Dame Stephanie Shirley: Why do ambitious women have flat heads?

Translator: Thi Minh Phuong Chu Reviewer: Hồng Khánh Lê

When I wrote my memoir,

Khi tôi viết hồi ký,

the publishers were really confused.

Các nhà xuất bản thật sự bối rối.

Was it about me as a child refugee,

Sẽ giới thiệu tôi là một đứa trẻ tị nạn,

or as a woman who set up a high-tech software company back in the 1960s,

hay là nữ chủ sáng lập công ty phần mềm công nghệ cao thập niên 1960,

one that went public

một công ty nổi tiếng

and eventually employed over 8,500 people?

và đã thâu nhận hơn 8.500 người?

Or was it as a mother of an autistic child?

Hay đó là người mẹ của một đứa trẻ tự kỷ?

Or as a philanthropist that's now given away serious money?

Hay là một người hảo tâm đã rộng mở túi tiền?

Well, it turns out, I'm all of these.

Vâng, hóa ra tôi là tất cả những phụ nữ đó.

So let me tell you my story.

Vậy, xin phép cho tôi kể với quý vị câu chuyện của tôi.

All that I am stems from when I got onto a train in Vienna,

Với tôi, tất cả bắt đầu từ lần tôi lên chuyến tàu hỏa ở thành phố Vienna,

part of the Kindertransport that saved nearly 10,000 Jewish children

là chuyến tàu Kindertransport đã cứu khoảng 10.000 trẻ em Do Thái

from Nazi Europe.

từ các nước Châu Âu bị Đức Quốc Xã chiếm đóng.

I was five years old, clutching the hand of my nine-year-old sister

Lúc đó tôi mới năm tuổi, được ôm chặt trong tay của chị gái 9 tuổi

and had very little idea as to what was going on.

và lúc đó tôi đã có một ý niệm rất mơ hồ về những điều đang xảy ra.

"What is England and why am I going there?"

" Nước Anh là gì và tại sao tôi đi đến đó?"

I'm only alive because so long ago, I was helped by generous strangers.

Tôi còn sống đến hôm nay là nhờ vào sự giúp đỡ hào phóng của những người xa lạ.

I was lucky, and doubly lucky to be later reunited

Tôi thật may mắn, và may mắn bội phần khi được gặp lại

with my birth parents.

bố mẹ đẻ của tôi.

But, sadly, I never bonded with them again.

Nhưng thật buồn, tôi không bao giờ được trở lại sống với họ nữa.

But I've done more in the seven decades since that miserable day

Nhưng tôi đã làm, trong bảy thập niên qua từ ngày định mệnh đau buồn

when my mother put me on the train

khi mẹ tôi đưa tôi lên chuyến tàu đó

than I would ever have dreamed possible.

tôi đã làm nhiều điều hơn cả những gì tôi có thể mơ ước.

And I love England, my adopted country,

Và tôi yêu nước Anh, đất nước đã nhận nuôi tôi, mãnh liệt

with a passion that perhaps only someone who has lost their human rights can feel.

đến mức mà chỉ ai đã bị cướp mất quyền làm người mới có thể cảm nhận được.

I decided to make mine a life that was worth saving.

Tôi quyết phải làm cho cuộc đời này xứng đáng với ơn cứu mạng.

And then, I just got on with it.

Và rồi, tôi luôn theo đuổi quyết định đó.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Let me take you back to the early 1960s.

Cho phép tôi đưa quý vị trở lại thập niên 1960.

To get past the gender issues of the time,

Để vượt qua vấn đề giới tính của thời đại lúc bấy giờ,

I set up my own software house at one of the first such startups in Britain.

tôi lập cơ sở phần mềm, là một trong những công ty phần mềm đầu tiên tại Anh.

But it was also a company of women, a company for women,

Nhưng nó cũng là một công ty của phụ nữ và cho phụ nữ,

an early social business.

một hình dạng ban đầu của "kinh doanh vì mục đích xã hội."

And people laughed at the very idea because software, at that time,

Và người ta đã cười cợt chính ý tưởng này vì phần mềm vào thời điểm đó,

was given away free with hardware.

không được như phần phần cứng.

Nobody would buy software, certainly not from a woman.

Không ai mua phần mềm cả, càng không thể mua phần mềm do phụ nữ viết.

Although women were then coming out of the universities with decent degrees,

Mặc dù phụ nữ cũng ra trường với tấm bằng đại học đúng nghĩa,

there was a glass ceiling to our progress.

nhưng vẫn còn những giới hạn vô hình đối với sự tiến bộ của chúng tôi.

And I'd hit that glass ceiling too often,

Và tôi đã thường xuyên đập vỡ bức tường giới hạn đó,

and I wanted opportunities for women.

và tôi muốn mang lại cơ hội cho phụ nữ.

I recruited professionally qualified women who'd left the industry on marriage,

Tôi đã tuyển dụng phụ nữ có chuyên môn cao, trước đó đã bỏ việc vì hôn nhân,

or when their first child was expected

hay vì họ mang đứa con đầu lòng

and structured them into a home-working organization.

và tôi đã thâu nhận họ nhờ vào cách tổ chức làm việc tại nhà.

We pioneered the concept of women going back into the workforce

Chúng tôi đi tiên phong trong phong trào "phụ nữ trở lại công việc"

after a career break.

sau thời gian tạm nghỉ.

We pioneered all sorts of new, flexible work methods:

Chúng tôi cũng tiên phong trong phương thức làm việc mới và linh động:

job shares, profit-sharing, and eventually, co-ownership

chia sẻ công việc, chia sẻ CV và cuối cùng là đồng sở hữu

when I took a quarter of the company into the hands of the staff

khi tôi trao quyền sở hữu một phần tư công ty cho nhân viên

at no cost to anyone but me.

không ai tốn kém gì cả, ngoài tôi.

For years, I was the first woman this, or the only woman that.

Trong nhiều năm, tôi là người phụ nữ đầu tiên làm việc này, hay có lẽ là duy nhất.

And in those days, I couldn't work on the stock exchange,

Thời gian trước đó, vì là phụ nữ, tôi không thể vào thị trường chứng khoán,

I couldn't drive a bus or fly an airplane.

tôi không thể lái xe buýt hay máy bay.

Indeed, I couldn't open a bank account without my husband's permission.

Lúc đó tôi không thể mở tài khoản ngân hàng nếu chông tôi không cho phép.

My generation of women fought the battles for the right to work

Thế hệ phụ nữ như tôi đã đấu tranh cho quyền được làm việc

and the right for equal pay.

và quyền bình đẳng lương.

Nobody really expected much from people at work or in society

Không ai thật sự hy vọng nhiều về việc làm hay vị trí xã hội

because all the expectations then

bởi vì tất cả mọi hy vọng của chúng tôi

were about home and family responsibilities.

đều hướng về trách nhiệm nhà cửa và gia đình.

And I couldn't really face that,

Và tôi không thể một mình đối mặt với vấn đề này,

so I started to challenge the conventions of the time,

Vì thế tôi bắt đầu chiến đấu chống lại quan niện của thời đại,

even to the extent of changing my name from "Stephanie" to "Steve"

thậm chí tôi còn phải thử đổi tên từ "Stephanie" sang "Steve"

in my business development letters,

trong thư từ công việc của tôi,

so as to get through the door before anyone realized

để gõ các cánh cửa trước khi ai đó nhận ra

that he was a she.

rằng "ông ấy" là một phụ nữ.

(Laughter)

(Tiếng cười)

My company, called Freelance Programmers, and that's precisely what it was,

Công ty tôi "Lập trình viên tự do", thể hiện đúng nghĩa tên gọi của nó,

couldn't have started smaller: on the dining room table,

không thể có cái bắt đầu nghèo hơn được nữa : trên bàn trong phòng ăn,

and financed by the equivalent of 100 dollars in today's terms,

và vốn ban đầu là số tiền tương đương 100 đô-la ngày nay,

and financed by my labor and by borrowing against the house.

và nó được cấp thêm tiền từ đồng lương quèn của tôi và tiền thế chấp nhà.

My interests were scientific, the market was commercial --

Mối quan tâm của tôi là khoa học, đầu ra sản phẩm là phục vụ thương mại

things such as payroll, which I found rather boring.

lúc đó, tiền lương của nhân viên làm tôi khá lo lắng.

So I had to compromise with operational research work,

Vì thế tôi phải cân đối công việc nghiên cứu vận hành,

which had the intellectual challenge that interested me

đòi hỏi trí tuệ, và đó chính là điều làm tôi quan tâm

and the commercial value that was valued by the clients:

và giá trị thương mại được đánh giá bởi khách hàng:

things like scheduling freight trains,

như phần mềm đường sắt vận tải,

time-tabling buses, stock control, lots and lots of stock control.

phần mềm vận tải đường bộ, phần mềm kiểm hàng, đĩa phần mềm kiểm hàng.

And eventually, the work came in.

Và cuối cùng thì công việc bắt đầu ổn.

We disguised the domestic and part-time nature of the staff

Chúng tôi đã trả thêm cho công việc tại nhà và bán thời gian của nhân viên

by offering fixed prices, one of the very first to do so.

bằng giá thưởng cố định, đó là một trong những ưu tiên hàng đầu.

And who would have guessed that the programming

Có ai ngờ, lập trình

of the black box flight recorder of Supersonic Concord

của hộp đen trên chiếc máy bay Siêu thanh Concord

would have been done by a bunch of women working in their own homes.

lại được thực hiện bởi một nhóm phụ nữ làm việc tại nhà.

(Applause)

(Vỗ tay)

All we used was a simple "trust the staff" approach

Tất cả những gì chúng tôi dùng chỉ là phương pháp "tin tưởng nhân viên"

and a simple telephone.

và một chiếc điện thoại đơn giản.

We even used to ask job applicants, "Do you have access to a telephone?"

Thậm chí chúng tôi thường hỏi người xin việc : "Bạn có dùng điện thoại không?"

An early project was to develop software standards

Một dự án phát thảo là để phát triển tiêu chuẩn phần mềm

on management control protocols.

trên các giao thức kiểm soát quản lý.

And software was and still is a maddeningly hard-to-control activity,

Và phần mềm đã và luôn là một phần vô cùng khó kiểm soát,

so that was enormously valuable.

cho nên nó rất có giá trị.

We used the standards ourselves,

Chúng tôi đã dùng tiêu chuẩn riêng,

we were even paid to update them over the years,

chúng tôi còn phải chi phí để cập nhật chúng nhiều năm,

and eventually, they were adopted by NATO.

và cuối cùng, chúng được NATO chọn dùng.

Our programmers -- remember, only women,

Nhân viên lập trình của chúng tôi - xin quý vị nhớ là chỉ toàn phụ nữ,

including gay and transgender --

có cả người đồng giới và chuyển giới -

worked with pencil and paper to develop flowcharts

đã làm việc với bút chì và giấy để phát thảo những sơ đồ

defining each task to be done.

định rõ mỗi nhiệm vụ cần thực hiện.

And they then wrote code, usually machine code,

Và họ đã viết mã, thông thường là mã trên máy,

sometimes binary code,

đôi khi là mã nhị phân,

which was then sent by mail to a data center

sau đó chúng được gửi qua email đến trung tâm dữ liệu

to be punched onto paper tape or card

để được nhập vào băng từ hay thẻ nhớ

and then re-punched, in order to verify it.

và rồi được đưa trở lại dưới dạng lệnh để kiểm tra.

All this, before it ever got near a computer.

Tất cả, trước đó đã được chạy trên máy tính.

That was programming in the early 1960s.

Đó là cách lập trình đầu thập niên 1960.

In 1975, 13 years from startup,

Vào năm 1975, 13 năm sau ngày khởi đầu,

equal opportunity legislation came in in Britain

Luật tạo cơ hội bình đẳng ra đời ở Anh

and that made it illegal to have our pro-female policies.

và điều đó làm cho chính sách ủng hộ nữ giới của chúng tôi trở nên sai luật.

And as an example of unintended consequences,

Và như là một ví dụ cho hậu quả ngoài ý muốn,

my female company had to let the men in.

công ty nữ của tôi đành phải cho đàn ông len vào.

(Laughter)

(Tiếng cười)

When I started my company of women,

Khi tôi khởi đầu công ty cho phụ nữ,

the men said, "How interesting, because it only works because it's small."

Quý ông nói, "cũng hay, nhưng nó chỉ hoạt động được với mô hình cò con thôi."

And later, as it became sizable, they accepted, "Yes, it is sizable now,

Rồi sau đó, khi nó trở nên tầm cỡ, họ nhận xét, "Đúng, bây giờ nó hoành tráng,

but of no strategic interest."

nhưng nó không có lợi ích chiến lược."

And later, when it was a company valued at over three billion dollars,

Và rồi, khi nó là công ty đáng giá hơn 3 tỷ đô-la,

and I'd made 70 of the staff into millionaires,

và tôi làm cho 70 nhân viên trở thành triệu phú,

they sort of said, "Well done, Steve!"

thì họ miễn cưỡng nói một cách chiếu cố, "Làm tốt đấy, Steve!"

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

You can always tell ambitious women by the shape of our heads:

Bạn có thể nói với những phụ nữ tham vọng, trong đó có lãnh đạo công ty tôi:

They're flat on top for being patted patronizingly.

Đầu của họ đã bị đập dẹp để được thừa nhận một cách tội nghiệp.

(Laughter) (Applause)

(Vỗ tay, tiếng cười)

And we have larger feet to stand away from the kitchen sink.

Và chúng tôi có đôi chân vững để thoát ra khỏi những bồn rửa chén.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Let me share with you two secrets of success:

Xin phép quý vị cho tôi chia sẻ hai bí mật thành công:

Surround yourself with first-class people and people that you like;

Xung quanh quý vị là những người thượng lưu và được quý vị yêu thích;

and choose your partner very, very carefully.

và quý vị chọn người bạn đời rất ư là kỹ càng.

Because the other day when I said, "My husband's an angel,"

Bởi vì một ngày kia khi bạn nói, "chồng tôi là một thiên thần,"

a woman complained -- "You're lucky," she said,

thì một phụ nữ khác than phiền : "Bà may mắn đấy",

"mine's still alive."

"chồng tôi, mong nó chết quách! "

(Laughter)

(Tiếng cười)

If success were easy, we'd all be millionaires.

Thành công mà dễ như vậy thì tất cả chúng ta đều là triệu phú rồi.

But in my case, it came in the midst of family trauma and indeed, crisis.

Ở trường hợp tôi, thành công đến từ vết thương gia đình và trong khủng hoảng.

Our late son, Giles, was an only child, a beautiful, contented baby.

Con trai một của chúng tôi là Giles, nó rất xinh và hạnh phúc.

And then, at two and a half,

Rồi sau đó, lúc hai tuổi rưỡi,

like a changeling in a fairy story,

giống như là một đứa trẻ bị đánh tráo trong câu chuyện thần thoại,

he lost the little speech that he had

nó mất dần tính linh hoạt trước đó

and turned into a wild, unmanageable toddler.

và trở nên hoang dã và biến thành một đứa bé nỗi loạn.

Not the terrible twos;

Không phải là nổi loạn ở đứa bé lên hai;

he was profoundly autistic and he never spoke again.

nó bị mắc chứng tự kỷ rất nặng và không còn nói được nữa.

Giles was the first resident in the first house of the first charity that I set up

Giles là đứa trẻ đầu tiên trong cơ sở từ thiện đầu tiên do chính tôi thành lập

to pioneer services for autism.

để đi tiên phong trong việc trợ giúp bệnh nhân tự kỷ.

And then there's been a groundbreaking Prior's Court school

Và sau đó, là trường Prior's Court nổi tiếng

for pupils with autism

dành cho người tự kỷ

and a medical research charity, again, all for autism.

và một trung tâm từ thiện nghiên cứu y khoa, cũng dành cho người tự kỷ.

Because whenever I found a gap in services, I tried to help.

Vì bất kỳ nơi đâu tôi thấy lổ hổng trong phục vụ, thì tôi cố gắng trợ giúp.

I like doing new things and making new things happen.

Tôi thích làm những điều mới mẽ và làm cho điều mới mẽ trở nên hiện thực.

And I've just started a three-year think tank for autism.

Tôi vừa bắt đầu dự án 3 năm cho một nhóm nghiên cứu đầu ngành về chứng tự kỷ.

And so that some of my wealth does go back to the industry from which it stems,

Như vậy một phần tài sản của tôi trở lại với lĩnh vực mà từ đó nó đã được tạo ra,

I've also founded the Oxford Internet Institute

tôi cũng vừa thành lập viện Internet Oxford

and other IT ventures.

và một số công ty mạo hiểm trong ngành IT.

The Oxford Internet Institute focuses not on the technology,

Viện Internet Oxford không nhắm đến công nghệ,

but on the social, economic, legal and ethical issues of the Internet.

nhưng là các vấn đề xã hội, kinh tế, pháp luật và đạo đức của Internet.

Giles died unexpectedly 17 years ago now.

Giles đã mất một cách bất ngờ cách đây 17 năm.

And I have learned to live without him,

Và tôi phải học quen với cách sống trong thiếu vắng Giles,

and I have learned to live without his need of me.

và tôi phải học cách sống với cảm giác Giles không còn cần tôi nữa.

Philanthropy is all that I do now.

Nay tôi làm tất cả vì thương người.

I need never worry about getting lost

Tôi không được lo lắng về mất mát

because several charities would quickly come and find me.

Bởi vì nhiều việc từ thiện đến và tìm thấy tôi rất dễ dàng.

(Laughter)

(Tiếng cười)

It's one thing to have an idea for an enterprise,

Nó là cái mà tôi có sẵn trong ý tưởng cho một công ty,

but as many people in this room will know,

Nhưng như nhiều người ở đây biết

making it happen is a very difficult thing

thực hiện ý tưởng đó rất khó

and it demands extraordinary energy, self-belief and determination,

và cần phải có năng lực dồi dào, sự tự tin và quyết đoán,

the courage to risk family and home,

dám liều cả với gia đình và nhà cửa,

and a 24/7 commitment that borders on the obsessive.

và suốt 24 giờ trên 7 ngày, tôi trực chiến với đam mê gần như bị thôi miên.

So it's just as well that I'm a workaholic.

Chính vì lý do đó, tôi bị xem là con nghiện công việc.

I believe in the beauty of work when we do it properly and in humility.

Tôi tin vào điều thiện mỹ trong công việc khi chúng tôi làm đúng mực và khiêm tốn.

Work is not just something I do when I'd rather be doing something else.

Công việc không chỉ là cái tôi đang làm, mà còn là cái mà tôi có thể làm tốt hơn.

We live our lives forward.

Chúng ta lo lắng quá cho tương lai.

So what has all that taught me?

Điều đó dạy tôi cái gì?

I learned that tomorrow's never going to be like today,

Tôi rút ra được bài học là ngày mai sẽ không bao giờ giống hôm nay,

and certainly nothing like yesterday.

và chắc chắn không có gì giống hôm qua.

And that made me able to cope with change,

Và điều đó làm cho tôi trở nên mạnh hơn cả sự thay đổi,

indeed, eventually to welcome change,

Thật vậy, cuối cùng cũng phải vui vẻ đón nhận thay đổi,

though I'm told I'm still very difficult.

nhưng cũng phải nói là thay đổi vẫn rất khó khăn với tôi.

Thank you very much.

Cám ơn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)