշխատանք, որտեղ ձեր աշխատավարձն աճում է։

people like the second job better than the first, despite the fact

Մարդիկ նախընտրում են երկրորդ աշխատանքը, հաշվի չառնելով այն փաստը,

they're all told they make much less money. Why?

որ ավելի քիչ գումար են վաստակում։ Ինչու՞։

Because they had the sense that declining wages are worse

Որովհետև նրանց մոտ տպավորություն է ստեղծվում, որ կրճատվող աշխատավարձն ավելի վատն է

than rising wages, even when the total amount of wages is higher

քան աճող աշխատավարձը, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ աշխատավարձի ընդհանուր գումարն ավելի մեծ է

in the declining period. Here's another nice example.

կրճատման շրջանում։ Ահա, մեկ այլ օրինակ։

Here's a $2,000 Hawaiian vacation package; it's now on sale for 1,600.

2,000 դոլար արժողության արձակուրդի փաթեթը Հավայան կղզիներում այժմ զեղչված է և արժե 1,600։

Assuming you wanted to go to Hawaii, would you buy this package?

Ենթադրելով, որ Դուք կցանկանայիք գնալ Հավայան կղզիներ, կգնե՞ք արդյոք փաթեթը։

Most people say they would. Here's a slightly different story:

Մարդկանց մեծ մասն ասում է, որ կգնեն։ Ահա, մի փոքր այլ իրավիճակ․

$2,000 Hawaiian vacation package is now on sale for 700 dollars,

2,000 դոլար արժողության արձակուրդի փաթեթը Հավայան կղզիներում այժմ զեղչված է մինչև 700 դոլար։

so you decide to mull it over for a week.

Դուք որոշում եք մտածել դրա շուրջ շաբաթվա ընթացքում։

By the time you get to the ticket agency, the best fares are gone --

Եվ մինչ հասնում եք տոմսերի վաճառքի գործակալություն լավագույն տոմսերը վաճառված են,

the package now costs 1,500. Would you buy it? Most people say, no.

և փաթեթն այժմ արժե 1,500 դոլար։ Կգնե՞ք այն։ Մարդկանց մեծ մասն ասում է՝ ոչ։

Why? Because it used to cost 700, and there's no way I'm paying 1,500

Ինչու՞։ Որովհետև այն արժեր 700, և ես ոչ մի դեպքում չեմ վճարի 1,500

for something that was 700 last week.

մի բանի համար, որի գինն անցած շաբաթ 700 էր։

This tendency to compare to the past

Անցյալի հետ համեմատելու այս հակումը

is causing people to pass up the better deal. In other words,

ավելի շահավետ առաջարկը բաց թողնելու պատճառ է հանդիսանում։ Այլ կերպ ասած,

a good deal that used to be a great deal is not nearly as good

լավ առաջարկը, որը ժամանակին եղել է հիանալի առաջարկ, այնքան լավը չէ,

as an awful deal that was once a horrible deal.

ինչքան վատ առաջարկը, որն անցյալում եղել է սարսափելի առաջարկ։

Here's another example of how comparing to the past

Ահա մեկ այլ օրինակ այն բանի, թե ինչպես անցյալի հետ համեմատությունը

can befuddle our decisions.

կարող է մեզ շեղել ճիշտ ճանապարհից։

Imagine that you're going to the theater.

Պատկերացրեք, որ գնում եք թատրոն։

You're on your way to the theater.

Դուք թատրոնի ճանապարհին եք,

In your wallet you have a ticket, for which you paid 20 dollars.

և Ձեր դրամապանակում ունեք տոմս, որի համար վճարել եք 20 դոլար։

You also have a 20-dollar bill.

Դուք ունեք նաև 20 դոլարանոց թղթադրամ։

When you arrive at the theater,

Երբ հասնում եք թատրոն,

you discover that somewhere along the way you've lost the ticket.

հայտնաբերում եք, որ ճանապարհին կորցրել եք տոմսը։

Would you spend your remaining money on replacing it?

Կծախսե՞ք արդյոք մնացած գումարը նոր տոմս գնելու համար։

Most people answer, no.

Մարդկանց մեծ մասն ասում է՝ ոչ։

Now, let's just change one thing in this scenario.

Այժմ, եկեք փոխենք մի բան այս սցենարի մեջ։

You're on your way to the theater,

Դուք թատրոնի ճանապարհին եք,

and in your wallet you have two 20-dollar bills.

և Ձեր դրամապանակում ունեք երկու 20 դոլարանոց թղթադրամ։

When you arrive you discover you've lost one of them.

Երբ հասնում եք թատրոն, հայտնաբերում եք, որ կորցրել եք դրանցից մեկը։

Would you spend your remaining 20 dollars on a ticket?

Կծախսե՞ք արդյոք մնացած 20 դոլարը տոմս գնելու համար։

Well, of course, I went to the theater to see the play.

Դե իհարկե․ ես եկել եմ թատրոն ներկայացում նայելու համար։

What does the loss of 20 dollars along the way have to do?

Ի՞նչ կապ ունի ճանապարհին 20 դոլար կորցնելը դրա հետ։

Now, just in case you're not getting it,

Համենայն դեպս, եթե դեռ չեք հասկացել,

here's a schematic of what happened, OK?

ահա, կատարվածի սխեմատիկ պատկերը։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Along the way, you lost something.

Ճանապարհին դուք ինչ-որ բան եք կորցրել։

In both cases, it was a piece of paper.

Երկու դեպքում էլ դա թղթի կտոր էր։

In one case, it had a U.S. president on it; in the other case it didn't.

Մի դեպքում, դրա վրա պատկերված էր ԱՄՆ նախագահը, մյուս դեպքում՝ ոչ։

What the hell difference should it make?

Ինչու՞ դա պետք է որևէ բան փոխի։

The difference is that when you lost the ticket you say to yourself,

Տարբերությունն այն է, որ երբ դուք կորցնում եք տոմսը, դուք ասում եք ինքներդ ձեզ,

I'm not paying twice for the same thing.

Երկու անգամ նույն բանի համար չեմ վճարի։

You compare the cost of the play now -- 40 dollars --

Դուք համեմատում եք ներկայացման գինն այս պահին՝ 40 դոլար,

to the cost that it used to have -- 20 dollars -- and you say it's a bad deal.

նախկինում ունեցած գնի հետ՝ 20 դոլար, և որոշում, որ դա շահավետ չէ։

Comparing with the past causes many of the problems

Անցյալի հետ համեմատելը ստեղծում է շատ խնդիրներ,

that behavioral economists and psychologists identify

որոնք վարքագծային տնտեսագետներն ու հոգեբանները բացահայտում են,

in people's attempts to assign value.

երբ մարդիկ փորձում են արժեք որոշել։

But even when we compare with the possible, instead of the past,

Բայց նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մենք համեմատում ենք ներկայի հետ, և ոչ թե անցյալի,

we still make certain kinds of mistakes.

մենք որոշակի սխալներ ենք գործում։

And I'm going to show you one or two of them.

Ես պատրաստվում եմ ցույց տալ դրանցից մեկ-երկուսը։

One of the things we know about comparison:

Համեմատության մասին մեր իմացածներից մեկն այն է, որ

that when we compare one thing to the other, it changes its value.

երբ համեմատում ենք մեկ բանը մյուսի հետ, այն փոխում է իր արժեքը։

So in 1992, this fellow, George Bush, for those of us who were

Այսպիսով, 1992թ․-ին Ջորջ Բուշը, մեզանից նրանց համար, ով գտնվում էր

kind of on the liberal side of the political spectrum,

քաղաքական սպեկտրի լիբերալ մասում,

didn't seem like such a great guy.

այնքան էլ երևելի մարդ չէր թվում։

Suddenly, we're almost longing for him to return.

Եվ հանկարծ, մենք գրեթե երազում ենք, որ նա վերադառնա։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

The comparison changes how we evaluate him.

Համեմատությունը փոխում է մեր գնահատականը։

Now, retailers knew this long before anybody else did, of course,

Մանրածախ վաճարողները գիտեին դրա մասին, մինչ որևէ մեկի իմանալը,

and they use this wisdom to help you --

և նրանք կիրառում էին այդ գիտելիքը, մեզ օգնելու համար

spare you the undue burden of money.

ազատվել ավելորդ դրամի բեռից։

And so a retailer, if you were to go into a wine shop

Եվ այսպես, եթե դուք գնաք գինիների խանութ

and you had to buy a bottle of wine,

մի շիշ գինի գնելու,

and you see them here for eight, 27 and 33 dollars, what would you do?

և տեսնեք, որ դրանք արժեն 8, 27 և 33 դոլար, ի՞նչ կանեք։

Most people don't want the most expensive,

Մարդկանց մեծ մասը չի ցանկանում գնել ամենաթանկը,

they don't want the least expensive.

և նրանք չեն ուզում ամենաէժանը։

So, they will opt for the item in the middle.

Այսպիսով, նրանք կընտրեն միջին գին ունեցող ապրանքը։

If you're a smart retailer, then, you will put a very expensive item

Եթե դուք խելացի վաճարող եք, ապա, պահարանի վրա կտեղադրեք մի շատ թանկ ապրանք,

that nobody will ever buy on the shelf,

որն երբեք որևէ մեկը չի գնի,

because suddenly the $33 wine doesn't look as expensive in comparison.

բայց հանկարծակի 33-դոլարանոց գինին համեմատության մեջ այդքան էլ թանկ չէ։

So I'm telling you something you already knew:

Այսպիսով, ես ասում եմ ձեզ, մի բան, որ դուք արդեն գիտեք․

namely, that comparison changes the value of things.

այն է՝ համեմատության մեջ իրերի արժեքները փոխվում են։

Here's why that's a problem:

Ահա թե ինչու է դա խնդիր ստեղծում․

the problem is that when you get that $33 bottle of wine home,

խնդիրը նրանում է, որ երբ դուք 33-դոլարանոց գինին հասցնում եք տուն

it won't matter what it used to be sitting on the shelf next to.

այլևս նշանակություն չի ունենա թե այն պահարանի վրա որքան թանկ գինու կողքին էր։

The comparisons we make when we are appraising value,

Համեմատությունները, որոնք մենք անում ենք, արժեքը գնահատելիս,

where we're trying to estimate how much we'll like things,

երբ փորձում ենք որոշել, թե ինչքան ենք հավանում իրերը,

are not the same comparisons we'll be making when we consume them.

նույն համեմատությունները չեն, որ մենք անում ենք դրանք սպառելիս։

This problem of shifting comparisons can bedevil

Համեմատությունների մեկից մյուսը տեղաշարժը կարող է խաթարել

our attempts to make rational decisions.

ռացիոնալ որոշումներ կայացնելու մեր փորձերը։

Let me just give you an example.

Թուլ տվեք մի օրինակ բերել։

I have to show you something from my own lab, so let me sneak this in.

Պիտի անպայման ցույց տամ սեփական լաբորատորիայից մի փորձ։

These are subjects coming to an experiment to be asked

Գիտափորձի մասնակիցներին ամենապարզ

the simplest of all questions:

հարցերից մեկն է տրվում․

How much will you enjoy eating potato chips one minute from now?

Մեկ րոպե հետո ի՞նչքան հաճույք կստանք կարտոֆիլային չիպսեր ուտելուց։

They're sitting in a room with potato chips in front of them.

Նրանք նստած են սենյակում, կարտոֆիլային չիպսերը՝ նրանց առջև։

For some of the subjects, sitting in the far corner of a room

Մասնակիցներից մի քանիսի համար սենյակի հեռավոր անկյունում

is a box of Godiva chocolates, and for others is a can of Spam.

դրված է Գոդիվա շոկոլադի տուփ, մյուսների համար՝ պահածոյացված մսի մի տուփ։

In fact, these items that are sitting in the room change

Այն փաստը, որ այդ իրերը տեղադրված են սենյակում փոխում է

how much the subjects think they're going to enjoy the potato chips.

մասնակիցների պատկերացումն այն մասին, թե իրենք որքան հաճույք կստանան կարտոֆիլային չիպսեր ուտելուց։

Namely, those who are looking at Spam

Մասնավորապես, այն մասնակիցները, որոնք տեսնում են պահածոյացված մսի տուփ,

think potato chips are going to be quite tasty;

մտածում են, որ կարտոֆիլային չիպսերը լինելու են շատ համեղ,

those who are looking at Godiva chocolate

նրանք, ովքեր նայում են Գոդիվա շոկոլադին

think they won't be nearly so tasty.

մտածում են, որ չիպսերն այնքան էլ համեղ չեն լինի։

Of course, what happens when they eat the potato chips?

Դե իհարկե, ի՞նչ է կատարվում երբ նրանք ուտում են կարտոֆիլային չիպսերը։

Well, look, you didn't need a psychologist to tell you that

Կարիք չկա, որ հոգեբանն ասի մեզ, որ

when you have a mouthful of greasy, salty, crispy, delicious snacks,

երբ մենք ուտում ենք յուղոտ, աղի, խրթխրթան, համեղ չիպսեր

what's sitting in the corner of the room

այն ինչ դրված է սենյակի անկյունում

makes not a damn bit of difference to your gustatory experience.

որևէ ձև չի ազդում մեր համային ընկալման վրա։

Nonetheless, their predictions are perverted by a comparison

Այնուամենայնիվ, համեմատությանը ձևափոխում է մեր կանխատեսումները,

that then does not carry through and change their experience.

սակայն չի կարողանում ավարտին հասցնել գործն ու փոխել իրական փորձը։

You've all experienced this yourself, even if you've never come

Դուք բոլորդ զգացել եք դա սեփական մաշկի վրա, նույնիսկ եթե չեք եկել մեզ մոտ գիտափորձի

into our lab to eat potato chips. So here's a question:

կարտոֆիլային չիպսեր ուտելու։ Ահա մի հարց՝

You want to buy a car stereo.

Դուք ցանկանում եք գնել ավտոմեքենայի ձայնարկիչ։

The dealer near your house sells this particular stereo for 200 dollars,

Ձեր տան մոտ գտնվող սրահն այն առաջարկում է 200 դոլարով,

but if you drive across town, you can get it for 100 bucks.

բայց եթե Դուք քաղաքի մյուս ծայրը հասնեք, կարող եք գնել այն 100 դոլարով։

So would you drive to get 50 percent off, saving 100 dollars?

Արդյո՞ք Դուք կնախընտրեք ճանապարհ անցնել 50 տոկոս զեղչ ունենալու և 100 դոլար խնայելու համար։

Most people say they would.

Մարդկանց մեծ մասն ասում է՝ այո։

They can't imagine buying it for twice the price

Նրանք չեն կարող պատկերացնել, որ կրկնակի գին կվճարեն,

when, with one trip across town, they can get it for half off.

երբ հեշտությամբ կարող են մեկ անգամ ճամփորդելով վճարել գնի կեսը։

Now, let's imagine instead you wanted to buy a car that had a stereo,

Այժմ, եկեք պատկերացնենք, որ Դուք ցանկանում եք գնել մի մեքենա, որն արդեն ունի ձայնարկիչ,

and the dealer near your house had it for 31,000.

և Ձեր տան մոտ գտնվող սրահը այն առաջարկում է 31,000-ով։

But if you drove across town, you could get it for 30,900.

Բայց եթե Դուք հասնեք քաղաքի մյուս ծայրը, կարող եք գնել այն 30,900-ով։

Would you drive to get it? At this point, 0.003 savings -- the 100 dollars.

Արդյո՞ք Դուք կնախընտրեք ճանապարհ անցնել այն գնելու համար։ Այս դեպքում ունեք 0.3 տոկոս խնայողություն՝ 100 դոլար։

Most people say, no, I'm going to schlep across town

Մարդկանց մեծ մասն ասում է․ ոչ, ես չեմ պատրաստվում քարշ գալ ամբողջ քաղաքով

to save 100 bucks on the purchase of a car?

մեքենայի գնի մեջ 100 դոլար խնայելու համար։

This kind of thinking drives economists crazy, and it should.

Այս տեսակ մտածելակերպն արդարացիորեն խենթացնում է տնտեսագետներին,

Because this 100 dollars that you save -- hello! --

որովհետև այս 100 դոլարը, որ խնայում եք

doesn't know where it came from.

չգիտի թե որտեղից է այն,

It doesn't know what you saved it on.

այն չգիտի թե ինչ գնելիս եք դուք այն խնայել։

When you go to buy groceries with it, it doesn't go,

Երբ դուք գնում եք մթերք գնելու, այն չի ասում․

I'm the money saved on the car stereo, or,

«Ես մեքենայի ձայնարկիչի գնման ժամանակ խնայված գումար եմ», կամ

I'm the dumb money saved on the car. It's money.

«Ես ավտոմեքենայի գնման ժամանակ խնայված գումար եմ»։ Դա գումար է։

And if a drive across town is worth 100 bucks, it's worth 100 bucks

Եվ եթե ճանապարհ անցնելն արժե 100 դոլար, ապա այն արժե 100 դոլար,

no matter what you're saving it on. People don't think that way.

անկախ նրանից, թե ինչ գնելիս եք այն խնայել։ Մարդիկ այդպես չեն մտածում։

That's why they don't know whether their mutual fund manager

Այդ իսկ պատճարով նրանք տեղյակ չեն թե ներդրումների 0.1 թե 0.15 տոկոսն է

is taking 0.1 percent or 0.15 percent of their investment,

գանձում իրենց ներդրումային ֆոնդի կառավարիչը,

but they clip coupons to save one dollar off of toothpaste.

բայց նրանք կտրոններ են հավաքում ատամի մածուկ գնելիս մեկ դոլար խնայելու համար։

Now, you can see, this is the problem of shifting comparisons,

Ինչպես տեսնում եք սա տեղաշարժվող համեմատությունների խնդիրն է,

because what you're doing is, you're comparing the 100 bucks

որովհետև դուք անում եք հետևյալը՝ դուք համեմատում եք 100 դոլարը

to the purchase that you're making,

այն գնման հետ, որ անում եք

but when you go to spend that money you won't be making that comparison.

բայց երբ գնում եք այդ գումարը ծախսելու, դուք այդ համեմատությունը չեք անում։

You've all had this experience.

Ձեզանից բոլորը նման փորձ ունեցել են։

If you're an American, for example, you've probably traveled in France.

Օրինակ, եթե դուք ամերիկացի եք, ապա ամենայն հավանականությամբ ճամփորդել եք Ֆրանսիա։

And at some point you may have met a couple

Եվ ինչ-որ պահի հնարավոր է, որ հանդիպել եք մի զույգի

from your own hometown, and you thought,

ձեր քաղաքից, և մտածել,

"Oh, my God, these people are so warm. They're so nice to me.

«Աստված իմ, այս զույգն ինչ լավն է։ Նրանք այնքան ջերմ եմ իմ հանդեպ։

I mean, compared to all these people who hate me

Համեմատած այս բոլոր մարդկանց հետ, որոնք ատում են ինձ

when I try to speak their language and hate me more when I don't,

երբ ես փորձում եմ խոսել իրենց լեզվով, և ատում ավելի շատ՝ երբ ես չեմ խոսում իրենց լեզվով,

these people are just wonderful." And so you tour France with them,

այս զույգը պարզապես հրաշալի է։» Եվ, դուք շրջում եք Ֆրանսիայով նրանց հետ,

and then you get home and you invite them over for dinner,

այնուհետև, երբ հասնում եք տուն, հրավիրում նրանց ընթրիքի,

and what do you find?

և ի՞նչ եք հայտնաբերում։

Compared to your regular friends,

Ձեր ամենօրյա ընկերների հետ համեմատ

they are boring and dull, right? Because in this new context,

նրանք ձանձրալի ու տաղտկալի են, այդպես չէ՞։ Որովհետև այս նոր ենթատեքստում

the comparison is very, very different. In fact, you find yourself

համեմատությունը շատ, շատ տարբեր է։ Ավելին, դուք հասկանում եք

disliking them enough almost to qualify for French citizenship.

որ նրանք այնքան տհաճ են, որ գրեթե հավակնում են ֆրանսիական քաղաքացիության։

Now, you have exactly the same problem when you shop for a stereo.

Դուք ունեք նույն խնդիրը, երբ գնում եք բարձրախոս գնելու։

You go to the stereo store, you see two sets of speakers --

Դուք գնում եք խանութ և տեսնում երկու տեսակի բարձրախոս

these big, boxy, monoliths, and these little, sleek speakers,

դրանցից մեկը՝ հսկայական, պահարանի նման, մոնոլիտ բարձրախոս է, մյուսը՝ փոքրիկ, նուրբ։

and you play them, and you go, you know, I do hear a difference:

Դուք լսում եք երկուսն էլ, և կարծես թե տարբերություն կա,

the big ones sound a little better.

մեծերը մի քիչ ավելի լավ հնչողություն ունեն։

And so you buy them, and you bring them home,

Եվ ահա, գնում եք դրանք, և բերում տուն,

and you entirely violate the décor of your house.

և ամբողջությամբ խախտում Ձեր տան կահավորանքը։

And the problem, of course, is that this comparison you made in the store

Եվ խնդիրն իհարկե նրանում է, որ համեմատությունը, որը Դուք արել եք խանութում

is a comparison you'll never make again.

Դուք այլևս երբեք չեք անի։

What are the odds that years later you'll turn on the stereo and go,

Ինչքա՞ն է հավանականությունն այն բանի, որ տարիներ անց, կմիացնեք բարձրախոսը ու կասեք,

"Sounds so much better than those little ones,"

«Շատ ավելի լավ հնչում քան այն փոքրերը»,

which you can't even remember hearing.

որոնց հնչողությունը նույնիսկ չեք կարող հիշել։

The problem of shifting comparisons is even more difficult

Տեղաշարժվող համեմատությունների խնդիրն ավելի է բարդանում

when these choices are arrayed over time.

երբ այլընտրանքները ցրված են ժամանակի մեջ։

People have a lot of trouble making decisions

Մարդկանց շատ դժվար է որոշումներ կայացնել ինչ-որ

about things that will happen at different points in time.

բաների մասին, որոնք տեղի են ունենալու ժամանակի տարբեր կետերում։

And what psychologists and behavioral economists have discovered

Հոգեբաններն ու վարքագծային տնտեսագետները պարզել են,

is that by and large people use two simple rules.

որ, մեծամասնությամբ, մարդիկ ղեկավարվում են երկու պարզ սկզբունքով։

So let me give you one very easy problem, a second very easy problem

Թույլ տվեք ներկայացնել առաջին պարզ խնդիրը, երկրորդ պարզ խնդիրը,

and then a third, hard, problem.

և այնուհետև երրորդ բարդ խնդիրը:

Here's the first easy problem:

Ահա, առաջին պարզ խնդիրը․

You can have 60 dollars now or 50 dollars now. Which would you prefer?

Դուք կարող եք ստանալ 60 դոլար այժմ կամ 50 դոլար այժմ: Ո՞րն եք նախընտրում։

This is what we call a one-item IQ test, OK?

Սա այսպես կոչված մեկ հարց պարունակող IQ թեսթ է, լա՞վ։

All of us, I hope, prefer more money, and the reason is,

Հույս ունեմ, որ մենք բոլորս նախընտրում ենք ավելի մեծ գումար, այն պատճարով,

we believe more is better than less.

որ մենք գիտենք՝ ինչքան շատ այդքան լավ։

Here's the second problem:

Ահա երկրորդ խնդիրը՝

You can have 60 dollars today or 60 dollars in a month. Which would you prefer?

Դուք կարող եք ստանալ 60 դոլար այժմ կամ 60 դոլար մեկ ամսից. Ո՞րն եք նախընտրում։

Again, an easy decision,

Կրկին, սա դյուրին որոշում է,

because we all know that now is better than later.

որովհետև մենք բոլորս գիտենք, որ ավելի լավ է շուտ քան ուշ։

What's hard in our decision-making is when these two rules conflict.

Որոշում կայացնելը բարդանում է, երբ այս երկու սկզբունքներն ընդհարվում են։

For example, when you're offered 50 dollars now or 60 dollars in a month.

Երբ, օրինակ, ձեզ առաջարկում են 50 դոլար այս պահին կամ 60 դոլար մեկ ամսից։

This typifies a lot of situations in life in which you will gain

Սա մարմնավորում է բազմաթին իրավիճակներ կյանքում, երբ մենք կշահենք

by waiting, but you have to be patient.

սպասելով, բայց համբերություն է անհրաժեշտ։

What do we know? What do people do in these kinds of situations?

Ի՞նչ մենք գիտենք դրա մասին։ Ի՞նչ են մարդիկ անում այսպիսի իրավիճակներում։

Well, by and large people are enormously impatient.

Որպես կանոն, մարդիկ սարսափելի անհամբեր են։

That is, they require interest rates in the hundred

Այսպիսով, նրանք պահանջում են հսկայական

or thousands of percents in order to delay gratification

չափի օգուտ բավականությունը հետաձգելու

and wait until next month for the extra 10 dollars.

և հանուն 10 դոլարի մեկ ամիս սպասելու համար։

Maybe that isn't so remarkable, but what is remarkable is

Միգուցե դա այդքան էլ նշանակալի չէ, բայց նշանակալի է այն

how easy it is to make this impatience go away by simply changing

թե ինչ հեշտությամբ կարելի է ազատվել այդ անհամբերությունից պարզապես փոխելով

when the delivery of these monetary units will happen.

դրամի հատուցման ժամկետը։

Imagine that you can have 50 dollars in a year -- that's 12 months --

Պատկերացրեք, որ կարող եք ստանալ 50 դոլար մեկ տարում -- այն է 12 ամսում --

or 60 dollars in 13 months.

կամ 60 դոլար 13 ամսում։

What do we find now?

Ի՞նչ ես մենք հայտնաբերում։

People are gladly willing to wait: as long as they're waiting 12,

Մարդիկ պատրաստակամ են սպասել․ քանի դեռ նրանք սպասում են 12 ամիս

they might as well wait 13.

նրանք կսպասեն նաև 13։

What makes this dynamic inconsistency happen?

Ի՞նչն է այդ դինամիկ անհետևողականության պատճառը։

Comparison. Troubling comparison. Let me show you.

Համեմատությունը։ Համեմատությունն է խնդիր հարուցում։ Թույլ տվեք ցույց տալ թե ինչպես։

This is just a graph showing the results that I just suggested

Սա պարզապես մի գծագիր է, որը ցույց է տալիս այն, ինչ ես ենթադրում էի,

you would show if I gave you time to respond, which is,

որ դուք կասեիք, եթե ես ձեզ ժամանակ տայի պատասխանելու, այն է․

people find that the subjective value of 50 is higher

մարդիկ 50 դոլարն ավելի բարձր են գնահատում

than the subjective value of 60 when they'll be delivered in now

քան 60-ը, երբ այն ստանում են համապատասխանաբար ներկա պահին

or one month, respectively -- a 30-day delay --

և մեկ ամիս հետո, 30 օր տարբերությամբ,

but they show the reverse pattern when you push the entire decision

սակայն պատկերը լիովին փոխվում է, երբ վճարման ժամկետը

off into the future a year.

հետաձգվում է մեկ տարով։

Now, why in the world do you get this pattern of results?

Ինչպե՞ս է հնարավոր այսպիսի արդյունքներ ստանալ։

These guys can tell us.

Ահա թե ինչպես։

What you see here are two lads,

Այստեղ պատկերված են երկու երիտասարդ,

one of them larger than the other: the fireman and the fiddler.

հրշեջ և ջութակահար, որոնցից մեկը մյուսից բարձրահասակ է։

They are going to recede towards the vanishing point in the horizon,

Նրանք պատրաստվում են անհետանալ հորիզոնում,

and I want you to notice two things.

և ես ուզում եմ, որ դուք երկու բան նկատեք։

At no point will the fireman look taller than the fiddler. No point.

Ոչ մի կետում հրշեջը ջութակահարից բարձրահասակ չի լինի։ Ոչ մի կետում։

However, the difference between them seems to be getting smaller.

Այնուամենայնիվ, նրանց միջև տարբերությունը կարծես թե փոքրանում է։

First it's an inch in your view, then it's a quarter-inch,

Սկզբում, այն 2.5 սանտիմետր է, այնուհետև, դրա մեկ քառորդը,

then a half-inch, and then finally they go off the edge of the earth.

հետո՝ մեկ երկրորդը, և վերջապես նրանք անհայտանում են հորիզոնում։

Here are the results of what I just showed you.

Ահա իմ ցույց տվածի արդյունքները։

This is the subjective height --

Սա սուբյեկտիվ հասակն է,

the height you saw of these guys at various points.

տարբեր կետերում այս երիտասարդների հասակը, այնպես ինչպես դուք տեսաք։

And I want you to see that two things are true.

Եվ ես ուզում եմ, որ դուք հասկանաք, որ երկու բան է ճիշտ։

One, the farther away they are, the smaller they look;

Առաջինը՝ ինչքան նրանք հեռվանում են, այնքան ավելի փոքր են երևում,

and two, the fireman is always bigger than the fiddler.

և երկրորդը՝ հրշեջը միշտ ավելի բարձրահասակ է քան ջութակահարը։

But watch what happens when we make some of them disappear. Right.

Բայց նայեք թե ինչ է կատարվում, երբ դրանցից մի քանիսին հանում եմ նկարից։ Ճիշտ է։

At a very close distance, the fiddler looks taller than the fireman,

Շատ մոտ հեռավորության վրա, ջութակահարը հրշեջից ավելի բարձրահասակ է թվում,

but at a far distance

բայց երբ նրանք հեռու են

their normal, their true, relations are preserved.

նորմալ, իրական համաչափությունը պահպանվում է։

As Plato said, what space is to size, time is to value.

Ինչպես ասել է Պլատոնը, տարածությունը չափի համար նույնն է ինչ ժամանակը արժեքի համար։

These are the results of the hard problem I gave you:

Ահա, իմ ներկայացրած բարդ խնդրի արդյունքները

60 now or 50 in a month?

60 այս պահին թե՞ 50 մեկ ամսից։

And these are subjective values,

Եվ սրանք սուբյեկտիվ արժեքներ են,

and what you can see is, our two rules are preserved.

և ինչպես կարող եք տեսնել, մեր երկու սկզբունքները պահպանվել են։

People always think more is better than less:

Մարդիկ միշտ գիտեն, որ ավելի լավ է շատ, քան քիչ։

60 is always better than 50,

60 միշտ ավելի լավ է քան 50;

and they always think now is better than later:

և նրանք միշտ գիտեն, որ ավելի լավ է հիմա, քան հետո,

the bars on this side are higher than the bars on this side.

այս կողմի սյունակները միշտ ավելի երկար են քան մյուս կողմինը։

Watch what happens when we drop some out.

Ի՞նչ է կատարվում երբ դրանցից մի քանիսը դուրս են գալիս

Suddenly we have the dynamic inconsistency that puzzled us.

Հանկարծակի մենք ստանում ենք դինամիկ անհետևողականություն, որը մեզ շփոթեցնում է։

We have the tendency for people to go for 50 dollars now

Մարդիկ հակված են նախընտրել 50 դոլարն այս պահին

over waiting a month, but not if that decision is far in the future.

քան մեկ ամիս սպասել, բայց ոչ այն դեպքում, երբ այդ որոշումը հեռու ապագայում է։

Notice something interesting that this implies -- namely, that

Ուշադրություն դարձրեք մի հետաքրքիր բանի, որն անմիջապես հետևում է նշվածից, այն է,

when people get to the future, they will change their minds.

երբ մարդիկ հայտնվեն ապագայում, նրանք կփոխեն իրենց միտքը։

That is, as that month 12 approaches, you will say,

Այսինքն, երբ 12-րդ ամսին մոտենում է, Դուք սկսում ես մտածել,

what was I thinking, waiting an extra month for 60 dollars?

ինչիս էր պետք ավել մեկ ամիս սպասել 60 դոլարի համար։

I'll take the 50 dollars now.

Եկ վերցնեմ 50 դոլարն այս պահին։

Well, the question with which I'd like to end is this:

Հարցը, որով ուզում եմ ավարտել խոսքս, հետևյալն է․

If we're so damn stupid, how did we get to the moon?

եթե մենք այդքան հիմար ենք, ինչպե՞ս եք կարողացել լուսնին հասնել։

Because I could go on for about two hours with evidence

Ես կարող եմ ևս երկու ժամ ապացույցներ բերել

of people's inability to estimate odds and inability to estimate value.

մարդկանց հավանականություն և արժեք գնահատելու անկարողության մասին։

The answer to this question, I think, is an answer you've already heard

Կարծում եմ այս հարցի պատասխանը դուք արդեն լսել եք

in some of the talks, and I dare say you will hear again:

որոշ ելույթներում, և համոզված եմ, որ կրկին կլսեք․

namely, that our brains were evolved for a very different world

այն է՝ մեր ուղեղը զարգացել է այսօր գոյություն ունեղող աշխարհից

than the one in which we are living.

շատ տարբեր մի աշխարհում։

They were evolved for a world

Մեր ուղեղը զարգացել է մի աշխարհում,

in which people lived in very small groups,

որտեղ մարդիկ ապրում էին շատ փոքր խմբերով,

rarely met anybody who was terribly different from themselves,

հազվադեպ էին հանդիպում որևէ մեկին, որ տարբերվում էր իրենցից,

had rather short lives in which there were few choices

ունեին կյանքի կարճ տևողություն, որի ընթացքում շատ քիչ ընտրություններ ունեին

and the highest priority was to eat and mate today.

և օրվա առաջնահերթ հարցն էր ուտել ու զույգավորվել։

Bernoulli's gift, Bernoulli's little formula, allows us, it tells us

Բերնոուլիի նվերը, այդ փոքրիկ հավասարումը, թույլ է տալիս մեզ

how we should think in a world for which nature never designed us.

իմանալ թե ինչպես մենք պետք է մտածենք մի աշխարհում, որի համար չէ բնությունը մեզ ստեղծել։

That explains why we are so bad at using it, but it also explains

Սա հասկանալի է դարձնում թե ինչու ենք մենք այդքան վատ այն կիրառում, և նաև բացատրում է

why it is so terribly important that we become good, fast.

թե ինչու է շատ կարևոր, որ մենք արագորեն սկսենք այն ճիշտ կիրառել։

We are the only species on this planet

Մենք մոլորակի վրա այն միակ տեսակն ենք

that has ever held its own fate in its hands.

որի ապագան, երբևէ, իր ձեռքերում է եղել։

We have no significant predators,

Մեր գոյությունը վտանգված չէ որևէ գիշատիչի կողմից,

we're the masters of our physical environment;

մենք ենք մեր ֆիզիկական շրջապատի տերը,

the things that normally cause species to become extinct

այն գործոնները, որոնք սպառնում են այս տեսակներին

are no longer any threat to us.

մեզ համար այլևս վտանգ չեն ներկայացնում։

The only thing -- the only thing -- that can destroy us and doom us

Միակ բանը, որը կարող է մեզ ոչնչացնել և կործանել

are our own decisions.

մեր սեփական որոշումներն են։

If we're not here in 10,000 years, it's going to be because

Եթե 10,000 տարի հետո մենք գոյություն չունենանք, դա կլինի այն պատճարով, որ

we could not take advantage of the gift given to us

մենք չկարողացանք ճիշտ կիրառել 1738 թ․-ին մեզ ընծայված նվերը

by a young Dutch fellow in 1738,

երիտասարդ հոլանդացու կողմից․

because we underestimated the odds of our future pains

որովհետև մենք թերագնահատել ենք ապագա փորձանքների հավանականությունը

and overestimated the value of our present pleasures.

և գերագնահատել ներկա հաճույքների արժեքը։

Thank you.

Շնորհակալություն:

(Applause)

(Ծափահարություններ)

Chris Anderson: That was remarkable.

Քրիս Անդերսոն՝ Հրաշալի էր։

We have time for some questions for Dan Gilbert. One and two.

Մենք ժամանակ ունենք Դեն Գիլբերթին հարցեր տալու համար: Մեկ կամ երկու:

Bill Lyell: Would you say that this mechanism

Բիլլ Լուել՝ Արդյո՞ք կարելի է ասել, որ այս մեխանիզմը

is in part how terrorism actually works to frighten us,

մասամբ ընկած է այն բանի հիմքում, թե ինչպես է ահաբեկչությունը վախեցնում մեզ,

and is there some way that we could counteract that?

և կա՞ արդյոք դրա դեմ պայքարելու որևէ միջոց։

Dan Gilbert: I actually was consulting recently

Դեն Գիլբերթ՝ Իրականում, ես վերջերս խորհրդատվություն էի տրամադրում

with the Department of Homeland Security, which generally believes

Ազգային անվտանգության դեպարտամենտին, որը, որպես կանոն, հավատում է,

that American security dollars should go to making borders safer.

որ ամերիկյան անվտանգության համար նախատեսված դոլարներն պիտի սահմանններն ավելի ապահով դարձնեն։

I tried to point out to them that terrorism was a name

Ես փորձում էի բացատրել իրենց, որ ահաբեկչությունը մի բառ է,

based on people's psychological reaction to a set of events,

որի հիմքում ընկած է մարդկանց հոգեբանական արձագանքը մի շարք իրադարձություններին,

and that if they were concerned about terrorism they might ask

և եթե իրենք մտահոգված են ահաբեկչության հարցով իրենց պետք է հարցնել,

what causes terror and how can we stop people from being terrified,

թե ինչն է առաջացնում ահաբեկում, և ինչպես կարող ենք մարդկանց պաշտպանել դրանից,

rather than -- not rather than, but in addition to

փոխարեն, ոչ թե փոխարեն, այլ ի լրումն

stopping the atrocities that we're all concerned about.

դաժանությունների կասեցմանն, որի մասին բոլորս մտահոգված ենք։

Surely the kinds of play that at least American media give to --

Իհարկե այն ուշադրությունը, որ առնվազն ամերիկյան լրատվամիջոցները հատկացնում են,

and forgive me, but in raw numbers these are very tiny accidents.

և ներեցեք բայց, եթե նայենք թվերին, սրանք չնչին վթարներ են։

We already know, for example, in the United States,

Օրինակ, մենք արդեն գիտենք, որ Միացյալ Նահանգներում

more people have died as a result of not taking airplanes --

ավելի շատ մարդ է մահացել օդանավ չնստելու պատճառով,

because they were scared -- and driving on highways,

որովհետև նրանք վախեցել են և փոխարենն ավտոմեքենա վարել,

than were killed in 9/11. OK?

քան սեպտեմբերի 11-ի պատահարի ժամանակ։

If I told you that there was a plague

Եթե ես ասեի, որ լինելու է համաճարագ,

that was going to kill 15,000 Americans next year,

որը սպանելու է 15,000 ամերիկացի հաջորդ տարում,

you might be alarmed if you didn't find out it was the flu.

դուք միգուցե և անհագստանայիք, եթե չիմանայիք, որ խոսքը գրիպի մասին է։

These are small-scale accidents, and we should be wondering

Սրանք փոքր մասշտաբի պատահարներ են, և միգուցե մենք պիտի

whether they should get the kind of play,

հարց տանք մեզ, արդյոք անհրաժեշտ է, որ դրանք այդքան լայն

the kind of coverage, that they do.

լուսաբանվեն լրատվամիջոցների կողմից։

Surely that causes people to overestimate the likelihood

Չէ որ դա ստիպում է մարդկանց գերագնահատել հավանականությունը,

that they'll be hurt in these various ways,

որ իրենց վնաս կպատճառվի,

and gives power to the very people who want to frighten us.

և իշխանություն է տալիս այն մարդկանց, ովքեր ուզում են վախեցնել մեզ։

CA: Dan, I'd like to hear more on this. So, you're saying

ՔԱ՝ Դեն, ես ուզում եմ ավելի շատ իմանալ այս ամենի մասին։ Փաստորեն, դու ուզում ես ասել,

that our response to terror is, I mean, it's a form of mental bug?

որ մեր արձագանքն ահաբեկչությանը խելացնոր մի բան է։

Talk more about it.

Մի փոքր կմանրամասնե՞ս։

DG: It's out-sized. I mean, look.

ԴԳ՝ Այն չափազանցված է, տեսեք,

If Australia disappears tomorrow,

եթե Ավստրալիան վաղն անհետանա,

terror is probably the right response.

ահաբեկումը հավանաբար ճիշտ արձագանք կլինի։

That's an awful large lot of very nice people. On the other hand,

Չէ որ հսկայական քանակի մարդկանց մասին ենք խոսում։ Մյուս կողմից,

when a bus blows up and 30 people are killed,

երբ ավտոբուսը պայթում է, և 30 հոգի մահանում են,

more people than that were killed

մինչդեռ նույն երկրում ավելի շատ մարդ է մահանում այն պատճառով,

by not using their seatbelts in the same country.

որ չեն օգտագործում ամրագոտի,

Is terror the right response?

արդյո՞ք ահաբեկումը ճիշտ արձագանք է։

CA: What causes the bug? Is it the drama of the event --

ՔԱ՝ Ի՞նչն է ստիպում մեզ նման ձևով արձագանքել։ Արդյո՞ք պատճառը դեպքերի դրամատիկ բնույթն է,

that it's so spectacular?

այն որ դրանք այդքան ազդեցիկ են։

Is it the fact that it's an intentional attack by, quote, outsiders?

Թե՞ դա այն փաստն է, որ հարձակումը կանխամտածված է, չակերտներ, կողմնակի անձանց կողմից։

What is it?

Ո՞րն է պատճառը։

DG: Yes. It's a number of things, and you hit on several of them.

ԴԳ՝ Այո, պատճառները բազմաթիվ են, և դուք նշեցիք դրանցից մի քանիսը։

First, it's a human agent trying to kill us --

Առաջինը, մեզ փորձում է սպանել մարդ էակը,

it's not a tree falling on us by accident.

դա ծառ չէ, որ պատահաբար ընկնում է մեր վրա։

Second, these are enemies who may want to strike and hurt us again.

Երկրորդը, սրանք թշնամիներ են, ովքեր կարող են կրկին ցանկանալ վնաս պատճառել մեզ,

People are being killed for no reason instead of good reason --

Մարդիկ լավ պատճառ ունենալու փոխարեն, մահանում են առանց պատճառի,

as if there's good reason, but sometimes people think there are.

այնպես չէ որ լավ պատճառ գոյություն ունի, բայց մարդիկ երբեմն այդպես են մտածում։

So there are a number of things that together

Այսպիսով, կան մի շարք գործոններ, որոնք միասին

make this seem like a fantastic event, but let's not play down

դարձնում են սա մի արտառոց դեպք, բայց եկեք չթերագնահատենք

the fact that newspapers sell when people see something in it

այն փաստը, որ թերթերը վաճառվում են, երբ այնտեղ այնպիսի նյութ կա,

they want to read. So there's a large role here played by the media,

որ մարդիկ ուզում են կարդալ։ Այնպես որ լրատվամիջոցների դերը հսկայական է,

who want these things to be

քանի որ նրանք ցանկանում են որ այդ ամենը լինի

as spectacular as they possibly can.

այնքան ազդեցիկ, որքան հնարավոր է։

CA: I mean, what would it take to persuade our culture to downplay it?

ՔԱ՝ Իսկ ի՞նչ կպահանջվի մեզանից այդ միտումը փոխելու համար։

DG: Well, go to Israel. You know,

ԴԳ՝ Դե, գնացեք Իսրայել։ Գիտեք, Իսրայելում

go to Israel. And a mall blows up,

առևտրի կենտրոն է պայթում,

and then everybody's unhappy about it, and an hour-and-a-half later --

և բոլորը դժբախտ են իրենց զգում, մեկ ու կես ժամ հետո,

at least when I was there, and I was 150 feet from the mall

դե առնվազն երբ ես այնտեղ էի, մոտ 45 մետր հեռավորության վրա առևտրի կենտրոնից,

when it blew up -- I went back to my hotel

երբ այն պայթեց, ես վերադարձա իմ հյուրանոց

and the wedding that was planned was still going on.

և հարսանիքը, որը ծրագրավորված էր, ընթացքի մեջ էր։

And as the Israeli mother said,

Եվ ինչպես իսրայելացի մայր ասեց,

she said, "We never let them win by stopping weddings."

նա ասեց․ «Մենք երբեք թույլ չենք տան նրանց հաղթել և հարսանիքներ կասեցնել»։

I mean, this is a society that has learned --

Սա մի հասարակություն է, որը սովորել է,

and there are others too -- that has learned to live

և կան նաև ուրիշները, որոնք սովորել են ապրել

with a certain amount of terrorism and not be quite as upset by it,

ահաբեկչության կողքին և մեծ պատմություն չսարքել դրանից,

shall I say, as those of us who have not had many terror attacks.

ի տարբերություն նրանց, ովքեր այդ քանակի ահաբեկչական հարձակումներ չեն տեսել։

CA: But is there a rational fear that actually,

ՔԱ՝ Բայց միգուցե վախը ռացիոնալ է,

the reason we're frightened about this is because we think that

մենք վախեցած ենք քանի որ մտածում ենք,

the Big One is to come?

որ ամենավատն ապագայում է։

DG: Yes, of course. So, if we knew that this was the worst attack

ԴԳ՝ Իհարկե, եթե մենք իմանայինք, որ դա ամենավատ պատահարն է,

there would ever be, there might be more and more buses of 30 people --

որ երբևէ կլինի, միգուցե լինեն ուրիշ ավտոբուսներ 30 մարդկանցով,

we would probably not be nearly so frightened.

մենք հավանաբար այդքան վախեցած չէինք լինի։

I don't want to say -- please, I'm going to get quoted somewhere

Ես չեմ ուզում որ ինչ-որ մեկն ինձ ցիտի, ասելով թե,

as saying, "Terrorism is fine and we shouldn't be so distressed."

«Ահաբեկչությունը նորմալ է և մենք չպետք է մտահոգվենք»։

That's not my point at all.

Դա այն չէ, ինչ որ ես ուզում եմ ասել։

What I'm saying is that, surely, rationally,

Ես պարզապես ասում եմ, որ եթե սթափ նայենք այս ամենին,

our distress about things that happen, about threats,

մեր մտահոգվածությունը այն սպառնալիքների մասին, որոնք կարող են իրականանալ,

should be roughly proportional to the size of those threats

պետք է մոտավորապես համարժեք լինի այդ սպառնալիների

and threats to come.

և ապագա սպառնալիքների չափին։

I think in the case of terrorism, it isn't.

Կարծում եմ, որ ահաբեկչության դեպքում դա այդպես չէ։

And many of the things we've heard about from our speakers today --

Եվ այսօր այստեղ շատ տարբեր ելույթներ լսեցինք,

how many people do you know got up and said,

բայց մարդկանցից քանիսը վեր կացան և ասեցին․

Poverty! I can't believe what poverty is doing to us.

Աղքատությու՜ն։ Ես չեմ կարող հավատալ թե ինչ է անում աղքատությունը մեզ հետ։

People get up in the morning; they don't care about poverty.

Մարդիկ արթնանում են առավոտյան, և նրանց չի հետաքրքրում աղքատությունը։

It's not making headlines, it's not making news, it's not flashy.

Այն չի հայտնվում առաջին էջերում, դրա մասին չեն խոսում նորություններում, այն աչքի զարնող չէ։

There are no guns going off.

Դրանից մեծ աղմուկ չեն անում։

I mean, if you had to solve one of these problems, Chris,

Եթե դու կարողանայիր լուծել այդ երկու խնդիրներից մեկը, Քրիս,

which would you solve? Terrorism or poverty?

ո՞րը դու կընտրեիր։ Աղքատությունը թե ահաբեկչությունը։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

(Applause)

(Ծափահարություններ)

That's a tough one.

Դժվար հարց է։

CA: There's no question.

ՔԱ։ Ինչ խոսք,

Poverty, by an order of magnitude, a huge order of magnitude,

աղքատությունը իր կարևորությամբ շատ ավելի մեծ կշիռ ունի,

unless someone can show that there's, you know,

եթե իհարկե ինչ-որ մեկը չհայտնաբերի, որ

terrorists with a nuke are really likely to come.

ահաբեկիչներն ատոմային զենքով պատրաստվում են հարձակվել։

The latest I've read, seen, thought

Բայց համաձայն վերջին նորությունների, որոնց հետևել եմ

is that it's incredibly hard for them to do that.

դա չափազանց բարդ կլինի նրանց համար։

If that turns out to be wrong, we all look silly,

Եթե պարզվի, որ մենք սխալվել ենք, մենք բոլորս հիմարի դերում կհայտնվենք,

but with poverty it's a bit --

իսկ աղքատության դեպքը մի քիչ․․․

DG: Even if that were true, still more people die from poverty.

ԴԳ՝ Եթե նույնիսկ դա տեղի ունենա, ավելի շատ մարդ է մահանում աղքատությունից։

CA: We've evolved to get all excited

ՔԱ՝ Մենք պատմականորեն զարգացել ենք այնպես, որ խիստ հուզվում ենք

about these dramatic attacks. Is that because in the past,

այսպիսի դրամատիկ հարձակումներից։ Պատճառն այն է, որ անցյալում,

in the ancient past, we just didn't understand things like disease

հին ժամանակներում, մենք չէինք հասկանում թե ինչ է հիվանդությունը

and systems that cause poverty and so forth,

կամ աղքատություն ծնող համակարգը և այլն,

and so it made no sense for us as a species to put any energy

և որպես տեսակ մեզ համար անիմաստ էր ուժ ու եռանդ վատնել

into worrying about those things?

և անհագստանալ նման բաների համար։

People died; so be it.

Մարդիկ մահանում են, դե ինչ արած։

But if you got attacked, that was something you could do something about.

Բայց եթե ձեր վրա հարձակվել են, դուք կարող էիք ինչ-որ բան անել,

And so we evolved these responses.

և այդպիսով մենք ձևավորեցինք նման արձագանք։

Is that what happened?

Կարծում եք այդպե՞ս էլ եղել է։

DG: Well, you know, the people who are most skeptical

ԴԳ՝ Դե, գիտեք, ամենի համար էվոլյուցիոն բացատրություններ

about leaping to evolutionary explanations for everything

գտնելուն ամենաթերահավատորեն մոտենում են

are the evolutionary psychologists themselves.

հենց էվոլյուցիոն հոգեբանները։

My guess is that there's nothing quite that specific

Կարող եմ ենթադրել, որ մեր էվոլյուցիոն անցյալի մասին

in our evolutionary past. But rather, if you're looking for

այդքան հստակ բացատրություն չկա։ Եթե փնտրում եք էվոլյուցիոն

an evolutionary explanation, you might say

բացատրություն, ավելի ճիշտ կլինի ասել, որ

that most organisms are neo-phobic -- that is, they're a little scared

կենդանի էակների մեծ մասը նեոֆոբ է, այսինքն, նրանք մի փոքր վախենում են

of stuff that's new and different.

նոր և տարբերվող բաներից։

And there's a good reason to be,

Եվ դրա համար նրանք ունեն շատ լավ պատճառ,

because old stuff didn't eat you. Right?

քանի որ հին ու ծանոթ բաները իրենց չեն կերել, ադպես չէ՞։

Any animal you see that you've seen before is less likely

Ցանկացած կենդանի, որին դուք տեսել եք, ավելի քիչ հավանական է,

to be a predator than one that you've never seen before.

որ գիշատիչ լինի, քան այն կենդանին, որին դուք առաջին անգամ եք տեսնում։

So, you know, when a school bus is blown up and we've never seen this before,

Եվ գիտեք, երբ դպրոցական ավտոբուսը պայթում է, և մենք առաջին անգամ ենք դա տեսնում,

our general tendency is to orient towards

մեր հիմնական հակումը

that which is new and novel is activated.

նորի և անծանոթի հանդեպ ակտիվանում է։

I don't think it's quite as specific a mechanism

Ես չեմ կարծում, որ սրա հետևում թաքնված է այնպիսի յուրահատուկ մեխանիզմ,

as the one you alluded to, but maybe a more fundamental one underlying it.

որի մասին Դուք ակնարկեցիք, բայց միգուցե կա մեկ այլ հիմնական բացատրություն։

Jay Walker: You know, economists love to talk about

Ջեյ Ուոկեր՝ Գիտեք, տնտեսագետները սիրում են խոսել

the stupidity of people who buy lottery tickets. But I suspect

վիճակախաղի տոմսեր գնող մարդկանց հիմարության մասին։ Բայց ես կասկածում եմ,

you're making the exact same error you're accusing those people of,

որ դուք գործում եք այն նույն սխալը, որում մեղադրում եք մարդկանց,

which is the error of value.

այն է՝ արժեքի գնահատման սխալ։

I know, because I've interviewed

Ես գիտեմ այդ, որովհետև հարցազրույց եմ անցկացրել

about 1,000 lottery buyers over the years.

վիճակախաղի տոմսեր գնող մոտ 1,000 մարդկանց հետ տարիների ընթացքում։

It turns out that the value of buying a lottery ticket is not winning.

Պարզվում է, որ վիճակախաղի տոմս գնելու արժեքը հաղթանակը չէ։

That's what you think it is. All right?

Դա այն է ինչ դուք կարծում եք, այդպես չէ՞։

The average lottery buyer buys about 150 tickets a year,

Միջինում վիճակախաղի տոմսի գնորդը տարեկան մոտ 150 տոմս է գնում,

so the buyer knows full well that he or she is going to lose,

այնպես որ գնորդը շատ լավ գիտի, որ տանուլ է տալու,

and yet she buys 150 tickets a year. Why is that?

և չնայած դրան գնում է միջին հաշվով 150 տոմս մեկ տարում։ Ի՞նչն է պատճառը։

It's not because she is stupid or he is stupid.

Պատճառն այն չէ, որ նա հիմար է։

It's because the anticipation of possibly winning

Պատճառն այն է, որ հնարավոր հաղթանակի ակնկալումը

releases serotonin in the brain, and actually provides a good feeling

բաց է թողնում սերոտոնին դեպի ուղեղ, և դա փաստորեն ապահովում է լավ տրամադրություն,

until the drawing indicates you've lost.

մինչև որ պարզ չի դառնում, որ նա տանուլ է տվել։

Or, to put it another way, for the dollar investment,

Այլ կերպ ասած, մեկ դոլար ներդրման դիմաց,

you can have a much better feeling than flushing the money

դուք կարող եք շատ ավելի հաճելի զգացմունքներ ունենալ, քան գումարն աղբը նետելուց,

down the toilet, which you cannot have a good feeling from.

որից ոչ մի հաճույք ստանալ հնարավոր չէ։

Now, economists tend to --

Տնտեսագետները հակված են․․․

(Applause)

(Ծափահարություններ)

-- economists tend to view the world

Տնտեսագետները հակված են աշխարհը դիտել

through their own lenses, which is:

իրենց սեփական ակնոցներով, այն է.

this is just a bunch of stupid people.

սա պարզապես հիմար մարդկանց խումբ է:

And as a result, many people look at economists as stupid people.

Դրա արդյունքում, շատ մարդիկ դիտում են տնտեսագետներին որպես հիմար մարդկանց:

And so fundamentally, the reason we got to the moon is,

Եվ այսպիսով, սկզբունքորեն, մենք հասել ենք լուսնին, այն բանի շնորհիվ,

we didn't listen to the economists. Thank you very much.

որ չենք լսել տնտեսագետներին: Շնորհակալություն:

(Applause)

(Ծափահարություններ)

DG: Well, no, it's a great point. It remains to be seen

ԴԳ` Չէ, իհարկե, տեղին նկատողություն է: Սակայն դեռ պարզ չէ,

whether the joy of anticipation is exactly equaled

արդյոք ակնկալման ուրախությունը համահավասար է

by the amount of disappointment after the lottery. Because remember,

վիճակախաղից հետո հիասթափությանը։ Որովհետև, ինչպես հիշում եք,

people who didn't buy tickets don't feel awful the next day either,

մարդիկ, որոնք չեն գնել տոմս, հաջորդ օրն իրենց վատ չեն զգում,

even though they don't feel great during the drawing.

նույնիսկ եթե վիճակախաղի ընթացքում հրճվանք չեն զգացել։

I would disagree that people know they're not going to win.

Ես համաձայն չեմ, որ մարդիկ չգիտեն, որ չեն հաղթելու։

I think they think it's unlikely, but it could happen,

Կարծում եմ, իրենք գիտեն, որ դա քիչ հավանական է, բայց հնարավոր,

which is why they prefer that to the flushing.

և այդ պատճառով էլ նախընտրում եմ այն գումարն աղբը նետելուն։

But certainly I see your point: that there can be

Բայն ես անշուշտ հասկանում եմ ձեր փաստարկը․ վիճակախաղի տոմս գնելիս

some utility to buying a lottery ticket other than winning.

բացի հաղթանակից կարող է գոյություն ունենալ այլ օգտակարություն։

Now, I think there's many good reasons not to listen to economists.

Ես կարծում եմ, որ մենք տնտեսագետներին չլսելու շատ պատճառներ ունենք:

That isn't one of them, for me, but there's many others.

Ինձ համար սակայն սա դրանցից մեկը չէ, բայց կան շատ ուրիշներ:

CA: Last question.

ՔԱ՝ Վերջին հարցը։

Aubrey de Grey: My name's Aubrey de Grey, from Cambridge.

Օբրի դե Գրեյ՝ Իմ անունը Օբրի դե Գրեյ է, Քեմբրիջից եմ։

I work on the thing that kills more people than anything else kills --

Ես զբաղվում եմ մի բանով, որ սպանում է ավելի շատ մարդ, քան այլ որևէ բան։

I work on aging -- and I'm interested in doing something about it,

Ես զբաղվում եմ ծերության խնդրով, և ցանկանում եմ ինչ-որ բան անել այդ ուղղությամբ,

as we'll all hear tomorrow.

ինչի մասին դուք բոլորդ կլսեք վաղը։

I very much resonate with what you're saying,

Ինձ շատ մոտ է այն ամենը ինչ դուք ասում եք,

because it seems to me that the problem

որովհետև ես կարծում եմ, որ

with getting people interested in doing anything about aging

մարդկանց ծերության հարցով հետաքրքրելու դժվարությունը նրանում է,

is that by the time aging is about to kill you it looks like cancer

որ մինչ ծերությունը հնարավորություն կունենա սպանել մեզ, դա անում է քաղցկեղը

or heart disease or whatever. Do you have any advice?

կամ սրտի հիվանդությունը կամ մեկ այլ բան։ Ունեք արդյո՞ք որևէ խորհուրդ։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

DG: For you or for them?

ԴԳ՝ Ձեր համար թե՞ իրենց։

AdG: In persuading them.

ՕդԳ՝ Իրենց համոզելու համար։

DG: Ah, for you in persuading them.

ԴԳ՝ Օհ, որպեսզի Դուք իրենց համոզեք։

Well, it's notoriously difficult to get people to be farsighted.

Դե, դժբախտաբար շատ դժվար է մարդկանց այդքան հեռատես դարձնելը։

But one thing that psychologists have tried that seems to work

Բայց մի բան, որ հոգեբանները փորձել են, և ինչը կարծես թե աշխատում է,

is to get people to imagine the future more vividly.

այն է․ անել այպես որ մարդկանց ապագան ավելի հստակ պատկերացնեն։

One of the problems with making decisions about the far future

Հեռավոր ապագայի մասին որոշում կայացնելու հետ կապված խնդիրներից մեկն այն է,

and the near future is that we imagine the near future

որ մենք ավելի շատ ավելի հստակ ենք պատկերացնում մոտ ապագան

much more vividly than the far future.

քան հեռավոր ապագան։

To the extent that you can equalize the amount of detail

Եթե ձեզ հաջողվի հեռավոր ապագայի մասին մարդկանց մտավոր պատկերման

that people put into the mental representations

մանրամասները հավասարեցնել մոտ ապագայի մտացածին մանրամասներին,

of near and far future, people begin to make decisions

մարդիկ կսկսեն նույն որոշումներն ընդունել

about the two in the same way.

երկու դեպքերում էլ։

So, would you like to have an extra 100,000 dollars when you're 65

Այսպես․ «Արդյոք կցանկանաք ունենալ 100,000 դոլար, երբ 65 տարեկան դառնաք» հարցը

is a question that's very different than,

շատ է տարբերվում հետևյալ հարցից․

imagine who you'll be when you're 65: will you be living,

«Պատկերացրեք Ձեզ 65 տարեկանում, արդյո՞ք կենդանի կլինեք,

what will you look like, how much hair will you have,

ինչպիսի՞ տեսք կունենանք, ինչքա՞ն մազ կունենաք,

who will you be living with.

ու՞մ հետ կապրեք»։

Once we have all the details of that imaginary scenario,

Հենց որ մենք ունենանք այս երևակայական սցենարի բոլոր մանրամասները,

suddenly we feel like it might be important to save

հանկարծակի մենք կզգանք, որ միգուցե դրամ խնայելը

so that that guy has a little retirement money.

կարևոր է, որպեսզի ինչ-որ մարդ մի փոքր թոշակ ունենա։

But these are tricks around the margins.

Բայց սրանք ընդհամենը փոքրիկ խորամանկություններ են, որ մենք կարող ենք կիրառել։

I think in general you're battling a very fundamental human tendency,

Կարծում եմ, հիմնականում, Դուք պայքարում եք մարդկային սկզբունքային հակման դեմ,

which is to say, "I'm here today,

այն է՝ ասել է թե․ «Այսօր ես կամ,

and so now is more important than later."

և այս պահն ավելի կարևոր է քան ապագան»։

CA: Dan, thank you. Members of the audience,

ՔԱ՝ Դեն, շնորհակալություն։ Հարգարժան ունկնդիրներ,

that was a fantastic session. Thank you.

հիասքանչ ելույթ էր։ Շնորհակալություն։

(Applause)

(Ծափահարություններ)