Why we make bad decisions | Dan Gilbert

Tłumaczenie: zofia baranska Korekta: Karina Wieczorek

We all make decisions every day; we want to know

Każdego dnia każdy z nas podejmuje decyzje; chcemy wiedzieć

what the right thing is to do -- in domains from the financial

co należy zrobić - w każdej dziedzinie od finansowej

to the gastronomic to the professional to the romantic.

przez gastronomiczną po romantyczną

And surely, if somebody could really tell us how to do

i pewnie gdyby ktoś mógł nam powiedzieć jak

exactly the right thing at all possible times,

podejmować właściwe decyzje w każdych okolicznościach

that would be a tremendous gift.

byłby to niesamowity dar.

It turns out that, in fact, the world was given this gift in 1738

Okazuje się że świat otrzymał ten dar w 1738

by a Dutch polymath named Daniel Bernoulli.

od holenderskiego erudyty Daniela Bernoulli

And what I want to talk to you about today is what that gift is,

i chciałbym opowiedzieć na czym polega

and I also want to explain to you why it is

i wyjaśnić dlaczego

that it hasn't made a damn bit of difference.

niczego nie zmienił.

Now, this is Bernoulli's gift. This is a direct quote.

oto dar Bernoulliego. cytuję dosłownie.

And if it looks like Greek to you, it's because, well, it's Greek.

i jeśli wydaje się wam że to greka to dlatego że cóż, to jest greka

But the simple English translation -- much less precise,

ale upraszczając - oczywiście mniej dokładnie

but it captures the gist of what Bernoulli had to say -- was this:

oddając sens myśli Bernoullego, brzmi to tak:

The expected value of any of our actions --

oczekiwana wartość naszych działań -

that is, the goodness that we can count on getting --

czyli to, co spodziewamy się uzyskać

is the product of two simple things:

wynika z dwóch prostych rzeczy

the odds that this action will allow us to gain something,

prawdopodobieństwa, że nasze działanie pozwoli nam coś zyskać

and the value of that gain to us.

i wartości tego, co możemy uzyskać.

In a sense, what Bernoulli was saying is,

w pewnym sensie Bernoulli twierdził

if we can estimate and multiply these two things,

że jeśli da się oszacować i pomnożyć te dwie wartości

we will always know precisely how we should behave.

zawsze bedziemy wiedzieli jak powinniśmy się zachować

Now, this simple equation, even for those of you

to jest proste równanie nawet dla tych

who don't like equations, is something that you're quite used to.

którzy nie lubią równań, jest to coś, co często robimy.

Here's an example: if I were to tell you, let's play

oto przykład: gdybym wam zaproponował

a little coin toss game, and I'm going to flip a coin,

że rzucę monetą

and if it comes up heads, I'm going to pay you 10 dollars,

i jeśli wypadnie reszka zapłacę wam 10 dolarów

but you have to pay four dollars for the privilege of playing with me,

ale musicie zapłacić cztery dolary za wejście do gry

most of you would say, sure, I'll take that bet. Because you know

większość z was przyjęłaby ten zakład. Bo wiecie

that the odds of you winning are one half, the gain if you do is 10 dollars,

że szanse wygranej wynoszą 50%, zysk w wypadku wygranej to 10 dolarów

that multiplies to five, and that's more

po pomnożeniu mamy pięć czyli więcej

than I'm charging you to play. So, the answer is, yes.

niż opłata za grę. więc odpowiedź brzmi tak.

This is what statisticians technically call a damn fine bet.

statystycy nazywają to pewnym zakładem

Now, the idea is simple when we're applying it to coin tosses,

koncepcja jest prosta gdy stosujemy ją przy rzucie monetą,

but in fact, it's not very simple in everyday life.

ale nie jest prosta gdy próbujemy ja zastosować codziennym życiu

People are horrible at estimating both of these things,

ludzie nie potrafią szacować żadnego z czynników

and that's what I want to talk to you about today.

i właśnie o tym chciałbym dziś opowiedzieć.

There are two kinds of errors people make when trying to decide

Są dwa rodzaje błędów, które ludzie popełniają podejmując decyzję

what the right thing is to do, and those are

co zrobić. są to

errors in estimating the odds that they're going to succeed,

błędy w szacowaniu prawdopodobieństwa sukcesu

and errors in estimating the value of their own success.

i błędy w przewidywania wartości tego sukcesu.

Now, let me talk about the first one first.

Pozwólcie, że zacznę od pierwszego problemu.

Calculating odds would seem to be something rather easy:

obliczanie prawdopodobieństwa wydaje się być proste

there are six sides to a die, two sides to a coin, 52 cards in a deck.

kostka ma sześć ścianek, moneta ma dwie strony, w talii są 52 karty.

You all know what the likelihood is of pulling the ace of spades

wszyscy wiecie jakie jest prawdopodobieństwo wyciągnięcia asa pik.

or of flipping a heads.

czy wyrzucenia orła

But as it turns out, this is not a very easy idea to apply

ale jak się okazuje, niełatwo się to stosuje

in everyday life. That's why Americans spend more --

w codziennym życiu. dlatego właśnie Amerykanie wydają więcej -

I should say, lose more -- gambling

czy raczej, tracą więcej - na hazard

than on all other forms of entertainment combined.

niż na wszystkich innych formach rozrywki razem wziętych.

The reason is, this isn't how people do odds.

ponieważ ludzie nie tak obliczają prawdopodobieństwo wygranej.

The way people figure odds

to jak ludzie obliczają prawdopodobieństwo

requires that we first talk a bit about pigs.

wymaga abyśmy najpierw porozmawiali o świniach.

Now, the question I'm going to put to you is whether you think

chciałbym was zapytać: jak myślicie

there are more dogs or pigs on leashes

czy na smyczy chodzi więcej psów czy świń

observed in any particular day in Oxford.

dowolnego dnia w Oxfordzie.

And of course, you all know that the answer is dogs.

i oczywiście wszyscy wiecie że odpowiedź brzmi; psów

And the way that you know that the answer is dogs is

a skąd wiecie że to psów jest więcej?

you quickly reviewed in memory the times

przywołaliście w pamięci

you've seen dogs and pigs on leashes.

widziane psy i świnie na smyczach

It was very easy to remember seeing dogs,

łatwo było przypomnieć sobie psy,

not so easy to remember pigs. And each one of you assumed

nie tak łatwo było przypomnieć sobie świnie. więc każdy założył

that if dogs on leashes came more quickly to your mind,

ze jeśli psy na smyczy szybciej przychodziły na myśl

then dogs on leashes are more probable.

to znaczy że psy na smyczach są bardziej prawdopodobne

That's not a bad rule of thumb, except when it is.

to całkiem niezły sposób postępowania z wyjątkiem sytuacji w których się nie sprawdza.

So, for example, here's a word puzzle.

dla przykładu zagadka słowna.

Are there more four-letter English words

Czy w języku angielskim jest więcej czteroliterowych słów

with R in the third place or R in the first place?

z literą r na trzecim czy pierwszym miejscu?

Well, you check memory very briefly, make a quick scan,

szybko sprawdzamy w pamięci

and it's awfully easy to say to yourself, Ring, Rang, Rung,

i bardzo łatwo jest powiedzieć ring(dzwonić), rang, rung

and very hard to say to yourself, Pare, Park: they come more slowly.

i bardzo trudno jest przywołać: pare(obierać), park, przychodzą na myśl wolniej

But in fact, there are many more words in the English language

ale w rzeczywistości w angielskim jest znacznie więcej słów

with R in the third than the first place.

z literą r na trzecim miejscu.

The reason words with R in the third place come slowly to your mind

słowa z r na trzecim miejscu przychodzą do głowy trudniej

isn't because they're improbable, unlikely or infrequent.

nie dlatego ze są nieprawdopodobne czy rzadkie

It's because the mind recalls words by their first letter.

ale dlatego że nasz umysł wyszukuje słowa po pierwszej literze

You kind of shout out the sound, S -- and the word comes.

w myśli wymawiamy literę "s" - i pojawia się słowo

It's like the dictionary;

to działa jak słownik

it's hard to look things up by the third letter.

trudno jest znaleźć słowo na podstawie trzeciej litery

So, this is an example of how this idea that

to jest przykład na to jak przekonanie,

the quickness with which things come to mind

że szybkość z jaką rzeczy przychodzą nam do głowy

can give you a sense of their probability --

może dać nam poczucie ich prawdopodobieństwa

how this idea could lead you astray. It's not just puzzles, though.

jak może to być mylące. to działa nie tylko w zagadkach.

For example, when Americans are asked to estimate the odds

na przykład, gdy Amerykanie są proszeni o ocenienie prawdopodobieństwa

that they will die in a variety of interesting ways --

śmierci w różnego rodzaju sposób

these are estimates of number of deaths per year

to są szacunkowe liczby zgonów rocznie

per 200 million U.S. citizens.

na 200 milionów amerykańskich obywateli

And these are just ordinary people like yourselves who are asked

zwykli ludzie, tacy jak wy zostali poproszeni

to guess how many people die from tornado, fireworks, asthma, drowning, etc.

o zgadniecie ilu ludzi zginie z powodu tornada,fajerwerków, astmy, utonięcia itd

Compare these to the actual numbers.

porównajcie to z rzeczywistymi liczbami

Now, you see a very interesting pattern here, which is first of all,

można zauważyć interesującą prawidłowość,po pierwsze

two things are vastly over-estimated, namely tornadoes and fireworks.

dwa powody są znacznie zawyżone, mianowicie tornada i fajerwerki

Two things are vastly underestimated:

dwa powody zostały znacznie zaniżone:

dying by drowning and dying by asthma. Why?

utonięcie i atak astmy. dlaczego?

When was the last time that you picked up a newspaper

kiedy ostatnio widzieliście gazetę

and the headline was, "Boy dies of Asthma?"

z nagłówkiem: "chłopiec umarł na astmę"?

It's not interesting because it's so common.

to nie jest interesujące bo jest tak bardzo powszechne

It's very easy for all of us to bring to mind instances

łatwo jest przywołać przypadki

of news stories or newsreels where we've seen

artykułów czy wiadomości, gdzie pokazano

tornadoes devastating cities, or some poor schmuck

tornada niszczące miasta, czy jakiegoś biednego frajera

who's blown his hands off with a firework on the Fourth of July.

który stracił rękę bawiąc się fajerwerkami 4 lipca

Drownings and asthma deaths don't get much coverage.

utonięcia i astma nie trafiają do mediów.

They don't come quickly to mind, and as a result,

nie przychodzą nam szybko do głowy i w konsekwencji

we vastly underestimate them.

uważamy je za mniej prawdopodobne.

Indeed, this is kind of like the Sesame Street game

to trochę jak gra z Ulicy Sezamkowej

of "Which thing doesn't belong?" And you're right to say

"co tu nie pasuje?" i macie rację

it's the swimming pool that doesn't belong, because the swimming pool

basen tu nie pasuje, bo basen

is the only thing on this slide that's actually very dangerous.

to jedyna rzecz na tym slajdzie która jest bardzo niebezpieczna

The way that more of you are likely to die than the combination

macie większą szansę zginać w basenie niż w pozostałych

of all three of the others that you see on the slide.

trzech sytuacjach razem wziętych

The lottery is an excellent example, of course -- an excellent test-case

loteria jest doskonałym przykładem, doskonałym testem

of people's ability to compute probabilities.

umiejętności oceny prawdopodobieństwa

And economists -- forgive me, for those of you who play the lottery --

i ekonomiści - niech ci którzy grają na loterii mi wybaczą -

but economists, at least among themselves, refer to the lottery

ekonomiści, przynajmniej miedzy sobą nazywają loterię

as a stupidity tax, because the odds of getting any payoff

podatkiem od głupoty. bo szanse wygranej

by investing your money in a lottery ticket

gdy zainwestujemy w kupon na loterii

are approximately equivalent to flushing the money

są porównywalne ze spuszczeniem pieniędzy

directly down the toilet -- which, by the way,

w toalecie - co przynajmniej

doesn't require that you actually go to the store and buy anything.

nie wymaga wycieczki do sklepu.

Why in the world would anybody ever play the lottery?

dlaczego ludzie grają na loterii?

Well, there are many answers, but one answer surely is,

jest wiele teorii a jedna z nich mówi, że powodem jest fakt

we see a lot of winners. Right? When this couple wins the lottery,

że widzimy wielu zwycięzców. prawda? kiedy ta para wygrywa

or Ed McMahon shows up at your door with this giant check --

albo Ed McMahon pojawia się w drzwiach z wielkim czekiem

how the hell do you cash things that size, I don't know.

nie mam pojęcia jak realizuje się czeki tej wielkości

We see this on TV; we read about it in the paper.

widzimy to w tv, czytamy o tym w gazetach

When was the last time that you saw extensive interviews

kiedy ostatnio widzieliście wywiad

with everybody who lost?

z każdym kto przegrał?

Indeed, if we required that television stations run

I faktycznie gdybyśmy wymagali żeby przeprowadzono

a 30-second interview with each loser

30 sekundowy wywiad z każdym przegranym

every time they interview a winner, the 100 million losers

za każdym razem gdy rozmawiają ze zwycięzcą, 100 mln osób które przegrały

in the last lottery would require nine-and-a-half years

w ostatniej loterii zajęłoby to 9,5 roku

of your undivided attention just to watch them say,

aby każdy z nich mógł powiedzieć:

"Me? I lost." "Me? I lost."

"ja? przegrałem" " ja? przegrałem"

Now, if you watch nine-and-a-half years of television --

gdybyś oglądali telewizję przez 9,5 roku

no sleep, no potty breaks -- and you saw loss after loss after loss,

bez snu czy przerw na toaletę - porażkę za porażką

and then at the end there's 30 seconds of, "and I won,"

i na końcu przez 30 sekund: "a ja wygrałem"

the likelihood that you would play the lottery is very small.

prawdopodobieństwo ze zagralibyście na loterii jest znikome

Look, I can prove this to you: here's a little lottery.

mogę to udowodnić: oto loteria

There's 10 tickets in this lottery.

jest 10 kuponów

Nine of them have been sold to these individuals.

9 z nich zostało sprzedane tym osobom

It costs you a dollar to buy the ticket and, if you win,

kupon kosztuje dolara, a wygrana

you get 20 bucks. Is this a good bet?

to 20$. czy to dobry zakład?

Well, Bernoulli tells us it is.

cóż, Bernoulli mówi nam ze tak:

The expected value of this lottery is two dollars;

przewidywany zysk wynosi 2$

this is a lottery in which you should invest your money.

to jest loteria w którą powinno się zainwestować pieniądze

And most people say, "OK, I'll play."

i większość ludzi mówi: "ok. zagram"

Now, a slightly different version of this lottery:

a teraz trochę inna wersja tej loterii:

imagine that the nine tickets are all owned

wyobraź sobie że wszystkie 9 losów należy do

by one fat guy named Leroy.

jednego grubego faceta o imieniu Leroy.

Leroy has nine tickets; there's one left.

Leroy ma 9 losów; jeden został.

Do you want it? Most people won't play this lottery.

kupicie los? większość ludzi nie weźmie udziału w tej loterii.

Now, you can see the odds of winning haven't changed,

zobaczcie że prawdopodobieństwo wygranej się nie zmieniło,

but it's now fantastically easy to imagine who's going to win.

ale teraz jest bardzo łatwo wyobrazić sobie kto wygra.

It's easy to see Leroy getting the check, right?

łatwo jest wyobrazić sobie że to Leroy dostaje czek, prawda?

You can't say to yourself, "I'm as likely to win as anybody,"

nie możesz sobie powiedzieć: "mam takie same szanse jak każdy"

because you're not as likely to win as Leroy.

bo nie masz takich samych szans jak Leroy.

The fact that all those tickets are owned by one guy

fakt ze wszystkie losy należą do jednego faceta

changes your decision to play,

zmienia waszą decyzję dotyczącą udziału w loterii,

even though it does nothing whatsoever to the odds.

chociaż nie zmienia prawdopodobieństwa wygranej.

Now, estimating odds, as difficult as it may seem, is a piece of cake

ocenianie prawdopodobieństwa, może się wydać trudne ale to bułka z masłem

compared to trying to estimate value:

w porównaniu z oszacowaniem wartości:

trying to say what something is worth, how much we'll enjoy it,

ocenienie ile coś jest warte, jak bardzo będziemy się z tego cieszyć,

how much pleasure it will give us.

jak wiele da nam to przyjemności.

I want to talk now about errors in value.

chcę teraz z wami porozmawiać o błędach w szacowaniu wartości.

How much is this Big Mac worth? Is it worth 25 dollars?

ile jest wart ten big mac? czy jest wart 25$?

Most of you have the intuition that it's not --

większość z was ma przeczucie że nie jest -

you wouldn't pay that for it.

i nie zapłacilibyście tyle.

But in fact, to decide whether a Big Mac is worth 25 dollars requires

ale aby ocenić czy big mac naprawdę jest wart 25$

that you ask one, and only one question, which is:

trzeba zadać sobie jedno proste pytanie:

What else can I do with 25 dollars?

co jeszcze mogę zrobić z tymi 25$?

If you've ever gotten on one of those long-haul flights to Australia

jeśli ktoś leciał kiedyś do Australii

and realized that they're not going to serve you any food,

i dowiedział się, że nie podadzą nic do jedzenia

but somebody in the row in front of you has just opened

i ktoś z sąsiadów właśnie otworzył

the McDonald's bag, and the smell of golden arches

torbę z McDonalda, i ten zapach

is wafting over the seat, you think,

uniósł się nad siedzeniami, to pomyślał

I can't do anything else with this 25 dollars for 16 hours.

przez 16 godzin nie mogę nic zrobić z tymi 25$

I can't even set it on fire -- they took my cigarette lighter!

nie mogę ich nawet podpalić, bo zabrali mi zapalniczkę!

Suddenly, 25 dollars for a Big Mac might be a good deal.

nagle, 25$ za big maca to okazja

On the other hand, if you're visiting an underdeveloped country,

z drugiej strony jeśli odwiedzamy zacofany kraj,

and 25 dollars buys you a gourmet meal, it's exorbitant for a Big Mac.

w którym wspaniały posiłek kosztuje 25$, jest to kwota niebotyczna jak na big maca.

Why were you all sure that the answer to the question was no,

skąd wiedzieliście że odpowiedź na to pytanie brzmi "nie",

before I'd even told you anything about the context?

zanim opowiedziałem cokolwiek o kontekście?

Because most of you compared the price of this Big Mac

bo większość z was porównało cenę tego big maca

to the price you're used to paying. Rather than asking,

z tym, do czego jesteście przyzwyczajeni. zamiast zapytać,

"What else can I do with my money," comparing this investment

"co jeszcze mogę zrobić z tymi pieniędzmi" porównać tę inwestycję

to other possible investments, you compared to the past.

z innymi możliwościami, porównujemy ją z przeszłością.

And this is a systematic error people make.

i to jest błąd, który ludzie popełniają systematycznie.

What you knew is, you paid three dollars in the past; 25 is outrageous.

wiecie że w przeszłości płaciliście 3$, więc 25$ to skandal.

This is an error, and I can prove it to you by showing

to jest błąd, który mogę udowodnić pokazując

the kinds of irrationalities to which it leads.

irracjonalne zachowania, do których prowadzi.

For example, this is, of course,

Na przykład, to jest oczywiście,

one of the most delicious tricks in marketing,

jeden z lepszych chwytów marketingowych,

is to say something used to be higher,

powiedzieć że coś było kiedyś droższe,

and suddenly it seems like a very good deal.

a teraz wygląda na okazję.

When people are asked about these two different jobs:

gdy damy komuś dwie oferty pracy:

a job where you make 60K, then 50K, then 40K,

jedną, w której zarobią 60 tyś, potem 50 tyś i w końcu 40 tyś,

a job where you're getting a salary cut each year,

pracę, w której ich pensja będzie maleć z roku na rok,

and one in which you're getting a salary increase,

i taką w której dostają podwyżkę każdego roku

people like the second job better than the first, despite the fact

ludzie wolą pierwsza pracę, mimo że

they're all told they make much less money. Why?

w sumie zarobiliby znacznie mniej pieniędzy. dlaczego?

Because they had the sense that declining wages are worse

bo mają wrażenie że spadające stawki są gorsze

than rising wages, even when the total amount of wages is higher

od wzrastających, nawet jeśli suma jest wyższa

in the declining period. Here's another nice example.

w przypadku tych spadających. oto kolejny dobry przykład.

Here's a $2,000 Hawaiian vacation package; it's now on sale for 1,600.

oto oferta wakacji na Hawajach za 2000$ jest w promocji za 1600$.

Assuming you wanted to go to Hawaii, would you buy this package?

zakładając że chcecie jechać na Hawaje czy kupilibyście te wczasy?

Most people say they would. Here's a slightly different story:

większość ludzi odpowiedziałaby twierdząco. oto nieco inna historia:

$2,000 Hawaiian vacation package is now on sale for 700 dollars,

oferta wakacji na Hawajach za 2000$ jest w promocji za 700$

so you decide to mull it over for a week.

więc postanawiacie to przemyśleć przez tydzień.

By the time you get to the ticket agency, the best fares are gone --

po tygodniu okazuje się że najlepsze oferty zostały sprzedane

the package now costs 1,500. Would you buy it? Most people say, no.

- wakacje kosztują teraz 1500$. Kupujecie? większość by nie kupiła.

Why? Because it used to cost 700, and there's no way I'm paying 1,500

dlaczego? bo kiedyś kosztowały 700$ i nie ma możliwości żebym zapłacił 1500$

for something that was 700 last week.

za coś co kosztowało 700$ w zeszłym tygodniu

This tendency to compare to the past

skłonność do porównywania z przeszłością

is causing people to pass up the better deal. In other words,

powoduje że ludzie przepuszczają lepszą okazję. innymi słowy:

a good deal that used to be a great deal is not nearly as good

dobra okazja która kiedyś była wspaniała nie jest tak dobra

as an awful deal that was once a horrible deal.

jak kiepski interes który kiedyś był fatalnym interesem

Here's another example of how comparing to the past

oto kolejny przykład tego jak porównywanie do przeszłości

can befuddle our decisions.

może negatywnie wpłynąć na nasze decyzje

Imagine that you're going to the theater.

wyobraźcie sobie że idziecie do teatru.

You're on your way to the theater.

I po drodze

In your wallet you have a ticket, for which you paid 20 dollars.

w portfelu macie bilet za który zapłaciliście 20$

You also have a 20-dollar bill.

i banknot 20$

When you arrive at the theater,

gdy docieracie do teatru,

you discover that somewhere along the way you've lost the ticket.

okazuje się że gdzieś po drodze zgubiliście bilet

Would you spend your remaining money on replacing it?

czy wydacie pozostałe 20$ na kolejny?

Most people answer, no.

większość ludzi odpowie: "nie"

Now, let's just change one thing in this scenario.

a teraz pozwólcie że w mojej opowieści zmienię tylko jeden szczegół

You're on your way to the theater,

Idziecie do teatru,

and in your wallet you have two 20-dollar bills.

w portfelu macie dwa 20 $ banknoty

When you arrive you discover you've lost one of them.

gdy docieracie do teatru okazuje się ze zgubiliście jeden z nich

Would you spend your remaining 20 dollars on a ticket?

czy wydacie pozostałe 20$ na bilet?

Well, of course, I went to the theater to see the play.

Oczywiście. Poszedłem do teatru by zobaczyć sztukę.

What does the loss of 20 dollars along the way have to do?

co strata 20$ po drodze ma z tym wspólnego?

Now, just in case you're not getting it,

o ile jeszcze nie załapaliście

here's a schematic of what happened, OK?

oto schemat wydarzeń.

(Laughter)

(śmiech)

Along the way, you lost something.

po drodze coś zgubiliście

In both cases, it was a piece of paper.

w obu przypadkach był to kawałek papieru

In one case, it had a U.S. president on it; in the other case it didn't.

w jednym był na nim wizerunek amerykańskiego prezydenta w drugim nie

What the hell difference should it make?

jakie to ma znaczenie?

The difference is that when you lost the ticket you say to yourself,

różnica polega na tym że gdy ktoś zgubi bilet to mówi sobie

I'm not paying twice for the same thing.

nie zapłacę dwa razy za to samo

You compare the cost of the play now -- 40 dollars --

porównuje koszt sztuki teraz - 40$

to the cost that it used to have -- 20 dollars -- and you say it's a bad deal.

z pierwotną ceną - 20$ i myśli, że to kiepski interes

Comparing with the past causes many of the problems

porównywanie z przeszłością powoduje wiele problemów

that behavioral economists and psychologists identify

które behawioralni ekonomiści i psychologowie widzą

in people's attempts to assign value.

gdy próbujemy określać wartość

But even when we compare with the possible, instead of the past,

ale nawet jeśli porównujemy z możliwością zamiast z przeszłością

we still make certain kinds of mistakes.

to nadal popełniamy pewnego rodzaju błędy

And I'm going to show you one or two of them.

i teraz pokażę wam kilka.

One of the things we know about comparison:

jedną z rzeczy które wiemy na temat porównania jest to:

that when we compare one thing to the other, it changes its value.

gdy porównujemy rzeczy to zmieniają one swoja wartość

So in 1992, this fellow, George Bush, for those of us who were

Tak więc w 1992 gość o imieniu George Bush, dla wszystkich

kind of on the liberal side of the political spectrum,

po liberalnej stronie politycznego spektrum

didn't seem like such a great guy.

nie wydawał się taki świetny

Suddenly, we're almost longing for him to return.

Ale nagle chcemy, żeby wrócił.

(Laughter)

(śmiech)

The comparison changes how we evaluate him.

porównanie zmienia sposób w jaki go oceniamy

Now, retailers knew this long before anybody else did, of course,

sprzedawcy wiedzieli o tym zanim ktokolwiek inny to odkrył i

and they use this wisdom to help you --

używają tej wiedzy by pomóc wam

spare you the undue burden of money.

pozbyć się nadmiaru pieniędzy

And so a retailer, if you were to go into a wine shop

więc sprzedawca, gdyby ktoś miał pójść do sklepu z winem,

and you had to buy a bottle of wine,

aby kupić butelkę wina,

and you see them here for eight, 27 and 33 dollars, what would you do?

widzi butelkę za 8, 27 i 33$. Co zrobi?

Most people don't want the most expensive,

większość ludzi nie chce najdroższego

they don't want the least expensive.

nie chce najtańszego

So, they will opt for the item in the middle.

i zdecyduje się na to środkowe

If you're a smart retailer, then, you will put a very expensive item

jeśli jesteś sprytnym sprzedawcą to postawisz bardzo drogi produkt

that nobody will ever buy on the shelf,

którego nikt nie kupi, na półce

because suddenly the $33 wine doesn't look as expensive in comparison.

bo nagle to wino za 33 nie wyda się takie drogie w porównaniu

So I'm telling you something you already knew:

więc mówię wam to, co już wiecie:

namely, that comparison changes the value of things.

porównanie zmienia wartość rzeczy.

Here's why that's a problem:

oto gdzie leży problemem

the problem is that when you get that $33 bottle of wine home,

problem polega na tym że gdy zabierzecie to wino za 33$ do domu

it won't matter what it used to be sitting on the shelf next to.

nie będzie miało znaczenia obok czego ono stało w sklepie

The comparisons we make when we are appraising value,

porównania które robimy gdy oceniamy wartość

where we're trying to estimate how much we'll like things,

gdy próbujemy oszacować jak bardzo będą nam się podobały rzeczy

are not the same comparisons we'll be making when we consume them.

nie są tymi samymi porównaniami których będziemy dokonywać przy ich konsumpcji

This problem of shifting comparisons can bedevil

problem zmieniających się porównań może zniweczyć

our attempts to make rational decisions.

nasze wysiłki zmierzające ku podejmowaniu racjonalnych decyzji

Let me just give you an example.

pozwólcie ze dam wam przykład

I have to show you something from my own lab, so let me sneak this in.

muszę wam pokazać coś ze swojego laboratorium więc pozwólcie ze przemycę to.

These are subjects coming to an experiment to be asked

to są ludzie badani, którym zadano

the simplest of all questions:

najprostsze z pytań:

How much will you enjoy eating potato chips one minute from now?

jak duża przyjemność sprawi ci zjedzenie chipsów za minutę?

They're sitting in a room with potato chips in front of them.

siedzą w pokoju, chipsy leżą przed nimi

For some of the subjects, sitting in the far corner of a room

u niektórych badanych na końcu pokoju

is a box of Godiva chocolates, and for others is a can of Spam.

jest pudełko czekoladek Godiva a dla innych puszka mielonki konserwowej

In fact, these items that are sitting in the room change

te przedmioty znajdujące się w kącie pokoju zmieniają

how much the subjects think they're going to enjoy the potato chips.

przewidywaną przyjemność z jedzenia chipsów

Namely, those who are looking at Spam

ci którzy patrzą na mielonkę

think potato chips are going to be quite tasty;

myślą że chipsy będą dość smaczne

those who are looking at Godiva chocolate

ci którzy patrzą na czekoladki

think they won't be nearly so tasty.

myślą że chipsy wcale nie będą takie dobre

Of course, what happens when they eat the potato chips?

co się dzieje gdy zaczną jeść chipsy?

Well, look, you didn't need a psychologist to tell you that

no cóż, nie potrzebujecie psychologa by wiedzieć

when you have a mouthful of greasy, salty, crispy, delicious snacks,

że gdy mamy usta pełen tłustych, chrupiących,pysznych chipsów

what's sitting in the corner of the room

to co znajduje się w kącie pokoju

makes not a damn bit of difference to your gustatory experience.

nijak nie wpływa na twoje doznania smakowe

Nonetheless, their predictions are perverted by a comparison

jednakże nasze przewidywania są wypaczone przez porównanie

that then does not carry through and change their experience.

które nie jest trwałe i nie zmienia doświadczenia

You've all experienced this yourself, even if you've never come

każdy z was tego doświadczył,nawet jeśli nigdy nie byliście

into our lab to eat potato chips. So here's a question:

w naszym laboratorium aby jeść chipsy. oto pytanie:

You want to buy a car stereo.

chcesz kupić radio do samochodu

The dealer near your house sells this particular stereo for 200 dollars,

dealer koło twojego domu sprzedaje ten konkretny typ za 200$

but if you drive across town, you can get it for 100 bucks.

ale po drugiej stronie miasta możesz je dostać za 100$

So would you drive to get 50 percent off, saving 100 dollars?

czy pojechałbyś na druga stronę miasta aby oszczędzić 50% czyli 100$?

Most people say they would.

większość ludzi tak by zrobiła

They can't imagine buying it for twice the price

nie mogą sobie wyobrazić ze kupują coś za dwa razy wyższą cenę

when, with one trip across town, they can get it for half off.

gdy jedna przejażdżka przez miasto może im to da za pół ceny

Now, let's imagine instead you wanted to buy a car that had a stereo,

a teraz wyobraź sobie że chcesz kupić samochód z radiem

and the dealer near your house had it for 31,000.

dealer obok twojego domu sprzedaje go za 31 000

But if you drove across town, you could get it for 30,900.

ale po drugiej stronie miasta możesz go kupić za 30 900.

Would you drive to get it? At this point, 0.003 savings -- the 100 dollars.

czy pojechałbyś na drugą stronę miasta by oszczędzić 0.003%- 100$?

Most people say, no, I'm going to schlep across town

większość ludzi mówi nie. mam się tłuc przez miasto

to save 100 bucks on the purchase of a car?

żeby zaoszczędzić 100$ na kupnie samochodu?

This kind of thinking drives economists crazy, and it should.

ten rodzaj myślenia doprowadza ekonomistów do szaleństwa i słusznie.

Because this 100 dollars that you save -- hello! --

bo te 100$ które oszczędziłeś -

doesn't know where it came from.

nie wie skąd się wzięło

It doesn't know what you saved it on.

nie wie na czym zostało zaoszczędzone

When you go to buy groceries with it, it doesn't go,

gdy idziesz po zakupy, nie mówi,

I'm the money saved on the car stereo, or,

jestem kasą zaoszczędzoną na stereo albo

I'm the dumb money saved on the car. It's money.

jestem głupią kasą zaoszczędzoną na samochodzie. to pieniądze.

And if a drive across town is worth 100 bucks, it's worth 100 bucks

i jeśli jazda na drugi koniec miasta jest warta 100$, jest warta 100$

no matter what you're saving it on. People don't think that way.

bez względu na to na czym je oszczędzasz. ludzie tak nie myślą.

That's why they don't know whether their mutual fund manager

i dlatego nie wiedzą czy manager ich funduszu inwestycyjnego

is taking 0.1 percent or 0.15 percent of their investment,

pobiera 0.1 czy 0.15% od ich inwestycji

but they clip coupons to save one dollar off of toothpaste.

ale zbierają kupony by zaoszczędzić dolara na paście do zębów

Now, you can see, this is the problem of shifting comparisons,

to jest właśnie problem różnych porównań

because what you're doing is, you're comparing the 100 bucks

bo to, co człowiek robi, to porównuje 100$

to the purchase that you're making,

do zakupu którego dokonuje

but when you go to spend that money you won't be making that comparison.

ale gdy pójdzie wydać te pieniądze, nie będzie już robić tego porównania.

You've all had this experience.

wszyscy tego doświadczyliście.

If you're an American, for example, you've probably traveled in France.

jeśli jesteś Amerykaninem, prawdopodobnie podróżowałeś po Francji

And at some point you may have met a couple

i być może spotkałeś parę

from your own hometown, and you thought,

ze swojego rodzinnego miasteczka, i pomyślałeś

"Oh, my God, these people are so warm. They're so nice to me.

"o rany, ci ludzie są tacy ciepli, tacy mili. .

I mean, compared to all these people who hate me

w porównaniu z tymi wszystkimi, którzy mnie nienawidzą

when I try to speak their language and hate me more when I don't,

gdy próbuję mówić ich językiem i nienawidzą mnie jeszcze bardziej gdy tego nie robię

these people are just wonderful." And so you tour France with them,

Ci ludzie są wprost cudowni" - więc zwiedzacie Francję razem,

and then you get home and you invite them over for dinner,

a po powrocie do domu zapraszasz ich do siebie na kolację

and what do you find?

i co się okazuje?

Compared to your regular friends,

w porównaniu z twoimi przyjaciółmi

they are boring and dull, right? Because in this new context,

są nudni i nijacy prawda? bo w tym nowym kontekście,

the comparison is very, very different. In fact, you find yourself

porównanie jest zupełnie inne. w zasadzie,

disliking them enough almost to qualify for French citizenship.

nie lubisz ich do tego stopnia żeby ubiegać się o obywatelstwo francuskie.

Now, you have exactly the same problem when you shop for a stereo.

problem jest dokładnie ten sam gdy chcemy kupić sprzęt grający.

You go to the stereo store, you see two sets of speakers --

wchodzisz do sklepu i widzisz dwa zestawy głośników

these big, boxy, monoliths, and these little, sleek speakers,

te wielkie pudła i małe połyskujące głośniczki

and you play them, and you go, you know, I do hear a difference:

włączasz je i mówisz: "tak, naprawdę słyszę różnicę:

the big ones sound a little better.

te duże brzmią trochę lepiej".

And so you buy them, and you bring them home,

więc kupujesz je, bierzesz do domu

and you entirely violate the décor of your house.

i kompletnie rujnujesz nimi wystrój.

And the problem, of course, is that this comparison you made in the store

problem polega na tym że porównanie którego dokonałeś w sklepie

is a comparison you'll never make again.

jest porównaniem którego już nigdy nie zrobisz.

What are the odds that years later you'll turn on the stereo and go,

jakie są szanse że po kilku latach włączysz sprzęt i powiesz

"Sounds so much better than those little ones,"

"brzmi znacznie lepiej niż te małe"

which you can't even remember hearing.

których już nawet nie pamiętasz

The problem of shifting comparisons is even more difficult

problem zmieniających się porównań jest jeszcze trudniejszy

when these choices are arrayed over time.

gdy wybory są rozłożone w czasie

People have a lot of trouble making decisions

ludzie mają mnóstwo problemów z podejmowaniem decyzji

about things that will happen at different points in time.

dotyczących rzeczy które zdarzą się w różnych momentach

And what psychologists and behavioral economists have discovered

i psychologowie i behawioralni ekonomiści zauważyli

is that by and large people use two simple rules.

że zazwyczaj ludzie posługują się dwoma prostymi regułami

So let me give you one very easy problem, a second very easy problem

więc pozwólcie ze dam wam jeden bardzo prosty problem, drugi bardzo prosty problem

and then a third, hard, problem.

i potem trzeci trudny problem.

Here's the first easy problem:

oto pierwszy prosty problem:

You can have 60 dollars now or 50 dollars now. Which would you prefer?

możesz mieć 60$ teraz albo 50$ teraz. co byś wolał?

This is what we call a one-item IQ test, OK?

to jest tzw jednoelementowy test na inteligencję.

All of us, I hope, prefer more money, and the reason is,

wszyscy mam nadzieje wolą więcej pieniędzy a to dlatego

we believe more is better than less.

że wierzymy że więcej jest lepsze od mniej

Here's the second problem:

oto drugi problem:

You can have 60 dollars today or 60 dollars in a month. Which would you prefer?

możesz mieć 60$ dziś albo 60$ za miesiąc.co byś wolał?

Again, an easy decision,

znowu, prosty wybór,

because we all know that now is better than later.

bo wszyscy wiemy że teraz jest lepsze od później

What's hard in our decision-making is when these two rules conflict.

trudność pojawia się gdy te dwie zasady stoją w konflikcie.

For example, when you're offered 50 dollars now or 60 dollars in a month.

np gdy oferuje ci się 50$ teraz albo 60$ za miesiąc

This typifies a lot of situations in life in which you will gain

to symbolizuje wiele sytuacji w życiu gdzie zyskasz

by waiting, but you have to be patient.

czekając, ale musisz być cierpliwy

What do we know? What do people do in these kinds of situations?

co wiemy? co ludzie robią w tego typu sytuacjach?

Well, by and large people are enormously impatient.

cóż, w większości ludzie są bardzo niecierpliwi

That is, they require interest rates in the hundred

tzn wymagają stopy procentowej w setkach

or thousands of percents in order to delay gratification

lub tysiącach procentów by opóźnić gratyfikację

and wait until next month for the extra 10 dollars.

i zaczekać, do następnego miesiąca na dodatkowe 10$

Maybe that isn't so remarkable, but what is remarkable is

może to nie jest takie niezwykłe, ale niezwykłe jest

how easy it is to make this impatience go away by simply changing

to jak łatwo można się pozbyć tej niecierpliwości po prostu zmieniając

when the delivery of these monetary units will happen.

datę, kiedy zostaną wypłacone pieniądze.

Imagine that you can have 50 dollars in a year -- that's 12 months --

wyobraź sobie ze możesz mieć 50$ za rok - tj 12 miesięcy

or 60 dollars in 13 months.

albo 60 $ za 13 miesięcy

What do we find now?

i co się okazuje?

People are gladly willing to wait: as long as they're waiting 12,

ludzie z chęcią zaczekają: skoro już czekają 12,

they might as well wait 13.

mogą również poczekać 13.

What makes this dynamic inconsistency happen?

co powoduje tą dynamiczną niespójność?

Comparison. Troubling comparison. Let me show you.

porównanie. kłopotliwe porównanie. pozwólcie ze wam pokaże.

This is just a graph showing the results that I just suggested

oto graf pokazujący wyniki o których mówiłem

you would show if I gave you time to respond, which is,

że pokazalibyście gdybym dal wam czas na odpowiedź, otóż

people find that the subjective value of 50 is higher

ludzie uważają ze subiektywna wartość 50 jest wyższa

than the subjective value of 60 when they'll be delivered in now

niż subiektywna wartość 60 gdy ma im zostać wypłacona teraz

or one month, respectively -- a 30-day delay --

albo za miesiąc, odpowiednio - z 30dniowym opóźnieniem

but they show the reverse pattern when you push the entire decision

ale pokazują odwrotny trend jeśli przeniesiemy całą decyzję

off into the future a year.

w przyszłość, o rok.

Now, why in the world do you get this pattern of results?

no więc skąd się bierze taki układ wyników?

These guys can tell us.

ci goście mogą nam odpowiedzieć

What you see here are two lads,

oto dwóch facetów.

one of them larger than the other: the fireman and the fiddler.

strażak i skrzypek, jeden z nich jest wyższy od drugiego.

They are going to recede towards the vanishing point in the horizon,

zaraz zaczną oddalać się w kierunku punktu na horyzoncie,

and I want you to notice two things.

i chce żebyście zauważyli dwie rzeczy.

At no point will the fireman look taller than the fiddler. No point.

w żadnym momencie skrzypek nie będzie wyglądał na większego od strażaka. w żadnym.

However, the difference between them seems to be getting smaller.

jednak różnica miedzy nimi będzie się zdawała maleć

First it's an inch in your view, then it's a quarter-inch,

najpierw jest to cal, potem ćwierć cala,

then a half-inch, and then finally they go off the edge of the earth.

i w końcu znikają z powierzchni ziemi.

Here are the results of what I just showed you.

oto wyniki ktore własnie wam pokazałem.

This is the subjective height --

to jest subiektywny wzrost -

the height you saw of these guys at various points.

wzrost ktory wy widzieliście, tych dwóch kolesi w różnych punktach

And I want you to see that two things are true.

i chcę żebyście zobaczyli że dwie rzeczy są prawdziwe

One, the farther away they are, the smaller they look;

po pierwsze im dalej są tym mniejsi się wydaja

and two, the fireman is always bigger than the fiddler.

po drugie, strażak jest zawsze większy od skrzypka

But watch what happens when we make some of them disappear. Right.

zobaczcie co się stanie gdy sprawimy że część z nich zniknie.

At a very close distance, the fiddler looks taller than the fireman,

z bardzo bliskiej odległości skrzypek wydaje się wyższy od strażaka,

but at a far distance

z dużej odległości

their normal, their true, relations are preserved.

ich normalne, prawdziwe relacje są zachowane

As Plato said, what space is to size, time is to value.

jak powiedział Platon: przestrzeń jest tym dla rozmiaru czym czas dla wartości

These are the results of the hard problem I gave you:

a to są wyniki tego trudnego problemu, o którym powiedziałem:

60 now or 50 in a month?

60 teraz czy 50 za miesiąc?

And these are subjective values,

a to są subiektywne wartości

and what you can see is, our two rules are preserved.

i jak widzicie nasze dwie zasady są zachowane

People always think more is better than less:

ludzie zawsze myślą że więcej jest lepiej niż mniej

60 is always better than 50,

60 jest zawsze lepsze od 50

and they always think now is better than later:

i zawsze uważają że teraz jest lepsze od później

the bars on this side are higher than the bars on this side.

słupki po tej stronie są wyższe od słupków po tej stronie

Watch what happens when we drop some out.

zobaczcie co się stanie gdy kilka z nich odrzucimy

Suddenly we have the dynamic inconsistency that puzzled us.

i nagle mamy ta dynamiczną niekonsekwencję która nas zdziwiła

We have the tendency for people to go for 50 dollars now

ludzie mają tendencję do wybierania 50$ teraz

over waiting a month, but not if that decision is far in the future.

zamiast czekania miesiąc ale nie jeśli ta decyzja jest odwleczona w czasie

Notice something interesting that this implies -- namely, that

zauważcie ciekawostkę, która z tego wynika

when people get to the future, they will change their minds.

kiedy ludzie dotrą do przyszłości, zmienią zdanie

That is, as that month 12 approaches, you will say,

gdy nadejdzie 12 miesiąc, powiecie

what was I thinking, waiting an extra month for 60 dollars?

co ja sobie myślałem, z tym czekaniem dodatkowy miesiąc na 60$?

I'll take the 50 dollars now.

biorę 50$ teraz.

Well, the question with which I'd like to end is this:

pytanie którym chciałbym zakończyć brzmi:

If we're so damn stupid, how did we get to the moon?

skoro jesteśmy tacy głupi, jak dotarliśmy na księżyc?

Because I could go on for about two hours with evidence

bo mogę tak mówić przez ok 2h o dowodach

of people's inability to estimate odds and inability to estimate value.

na ludzką niezdolność do szacowania prawdopodobieństwa i wartości

The answer to this question, I think, is an answer you've already heard

odpowiedz na to pytanie jest odpowiedzią którą już słyszeliście

in some of the talks, and I dare say you will hear again:

w niektórych prezentacjach i ośmielę się stwierdzić ze jeszcze usłyszycie:

namely, that our brains were evolved for a very different world

nasze mózgi były przystosowane do innego świata

than the one in which we are living.

niż ten w którym żyjemy

They were evolved for a world

były przystosowane do świata

in which people lived in very small groups,

w którym ludzie żyli w małych grupach,

rarely met anybody who was terribly different from themselves,

rzadko spotykali kogoś znacznie różniącego się od nich,

had rather short lives in which there were few choices

żyli raczej krótko i rzadko podejmowali decyzje

and the highest priority was to eat and mate today.

i najwyższym priorytetem było jeść i spółkować danego dnia.

Bernoulli's gift, Bernoulli's little formula, allows us, it tells us

dar Bernoulliego, jego mała wzór mówi nam

how we should think in a world for which nature never designed us.

jak powinniśmy myśleć w świecie dla którego natura nas nie stworzyła

That explains why we are so bad at using it, but it also explains

to wyjaśnia dlaczego jesteśmy tacy kiepscy w jej stosowaniu i

why it is so terribly important that we become good, fast.

dlaczego ta bardzo ważne jest abyśmy szybko stali się biegli.

We are the only species on this planet

jesteśmy jedynym gatunkiem na tej planecie

that has ever held its own fate in its hands.

który trzyma swój los w swoich rękach

We have no significant predators,

nie mamy żadnych poważnych wrogów

we're the masters of our physical environment;

jesteśmy panami naszego fizycznego środowiska

the things that normally cause species to become extinct

rzeczy które normalnie powodują wyginiecie gatunków

are no longer any threat to us.

nie stanowią dla nas zagrożenia

The only thing -- the only thing -- that can destroy us and doom us

jedyna rzeczy która może nas zniszczyć i skazać na zagładę

are our own decisions.

są nasze własne decyzje

If we're not here in 10,000 years, it's going to be because

jeśli nie będzie nas tutaj za 10 000 lat to stanie się tak, bo

we could not take advantage of the gift given to us

nie potrafiliśmy wykorzystać daru ofiarowanego nam

by a young Dutch fellow in 1738,

przez młodego holenderskiego faceta w 1738

because we underestimated the odds of our future pains

bo zaniżyliśmy prawdopodobieństwo przyszłych trudności

and overestimated the value of our present pleasures.

i przeceniliśmy wartość obecnych przyjemności.

Thank you.

dziękuję.

(Applause)

(oklaski)

Chris Anderson: That was remarkable.

To było niesamowite.

We have time for some questions for Dan Gilbert. One and two.

mamy czas na pytania do Dana Gilberta. Jedno lub dwa.

Bill Lyell: Would you say that this mechanism

Bill Lyel: czy nie uważasz, że ten mechanizm

is in part how terrorism actually works to frighten us,

to po części jak terroryzm próbuje nas zastraszyć

and is there some way that we could counteract that?

i czy jest jakiś sposób by temu przeciwdziałać?

Dan Gilbert: I actually was consulting recently

tak się składa, że ostatnio konsultowałem

with the Department of Homeland Security, which generally believes

z Departamentem Obrony Narodowej, który uważa

that American security dollars should go to making borders safer.

że amerykańskie dolary powinny iść na zabezpieczenie granic

I tried to point out to them that terrorism was a name

próbowałem udowodnić, że terroryzm to nazwa

based on people's psychological reaction to a set of events,

oparta na ludzkiej psychologicznej reakcji na zestaw zdarzeń

and that if they were concerned about terrorism they might ask

i jeśli martwią się terroryzmem powinni zapytać

what causes terror and how can we stop people from being terrified,

co go powoduje i jak sprawić by ludzie się nie bali

rather than -- not rather than, but in addition to

raczej, no może nie raczej ale poza

stopping the atrocities that we're all concerned about.

powstrzymywaniem okropności którymi się wszyscy przejmujemy

Surely the kinds of play that at least American media give to --

uwaga jaką przynajmniej amerykańskie media poświęcają

and forgive me, but in raw numbers these are very tiny accidents.

i wybaczcie, ale w większości są to małe wypadki

We already know, for example, in the United States,

wiemy już na przykład że w U.S.A

more people have died as a result of not taking airplanes --

więcej ludzi zginęło bo zrezygnowali z latania samolotami

because they were scared -- and driving on highways,

ze strachu, i wybrało autostrady

than were killed in 9/11. OK?

niż zginęło podczas 9/11.

If I told you that there was a plague

gdybym wam powiedział że będzie epidemia

that was going to kill 15,000 Americans next year,

która zabije 15 000 amerykanów w przyszłym roku

you might be alarmed if you didn't find out it was the flu.

moglibyście się przejąć nie wiedząc, że to grypa.

These are small-scale accidents, and we should be wondering

to są małe wypadki, i powinniśmy się zastanowić

whether they should get the kind of play,

czy zasługują na tyle uwagi

the kind of coverage, that they do.

na takie zainteresowanie jakim się cieszą

Surely that causes people to overestimate the likelihood

z pewnością to sprawia, że ludzie przeceniają prawdopodobieństwo

that they'll be hurt in these various ways,

że coś im się stanie w ten sposób,

and gives power to the very people who want to frighten us.

i daje to władzę tym samym ludziom którzy chcą nas przestraszyć

CA: Dan, I'd like to hear more on this. So, you're saying

CA: Dan, chciałbym usłyszeć więcej na ten temat. więc mówisz

that our response to terror is, I mean, it's a form of mental bug?

że nasza reakcja na terror to taki rodzaj umysłowego wirusa?

Talk more about it.

opowiedz o tym więcej

DG: It's out-sized. I mean, look.

DG: to jest rozdmuchane. popatrz.

If Australia disappears tomorrow,

jeśli Australia jutro zniknie

terror is probably the right response.

przerażenie będzie prawdopodobnie właściwą reakcją

That's an awful large lot of very nice people. On the other hand,

to bardzo dużo szalenie miłych ludzi. z drugiej strony,

when a bus blows up and 30 people are killed,

gdy eksploduje autobus i ginie 30 osób,

more people than that were killed

więcej ludzi ginie

by not using their seatbelts in the same country.

bo nie używa pasów bezpieczeństwa w tym samym kraju

Is terror the right response?

czy terror to właściwa reakcja?

CA: What causes the bug? Is it the drama of the event --

CA: co powoduje tego wirusa? czy to dramatyzm wydarzenia

that it's so spectacular?

jego spektakularność?

Is it the fact that it's an intentional attack by, quote, outsiders?

czy może to że jest międzynarodowy atak ze strony outsiderów?

What is it?

co to jest?

DG: Yes. It's a number of things, and you hit on several of them.

DG: tak. jest wiele powodów, i trafiłeś w kilka z nich.

First, it's a human agent trying to kill us --

po pierwsze, to czynnik ludzki, który próbuje nas zabić -

it's not a tree falling on us by accident.

to nie drzewo które spada na nas przez przypadek

Second, these are enemies who may want to strike and hurt us again.

po drugie: to są wrogowie którzy mogą zechcieć uderzyć i skrzywdzic nas ponownie.

People are being killed for no reason instead of good reason --

ludzie są zabijani bez powodu zamiast dobrego powodu -

as if there's good reason, but sometimes people think there are.

tak jakby był dobry powód, ale czasem ludzie myślą że są takie.

So there are a number of things that together

więc jest wiele czynników które razem

make this seem like a fantastic event, but let's not play down

sprawiają że to wygląda jak fantastyczne zdarzenie, ale nie ignorujmy

the fact that newspapers sell when people see something in it

faktu że gazety sprzedają się gdy ludzie widzą coś

they want to read. So there's a large role here played by the media,

o czym chcą przeczytać. więc rola mediów jest ogromna

who want these things to be

oni chcą by rzeczy były

as spectacular as they possibly can.

tak spektakularne jak tylko mogą być

CA: I mean, what would it take to persuade our culture to downplay it?

CA: jak można sprawić by nasza kultura to trochę zbagatelizowała?

DG: Well, go to Israel. You know,

DG: cóż pojedź do Izraela.

go to Israel. And a mall blows up,

centrum handlowe wybucha

and then everybody's unhappy about it, and an hour-and-a-half later --

i każdy jest nieszczęśliwy z tego powodu, i pół godziny później

at least when I was there, and I was 150 feet from the mall

przynajmniej kiedy ja tam byłem, a to było 150 stóp od centrum

when it blew up -- I went back to my hotel

gdy wybuchło - wróciłem do mojego hotelu

and the wedding that was planned was still going on.

a ślub który był zaplanowany cały czas trwał

And as the Israeli mother said,

i, jak powiedziała izraelska matka:

she said, "We never let them win by stopping weddings."

powiedziała: " nigdy nie pozwolimy im wygrać przez powstrzymywanie ślubów"

I mean, this is a society that has learned --

to jest społeczeństwo, które nauczyło się

and there are others too -- that has learned to live

i są też inne, które nauczyły się żyć

with a certain amount of terrorism and not be quite as upset by it,

z pewną dozą terroryzmu i nie emocjonować się tym tak.

shall I say, as those of us who have not had many terror attacks.

jak ci którzy mieli niewiele tego typu ataków

CA: But is there a rational fear that actually,

CA: ale czy jest racjonalny lęk,

the reason we're frightened about this is because we think that

z powodu którego się boimy jest to że

the Big One is to come?

ten Prawdziwy Atak dopiero się zdarzy?

DG: Yes, of course. So, if we knew that this was the worst attack

DG; tak, oczywiście. gdybyśmy wiedzieli że to był najgorszy atak

there would ever be, there might be more and more buses of 30 people --

który kiedykolwiek się zdarzy, może być więcej autobusów z 30 osobami

we would probably not be nearly so frightened.

pewnie nie bylibyśmy tak przerażeni

I don't want to say -- please, I'm going to get quoted somewhere

nie chcę powiedzieć - proszę, niech nikt mnie tak nie cytuje

as saying, "Terrorism is fine and we shouldn't be so distressed."

"terroryzm jest ok i nie powinniśmy się tak denerwować"

That's not my point at all.

wcale nie o to mi chodzi.

What I'm saying is that, surely, rationally,

mówię tylko że z pewnością, racjonalnie rzecz biorąc

our distress about things that happen, about threats,

nasz niepokój związany z tym co się dzieje, z zagrożeniami

should be roughly proportional to the size of those threats

powinien być wprost proporcjonalny do tych zagrożeń

and threats to come.

i tych które nadejdą.

I think in the case of terrorism, it isn't.

myślę że w przypadku terroryzmu tak nie jest.

And many of the things we've heard about from our speakers today --

jak i w przypadku wielu z tych rzeczy - o których dziś słyszeliśmy -

how many people do you know got up and said,

ilu znacie ludzi którzy wstali i powiedzieli,

Poverty! I can't believe what poverty is doing to us.

ubóstwo! to straszne co ona nam robi.

People get up in the morning; they don't care about poverty.

ludzie wstają rano; bieda ich nie obchodzi

It's not making headlines, it's not making news, it's not flashy.

nie zapewnia nagłówków; to nie news, nie jest krzykliwe.

There are no guns going off.

nie słychać strzałów.

I mean, if you had to solve one of these problems, Chris,

Chris, gdybyś miał rozwiązać jeden z tych problemów

which would you solve? Terrorism or poverty?

który byś rozwiązał? problem biedy czy terroryzmu?

(Laughter)

(śmiech)

(Applause)

(oklaski)

That's a tough one.

to trudne.

CA: There's no question.

CA: nie ma dwóch zdań

Poverty, by an order of magnitude, a huge order of magnitude,

bieda. ze względu na skalę. ze względu na gigantyczny rozmiar.

unless someone can show that there's, you know,

chyba że ktoś może mi pokazać że, no wiesz

terrorists with a nuke are really likely to come.

terroryści z bronią jądrową naprawdę mogą nadejść.

The latest I've read, seen, thought

z tego co czytam, widzę, myślę

is that it's incredibly hard for them to do that.

bardzo ciężko by im było tego dokonać

If that turns out to be wrong, we all look silly,

jeśli okaże się że się mylimy, wszyscy będziemy głupio wyglądać

but with poverty it's a bit --

ale z biedą jest trochę -

DG: Even if that were true, still more people die from poverty.

DG: nawet gdyby to była prawda, nadal więcej ludzi umiera z powodu biedy

CA: We've evolved to get all excited

CA: wyewoluowaliśmy w taki sposób że ekscytujemy się

about these dramatic attacks. Is that because in the past,

tymi dramatycznymi atakami. to dlatego że w przeszłości

in the ancient past, we just didn't understand things like disease

w zamierzchłej przeszłości, po prostu nie rozumieliśmy rzeczy takich ja choroby

and systems that cause poverty and so forth,

systemy które powodują biedę itd

and so it made no sense for us as a species to put any energy

i dlatego nie miało sensu dla nas jako gatunku marnowanie energii

into worrying about those things?

na martwienie się takimi rzeczami?

People died; so be it.

ludzie umierali. tak bywa.

But if you got attacked, that was something you could do something about.

ale jak zostałeś zaatakowany to było coś co mogłeś z tym zrobić

And so we evolved these responses.

więc rozwinęliśmy takie reakcje.

Is that what happened?

czy to właśnie się stało?

DG: Well, you know, the people who are most skeptical

DG: najbardziej sceptyczni

about leaping to evolutionary explanations for everything

wobec ewolucyjnych wyjaśnień wszystkiego

are the evolutionary psychologists themselves.

są sami ewolucyjni psychologowie

My guess is that there's nothing quite that specific

Myślę że nie ma niczego tak konkretnego

in our evolutionary past. But rather, if you're looking for

w naszej ewolucyjnej przeszłości. raczej, jeśli szukasz

an evolutionary explanation, you might say

ewolucyjnego wyjaśnienia, to możesz powiedzieć

that most organisms are neo-phobic -- that is, they're a little scared

że większość organizmów jest neofobami - tzn trochę się boją

of stuff that's new and different.

rzeczy które są nowe i inne

And there's a good reason to be,

i jest to uzasadnione,

because old stuff didn't eat you. Right?

znane rzeczy cię nie zjadły, prawda?

Any animal you see that you've seen before is less likely

każde zwierze które już widziałeś ma mniejsze szanse

to be a predator than one that you've never seen before.

na bycie drapieżnikiem niż takie którego nigdy nie widziałeś

So, you know, when a school bus is blown up and we've never seen this before,

więc jeśli wybucha autobus szkolny i nigdy tego nie widziałeś

our general tendency is to orient towards

to naszą ogólną tendencją jest skupiać się

that which is new and novel is activated.

na tym co nowe.

I don't think it's quite as specific a mechanism

nie sądzę by był to aż tak specyficzny mechanizm

as the one you alluded to, but maybe a more fundamental one underlying it.

jak ten do którego ty nawiązałeś, ale może bardziej elementarny, leżący u jego podstaw

Jay Walker: You know, economists love to talk about

Jay Walker. ekonomiści uwielbiają mówić o

the stupidity of people who buy lottery tickets. But I suspect

głupocie ludzi którzy kupują kupony na loterię. ale podejrzewam

you're making the exact same error you're accusing those people of,

że popełniacie ten sam błąd o który oskarżacie innych

which is the error of value.

czyli błąd przypisywania wartości.

I know, because I've interviewed

wiem, bo przeprowadziłem wywiady

about 1,000 lottery buyers over the years.

z ok 1000 graczami na przestrzeni lat.

It turns out that the value of buying a lottery ticket is not winning.

okazuje się że wartość zakupu kuponu na loterię to nie wygrana

That's what you think it is. All right?

ty myślisz że tak jest. zgadza się?

The average lottery buyer buys about 150 tickets a year,

przeciętny gracz kupuje ok 150 kuponów rocznie

so the buyer knows full well that he or she is going to lose,

wiedząc doskonale że przegra

and yet she buys 150 tickets a year. Why is that?

a jednak kupuje 150 kuponów rocznie. dlaczego?

It's not because she is stupid or he is stupid.

nie dlatego że jest głupi

It's because the anticipation of possibly winning

ale dlatego że oczekiwanie na potencjalną wygraną

releases serotonin in the brain, and actually provides a good feeling

uwalnia serotoninę w mózgu, która zapewnia dobre samopoczucie

until the drawing indicates you've lost.

aż do losowania które pokazuje że przegrałeś

Or, to put it another way, for the dollar investment,

innymi słowy, za 1$ inwestycji

you can have a much better feeling than flushing the money

możesz się poczuć znacznie lepiej niż gdybyś spuścił pieniądze

down the toilet, which you cannot have a good feeling from.

w toalecie, co nie poprawi ci humoru.

Now, economists tend to --

ekonomiści mają skłonność do -

(Applause)

(oklaski)

-- economists tend to view the world

ekonomiści mają skłonność do patrzenia na świat

through their own lenses, which is:

ze swojego punktu widzenia, czyli

this is just a bunch of stupid people.

że ludzie to tylko banda głupków

And as a result, many people look at economists as stupid people.

w efekcie wielu ludzi patrzy na ekonomistów jak na głupków

And so fundamentally, the reason we got to the moon is,

i zasadniczo dotarliśmy na księżyc

we didn't listen to the economists. Thank you very much.

bo nie słuchaliśmy ekonomistów. dziękuję bardzo

(Applause)

(oklaski)

DG: Well, no, it's a great point. It remains to be seen

DG: no cóż, słuszna uwaga. pozostaje niewiadomą

whether the joy of anticipation is exactly equaled

czy radość z oczekiwania jest dokładnie równa

by the amount of disappointment after the lottery. Because remember,

rozczarowaniu po po losowaniu. bo pamiętajcie:

people who didn't buy tickets don't feel awful the next day either,

ludzie którzy nie kupili kuponu nie czuja się fatalnie następnego dnia

even though they don't feel great during the drawing.

chociaż nie czują się świetnie podczas losowania.

I would disagree that people know they're not going to win.

nie zgodziłbym się że ludzie wiedza że nie wygrają

I think they think it's unlikely, but it could happen,

myślę że uważają to za mało prawdopodobne ale mogłoby się zdarzyć

which is why they prefer that to the flushing.

i to dlatego wolą loterię od spuszczenia pieniędzy w toalecie.

But certainly I see your point: that there can be

ale rozumiem twój punkt widzenia:może być

some utility to buying a lottery ticket other than winning.

jakiś pożytek z kupna kuponu inny niż wygrana

Now, I think there's many good reasons not to listen to economists.

uważam że jest wiele dobrych powodów żeby nie słuchać ekonomistów

That isn't one of them, for me, but there's many others.

dla mnie to akurat nie jest jeden z nich ale jest wiele innych

CA: Last question.

CA: ostatnie pytanie

Aubrey de Grey: My name's Aubrey de Grey, from Cambridge.

Aubrey de Grey: mam na imię Aubrey de Grey, z Cambridge

I work on the thing that kills more people than anything else kills --

pracuję nad tym co zabija więcej ludzi niż cokolwiek innego

I work on aging -- and I'm interested in doing something about it,

pracuję nad starzeniem - i chciałabym coś z tym zrobić

as we'll all hear tomorrow.

jak wszyscy jutro usłyszycie.

I very much resonate with what you're saying,

zgadzam się z tym co mówisz

because it seems to me that the problem

bo wydaje mi się że problem

with getting people interested in doing anything about aging

z zainteresowaniem ludzi zrobieniem czegoś ze starzeniem

is that by the time aging is about to kill you it looks like cancer

polega na tym ze gdy starzenie zaczyna nas zabijać wygląda jak rak

or heart disease or whatever. Do you have any advice?

albo choroba serca albo cokolwiek. masz jakieś rady?

(Laughter)

(śmiech)

DG: For you or for them?

DG: dla nich czy dla ciebie?

AdG: In persuading them.

ADG: na przekonanie ich

DG: Ah, for you in persuading them.

DG: na to jak ty możesz ich przekonać

Well, it's notoriously difficult to get people to be farsighted.

cóż to, bardzo trudno jest sprawić by ludzie byli dalekowzroczni

But one thing that psychologists have tried that seems to work

ale jedno czego psychologowie próbowali i co zdaje się działać

is to get people to imagine the future more vividly.

to namówić ludzi by wyobrazili sobie przyszłość wyraźniej

One of the problems with making decisions about the far future

jeden z problemów z podejmowaniem decyzji dotyczących dalekiej przyszłości

and the near future is that we imagine the near future

i bliskiej przyszłości polega na tym że bliską przyszłość wyobrażamy sobie

much more vividly than the far future.

dokładniej niż daleką przyszłość

To the extent that you can equalize the amount of detail

do tego stopnia że jeśli możesz zrównać ilość szczegółów

that people put into the mental representations

które ludzie umieszczają w swojej w wyobrażeniu

of near and far future, people begin to make decisions

bliskiej i dalekiej przyszłości,to ludzie zaczynają podejmować decyzje

about the two in the same way.

na ich temat w ten sam sposób

So, would you like to have an extra 100,000 dollars when you're 65

więc pytanie: czy chciałbyś mieć dodatkowe 100 000$ w wieku 65 lat

is a question that's very different than,

to pytanie zupełnie inne od

imagine who you'll be when you're 65: will you be living,

wyobrażania sobie kim będziesz w wieku 65 lat, czy będziesz żył

what will you look like, how much hair will you have,

jak będziesz wyglądał, ile będziesz miał włosów

who will you be living with.

z kim będziesz mieszkał

Once we have all the details of that imaginary scenario,

gdy już mamy wszystkie szczegóły tego wymyślonego scenariusza

suddenly we feel like it might be important to save

nagle możemy poczuć że oszczędzanie jest ważne

so that that guy has a little retirement money.

po to by ten facet miał trochę kasy na emeryturze

But these are tricks around the margins.

ale to tylko sztuczki

I think in general you're battling a very fundamental human tendency,

generalnie myślę że walczysz z zasadniczą ludzką tendencją

which is to say, "I'm here today,

do mówienia: " jestem tu dzisiaj"

and so now is more important than later."

więc teraz jest ważniejsze niż później"

CA: Dan, thank you. Members of the audience,

CA: Dan dziękuję. dziękuję publiczności

that was a fantastic session. Thank you.

to była fantastyczna sesja. dziękuję.

(Applause)

(oklaski)